Kazus nr 1 z umowy pożyczki
A. Stan faktyczny
Wiosną 2003 r. rolnik A pożyczył od rolnika B tonę zboża na obsianie swojego pola. Terminu zwrotu zboża strony nie ustaliły bliżej. Po żniwach roku 2003 (dokładnie 15.9.2003 r.), B zażądał od A zwrotu zboża. Ten odmówił, twierdząc, że zbiory były tak marne, że ledwie uzyskał zboże na swoje potrzeby i nie może oddać tony. Prośby B ponawiał wielokrotnie, aż w końcu 7 maja 2007 r. wniósł przeciw A powództwo o zwrot pszenicy.
Czy w tej sytuacji rolnik B może domagać się od A zwrotu pszenicy?
B. Rozwiązanie
Roszczenie B przeciw A o zwrot tony zboża z art. 720 § 1 KC
art. 720 KC
§ 1. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
§ 2. Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem.
z umowy pożyczki. Jest to roszczenie o wykonanie umowy.§ 1. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
§ 2. Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem.
1. Powstanie roszczenia
B mógłby domagać się zwrotu pszenicy na podstawie art. 720 § 1 KC
A i B zwarli więc skuteczną umowę pożyczki.
2. Zaskarżalność roszczenia
Zaskarżalność oznacza, iż roszczenie jest wymagalne i może być dochodzone na drodze przymusu, czyli przed sądem lub przed innym organem państwowym (por. art. 498 § 1 KC
B mógłby domagać się zwrotu pszenicy na podstawie art. 720 § 1 KC
art. 720 KC
§ 1. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
§ 2. Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem.
, gdyby zawarł z A skuteczną umowę pożyczki.§ 1. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
§ 2. Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem.
a. zawarcie umowy
A i B złożyli stosowne i ważne oświadczenia woli. Również brak odpłatności nie wyklucza przyjęcia umowy pożyczki, albowiem odpłatność zależy zawsze od stron. Ponadto umowa pożyczki doszła do skutku z chwilą złożenia zgodnych oświadczeń woli (umowa konsensualna - RadwanskiPanowiczZobowiazania, 2012, nb. 516).
b. treść umowy
Fakt, że przedmiotem umowy nie była rzecz oznaczona co do tożsamości, nie stoi na przeszkodzie uznaniu, że zawarta umowa była umową pożyczki, albowiem wg art. 720 § 1 przedmiotem umowy pożyczki mogą być także rzeczy oznaczone tylko co do gatunku.
A i B złożyli stosowne i ważne oświadczenia woli. Również brak odpłatności nie wyklucza przyjęcia umowy pożyczki, albowiem odpłatność zależy zawsze od stron. Ponadto umowa pożyczki doszła do skutku z chwilą złożenia zgodnych oświadczeń woli (umowa konsensualna - RadwanskiPanowiczZobowiazania, 2012, nb. 516).
b. treść umowy
Fakt, że przedmiotem umowy nie była rzecz oznaczona co do tożsamości, nie stoi na przeszkodzie uznaniu, że zawarta umowa była umową pożyczki, albowiem wg art. 720 § 1 przedmiotem umowy pożyczki mogą być także rzeczy oznaczone tylko co do gatunku.
c. skuteczność umowy
Dla umów pożyczki dot. rzeczy oznaczonych co do tożsamości nie przewidziano żadnej szczególnej formy. Niemniej jednak zgodnie z § 2 dla umowy pożyczki, której przedmiot ma wartość wyższą niż 500 zł powinno się zachować formę pisemną. Forma ta jest jednak - z uwagi na brak innego zastrzeżenia - zastrzeżona dla celów dowodowych (zob. art. 73 § 1 KC
Dla umów pożyczki dot. rzeczy oznaczonych co do tożsamości nie przewidziano żadnej szczególnej formy. Niemniej jednak zgodnie z § 2 dla umowy pożyczki, której przedmiot ma wartość wyższą niż 500 zł powinno się zachować formę pisemną. Forma ta jest jednak - z uwagi na brak innego zastrzeżenia - zastrzeżona dla celów dowodowych (zob. art. 73 § 1 KC
art. 73 KC
§ 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.
§ 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
oraz art. 74 KC§ 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.
§ 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
art. 74 KC
§ 1. Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
§ 2. Jednakże mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych, dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma.
§ 3. Przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami.
). Ponieważ cena tony pszenicy wynosiła w 2003 r. ok. 800 zł, to umowę należało zawrzeć w formie pisemnej. Brak tej formy skutkuje konsekwencjami określonymi w art. 74 KC§ 1. Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
§ 2. Jednakże mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych, dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma.
§ 3. Przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami.
art. 74 KC
§ 1. Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
§ 2. Jednakże mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych, dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma.
§ 3. Przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami.
. Nie wpływa to jednak na ważność umowy (forma ad probationem - RadwanskiPanowiczZobowiazania, 2012, nb. 516).§ 1. Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
§ 2. Jednakże mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych, dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma.
§ 3. Przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami.
A i B zwarli więc skuteczną umowę pożyczki.
2. Zaskarżalność roszczenia
Zaskarżalność oznacza, iż roszczenie jest wymagalne i może być dochodzone na drodze przymusu, czyli przed sądem lub przed innym organem państwowym (por. art. 498 § 1 KC
art. 498 KC
§ 1. Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
§ 2. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
; por. też Machnikowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom5, 2006, s. 132, nb. 64; zob. również odpowiedni skrypt).§ 1. Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
§ 2. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
a. wymagalność
Wymagalność roszczenia o zwrot następuje zgodnie z art. 723 KC
b. przedawnienie
Terminy przedawnienia roszczeń dającego pożyczkę wynikają z przepisów ogólnych. Zgodnie więc z art. 118 KC
W tym kazusie należy sprawdzić więc, czy rolnik prowadzi działalność gospodarczą w ujęciu art. 118 KC
Skutkiem tego jest konieczność zastosowania krótszego, bo 3-letniego, terminu przedawnienia. Ten upłynął 27.10.2006 r. (art. 112 KC
Wymagalność roszczenia o zwrot następuje zgodnie z art. 723 KC
art. 723 KC
Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.
(przepis szczególny wobec art. 455 KCJeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.
art. 455 KC
Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
), tzn. z upływem 6 tygodni od wypowiedzenia, jeżeli strony same nie określiły terminu zwrotu rzeczy pożyczonej. Tym samym wymagalność roszczenia nastąpiła 27.10.2003 r. (por. też art. 112 KCJeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
art. 112 KC
Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia.
).Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia.
b. przedawnienie
Terminy przedawnienia roszczeń dającego pożyczkę wynikają z przepisów ogólnych. Zgodnie więc z art. 118 KC
art. 118 KC
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.
termin przedawnienia wynosi 10 lat, o ile roszczenie nie jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. O rozumieniu pojęcia działalności gospodarczej na tle KC zob więcej w skrypcie pt. Przedawnienie roszczeń majątkowych. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.
W tym kazusie należy sprawdzić więc, czy rolnik prowadzi działalność gospodarczą w ujęciu art. 118 KC
art. 118 KC
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.
. Art. 3 USwobodDziałGospJeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.
art. 3 USwobodDziałGosp
Przepisów ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów oraz wyrobu wina przez producentów będących rolnikami wyrabiającymi mniej niż 100 hektolitrów wina w ciągu roku gospodarczego, o których mowa w art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina (Dz. U. Nr 120, poz. 690).
wyłącza wprawdzie działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt spod zakresu stosowania ustawy. W doktrynie uważa się jednak, że wykładnia pojęcia działalności gospodarczej jest w KC autonomiczna, wobec czego wspomniane wyłączenie nie ma znaczenia rozstrzygającego. Należy więc sięgnąć do przesłanek determinujących treść pojęcia na tle KC. Są nimi: zawodowy (a więc stały) charakter, związana z nim powtarzalność podejmowanych działań, podporządkowanie zasadzie racjonalnego gospodarowania oraz uczestnictwo w obrocie gospodarczym (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6.12.1991 r., sygn. III CZP 117/91; opubl. w OSNCP z 1992 nr 5 poz. 65 oraz OSP z 1992 nr 11 poz. 235). Na tym tle można potwierdzić prowadzenie działalności gospodarczej także przez rolników.Przepisów ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów oraz wyrobu wina przez producentów będących rolnikami wyrabiającymi mniej niż 100 hektolitrów wina w ciągu roku gospodarczego, o których mowa w art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina (Dz. U. Nr 120, poz. 690).
Skutkiem tego jest konieczność zastosowania krótszego, bo 3-letniego, terminu przedawnienia. Ten upłynął 27.10.2006 r. (art. 112 KC
art. 112 KC
Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia.
i art. 120 § 1 zd. 1 KCTermin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia.
art. 120 KC
§ 1. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.
§ 2. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.
). Zarzut przedawnienia jest więc w tym wypadku trafiony.§ 1. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.
§ 2. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.
3. Wynik
B nie może domagać się od A zwrotu 1 tony zboża na podstawie art. 720 § 1 KC
B nie może domagać się od A zwrotu 1 tony zboża na podstawie art. 720 § 1 KC
art. 720 KC
§ 1. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
§ 2. Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem.
.§ 1. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
§ 2. Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem.
CategoryKazusyPozyczka CategoryPrzedawnienieRoszczenMajatkowych
