Inhaltsverzeichnis des Artikels
A. Samorządy przygraniczne w P...
B. Problemy samorządów przygra...
C. Ramy prawne dla wspólnego d...
1. Prawo krajowe
2. Prawo Unii Europejskiej
a. Europejskie Ugrupowania Wsp...
b. EUWT w Polsce i w Europie -...
c. Kontrowersje wokół EUWT
d. Zalety współpracy w formule...
D. Przyszłość współpracy trans...
B. Problemy samorządów przygra...
C. Ramy prawne dla wspólnego d...
1. Prawo krajowe
2. Prawo Unii Europejskiej
a. Europejskie Ugrupowania Wsp...
b. EUWT w Polsce i w Europie -...
c. Kontrowersje wokół EUWT
d. Zalety współpracy w formule...
D. Przyszłość współpracy trans...
Realizacja zadań publicznych wspólnie z samorządami z zagranicy
A. Samorządy przygraniczne w Polsce
Szacuje się, że w UE obszary przygraniczne (liczone na poziomie jednostek klasy NUTS 3) obejmują ok. 60% terytorium Unii Europejskiej, na których mieszka ponad 40% jej ludności. W samej Polsce w strefie przygranicznej (na granicy wewnętrznej i zewnętrznej) położonych jest ok. 500 gmin, czyli niemal co piąta polska gmina. Bezpośredni dostęp do granicy ma 57 spośród 314 powiatów ziemskich oraz większość (10) województw.
B. Problemy samorządów przygranicznych
Takie położenie sprawia, że samorządy mają ograniczone możliwości współpracy z samorządami z własnego kraju. Świadczenie usług użyteczności publicznej, utrzymanie infrastruktury przekracza tymczasem nieraz możliwości pojedynczej gminy. O ile jednostki położone w głębi kraju mogą połączyć się w związki komunalne z sąsiadami, o tyle dla gmin przygranicznych ta możliwość jest z przyczyn geograficznych ograniczona. Podobne dylematy dotyczą także samorządów znajdujących się w innym państwie. Wspólność problemów powoduje, że samorządy poszukują partnerów potencjalnej współpracy znajduje się po drugiej stronie granicy. W takich wypadkach pojawia się pytanie o ramy prawne dla wspólnych przedsięwzięć.
C. Ramy prawne dla wspólnego działania
1. Prawo krajowe
Państwa członkowskie natomiast dość oszczędnie dozują regulacje krajowe dotyczące współpracy transgranicznej ich jednostek. Konieczna jest bowiem z natury rzeczy współpraca z państwami sąsiednimi, a więc sięgnięcie po umowy międzynarodowe. Bazują one z reguły na wzorach opracowanych dla Ramowej Konwencji Madryckiej z 1980 r. opracowanej w ramach Rady Europy a nie Unii. Polska jest w tym względzie szczególnie wstrzemięźliwa. Nie ratyfikowała żadnego z Protokołów do wymienionej Konwencji, które pozwalały samorządom na większą swobodę w prowadzeniu tzw. małej polityki zagranicznej. Ponadto w ustawie konkretyzującej zapisy Konwencji z 1980 r. wyraźnie zabroniono przekazywania realizacji zadań publicznych szeroko rozumianym zrzeszeniom i stowarzyszeniom o charakterze międzynarodowym. Stąd przedsięwzięcia transgraniczne polskich samorządów i przedsiębiorstw publicznych przyjmują formułę prywatnoprawną spółek z o.o. (np. polsko-niemiecka oczyszczalnia ścieków dla miast Gubin i Guben) czy stowarzyszeń (przede wszystkim euroregiony).
Państwa członkowskie natomiast dość oszczędnie dozują regulacje krajowe dotyczące współpracy transgranicznej ich jednostek. Konieczna jest bowiem z natury rzeczy współpraca z państwami sąsiednimi, a więc sięgnięcie po umowy międzynarodowe. Bazują one z reguły na wzorach opracowanych dla Ramowej Konwencji Madryckiej z 1980 r. opracowanej w ramach Rady Europy a nie Unii. Polska jest w tym względzie szczególnie wstrzemięźliwa. Nie ratyfikowała żadnego z Protokołów do wymienionej Konwencji, które pozwalały samorządom na większą swobodę w prowadzeniu tzw. małej polityki zagranicznej. Ponadto w ustawie konkretyzującej zapisy Konwencji z 1980 r. wyraźnie zabroniono przekazywania realizacji zadań publicznych szeroko rozumianym zrzeszeniom i stowarzyszeniom o charakterze międzynarodowym. Stąd przedsięwzięcia transgraniczne polskich samorządów i przedsiębiorstw publicznych przyjmują formułę prywatnoprawną spółek z o.o. (np. polsko-niemiecka oczyszczalnia ścieków dla miast Gubin i Guben) czy stowarzyszeń (przede wszystkim euroregiony).
2. Prawo Unii Europejskiej
Regiony przygraniczne są uważane nierzadko za laboratoria integracji europejskiej. Stąd UE powinna być z naturalnych przyczyn podmiotem tworzącym zasady współpracy. Finansuje wszakże działania z tego zakresu w ramach tzw. Europejskiej Współpracy Terytorialnej (EWT). W obecnym okresie (2014-2020) przeznaczono na nią 6.626.631.760 ?, czyli 74% całego budżetu EWT (ok. 2% budżetu Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych). Tymczasem państwa nie wyposażyły Unii wprost w kompetencje w zakresie stanowienia regulacji dotyczących możliwości współpracy transgranicznej.
a. Europejskie Ugrupowania Współpracy Terytorialnej
Pomimo tego w 2006 r. UE zdecydowała się na stworzenie tzw. Europejskich Ugrupowań Współpracy Terytorialnej (EUWT). Tym samym udostępniła podmiotom publicznym z UE (państwom, ich regionom i samorządom terytorialnym, przedsiębiorstwom publicznym, innym podmiotom podlegającym przepisom o zamówieniach publicznych oraz ich związkom) instrument kooperacji posiadający własną osobowość prawną. EUWT działają poprzez własne organy. Dysponują swoim budżetem, mogą zatrudniać pracowników. Realizują zadania powierzone im przez członków, pod warunkiem, że wszyscy z nich mają ? wg swojego prawa krajowego ? kompetencje w tym zakresie. EUWT nie mogą jednak wykonywać kompetencji o charakterze władczym. Wydawanie przez ugrupowania aktów prawa powszechnie obowiązującego, działalność sądowa czy policyjna są wyraźnie wyłączone.
Pomimo tego w 2006 r. UE zdecydowała się na stworzenie tzw. Europejskich Ugrupowań Współpracy Terytorialnej (EUWT). Tym samym udostępniła podmiotom publicznym z UE (państwom, ich regionom i samorządom terytorialnym, przedsiębiorstwom publicznym, innym podmiotom podlegającym przepisom o zamówieniach publicznych oraz ich związkom) instrument kooperacji posiadający własną osobowość prawną. EUWT działają poprzez własne organy. Dysponują swoim budżetem, mogą zatrudniać pracowników. Realizują zadania powierzone im przez członków, pod warunkiem, że wszyscy z nich mają ? wg swojego prawa krajowego ? kompetencje w tym zakresie. EUWT nie mogą jednak wykonywać kompetencji o charakterze władczym. Wydawanie przez ugrupowania aktów prawa powszechnie obowiązującego, działalność sądowa czy policyjna są wyraźnie wyłączone.
b. EUWT w Polsce i w Europie - przykłady
Ugrupowania podlegają przede wszystkim przepisom rozporządzenia UE nr 1082/2006 r. oraz przepisom prawa krajowego, w którym mają swoją siedzibę statutową. Od połowy 2014 r. możliwe jest także tworzenie Ugrupowań z członkami z państw spoza UE. W tej formule współpracy uczestniczy Szwajcaria (w dwóch EUWT: EGTC Eucor, EGTC Interregional Alliance for Rhine-Alpine-Corridor) oraz Ukraina (Tisza EGTC Ltd.).
Dotychczas w całej Unii powstało 57 ugrupowań. W Polsce działają cztery; w kolejności powstania: Tritia, Tatry, Środkowoeuropejski Korytarz Transportowy, Novum. Ich działalność koncentruje się na realizacji projektów o charakterze miękkim, finansowane głównie z EWT, ale także Funduszu Wyszehradzkiego.
Ugrupowania podlegają przede wszystkim przepisom rozporządzenia UE nr 1082/2006 r. oraz przepisom prawa krajowego, w którym mają swoją siedzibę statutową. Od połowy 2014 r. możliwe jest także tworzenie Ugrupowań z członkami z państw spoza UE. W tej formule współpracy uczestniczy Szwajcaria (w dwóch EUWT: EGTC Eucor, EGTC Interregional Alliance for Rhine-Alpine-Corridor) oraz Ukraina (Tisza EGTC Ltd.).
Dotychczas w całej Unii powstało 57 ugrupowań. W Polsce działają cztery; w kolejności powstania: Tritia, Tatry, Środkowoeuropejski Korytarz Transportowy, Novum. Ich działalność koncentruje się na realizacji projektów o charakterze miękkim, finansowane głównie z EWT, ale także Funduszu Wyszehradzkiego.
c. Kontrowersje wokół EUWT
EUWT budzą dość spore kontrowersje w dyskursie politycznym, nie tylko z uwagi na kwestie kompetencji Unii do działania w tym zakresie. Z jednej strony są bowiem traktowane jako dość ułomny instrument. Pomimo wyposażenia w osobowość prawną, pozwalającą na samodzielne uczestnictwo w obrocie prawnym, większość z nich ogranicza się do działań o charakterze koordynacyjnym czy lobbystycznym na rzecz regionów, z których wywodzą się ich członkowie. Działania o charakterze twardym, infrastrukturalnym są wyjątkiem (np. hiszpańsko-francuski szpital Cerdanya). EUWT mogą tymczasem ? przynajmniej wg rozporządzenia ? budować, zarządzać wspólną infrastrukturą. W nowych dyrektywach zamówieniowych są wymieniane jako podmioty predestynowane do prowadzenia wspólnych zamówień publicznych przez zamawiających z różnych krajów członkowskich. Z drugiej strony utworzenie EUWT wymaga pokonania wielu przeszkód, głównie o charakterze politycznym. Państwa bowiem, które muszą wyrazić zgodę na przystąpienie ich jednostek do EUWT, nierzadko traktują ugrupowania jako zamach na integralność terytorialną lub próbę ?wplątania? członków w odpowiedzialność za wspólne zobowiązania.
EUWT budzą dość spore kontrowersje w dyskursie politycznym, nie tylko z uwagi na kwestie kompetencji Unii do działania w tym zakresie. Z jednej strony są bowiem traktowane jako dość ułomny instrument. Pomimo wyposażenia w osobowość prawną, pozwalającą na samodzielne uczestnictwo w obrocie prawnym, większość z nich ogranicza się do działań o charakterze koordynacyjnym czy lobbystycznym na rzecz regionów, z których wywodzą się ich członkowie. Działania o charakterze twardym, infrastrukturalnym są wyjątkiem (np. hiszpańsko-francuski szpital Cerdanya). EUWT mogą tymczasem ? przynajmniej wg rozporządzenia ? budować, zarządzać wspólną infrastrukturą. W nowych dyrektywach zamówieniowych są wymieniane jako podmioty predestynowane do prowadzenia wspólnych zamówień publicznych przez zamawiających z różnych krajów członkowskich. Z drugiej strony utworzenie EUWT wymaga pokonania wielu przeszkód, głównie o charakterze politycznym. Państwa bowiem, które muszą wyrazić zgodę na przystąpienie ich jednostek do EUWT, nierzadko traktują ugrupowania jako zamach na integralność terytorialną lub próbę ?wplątania? członków w odpowiedzialność za wspólne zobowiązania.
d. Zalety współpracy w formule EUWT
Elastyczność zreformowanego w 2013 r. rozporządzenia 1082/2006 pozwala jednak na dopasowanie struktury i treści EUWT do planowanych działań. W dobie zmniejszających się środków na rzecz współpracy terytorialnej ugrupowania mogą pełnić rolę beneficjentów środków przeznaczonych na projekty o rzeczywistym transgranicznym charakterze. Trzeba przy tym pamiętać, że EUWT konkurują o te same środki, co inne podmioty z obszarów EWT. Nie ma odrębnych źródeł finansowania ich działalności. Ugrupowania, jako wiążące i stabilne struktury, dysponujące wspólnym projektem, personelem, budżetem i zasobami technicznymi, zwiększają jednak szanse na uzyskanie dofinansowania. Mogą także odciążyć administrację poszczególnych samorządów, nie tylko aplikując o środki ale także realizując konkretne projekty infrastrukturalne, jak np. wspólna komunikacja publiczna, zaopatrzenie w media (woda, ciepło), utylizacja ścieków i odpadów, ochrona zdrowia, edukacja. Wspólne innowacyjne projekty komunikacyjne mogą liczyć na wsparcie także z innych funduszy (np. CIVITAS). W formie EUWT możliwa jest także współpraca w obszarach metropolitalnych (szczególnie w zakresie wspólnego planowania przestrzennego i rozwoju). Pojawiają się także inicjatywy szkół wyższych, tworzące w tej formule wspólne projekty naukowo-badawcze (Eucor, European Campus Rottal-Inn).
Elastyczność zreformowanego w 2013 r. rozporządzenia 1082/2006 pozwala jednak na dopasowanie struktury i treści EUWT do planowanych działań. W dobie zmniejszających się środków na rzecz współpracy terytorialnej ugrupowania mogą pełnić rolę beneficjentów środków przeznaczonych na projekty o rzeczywistym transgranicznym charakterze. Trzeba przy tym pamiętać, że EUWT konkurują o te same środki, co inne podmioty z obszarów EWT. Nie ma odrębnych źródeł finansowania ich działalności. Ugrupowania, jako wiążące i stabilne struktury, dysponujące wspólnym projektem, personelem, budżetem i zasobami technicznymi, zwiększają jednak szanse na uzyskanie dofinansowania. Mogą także odciążyć administrację poszczególnych samorządów, nie tylko aplikując o środki ale także realizując konkretne projekty infrastrukturalne, jak np. wspólna komunikacja publiczna, zaopatrzenie w media (woda, ciepło), utylizacja ścieków i odpadów, ochrona zdrowia, edukacja. Wspólne innowacyjne projekty komunikacyjne mogą liczyć na wsparcie także z innych funduszy (np. CIVITAS). W formie EUWT możliwa jest także współpraca w obszarach metropolitalnych (szczególnie w zakresie wspólnego planowania przestrzennego i rozwoju). Pojawiają się także inicjatywy szkół wyższych, tworzące w tej formule wspólne projekty naukowo-badawcze (Eucor, European Campus Rottal-Inn).
D. Przyszłość współpracy transgranicznej
Propozycje zakończonej dopiero co prezydencji Luksemburga, zmierzające w stronę dalszego ułatwiania współpracy transgranicznej poprzez likwidację barier prawnych, wskazują zatem, że warto pomyśleć o współpracy z samorządami zagranicznymi, jeżeli poważnie myśli się o efektywnym, ekonomicznym i innowacyjnym podejściu do realizacji zadań o charakterze publicznym. Może być ona szansą nadanie usługom publicznym nowej jakości, pozyskania nowych źródeł finansowania czy zwiększenia świadomości ekologicznej mieszkańców.
CategoryEUWTZagadnieniaOgolne
Na tej stronie nie ma komentarzy
