Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Pojęcie rzeczy

rzecz wg polskiego prawa cywilnego

Rzeczami są tylko materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że mogą być traktowane jako dobra samoistne (Jan Wasilkowski).

I. Przedmiot materialny
Epitet “materialny” oznacza, że przedmiot ma postać fizykalną (budowę atomową).
Wykluczone są tym samym z pojęcia rzeczy dobra niematerialne, do których należą np. utwory artystyczne, literackie, wynalazki oraz energia, przy czym do energii stosuje się często przepisy odnoszące się do rzeczy (zob. art. 555 i nast. KC).
Jeżeli chodzi o pieniądze, to trzeba odróżnić banknoty i monety od wartości, którą one ucieleśniają. W tym pierwszym wypadku chodzi bez wątpienia o rzeczy (np. dawna moneta o wartości wyłącznie numizmatycznej może być zwykłym przedmiotem obrotu). Jeżeli jednak chodzi o ich zdolność do umarzania zobowiązań pieniężnych, to w takim wypadu pieniądz należy traktować jako szczególny rodzaj rzeczy, podobny rzeczom oznaczonym co do gatunku.

II. Przedmiot wyodrębniony
Rzecz może stanowić wyłącznie przedmiot wyodrębniony z przyrody.
Cechę tą mają przede wszystkim przedmioty fizycznie istniejące. Istniejące są te przedmioty, która już występują w obrocie. Wykluczone są tym samym jako przedmioty praw rzeczowych tzw. rzeczy przyszłe (co nie wyklucza tego, że rzeczy przyszłe mogą być przedmiotem stosunków zobowiązaniowych, zob. np. art. 155 § 2 zd. 2 KC). Stąd też rzeczami są także gazy i ciecze, jeżeli znajdują się w pojemnikach wyodrębniających je z przyrody.

III. Przedmiot mogący samodzielnie występować w obrocie
Nie są rzeczami w sensie prawnym przedmioty, co do których istnieją ograniczenia albo wyłączenia z obrotu.

1. Przedmioty wyłączone z obrotu
Zaliczamy tu przedmioty nie podlegające obrotowi prawnemu z powodów prawno-etycznych (res extra commercium) oraz z uwagi na ich powszechny charakter (rex omnes communes).

a. res extra commercium
Do przedmiotów, choć istniejących fizycznie, ale które nie mogą być samodzielnym przedmiotem obrotu prawnego należą np. zwłoki ludzkie (por. Art. 30 KonstRP), części ciała przeznaczone do transplantacji (por. art. 3 UTransplantacja).

b. res omnes communes
Nie mogą być przedmiotem obrotu także rzeczy stanowiące np. dorobek kulturalny.

2. Części składowe
Nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu także części składowe rzeczy złożonych, art. 47 § 1 KC. Zgodnie bowiem z art. 47 § 2 KC przedmiot stanowi część składową, jeżeli pozostaje z tzw. rzeczą nadrzędną w nieprzemijającym i nierozerwalnym związku fizycznym. Przesłankami uznania przedmiotu za część składową innej rzeczy złożonej są więc:

a. przedmiot
Tym przedmiotem są nie tylko przedmioty materialne, ale także prawa związane z własnością nieruchomości (art. 50 KC).

b. nieprzemijający i nierozerwalny związek funkcjonalny
Pomiędzy rzeczą nadrzędną a jej częścią składową musi istnieć faktyczny związek o nierozerwalnym i nieprzemijającym charakterze.
Powiązanie rzeczy i jej części składowej ma charakter nierozerwalny wówczas, gdy przedmiot nie może być odłączony bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego (art. 47 § 2 KC). Natomiast związek ma charakter nieprzemijający, gdy wg zamiaru podmiotu dokonującego połączenia ma trwać przez czas nieograniczony.

c. związek gospodarczy
Rzecz nadrzędna i jej części składowe muszą pozostawać w związku gospodarczym, czyli przedmiot stanowiący część składową powinien ułatwiać korzystanie z rzeczy złożonej.

d. brak odmiennych postanowień ustawowych
Częścią składową nie są jednak przedmioty, co do których spełnione są wprawdzie wszystkie powyższe warunki, ale które na mocy szczególnych przepisów kodeksowych zostały zakwalifikowane jako przedmiot odrębnej własności. Należą tutaj:
- urządzenia, o których mowa jest w art. 49 KC, jeżeli stanowią własność przedsiębiorstwa lub zakładu (ten ostatni warunek jest spełniony, z chwilą trwałego podłączenia wymienionych w art. 49 KC urządzeń do sieci należącej do przedsiębiorstwa lub zakładu. Z chwilą bowiem połączenia ich w sposób trwały z przedsiębiorstwem w taki sposób, że nie mogą być od niego odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości lub przedmiotu odłączonego (art. 47 § 2 i 3 KC), stają się częścią składową tego przedsiębiorstwa (wyrok NSA w Warszawie z 7.10.1999 r., I SA 2082/98, Lex Nr 47367),
- budynki stanowiące na podstawie art. 235, 272 § 2, 279 § 1 zd. 1 odrębną od gruntu własność,
- lokale stanowiące odrębny od gruntu przedmiot własności oraz
drzewa i inne rośliny zasadzone lub zasiane przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną (art. 279 § 1 zd. 2 KC).