Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Kwalifikacje mediatora

wymagania formalne a umiejętności praktyczne mediatora

A. Wymagania ustawowowe
Zgodnie z art. 183² § 1 KPC mediatorem w sprawach cywilnych może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicznych. Spośród osób spełniających te warunki ustawa wyłącza jedynie sędziów, z wyjątkiem sędziów w stanie spoczynku (art. 183² § 2 KPC).

1. Trzy wymogi formalne
Zgodnie z art. 183² § 1 KPC, aby zostać mediatorem w sprawach cywilnych, należy zatem spełniać trzy warunki, a mianowicie: być osobą fizyczną, posiadać pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzystać w pełni z praw publicznych.

a. Osoba fizyczna
Mediacji, w kształcie przewidzianym w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego nie może prowadzić osoba prawna (np. kancelaria prawnicza) ani inna jednostka organizacyjna (np. ośrodek mediacyjny). W szczególności ustawa nie tworzy ram prawnych dla prowadzenia mediacji przez zespoły mediatorów.
Zdaniem P. Sobolewskiego jeżeli mediację prowadzi kilka osób (co ze względu na zasadę dobrowolności należy uznać za dopuszczalne), wówczas tylko jedna z nich posiada status mediatora, co w praktyce rodzi problemy na przykład w kwestii tajemnicy mediacji, która obowiązuje wyłącznie mediatora (art. 183⁴ § 2 KPC) (por. P. Sobolewski, Mediacja w sprawach cywilnych, PPH 2006, nr 2, str. 34).

b. Pełna zdolność do czynności prawnych
Drugim warunkiem jest pełna zdolność do czynności prawnych. Posiada ją każda osoba, która ukończyła osiemnaście lat lub mimo ich nieukończenia zawarła związek małżeński i nie jest ubezwłasnowolniona (art. 11 KC, art. 12 KC i art. 15 KC).

c. Korzystranie w pełni z praw publicznych
O ile kryterium pełnej zdolności do czynności prawnych nie budzi żadnych wątpliwości, to wymóg korzystania w pełni z praw publicznych rodzi szereg problemów. Ustalenie, czy dana osoba korzysta w pełni z praw publicznych, czy nie, w praktyce wiąże się z pewnymi trudnościami. Określając prawa publiczne, ustawodawca posłużył się ujęciem negatywnym, wskazując kiedy dochodzi do ich pozbawienia. Przewidział je jako środek karny orzekany przez sąd fakultatywnie w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie (art. 40 § 2 KK). W przypadku orzeczenia pozbawienia praw publicznych sąd zawiadamia o tym z urzędu m.in. odpowiedni organ administracji publicznej właściwy dla miejsca ostatniego zamieszkania lub pobytu skazanego (art. 179 KKWyk). Powyższe przepisy nie udzielają jednak odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób osoby zainteresowane mediacją mogą sprawdzić, że kandydat na mediatora korzysta w pełni z praw publicznych. Wiadomości o skazanym gromadzone w bazie danych Krajowego Rejestru Karnego nie są co do zasady dostępne dla osób postronnych. Prawo to przysługuje m.in. pracodawcom, w zakresie niezbędnym dla zatrudnienia pracownika, co do którego z przepisów ustawy wynika wymóg korzystania z pełni praw publicznych (art. 6 ust. 1 pkt 10 UKrajRejK). Zgodnie z art. 7 UKrajRejK każdemu wolno żądać informacji o sobie samym. Wobec tego dla zweryfikowania, czy potencjalny mediator nie został pozbawiony praw publicznych, niezbędne będzie uzyskanie przez niego albo przez ośrodek mediacyjny, z którym mediator pozostaje w stosunku pracy, stosownego zaświadczenia z Krajowego Rejestru Karnego. Przed przystąpieniem do mediacji strony mogą oczywiście zwrócić się do mediatora, aby ten przedstawił odpowiednie zaświadczenie.

2. Obywatelstwo mediatora
Pewne zastrzeżenia budzić może brak wskazówek ustawodawcy co do obywatelstwa mediatora. Ze względu na zasadę dobrowolności w zakresie wyboru osoby mediatora oraz liberalne ujęcie wymagań stawianych mediatorom w ustawie należy uznać, że obywatelstwo mediatora stanowi kryterium prawnie obojętne. Bez względu na to, czy mediator posiada obywatelstwo polskie, czy też nie, powinien on jednak sprostać podstawowym wymogom określonym w art. 183² § 1 KPC. O ile stosunkowo łatwo jest ustalić zdolność do czynności prawnych osób niebędących obywatelami, więcej problemów przysporzyć może ustalenie, czy zagranicznemu kandydatowi na mediatora przysługuje pełnia praw publicznych. Niezbędna jest indywidualna analiza każdego przypadku. Brak regulacji odnoszących się do obywatelstwa mediatora sprawia, że zarówno na gruncie obowiązujących przepisów jak również w doktrynie brak jest jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy sędzia, który nie jest pochodzenia polskiego i nie jest w stanie spoczynku może prowadzić mediację.

3. Brak szczegółowych wymagań
Ustawodawca nie sformułował żadnych innych ograniczeń czy wymagań, w odniesieniu do wykonywania funkcji mediatora. Mediatorem może więc być każdy, kto spełnia powyższe warunki, niezależnie od wykształcenia, posiadanych kwalifikacji i doświadczenia.

4. Uzasadnienie do projektu ustawy
Już w trakcie prac nad nowelizacją wyrażono obawy, że zbyt liberalne określenie wymagań, którym muszą sprostać mediatorzy, wpłynie niekorzystnie na poziom prowadzonych mediacji. Tymczasem zdaniem autorów projektu ustawy „umiejętność prowadzenia mediacji nie jest kwestią wiedzy mediatora, lecz jego osobowości”, a liberalne ujęcie wymagań stawianych mediatorowi odpowiada fundamentalnej zasadzie prawa cywilnego, jaką jest autonomia woli stron. Dlatego też, aby ułatwić stronom możliwość prowadzenia mediacji, nie przewiduje się żadnych wymogów co do wykształcenia, kwalifikacji i certyfikacji mediatora.

B. Rola umiejętności praktycznych
Z pewnością prawdą jest, że zdolności interpersonalne, inteligencja emocjonalna i osobista charyzma, uznawane za szczególnie ważne atuty efektywnych mediatorów, są w dużej mierze kwestią daru, a nie wykształcenia. Jednak ustawodawca, decydując się na wprowadzenie mediacji do Kodeksu postępowania cywilnego, nie powinien opierać jej wyłącznie na cechach osobowościowych mediatorów, tym bardziej że są one bardzo trudne do zweryfikowania. Bez żadnego ryzyka błędu można bowiem przyjąć, że skuteczność mediacji (zwłaszcza w sprawach o znacznym stopniu trudności – z racji zawiłości sprawy, wysokiej wartości przedmiotu sporu, znacznej uciążliwości emocjonalnej) uzależniona jest co najmniej w takim samym stopniu od osobowości mediatora, jak i od jego doświadczenia życiowego, umiejętności zorganizowania warsztatu mediacyjnego i prawidłowego postępowania mediacyjnego, ale również wiedzy, w szczególności z zakresu prawa, także ekonomii, socjologii, psychologii, pedagogiki, a zwłaszcza – zasad komunikacji interpersonalnej, retoryki oraz strategii i taktyk negocjacji.

1. Mediator jako osoba zaufania publicznego
Przy interpretacji przepisu art. 183² § 1 KPC nie należy zapominać, że mediator z założenia jest osobą zaufania publicznego, a pełniona przez niego funkcja wymaga zarówno odpowiednich predyspozycji osobistych, jak i kwalifikacji fachowych, wykształcenia oraz doświadczenia życiowego. Mediator, aby profesjonalnie wspomagać strony konfliktu w ich drodze do ugody, powinien być zdyscyplinowany, uczciwy, odpowiedzialny, a także należycie wykonywać swoje obowiązki. Ze względu na specyfikę zawodu mediatora szczególnie ważnymi umiejętnościami są również aktywne słuchanie, przy jednoczesnym powstrzymywaniu się od własnych ocen, a także duża wrażliwość i empatia.

2. Kursy i szkolenia
Istotną rolę w zakresie zdobywania odpowiednich kwalifikacji odgrywają kursy i szkolenia dla mediatorów. Program szkoleń powinien obejmować fundamentalne, z punktu widzenia zapewnienia prawidłowego rozwoju mediacji w Polsce, zagadnienia teoretyczne (m.in. istota mediacji, rola mediatora, fazy postępowania mediacyjnego) i praktyczne (m.in. komunikacja, retoryka, techniki negocjacji). Poprzez zagwarantowanie takich warunków szkolenia uniemożliwi się lub przynajmniej w znacznym stopniu zmniejszy możliwość pełnienia funkcji mediatora przez osoby przypadkowe, „z ulicy”.

Obowiązek prowadzenia przez państwo aktywnej polityki w zakresie promowania i popierania systemu szkolenia mediatorów w celu generalnego podniesienia poziomu mediacji wynika również z art. 4 Projektu Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie niektórych aspektów mediacji cywilnych i gospodarczych z 22.10.2004 r.. Średnio w krajach europejskich szkolenie mediatora trwa ok. 40-50 godzin, a w Austrii oraz Niemczech ok. 200 godzin.

3. Konieczność określenia minimum wiedzy
Nie ulega zatem wątpliwości, że wysokie kwalifikacje mediatorów i spełnienie przez nich określonych, niekiedy bardzo wysokich wymagań odnośnie wykształcenia, przygotowania zawodowego, a także etyki mediatorów, są konieczne do prowadzenia efektywnych i skutecznych mediacji.
Z powyższych względów wydaje się, że prawodawca powinien był określić pewne minimum wiedzy, jakie powinien spełniać mediator.
Przemawiają za tym poniższe okoliczności:

• fakt, że tylko raz w toku postępowania można skierować strony do mediacji (art. 183⁸ § 2 KPC
  art. 183⁸ KPC
  § 1. Sąd aż do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę może skierować strony do mediacji. Po zamknięciu tego posiedzenia sąd może skierować strony do mediacji tylko na zgodny wniosek stron.
  § 2. Sąd może skierować strony do mediacji tylko raz w toku postępowania.
  § 3. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Mediacji nie prowadzi się, jeżeli strona w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia o skierowaniu do mediacji nie wyraziła zgody na mediację.
  § 4. Przepisu § 1 nie stosuje się w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu nakazowym i upominawczym.

  [schowaj]
  ). Jeśli zostanie ona przeprowadzona nieprofesjonalnie, wówczas zaprzepaści się szansę pozasądowego zakończenia sporu.
• fakt, że zgdonie z art. 183¹⁴ § 3 KPC
  art. 183¹⁴ KPC
  § 1. Jeżeli zawarto ugodę przed mediatorem, sąd, o którym mowa w art. 183¹³, na wniosek strony niezwłocznie przeprowadza postępowanie co do zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem.
  § 2. Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności; w przeciwnym przypadku sąd zatwierdza ugodę postanowieniem na posiedzeniu niejawnym.
  § 3. Sąd odmawia nadania klauzuli wykonalności albo zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, w całości lub części, jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności.

  [schowaj]
  sąd odmawia nadania klauzuli wykonalności albo zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, w całości lub części, jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności. Porządana jest zatem wiedza z zakresu prawa.

Także sam ustawodawca nie pozostaje konsekwentny w stwierdzeniu, że umiejętność prowadzenia mediacji nie zależy od wiedzy mediatora. W sprawach rodzinnych i opiekuńczych ze względu na ich specyficzny charakter wprowadził bowiem większe wymagania w zakresie kwalifikacji mediatora (por. art. 436 KPC oraz art. 570² KPC). Zgodnie z brzmieniem art. 436 § 4 KPC, gdy strony nie uzgodniły osoby mediatora, sąd kieruje je do mediacji prowadzonej przez kuratorów sądowych, osoby wskazane przez rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne lub stałych mediatorów posiadających wiedzę teoretyczną i umiejętności praktyczne w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych.

4. Prawnicy w roli mediatorów
Zdaniem niektórych autorów, szczególnie predysponowanymi osobami do świadczenia usług mediacyjnych są przedstawiciele takich profesji prawniczych, jak notariusz, adwokat czy radca prawny, którzy ze względu na swoją przygotowanie zawodowe, a także zasady etyczne dają rękojmię należytego wykonywania obowiązków mediatora. Z drugiej jednak strony zauważa się, że ze względu na ich osobowość, skłonności do racjonalnego i analitycznego myślenia oraz uwikłanie w praktykę prawną niezbyt dobrze realizują „ducha” mediacji.

C. Wyłączenie z możliwości prowadznia mediacji
Ustawodawca wyłączył czynnych zawodowo sędziów z możliwości prowadzenia mediacji. Pomimo że wielu znawców tematyki mediacji wyraża pogląd, że sędziowie nie są dobrymi kandydatami na mediatorów ze względu na specyfikę swojego zawodu, którego wykonywanie polega na rozstrzyganiu – a nie rozwiązywaniu – sporu, to jednak takie wyłączenie jest dość zaskakujące. W kilku innych systemach prawnych (np. w prawie niemieckim), sędziowie mogą być mediatorami w sprawach, których nie prowadzą. Występujący w roli mediatorów sędziowie, wzbudzają duże zaufanie stron z uwagi na swój autorytet. Ze względu na swoje doświadczenie zawodowe i szeroką wiedzę z zakresu prawa zapewniającą właściwe wypracowanie i sformułowanie ugody, sędzia mógłby z powodzeniem pełnić funkcję mediatora motywując strony do zawarcia ugody.

D. Literatura
1. M. Jurgilewicz, Mediator w sprawach cywilnych,
2. A. Zienkiewicz, Mediacja w cywilnym postępowaniu procesowym w Polsce na tle procesów integracji Europy, (w:) Polska kultura prawna a proces integracji europejskiej, pod red. S. Wronkowskiej, Zakamycze 2005,
3. J. Jabłońska-Bonca, Prawnik a sztuka negocjacji i retoryki, Warszawa 2003,
4. A. Krata, Profesjonalizm mediatora a skuteczność mediacji (I), EP 2006, nr 2,
5. A. Krata, Profesjonalizm mediatora a skuteczność mediacji (II), EP 2006, nr 3,
6. A. Krata, Siła mediacji czy siła ludzi (3). Mediator godny zaufania, EP 2004, nr 1,
7. A. Krata, Siła mediacji czy siła ludzi (4). Sztuka przełamywania konfliktu, EP 2004, nr 2,
8. K. Bąk, Mediacje jako jedna z alternatywnych metod rozstrzygania sporów powstających na rynku papierów wartościowych w świetle działalności giełdy elektronicznej NASDAQ w Nowym Jorku, R.Pr. 2001, nr 3,
9. A. Zienkiewicz, Mediator w sprawach cywilnych, Rej. 2005, nr 5,
10. M. Bobrowicz, Fakty i mity o mediacji, R.Pr. 2006, nr 1,
11. E. Gmurzyńska, Rola prawa i prawników w mediacjach na przykładzie praktyki w Stanach Zjednoczonych, R.Pr. 2005, nr 6,
12. P. Sobolewski, Mediacja w sprawach cywilnych, PPH 2006, nr 2.

---

CategoryMediacjaWSprawachCywilnych