Wersja [15675]
To jest stara wersja OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneZanieczyszczeniemWod utworzona przez MarcinKrzymuski, 2012-03-05 17:11:25.
Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody wyrządzone zanieczyszczeniem wód
odpowiedzialność za zmianę składu chemicznego wód
A. Znaczenie problemu
Najczęściej odpowiedzialność za szkody powstałe w związku z gospodarką wodną są analizowane w kontekście szkód powodziowych (zob. JaniszewskaPS2009 i tam podana literatura). Tymczasem ważkim problemem wydaje się również odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody spowodowane zanieczyszczeniami niesionymi przez wody. Z takimi wypadkami mieliśmy wielokrotnie do czynienia.
Jest to problem o tyle ciekawy, że przepisy ustawy - Prawo wodne (PrWodn) regulacji w tym zakresie nie zawierają.
Problem odpowiedzialności za szkody wynikające z zanieczyszczenia wód powinien być analizowany z dwóch punktów widzenia. Po pierwsze może chodzić o odpowiedzialność właściciela zanieczyszczonych wód wobec tych podmiotów, którym wody te wyrządziły szkody cywilnoprawne (odpowiedzialność za wody zanieczyszczone). Po drugie należy na ten problem spojrzeć z punktu widzenia właściciela wód, którego wody zostały zanieczyszczone powodując w ten sposób uszczerbek w dobrach i interesach chronionych prawem (odpowiedzialność za zanieczyszczenie wód).
"Zanieczyszczenia wód rozumiane są jako zmiana składu lub stanu wód, która czyni te wody miej przydatnymi do jednego lub wszystkich celów, którym mogłaby służyć w swym stanie naturalnym. Zanieczyszczenie wód objawia się przekroczeniem w nich parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych."1
B. Podstawy odpowiedzialności
Paradoksalnie rzecz ujmując, ustawa - Prawo wodne, która pierwsza przychodzi na myśl, jako źródło ewentualnych roszczeń, nie zawiera żadnych cywilnoprawnych regulacji dotyczących odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód.
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, do której odsyła art. 186 ust. 2 PrWodn
art. 186 PrWodn
1. W sprawie naprawienia szkód innych niż określone w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust. 1 droga sądowa przysługuje po wyczerpaniu trybu, o którym mowa w ust. 3.
2. Naprawienie szkody, o której mowa w ust. 1, obejmuje pokrycie strat poniesionych przez poszkodowanego.
3. Na żądanie poszkodowanego organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego, a jeżeli szkoda nie jest następstwem pozwolenia wodnoprawnego – właściwy marszałek województwa, ustala wysokość odszkodowania w drodze decyzji; decyzja jest niezaskarżalna.
4. Stronie niezadowolonej z ustalonego odszkodowania przysługuje droga sądowa; droga sądowa przysługuje również w przypadku niewydania decyzji przez właściwy organ w ciągu trzech miesięcy od zgłoszenia żądania przez poszkodowanego.
5. Wystąpienie na drogę sądową nie wstrzymuje wykonania decyzji, o której mowa w ust. 3.
, zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.1. W sprawie naprawienia szkód innych niż określone w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust. 1 droga sądowa przysługuje po wyczerpaniu trybu, o którym mowa w ust. 3.
2. Naprawienie szkody, o której mowa w ust. 1, obejmuje pokrycie strat poniesionych przez poszkodowanego.
3. Na żądanie poszkodowanego organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego, a jeżeli szkoda nie jest następstwem pozwolenia wodnoprawnego – właściwy marszałek województwa, ustala wysokość odszkodowania w drodze decyzji; decyzja jest niezaskarżalna.
4. Stronie niezadowolonej z ustalonego odszkodowania przysługuje droga sądowa; droga sądowa przysługuje również w przypadku niewydania decyzji przez właściwy organ w ciągu trzech miesięcy od zgłoszenia żądania przez poszkodowanego.
5. Wystąpienie na drogę sądową nie wstrzymuje wykonania decyzji, o której mowa w ust. 3.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie PrOchrŚrod.
1. Roszczenie z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow
Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska.
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103; aprobująco Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z art. 222 § 2 KC
art. 323 PrOchrŚrodow
1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska.
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103; aprobująco Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z art. 222 § 2 KC
art. 222 KC
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
.). Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
a. Cel roszczenia
Celem tego roszczenia jest przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych. W ostateczności można domagać się zaprzestania działalności, która doprowadziła do powstania szkody lub grozi jej wyrządzeniem. O celach roszczenia więcej w Art323PrOchrSrodow.
Celem tego roszczenia jest przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych. W ostateczności można domagać się zaprzestania działalności, która doprowadziła do powstania szkody lub grozi jej wyrządzeniem. O celach roszczenia więcej w Art323PrOchrSrodow.
(1) przywrócenie stanu zgodnego z prawem
W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrod: ??????????????
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda.2 Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji.3 Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego”.4 Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
(2) podjęcie środków zapobiegawczych
Wraz z żądaniem przywrócenie stanu zgodnego z prawem podmiot uprawniony może domagać się zastosowania środków zapobiegawczych. Sformułowanie przepisu i użycie spójnika "i" wskazuje na to, iż obydwa żądania mogą być zgłaszane tylko łącznie. Taka wykładnia nie wydaje się trafna. Oczywiście z reguły koniecznym do zapobieżenia odejściu od stanu wymaganego konieczne jest wdrożenie środków prewencyjnych. Jednakże uprawniony winien mieć prawo wyboru instrumentu obrony i może ograniczyć się tylko do jednej formy świadczenia sprawcy, jeżeli wystarcza to do odwrócenia niebezpieczeństwa.. Z drugiej strony, biorąc pod uwagę fakt, że transmitterem naruszeń są elementy środowiska, nie wszystko powinno być poddane woli poszkodowanego lub zagrożonego wyrządzeniem szkody.
Można się również zastanawiać czy nie mamy tu do czynienia ze swoistym pleonazmem. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem powinno bowiem skutkować stworzeniem takiej sytuacji, w której nie dochodzi do zagrożenia powstania szkodą, wobec czego zbędne jest podejmowanie środków zapobiegawczych.
(3) żądanie zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie
Niemożliwość lub nadmierna trudność podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności zamontowania instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem powoduje, iż aktualizuje się roszczenie zmierzające do zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie. W tej sytuacji uprawniony może więc - na drodze cywilnoprawnej- doprowadzić do radykalnych zmian po stronie sprawcy szkody lub zagrożenia. Ponadto powoduje to szczególne implikacje w sferze rozgraniczeni kompetencji sądów powszechnych i administracyjnych. Zakaz prowadzenia określonej działalności może bowiem być sprzeczny z ostateczną decyzją administracyjną, na podstawie której konkretna działalność została dopuszczona.
Przede wszystkim należy zauważyć, że zakaz prowadzenia określonej działalności nie musi być tożsamy z zakazem prowadzenia jakiejkolwiek działalności w ogóle. Celem roszczenia powinno być bowiem wyłącznie wyeliminowanie tej działalności, której skutkiem jest powstanie szkody luby sytuacji zagrożenia. Jeżeli jest to jedna z wielu działalności prowadzonych przez zobowiązanego, uprawnienie do prowadzenia pozostałych rodzajów działalności pozostaje nienaruszone. Jeżeli jednak zakaz dotyczy jedynej działalności danego podmiotu, pozostaje jeszcze próba prowadzenia działalności alternatywnej wobec zakazanej, pod warunkiem, iż nie prowadzi ona do rezultatu w postaci szkody lub zagrożenia jej powstaniem. Likwidacja zakładu lub przedsiębiorstwa będzie więc konieczna dopiero wówczas, gdy brak jest alternatywy dla działalności zabronionej.
Dopiero więc w takim wypadku dojdzie do kolizji orzeczenia sądu powszechnego z orzeczeniem organu administracyjnego lub sądu administracyjnego. Z uwagi na odrębne kompetencje obydwu struktur prawodawczych wydaje się, że konsekwencje wynikające z roszczenia z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod idą jednak za daleko. Przyznają bowiem w ten sposób sądom powszechnym prawo do decydowania o wykonywaniu działalności zalegalizowanej uprzednio przez administrację. Jednakże z art. 325 PrOchrŚrod wynika dość jasna deklaracja, iż prywatnoprawnym środkom ochrony przyznaje się prymat nawet przed ostatecznymi decyzjami administracyjnymi sankcjonującymi wykonywanie określonej działalności.
W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrod: ??????????????
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda.2 Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji.3 Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego”.4 Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
(2) podjęcie środków zapobiegawczych
Wraz z żądaniem przywrócenie stanu zgodnego z prawem podmiot uprawniony może domagać się zastosowania środków zapobiegawczych. Sformułowanie przepisu i użycie spójnika "i" wskazuje na to, iż obydwa żądania mogą być zgłaszane tylko łącznie. Taka wykładnia nie wydaje się trafna. Oczywiście z reguły koniecznym do zapobieżenia odejściu od stanu wymaganego konieczne jest wdrożenie środków prewencyjnych. Jednakże uprawniony winien mieć prawo wyboru instrumentu obrony i może ograniczyć się tylko do jednej formy świadczenia sprawcy, jeżeli wystarcza to do odwrócenia niebezpieczeństwa.. Z drugiej strony, biorąc pod uwagę fakt, że transmitterem naruszeń są elementy środowiska, nie wszystko powinno być poddane woli poszkodowanego lub zagrożonego wyrządzeniem szkody.
Można się również zastanawiać czy nie mamy tu do czynienia ze swoistym pleonazmem. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem powinno bowiem skutkować stworzeniem takiej sytuacji, w której nie dochodzi do zagrożenia powstania szkodą, wobec czego zbędne jest podejmowanie środków zapobiegawczych.
(3) żądanie zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie
Niemożliwość lub nadmierna trudność podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności zamontowania instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem powoduje, iż aktualizuje się roszczenie zmierzające do zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie. W tej sytuacji uprawniony może więc - na drodze cywilnoprawnej- doprowadzić do radykalnych zmian po stronie sprawcy szkody lub zagrożenia. Ponadto powoduje to szczególne implikacje w sferze rozgraniczeni kompetencji sądów powszechnych i administracyjnych. Zakaz prowadzenia określonej działalności może bowiem być sprzeczny z ostateczną decyzją administracyjną, na podstawie której konkretna działalność została dopuszczona.
Przede wszystkim należy zauważyć, że zakaz prowadzenia określonej działalności nie musi być tożsamy z zakazem prowadzenia jakiejkolwiek działalności w ogóle. Celem roszczenia powinno być bowiem wyłącznie wyeliminowanie tej działalności, której skutkiem jest powstanie szkody luby sytuacji zagrożenia. Jeżeli jest to jedna z wielu działalności prowadzonych przez zobowiązanego, uprawnienie do prowadzenia pozostałych rodzajów działalności pozostaje nienaruszone. Jeżeli jednak zakaz dotyczy jedynej działalności danego podmiotu, pozostaje jeszcze próba prowadzenia działalności alternatywnej wobec zakazanej, pod warunkiem, iż nie prowadzi ona do rezultatu w postaci szkody lub zagrożenia jej powstaniem. Likwidacja zakładu lub przedsiębiorstwa będzie więc konieczna dopiero wówczas, gdy brak jest alternatywy dla działalności zabronionej.
Dopiero więc w takim wypadku dojdzie do kolizji orzeczenia sądu powszechnego z orzeczeniem organu administracyjnego lub sądu administracyjnego. Z uwagi na odrębne kompetencje obydwu struktur prawodawczych wydaje się, że konsekwencje wynikające z roszczenia z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod idą jednak za daleko. Przyznają bowiem w ten sposób sądom powszechnym prawo do decydowania o wykonywaniu działalności zalegalizowanej uprzednio przez administrację. Jednakże z art. 325 PrOchrŚrod wynika dość jasna deklaracja, iż prywatnoprawnym środkom ochrony przyznaje się prymat nawet przed ostatecznymi decyzjami administracyjnymi sankcjonującymi wykonywanie określonej działalności.
b. Zasada odpowiedzialności
Przekonanie o tym, iż art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż art. 323 PrOchrŚrod jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do art. 435 KC
c. Przesłanki odpowiedzialności wg art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko.
Przekonanie o tym, iż art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż art. 323 PrOchrŚrod jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do art. 435 KC
art. 435 KC
§ 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy. § 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
c. Przesłanki odpowiedzialności wg art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko.
(1) oddziaływanie na środowisko
Z art. 3 pkt 11) PrOchrŚrod oraz z art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod5 wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod
(2) bezprawność oddziaływania na środowisko
Odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod rodzi wyłącznie "bezprawne oddziaływanie na środowisko". W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni tego pojęcia z regulacją wynikającą z art. 325 PrOchrŚrod oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg art. 144 KC
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w art. 144 KC
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.11 Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji12, wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji.13 Art. 144 KC
Jednakże także wg ogólnych zasad zezwolenie administracyjne z reguły nie wyłącza bezprawności zachowania będącego jego przedmiotem, gdyż celem zezwolenia jest ochrona innych interesów niż osób podnoszących roszczenia cywilnoprawne.16
Czy można zastosować art. 144 KC
Przyjmując deliktowe rozumienie bezprawności nie wyklucza się jednak zupełnie zastosowania art. 144 KC. Mógłby on być przyjmowany jako okoliczność wyłączająca bezprawność oddziaływań pośrednich, które naruszałyby szeroko rozumiany porządek prawny. Taki jest też ogólnie rzecz biorąc sens art. 144 KC
(3) szkoda w dobrach i interesach prawnie chronionych
Dla niniejszego opracowania znaczenia ma wyłącznie szkoda związana ze zmianą składu chemicznego wód. Dalsze rozważania ograniczają się więc do sytuacji, gdy szkoda pozostaje w związku z zanieczyszczeniem wód.
Z art. 3 pkt 11) PrOchrŚrod oraz z art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod5 wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod
art. 62 UUdostInformŚrod
1. W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko określa się, analizuje oraz ocenia:
1) bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na:
a) środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi,
b) dobra materialne,
c) zabytki,
d) wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa w lit. a-c,
e) dostępność do złóż kopalin;
2) możliwości oraz sposoby zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko;
3) wymagany zakres monitoringu.
2. W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 określa się, analizuje oraz ocenia oddziaływanie przedsięwzięć na obszary Natura 2000, biorąc pod uwagę także skumulowane oddziaływanie przedsięwzięcia z innymi przedsięwzięciami.
ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrod podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi.61. W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko określa się, analizuje oraz ocenia:
1) bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na:
a) środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi,
b) dobra materialne,
c) zabytki,
d) wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa w lit. a-c,
e) dostępność do złóż kopalin;
2) możliwości oraz sposoby zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko;
3) wymagany zakres monitoringu.
2. W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 określa się, analizuje oraz ocenia oddziaływanie przedsięwzięć na obszary Natura 2000, biorąc pod uwagę także skumulowane oddziaływanie przedsięwzięcia z innymi przedsięwzięciami.
(2) bezprawność oddziaływania na środowisko
Odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod rodzi wyłącznie "bezprawne oddziaływanie na środowisko". W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni tego pojęcia z regulacją wynikającą z art. 325 PrOchrŚrod oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg art. 144 KC
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
.Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w art. 144 KC
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
.7 W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych.8 Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań.9 Podobnie ocenia się znaczenie aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko).10 Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.11 Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji12, wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji.13 Art. 144 KC
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich.14 Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o art. 144 KCWłaściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo art. 144 KCWłaściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
czyniłby zbędnym art. 325 PrOchrŚrod. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego.15 Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
Jednakże także wg ogólnych zasad zezwolenie administracyjne z reguły nie wyłącza bezprawności zachowania będącego jego przedmiotem, gdyż celem zezwolenia jest ochrona innych interesów niż osób podnoszących roszczenia cywilnoprawne.16
Czy można zastosować art. 144 KC
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
do roszczeń deliktowych. Przemawia za tym koncepcja podpierająca się zasadą jednolitości systemu prawnego.17Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
Przyjmując deliktowe rozumienie bezprawności nie wyklucza się jednak zupełnie zastosowania art. 144 KC. Mógłby on być przyjmowany jako okoliczność wyłączająca bezprawność oddziaływań pośrednich, które naruszałyby szeroko rozumiany porządek prawny. Taki jest też ogólnie rzecz biorąc sens art. 144 KC
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
w polskim systemie prawa. Decyduje on bowiem o konieczności tolerowania oddziaływań sąsiedzkich. Tutaj proponowana wykładnia bezprawności oddziaływań na środowisko pozostaje również w zgodzie z art. 325 PrOchrŚrod. Oddziaływanie może być więc bezprawne również wówczas, gdy instalacja, z której wynika, działa a podstawie i w granicach decyzji administracyjnej. Nie będzie więc bezprawne takie oddziaływanie, które mieści się w granicach wyznaczonych aktami normatywnymi.Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
(3) szkoda w dobrach i interesach prawnie chronionych
Dla niniejszego opracowania znaczenia ma wyłącznie szkoda związana ze zmianą składu chemicznego wód. Dalsze rozważania ograniczają się więc do sytuacji, gdy szkoda pozostaje w związku z zanieczyszczeniem wód.
(a) własność wód
Do wartych rozważenia sytuacji należy zakwalifikować przypadki, gdy same wody stanowią przedmiot dobro chronione. Wody mogą stanowić przedmiot ochrony cywilnoprawnej wszystkim wówczas, gdy stanowią przedmiot własności.
Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 44 KC
Znacznie bardziej skomplikowane są sytuacje, gdy zanieczyszczone zostaną wody, a więc ciecze nie wyodrębnione fizycznie. Dla oceny, czy mamy do czynienia z przedmiotem ochrony cywilnoprawnej, miarodajne będą przepisy ustawy - Prawo wodne. Wynika z nich, iż przedmiotem własności i tym samym przedmiotem ochrony na podstawie regulacji deliktowych mogą być wody, które nie mają charakteru wód publicznych. Wody publiczne nie podlegają bowiem obrotowi cywilnoprawnemu, gdyż są wyłącznie przedmiotem własności Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (art. 10 ust. 4 PrWodn
Ze szkodą w tych wodach będziemy mieli do czynienia już wtedy, gdy dojdzie do zmiany składu chemicznego, fizycznego lub biologicznego tych wód na skutek działalności podmiotu obarczonego odpowiedzialnością. Zmiana powinna być zmianą o charakterze negatywnym, gdyż polepszenie stanu jakości wód stanowi pozytywne oddziaływanie. Warto również zwrócić uwagę na intensywność zanieczyszczenia. W sytuacji gdy dojdzie do znikomego zanieczyszczenia wód, odpowiedzialność powinna być wyłączona. Roszczenia zgłaszane w razie bagatelnych zanieczyszczeń (np. wrzucenie zwykłego kamienia, wlanie wiadra wody do jeziora) powinny być oddalane w oparciu o art. 5 KC
Do wartych rozważenia sytuacji należy zakwalifikować przypadki, gdy same wody stanowią przedmiot dobro chronione. Wody mogą stanowić przedmiot ochrony cywilnoprawnej wszystkim wówczas, gdy stanowią przedmiot własności.
Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 44 KC
art. 44 KC
Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.
i art. 45 KCMieniem jest własność i inne prawa majątkowe.
art. 45 KC
Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.
przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności nie będą raczej problematyczne, o ile do zanieczyszczenia dojdzie w momencie, gdy woda jest już wyodrębniona. Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.
Znacznie bardziej skomplikowane są sytuacje, gdy zanieczyszczone zostaną wody, a więc ciecze nie wyodrębnione fizycznie. Dla oceny, czy mamy do czynienia z przedmiotem ochrony cywilnoprawnej, miarodajne będą przepisy ustawy - Prawo wodne. Wynika z nich, iż przedmiotem własności i tym samym przedmiotem ochrony na podstawie regulacji deliktowych mogą być wody, które nie mają charakteru wód publicznych. Wody publiczne nie podlegają bowiem obrotowi cywilnoprawnemu, gdyż są wyłącznie przedmiotem własności Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (art. 10 ust. 4 PrWodn
art. 10 PrWodn
1. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych.
1a. Wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa.
2. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi.
3. Płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
). Do chronionych regulacjami prywatnoprawnymi należeć będą więc wyłącznie te wody, które nie stanowią wód morza terytorialnego, morskich wód wewnętrznych (do których zalicza się również morskie wody wewnętrzne Zatoki Gdańskiej), śródlądowych wód powierzchniowych płynących oraz wód podziemnych (por. art. 10 ust. 1a PrWodn1. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych.
1a. Wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa.
2. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi.
3. Płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
art. 10 PrWodn
1. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych.
1a. Wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa.
2. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi.
3. Płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
). Przyjmując kategorie z ustawy - Prawo wodne, jako przedmiot ochrony cywilnoprawnej pozostają wyłącznie śródlądowe wody powierzchniowe stojące (por. art. 5 ust. 3 PrWodn1. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych.
1a. Wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa.
2. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi.
3. Płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
art. 5 PrWodn
1. Wody dzielą się na powierzchniowe i podziemne.
2. Wody, z wyjątkiem wód morza terytorialnego i morskich wód wewnętrznych, są wodami śródlądowymi.
3. Śródlądowe wody powierzchniowe dzielą się na:
1) płynące, do których zalicza się wody:
a) w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek,
b) znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych,
c) znajdujące się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących,
2) stojące, do których zalicza się wody znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi.
4. Przepisy o wodach stojących stosuje się odpowiednio do wód znajdujących się w zagłębieniach terenu powstałych w wyniku działalności człowieka, niebędących stawami.
5. Dla potrzeb gospodarowania wodami wody dzieli się na:
1) jednolite części wód powierzchniowych, z wyodrębnieniem jednolitych części:
a) wód przejściowych lub przybrzeżnych,
b) wód sztucznych lub silnie zmienionych;
2) jednolite części wód podziemnych.
5a. Wody przejściowe oznaczają wody powierzchniowe znajdujące się w ujściach rzek lub w pobliżu ujść rzek, które z uwagi na bliskość wód słonych wykazują częściowe zasolenie, pozostając w zasięgu znaczących wpływów wód słodkich, oraz morskie wody wewnętrzne Zatoki Gdańskiej.
5b. Wody przybrzeżne obejmują pas wód morskich o szerokości jednej mili morskiej liczonej od linii podstawowej morza terytorialnego, z wyłączeniem morskich wód wewnętrznych Zatoki Gdańskiej oraz przyległych do nich wód morza terytorialnego. W przypadku gdy zasięg wód przejściowych jest większy niż jedna mila morska, zewnętrzna granica tego zasięgu stanowi zewnętrzną granicę wód przybrzeżnych.
6. Przepisów ust. 3 pkt 1 lit. b) oraz lit. c) nie stosuje się dla potrzeb badania i oceny stanu wód powierzchniowych, prowadzonych w ramach monitoringu wód.
) oraz inne wody stojące i wody w rowach, o ile znajdują się w granicach nieruchomości gruntowej (art. 12 ust. 1 PrWodn1. Wody dzielą się na powierzchniowe i podziemne.
2. Wody, z wyjątkiem wód morza terytorialnego i morskich wód wewnętrznych, są wodami śródlądowymi.
3. Śródlądowe wody powierzchniowe dzielą się na:
1) płynące, do których zalicza się wody:
a) w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek,
b) znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych,
c) znajdujące się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących,
2) stojące, do których zalicza się wody znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi.
4. Przepisy o wodach stojących stosuje się odpowiednio do wód znajdujących się w zagłębieniach terenu powstałych w wyniku działalności człowieka, niebędących stawami.
5. Dla potrzeb gospodarowania wodami wody dzieli się na:
1) jednolite części wód powierzchniowych, z wyodrębnieniem jednolitych części:
a) wód przejściowych lub przybrzeżnych,
b) wód sztucznych lub silnie zmienionych;
2) jednolite części wód podziemnych.
5a. Wody przejściowe oznaczają wody powierzchniowe znajdujące się w ujściach rzek lub w pobliżu ujść rzek, które z uwagi na bliskość wód słonych wykazują częściowe zasolenie, pozostając w zasięgu znaczących wpływów wód słodkich, oraz morskie wody wewnętrzne Zatoki Gdańskiej.
5b. Wody przybrzeżne obejmują pas wód morskich o szerokości jednej mili morskiej liczonej od linii podstawowej morza terytorialnego, z wyłączeniem morskich wód wewnętrznych Zatoki Gdańskiej oraz przyległych do nich wód morza terytorialnego. W przypadku gdy zasięg wód przejściowych jest większy niż jedna mila morska, zewnętrzna granica tego zasięgu stanowi zewnętrzną granicę wód przybrzeżnych.
6. Przepisów ust. 3 pkt 1 lit. b) oraz lit. c) nie stosuje się dla potrzeb badania i oceny stanu wód powierzchniowych, prowadzonych w ramach monitoringu wód.
art. 12 PrWodn
1. Wody stojące oraz wody w rowach znajdujące się w granicach nieruchomości gruntowej stanowią własność właściciela tej nieruchomości.
2. Uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa w stosunku do wód stojących oraz wody w rowach, znajdujących się na terenie nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa, wykonują podmioty reprezentujące Skarb Państwa w stosunku do tych nieruchomości, na podstawie odrębnych przepisów.
). Do stojących wód powierzchniowych ustawa zalicza jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne, niezwiązane bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi. (art. 5 ust. 3 pkt 2 PrWodn1. Wody stojące oraz wody w rowach znajdujące się w granicach nieruchomości gruntowej stanowią własność właściciela tej nieruchomości.
2. Uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa w stosunku do wód stojących oraz wody w rowach, znajdujących się na terenie nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa, wykonują podmioty reprezentujące Skarb Państwa w stosunku do tych nieruchomości, na podstawie odrębnych przepisów.
art. 5 PrWodn
1. Wody dzielą się na powierzchniowe i podziemne.
2. Wody, z wyjątkiem wód morza terytorialnego i morskich wód wewnętrznych, są wodami śródlądowymi.
3. Śródlądowe wody powierzchniowe dzielą się na:
1) płynące, do których zalicza się wody:
a) w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek,
b) znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych,
c) znajdujące się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących,
2) stojące, do których zalicza się wody znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi.
4. Przepisy o wodach stojących stosuje się odpowiednio do wód znajdujących się w zagłębieniach terenu powstałych w wyniku działalności człowieka, niebędących stawami.
5. Dla potrzeb gospodarowania wodami wody dzieli się na:
1) jednolite części wód powierzchniowych, z wyodrębnieniem jednolitych części:
a) wód przejściowych lub przybrzeżnych,
b) wód sztucznych lub silnie zmienionych;
2) jednolite części wód podziemnych.
5a. Wody przejściowe oznaczają wody powierzchniowe znajdujące się w ujściach rzek lub w pobliżu ujść rzek, które z uwagi na bliskość wód słonych wykazują częściowe zasolenie, pozostając w zasięgu znaczących wpływów wód słodkich, oraz morskie wody wewnętrzne Zatoki Gdańskiej.
5b. Wody przybrzeżne obejmują pas wód morskich o szerokości jednej mili morskiej liczonej od linii podstawowej morza terytorialnego, z wyłączeniem morskich wód wewnętrznych Zatoki Gdańskiej oraz przyległych do nich wód morza terytorialnego. W przypadku gdy zasięg wód przejściowych jest większy niż jedna mila morska, zewnętrzna granica tego zasięgu stanowi zewnętrzną granicę wód przybrzeżnych.
6. Przepisów ust. 3 pkt 1 lit. b) oraz lit. c) nie stosuje się dla potrzeb badania i oceny stanu wód powierzchniowych, prowadzonych w ramach monitoringu wód.
).1. Wody dzielą się na powierzchniowe i podziemne.
2. Wody, z wyjątkiem wód morza terytorialnego i morskich wód wewnętrznych, są wodami śródlądowymi.
3. Śródlądowe wody powierzchniowe dzielą się na:
1) płynące, do których zalicza się wody:
a) w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek,
b) znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych,
c) znajdujące się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących,
2) stojące, do których zalicza się wody znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi.
4. Przepisy o wodach stojących stosuje się odpowiednio do wód znajdujących się w zagłębieniach terenu powstałych w wyniku działalności człowieka, niebędących stawami.
5. Dla potrzeb gospodarowania wodami wody dzieli się na:
1) jednolite części wód powierzchniowych, z wyodrębnieniem jednolitych części:
a) wód przejściowych lub przybrzeżnych,
b) wód sztucznych lub silnie zmienionych;
2) jednolite części wód podziemnych.
5a. Wody przejściowe oznaczają wody powierzchniowe znajdujące się w ujściach rzek lub w pobliżu ujść rzek, które z uwagi na bliskość wód słonych wykazują częściowe zasolenie, pozostając w zasięgu znaczących wpływów wód słodkich, oraz morskie wody wewnętrzne Zatoki Gdańskiej.
5b. Wody przybrzeżne obejmują pas wód morskich o szerokości jednej mili morskiej liczonej od linii podstawowej morza terytorialnego, z wyłączeniem morskich wód wewnętrznych Zatoki Gdańskiej oraz przyległych do nich wód morza terytorialnego. W przypadku gdy zasięg wód przejściowych jest większy niż jedna mila morska, zewnętrzna granica tego zasięgu stanowi zewnętrzną granicę wód przybrzeżnych.
6. Przepisów ust. 3 pkt 1 lit. b) oraz lit. c) nie stosuje się dla potrzeb badania i oceny stanu wód powierzchniowych, prowadzonych w ramach monitoringu wód.
Ze szkodą w tych wodach będziemy mieli do czynienia już wtedy, gdy dojdzie do zmiany składu chemicznego, fizycznego lub biologicznego tych wód na skutek działalności podmiotu obarczonego odpowiedzialnością. Zmiana powinna być zmianą o charakterze negatywnym, gdyż polepszenie stanu jakości wód stanowi pozytywne oddziaływanie. Warto również zwrócić uwagę na intensywność zanieczyszczenia. W sytuacji gdy dojdzie do znikomego zanieczyszczenia wód, odpowiedzialność powinna być wyłączona. Roszczenia zgłaszane w razie bagatelnych zanieczyszczeń (np. wrzucenie zwykłego kamienia, wlanie wiadra wody do jeziora) powinny być oddalane w oparciu o art. 5 KC
art. 5 KC
Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
.Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
(c) środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
O ile określone kategorie wód mogą być przedmiotem ochrony, o tyle należy odmówić środowisku jako takiemu przymiotu dobra indywidualnie chronionego. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa. Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka. Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
Nie zmienia tej oceny również art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod. Nie daje on bowiem wymienionym tam podmiotom prawo do wystąpienia ze skargą popularną (actio popularis) (Górski/Bar w: PrOchrSrod.Komentarz, 2011, art. 323 nb. 9). Podmioty te mogą bowiem zgłosić roszczenia wynikające z art. 323 ust. 1, nawet jeżeli same nie doznają szkody.
(d) zdrowie i życie
(e) mienie (zakłady lecznicze, turystyczne)
Sytuacje, gdy szkody powstają także lub tylko w innych dobrach i interesach prawnie chronionych, ale na skutek i zanieczyszczeń niesionych wodami.
O ile określone kategorie wód mogą być przedmiotem ochrony, o tyle należy odmówić środowisku jako takiemu przymiotu dobra indywidualnie chronionego. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa. Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka. Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
Nie zmienia tej oceny również art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod. Nie daje on bowiem wymienionym tam podmiotom prawo do wystąpienia ze skargą popularną (actio popularis) (Górski/Bar w: PrOchrSrod.Komentarz, 2011, art. 323 nb. 9). Podmioty te mogą bowiem zgłosić roszczenia wynikające z art. 323 ust. 1, nawet jeżeli same nie doznają szkody.
(d) zdrowie i życie
(e) mienie (zakłady lecznicze, turystyczne)
Sytuacje, gdy szkody powstają także lub tylko w innych dobrach i interesach prawnie chronionych, ale na skutek i zanieczyszczeń niesionych wodami.
(4) związek przyczynowo-skutkowy między szkodą a działalnością
2. Roszczenie z art. 435 KC
3. Roszczenie z innych podstaw
C. Zakres odpowiedzialności
art. 435 KC
§ 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
§ 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
3. Roszczenie z innych podstaw
(...)
D. Zagadnienia prawa prywatnego międzynarodowego
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym. Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 (RozpUERzymII).
E. Wnioski
(...)
CategoryOdpowiedzialnoscOdszkodowawcza CategoryRoszczeniaOdszkodowawcze CategoryPrawoWodne CategoryOchronaSrodowiska
Na tej stronie nie ma komentarzy
