Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Zdolność prawna osoby fizycznej

art. 8 KC

art. 8 KC
§ 1. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.
§ 2. (uchylony).

[schowaj]

i n.

A. Ogólne uwagi
Każdy człowiek jest w świetle prawa cywilnego osobą fizyczną, wyposażoną w przymiot zdolności prawnej.

B. Początek zdolności prawnej
Osobą fizyczną jest człowiek od chwili urodzenia, natomiast przedtem określany jest mianem nienarodzonego dziecka, czyli nasciturusa.

C. Urodzenie
Urodzenie może być żywe albo martwe, a w tym ostatnim wypadku człowiek umiera przy urodzeniu i nie uzyskuje zdolności prawnej, ale jego ciało ma szczególny status zwłok ludzkich. Natomiast żywe urodzenie wywołuje skutki wskazane w art. 8 § 1 KC - następuje uzyskanie pełnej zdolności prawnej.

1. Pojęcie urodzenia
Pojęcie żywego i martwego urodzenia objaśnia ust. 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2006 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej w zakładach opieki zdrowotnej oraz sposobu jej przetwarzania:

• § 2.1. "Żywe urodzenie jest to całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha bądź wykazuje jakiekolwiek inne oznaki życia, jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli, bez względu na to, czy sznur pępowinowy został przecięty lub łożysko zostało oddzielone; każdy taki noworodek jest uważany za żywego".
• § 2.2. "Zgon płodu (martwe urodzenie) jest to zgon następujący przed całkowitym jego wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki - niezależnie od czasu trwania ciąży. O zgonie świadczy to, że po takim oddzieleniu płód nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku życia, jak czynność serca, pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli".

Dla uzyskania zdolności prawnej prawo polskie nie stawia dodatkowych wymagań (np. zdolności do życia dziecka, kompletnego wyposażenia w organy niezbędne do życia, przeżycia przez noworodka określonego czasu), wobec czego nie zależy ono od stanu zdrowia fizycznego lub umysłowego noworodka. W związku z tym zdolność prawna przysługuje także żywym noworodkom dotkniętym dysfunkcją somatyczną (w szczególności brak albo wadliwe funkcjonowanie jednego lub kilku organów) lub mentalną. Niezdolność do dalszego życia i następująca już po żywym urodzeniu śmierć dziecka nie wpływa na uzyskanie przez nie zdolności prawnej. Zdolność taką ma także każde z tzw. bliźniąt syjamskich, mających wspólną część ciała.

Zgodnie z art. 9 KC domniemywa się żywego urodzenia. Jest to domniemanie wzruszalne, a przeciwdowód polega na wykazaniu, że nie wystąpiły okoliczności wskazane w ust. 3 załącznika wskazanego wyżej rozporządzenia Ministra Zdrowia z 12 grudnia 2006 r., czyli dziecko "nie oddychało" bądź "nie wykazywało jakichkolwiek innych oznak życia".

2. Chwila nabycia zdolności prawnej
Regulacja ustawowa nie rozstrzyga jaka chwila w procesie rodzenia jest chwilą początkową zdolności prawnej noworodka. W lietraturze ugruntowany jest pogląd, że jest to chwila opuszczenia przez noworodka (czy to na skutek procesów naturalnych, czy też w wyniku zabiegu dokonanego przez lekarza) łona matki (nawet jeszcze przed odcięciem pępowiny), a więc chwila, w której dziecko znalazło się całkowicie poza ciałem jego matki.

3. Akt urodzenia
Fakt urodzenia się dziecka zostaje odnotowany w akcie urodzenia, będącym aktem stanu cywilnego, w którym podaje się m.in. datę urodzenia dziecka (por. art. 40 ust. 2 pkt 2 PrAktStanCyw). Do aktu urodzenia nie wpisuje się w zasadzie godziny urodzenia dziecka. Wyjątek dotyczy urodzenia bliźniąt lub innego porodu mnogiego. Wówczas w rubryce "Uwagi" odnotowuje się godzinę urodzenia każdego z noworodków w celu umożliwienia ustalenia starszeństwa.

D. Sytuacja prawna nasciturusa
Ustawodawca nie wprowadził do Kodeksu cywilnego ogólnego przepisu regulującego pozycję prawną dziecka poczętego. Szereg przepisów odnosi się jednak wprost do dziecka poczętego. Dopuszczają one warunkową możność nabycia przez nasciturusa określonych praw lub możność nabycia praw i obowiązków na określonej drodze. Chodzi tu m.in. o:

• art. 927 § 2 KC
  art. 927 KC
  § 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.
  § 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
  § 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

  [schowaj]
  (odpowiednie zastosowanie do zapisu na podstawie art. 972 KC
  art. 972 KC
  Przepisy o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów.

  [schowaj]
  ),
• art. 446¹ KC
  art. 446¹ KC
  Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.

  [schowaj]
  ,
• art. 75 KRO
  art. 75 KRO
  § 1. Można uznać ojcostwo przed urodzeniem się dziecka już poczętego.
  § 2. Jeżeli dziecko urodziło się po zawarciu przez matkę małżeństwa z innym mężczyzną niż ten, który uznał ojcostwo, przepisu art. 62 nie stosuje się.

  [schowaj]
  ,
• art. 142 KRO
  art. 142 KRO
  Jeżeli ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa sąd.

  [schowaj]
  ,
• art. 182 KRO
  art. 182 KRO
  Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka.

  [schowaj]
  ,
• (akt prawny PrPrywMiędzyn nie istnieje).

Poglądy doktryny na temat pozycji prawnej dziecka poczętego były i są ciągle podzielone. Syntetycznie rzecz ujmując, w doktrynie wyróżnić można cztery zasadnicze nurty zapatrywań na sytuację cywilnoprawną nienarodzonego jeszcze dziecka w świetle art. 8 KC:

• 1. stanowisko: nasciturus nie ma zdolności prawnej,
• 2. stanowisko: nasciturus ma zdolność prawną jeszcze przed urodzeniem, lecz pod warunkiem rozwiązującym martwego urodzenia,
• 3. stanowisko (najliczniejsza grupa zwolnenników): nasciturus ma zdolność prawną pod warunkiem zawieszającym żywego urodzenia,
• 4. stanowisko: nasciturus ma pełną zdolnością prawną (Obszernie na ten temat por.

Gawlik Zdzisław, Janiak Andrzej, Jedliński Adam, Kidyba Andrzej, Kopaczyńska-Pieczniak Katarzyna, Niezbecka Elżbieta, Sokołowski Tomasz
komentarz LEX 2009).

E. Zakres zdolności prawnej
Zdolność prawna przysługuje każdemu człowiekowi zasadniczo w takim samym zakresie. Nikt nie może w drodze czynności prawnej tego zakresu uszczuplić (np. zrzec się jakiejś części zdolności prawnej). W literaturze przedmiotu wskazuje się mimo to różne okoliczności (ograniczenia) mające wpływ na zakres zdolności prawnej, konkretnych osób fizycznych. Do takich ograniczeń zdolności prawnej osoby fizycznej najczęściej zalicza się:

• brak pełnej zdolności do czynnosci prawnych (taka osoba nie może bowiem być podmiotem władzy rodzicielskiej - art. 94 § 1 KRO
  art. 94 KRO
  § 1. Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu.
  § 2. (uchylony).
  § 3. Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę.

  [schowaj]
  , opiekunem - art. 148 § 1 KRO
  art. 148 KRO
  § 1. Nie może być ustanowiona opiekunem osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych.
  § 1a. Opiekunem małoletniego nie może być ustanowiona także osoba, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.
  § 2. Nie może być ustanowiony opiekunem ten, w stosunku do kogo zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna.

  [schowaj]
  , kuratorem - art. 178 § 2 KRO
  art. 178 KRO
  § 1. Kuratora ustanawia się w wypadkach w ustawie przewidzianych.
  § 2. W zakresie nie uregulowanym przez przepisy, które przewidują ustanowienie kuratora, stosuje się odpowiednio do kurateli przepisy o opiece z zachowaniem przepisów poniższych.

  [schowaj]
  , wykonawca testamentu - art. 986 § 2 KC
  art. 986 KC
  § 1. Spadkodawca może w testamencie powołać wykonawcę lub wykonawców testamentu.
  § 2. Nie może być wykonawcą testamentu, kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych.

  [schowaj]
  , nie może też przysposobić dziecka - art. 114 § 3 KRO
  art. 114 KRO
  § 1. Przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra.
  § 2. Wymaganie małoletności powinno być spełnione w dniu złożenia wniosku o przysposobienie.

  [schowaj]
  ),
• wiek,
• ubezwłasnowolnienie (art. 11 § 1 KRO
  art. 11 KRO
  § 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie.
  § 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać każdy z małżonków.
  § 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone.

  [schowaj]
  ),
• choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy (art. 12 § 1 KRO
  art. 12 KRO
  § 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa.
  § 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z małżonków może żądać każdy z małżonków.
  § 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków po ustaniu tej choroby.

  [schowaj]
  ),
• obywatelstwo (ograniczenia dotyczące nabywania nieruchomości),
• wyrok skazujący.

Na temat słuszności wyodrębnienia powyższych ograniczeń zdolności prawnej osoby fizycznej pisze M. Pazdan (w:) System Praw Prywatnego, Tom 1. Prawo cywilne - część ogólna, pod. red. M. Safjana, Warszawa 2007 r.

F. Ustanie zdolności prawnej
Wprawdzie Kodeks cywilny tego wyraźnie nie określa, jest oczywiste, iż zdolność prawna człowieka wygasa z chwilą jego śmierci. Śmierć człowieka powoduje ustanie jego podmiotowości prawnej. Wtedy to wygasa część dotychczasowych praw i obowiązków zmarłego, zarówno tych o charakterze osobistym, jak i niektóre majątkowe prawa i zobowiązania. Pozostałe prawa i obowiązki majątkowe mogą przechodzić na inne podmioty wskutek ich dziedziczenia lub w trybie przepisów szczególnych (np. na uprawnionego do odbioru świadczenia należnego z tytułu ubezpieczenia się przez zmarłego na wypadek śmierci).

1. Pojęcie i chwila śmierci
Regulacja kodeksowa nie definiuje pojęcia "zgonu".

---

CategoryOsobaFizyczna