Wersja [11722]
To jest stara wersja PodstawaPrawnaRoszczenia utworzona przez MarcinKrzymuski, 2010-04-09 12:47:25.
Podstawa prawna roszczenia cywilnoprawnego
A. UWAGI OGÓLNE
Roszczenie, aby mogło istnieć, musi wynikać z określonej podstawy. Podstawą prawną roszczenia może tylko być norma prawna zobowiązująca lub upoważniająca jej adresata do określonego zachowania.
Norma prawna stanowiąca podstawę roszczenia powinna składać się z co najmniej dwóch elementów:
- hipotezy, w której wskazany jest adresat normy oraz okoliczności zastosowania tej normy oraz
- dyspozycji, która określa skutki prawne, w szczególności nakłada obowiązek lub udziela upoważnienia do określonego działania.
Przede wszystkim musi chodzić o normę prawną z zakresu prawa prywatnego.
Dalej musi być ona jednoznaczna pod tym względem, iż konstytuuje określone co do swej treści prawo i tym samym wyznacza jednoznacznie obowiązek zachowania się przez dłużnika.
Ponadto norma musi indywidualnie określać podmiot uprawniony (wierzyciela roszczenia) i zobowiązany (dłużnika). Normy prawne posługują się zazwyczaj sformułowaniami, iż określony podmiot może od innego czegoś żądać (domagać się) albo jeden podmiot jest zobowiązany do jakiegoś zachowania wobec innego podmiotu.
W razie gdy strony ułożyły stosunek w sposób nie przewidziany regulacjami prawa cywilnego, podstawę prawną może stanowić art. 3531 KC
art. 3531 KC
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
, zgodnie z którym strony mogą ustalićstosunek zobowiązaniowy swobodnie, tzn. według swego uznania, z tym jednak zastrzeżeniem, że jego treść ani cel nie może sprzeciwiać się ustawie.Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
B. WYSZUKANIE PODSTAWY PRAWNEJ
Wyszukanie podstawy prawnej a jej sprawdzenie to odrębne kroki. Z wielu wypisanych w pierwszym etapie przepisów należałoby sprawdzić wszystkie. Należy je więc odpowiednio uporządkować i dokonać ich sprawdzenia wg określonej kolejności. Postępowanie w opisany poniżej sposób pozwoli na na uniknięcie błędów i niepotrzebnych powtórzeń ale przede wszystkim umożliwi dokonanie kompleksowej oceny stanu faktycznego. Wyznacznikiem kolejności sprawdzania jest źródło normy stanowiącej podstawę roszczenia.
1. Umowa
W pierwszej kolejności podlegają sprawdzeniu podstawy roszczenia wynikające z umowy jako najbardziej specjalnej regulacji stosunków prawnych pomiędzy danymi podmiotami.
Uzasadnieniem dla takiej kolejności jest znaczenie umowy dla roszczeń wynikających z pozostałych źródeł, a dokładnie:
- umowa wyklucza roszczenia z prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia, albowiem istotą tego stosunku prawnego jest właśnie brak zlecenia (zob. art. 752 KCart. 752 KC) i jakiegokolwiek innego umownego upoważnienia do prowadzenia cudzych spraw;
Kto bez zlecenia prowadzi cudzą sprawę, powinien działać z korzyścią osoby, której sprawę prowadzi, i zgodnie z jej prawdopodobną wolą, a przy prowadzeniu sprawy obowiązany jest zachować należytą staranność. - umowa daje tytuł zobowiązaniowy do faktycznego władania cudzą rzeczą i wpływa tym samym na zasadność roszczeń wydobywczych (art. 222 § 1 KCart. 222 KC) oraz tzw. roszczeń uzupełniających (art. 224 i nast. KC
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.art. 224 KC);
§ 1. Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.
§ 2. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył. - umowa może wpływać na zakres odpowiedzialności (zawinienie) bądź bezprawność (np. zgoda poszkodowanego) w przypadku roszczeń deliktowych;
- umowa stanowi w końcu podstawę prawną przysporzenia i wyklucza tym samym roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (zob. art. 410 § 2 KCart. 410 KC).
§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
2. Culpa in contrahendo
Zbadanie roszczeń odszkodowawczych wynikających c.i.c. przed pozostałymi, w szczególności deliktowymi, roszczeniami jest uzasadnione tym, że przewiduje łagodniejszą odpowiedzialność, co z kolei może i powinno wpływać na zakres odpowiedzialności deliktowej poprzez jej ograniczenie.
SchematCulpaInContrahendo
3. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia powoduje powstanie między stronami (zastępującymi i zastępowanym) stosunku o charakterze podobnym do umownego i przez to istnienie tej relacji może wpływać na zasadność pozostałych roszczeń podobnie jak umowa.
SchematNegotiorumGestio
4. Roszczenia z przepisów prawa rzeczowego
Roszczenia wynikające z przepisów prawa rzeczowego są z jednej strony zależne od ustalenia wcześniej wspomnianych okoliczności (zob. uwagi dot. wpływu umowa na roszczenia rzeczowe) a z drugiej strony zawierają niekiedy regulacje stanowiące lex specialis wobec norm deliktowych i bezpodstawnego wzbogacenia (np. odpowiedzialność posiadacza o zwrot pożytków oraz z tytułu zniszczenia, pogorszenia lub utraty rzeczy (art. 224 KC
art. 224 KC
§ 1. Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.
§ 2. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.
, art. 225 KC§ 1. Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.
§ 2. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.
art. 225 KC
Obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.
i art. 230 KCObowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.
art. 230 KC
Przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.
) i relacje tych przepisów do deliktów oraz bezpodstawnego wzbogacenia).Przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.
SchematRoszczeniaPrawnorzeczowe
5. Ustawa
Pozostałe roszczenia można ująć w jedną grupę, w której dla wszyskich roszczeń wspólne jest to, iż stsunki prawne z nich wynikające tworzą się ex lege a nie mocą umowy stron.
a. roszczenia deliktowe
Kolejność dwu ostatnich grup jest już w zasadzie dowolna. Jednakże doświadczenie wskazuje, iż roszczenia odszkodowawcze stanowią największą grupę roszczeń, a w przypadku tych roszczeń podstawę prawną roszczeń należy szukać właśnie w przepisach o odpowiedzialności deliktowej
SchematDelikty
b. roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
Ta grupa roszczeń powinna zamykać badanie. Nierzadko jest to wymuszone także, iż stanowi ona swoiste ultima ratio dla roszczeń o zwrot rzeczy albo wyrównanie nakładów itp.
SchematBezpodstawneWzbogacenie
C. STRUKTURA
Powyższe można przedstawić w następujący sposób na przykładzie art. 477 § 1 KC
art. 477 KC
§ 1. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
§ 2. Jednakże gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
. § 1. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
§ 2. Jednakże gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
Hipotezę stanowi część mówiąca "W razie zwłoki dłużnika". Następnie w dyspozycji norma ta określa, że wierzyciel (jednoznacznie wskazany podmiot) może domagać się od dłużnika po pierwsze (nadal) wykonania zobowiązania oraz po drugie naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
Hipoteza wskazuje na konieczność wystąpienia zwłoki dłużnika. Logicznym, ale nie wyrażonym wprost w przepisie warunkiem dochodzenia roszczenia z tytułu zwłoki jest jeszcze to, aby między dłużnikiem i wierzycielem istniał stosunek zobowiązaniowy, z którego wynika obowiązek świadczenia przez Dłużnika. Pojęcie zwłoki również nie jest dokładniej rozwinięta w tym przepisie. Do ustalenia, kiedy mamy do czynienia ze zwłoką dłużnika konieczne jest więc sięgnięcie do innych przepisów. Definicję zwłoki w polskim kodeksie znajdziemy w art. 476 KC
art. 476 KC
Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
. Wynika z niego, że zwłoka ma miejsce, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie i ponosi odpowiedzialność za ten fakt. Idąc dalej należy się zastanowić nad następującymi okolicznościami: Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
- kiedy dłużnik spełnia świadczenie,
- jaki jest termin spełnienia świadczenia w terminie i
- za jakie okoliczności dłużnik ponosi odpowiedzialność.
Ad 2. Termin spełnienia świadczenia określono także w art. 455 KC
art. 455 KC
Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
.Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
Ad 3. Zakres okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność precyzują z kolei art. 472 KC
art. 472 KC
Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.
, art. 473 KCJeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.
art. 473 KC
§ 1. Dłużnik może przez umowę przyjąć odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodów oznaczonych okoliczności, za które na mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi.
§ 2. Nieważne jest zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie.
i art. 474 KC§ 1. Dłużnik może przez umowę przyjąć odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodów oznaczonych okoliczności, za które na mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi.
§ 2. Nieważne jest zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie.
art. 474 KC
Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika.
.Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika.
Na powyższej analizy widać, że przepisy te pozostają w zależnościach dających się wyrazić przy pomocy takich operatorów logicznych jak "i" (kumulacja), "lub" (alternatywa łączna) oraz "albo" (alternatywa rozłączna). Zależności te da się przedstawić liniowo: jeżeli A to B i C. A ma miejsce jeżeli wystąpi D, E i F. D ma miejsce, gdy zachodzi G lub H, zaś F gdy I, J lub K... itd.
Łatwiej jednak przedstawić je formie graficznej: zob. schemat Taris(R) o zwłoce dłużnika.
Schemat ten przedstawia akurat pewien wycinek prawa cywilnego, ale nie ma przeszkód, aby w ten sposób przedstawić cały system prawa cywilnego. Wówczas schemat dot. zwłoki dłużnika stanowi tylko jeden z elementów całej złożonej struktury.
Okazuje się również, że są pewne zasadnicze struktury wspólne dla wielu zagadnień. I tak np. istnieje ogólna struktura oddająca istotne zagadnienia związane roszczeniami cywilnoprawnymi: zob. ogólna struktura roszczenia cywilnoprawnego.
CategoryLeksykonP CategoryRoszczeniaCywilnoprawne
Na tej stronie nie ma komentarzy
