Wiki source for OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneZanieczyszczeniemWod
====Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody wyrządzone zanieczyszczeniem wód====
==odpowiedzialność za zmianę składu chemicznego, biologicznego i fizycznego wód==
((1)) Znaczenie problemu
Najczęściej odpowiedzialność za szkody powstałe w związku z gospodarką wodną są analizowane w kontekście szkód powodziowych (zob. JaniszewskaPS2009 i tam podana literatura). Tymczasem niemniej ważnym problemem jest odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody spowodowane zanieczyszczeniami niesionymi przez wody. Z takimi wypadkami mieliśmy wielokrotnie do czynienia (przykład: [[http://www.twojejaslo.pl/raporty-i-interwencje/item/4959-olszynka-znowu-by%C5%82a-zatruta-czekamy-na-kolejny-raz#.UeT_Wju-2So zatrucie wody w okolicy Jasła]]).
Problem odpowiedzialności za szkody wynikające z zanieczyszczenia wód powinien być analizowany z dwóch punktów widzenia. Po pierwsze może chodzić o odpowiedzialność właściciela zanieczyszczonych wód wobec tych podmiotów, którym wody te wyrządziły szkody cywilnoprawne (odpowiedzialność za wody zanieczyszczone). Po drugie należy na ten problem spojrzeć z punktu widzenia właściciela wód, którego wody zostały zanieczyszczone powodując w ten sposób uszczerbek w dobrach i interesach chronionych prawem (odpowiedzialność za zanieczyszczenie wód).
"Zanieczyszczenia wód rozumiane są jako zmiana składu lub stanu wód, która czyni te wody mniej przydatnymi do jednego lub wszystkich celów, którym mogłaby służyć w swym stanie naturalnym. Zanieczyszczenie wód objawia się przekroczeniem w nich parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych." (Cytat za stroną [[http://www.portfel.pl/pl/ekologia/artykul/20/475/Czym_sa_zanieczyszczenia_wod Portfel.pl]]).
((1)) Podstawy odpowiedzialności
Paradoksalnie rzecz ujmując, ustawa - Prawo wodne, która pierwsza przychodzi na myśl, jako źródło ewentualnych roszczeń, nie zawiera żadnych cywilnoprawnych regulacji dotyczących odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód.
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie ({{pu akt="UZapobSzkodŚrod"}}), do której odsyła {{pu przepis="art. 186 ust. 2 PrWodn"}} , zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie {{pu akt="PrOchrŚrodow"}}.
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
{{pu przepis="Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zawiera samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska.
((3)) Cel roszczenia
Ogólne cele roszczeń z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zostały opisane w dokumencie: Art323PrOchrSrodow.
W przypadku odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza, iż wody powinny odpowiadać poziomom jakości określonym w przepisach, o których mowa jest w {{pu przepis="art. 97 ust. 1 pkt 1 PrOchrŚrodow"}}.
Tutaj ma znaczenie, czy rozumiemy - pod pojęciem przywrócenia stanu zgodnego z prawem - tylko zaniechanie oddziaływań czy też podjęcie aktywnej działalności w celu likwidacji zanieczyszczeń (por. spór w zakresie {{pu przepis="art. 222 KC"}} opisany w RoszczenieNegatoryjne222KC). Ograniczenie się do zaniechania ingerencji może nie prowadzi automatycznie do przywrócenia stanu zgodnego z prawem. Samooczyszczanie rzeki może być procesem długotrwałym. Z przyczyn, dla których ustanowiono {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} należałoby jednak rozumieć przywrócenie zgodnego z prawem stanu wód, jako podjęcie wszelkich czynności, które mają na celu możliwie szybkie uzyskanie pożądanego stanu.
((3)) Zasada odpowiedzialności
Zob. Art323PrOchrSrodow
((3)) Przesłanki odpowiedzialności wg {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
Polskie prawo czynów niedozwolonych charakteryzuje trójpodział przesłanek odpowiedzialności. Są nimi: szkoda, zdarzenie, z którego szkoda wynikła i związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy szkodą i zdarzeniem (//zob. literatura do deliktów//). Schemat ten zostanie przyjęty dla dalszych rozważań. Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko. W sposób ogólny przesłanki odpowiedzialności zostały przedstawione w dokumencie: Art323PrOchrSrodow. W materii ważnej dla niniejszego opracowania należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:
**(3) pojęcie szkody w odniesieniu do zanieczyszczenia wód**
Kwestie terminologiczne: skażenie a zanieczyszczenie wód, stwierdzenie zanieczyszczenia (zmiana metodyki po implementacji Ramowej Dyrektywy Wodnej).
Dla niniejszego opracowania znaczenia ma wyłącznie szkoda związana ze zmianą stanu chemicznego, fizycznego lub biologicznego wód. Dalsze rozważania ograniczają się więc do sytuacji, gdy szkoda pozostaje w związku z zanieczyszczeniem wód.
//(a) własność wód//
Do wartych rozważenia sytuacji należy zakwalifikować przypadki, gdy same wody stanowią przedmiot dobro chronione. Wody mogą stanowić przedmiot ochrony cywilnoprawnej wszystkim wówczas, gdy stanowią przedmiot własności.
Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności nie będą raczej problematyczne, o ile do zanieczyszczenia dojdzie w momencie, gdy woda jest już wyodrębniona.
Znacznie bardziej skomplikowane są sytuacje, gdy zanieczyszczone zostaną wody, a więc ciecze nie wyodrębnione fizycznie. Dla oceny, czy mamy do czynienia z przedmiotem ochrony cywilnoprawnej, miarodajne będą przepisy ustawy - Prawo wodne. Wynika z nich, iż przedmiotem własności i tym samym przedmiotem ochrony na podstawie regulacji deliktowych mogą być wody, które nie mają charakteru wód publicznych. Wody publiczne nie podlegają bowiem obrotowi cywilnoprawnemu, gdyż są wyłącznie przedmiotem własności Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego ({{pu przepis="art. 10 ust. 4 PrWodn"}}). Do chronionych regulacjami prywatnoprawnymi należeć będą więc wyłącznie te wody, które nie stanowią wód morza terytorialnego, morskich wód wewnętrznych (do których zalicza się również morskie wody wewnętrzne Zatoki Gdańskiej), śródlądowych wód powierzchniowych płynących oraz wód podziemnych (por. {{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}}). Przyjmując kategorie z ustawy - Prawo wodne, jako przedmiot ochrony cywilnoprawnej pozostają wyłącznie śródlądowe wody powierzchniowe stojące (por. {{pu przepis="art. 5 ust. 3 PrWodn"}}) oraz inne wody stojące i wody w rowach, o ile znajdują się w granicach nieruchomości gruntowej ({{pu przepis="art. 12 ust. 1 PrWodn"}}). Do stojących wód powierzchniowych ustawa zalicza jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne, niezwiązane bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi. ({{pu przepis="art. 5 ust. 3 pkt 2 PrWodn"}}).
Ze szkodą w tych wodach będziemy mieli do czynienia już wtedy, gdy dojdzie do zmiany składu chemicznego, fizycznego lub biologicznego tych wód na skutek działalności podmiotu obarczonego odpowiedzialnością. Zmiana powinna być zmianą o charakterze negatywnym, gdyż polepszenie stanu jakości wód stanowi pozytywne oddziaływanie. Warto również zwrócić uwagę na intensywność zanieczyszczenia. W sytuacji gdy dojdzie do znikomego zanieczyszczenia wód, odpowiedzialność powinna być wyłączona. Roszczenia zgłaszane w razie bagatelnych zanieczyszczeń (np. wrzucenie zwykłego kamienia, wlanie wiadra wody do jeziora) powinny być oddalane w oparciu o {{pu przepis="art. 5 KC"}}.
//(c) środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony//
O ile określone kategorie wód mogą być przedmiotem ochrony, o tyle należy odmówić środowisku jako takiemu przymiotu dobra indywidualnie chronionego. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa. Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka. Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
Nie zmienia tej oceny również {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}}. Nie daje on bowiem wymienionym tam podmiotom prawo do wystąpienia ze skargą popularną (//actio popularis//) (Bar w: PrOchrSrodKomentarz, 2011, art. 323 nb. 9). Podmioty te mogą bowiem zgłosić roszczenia wynikające z art. 323 ust. 1, nawet jeżeli same nie doznają szkody.
//(d) zdrowie i życie//
//(e) mienie (zakłady lecznicze, turystyczne)//
Sytuacje, gdy szkody powstają także lub tylko w innych dobrach i interesach prawnie chronionych, ale na skutek i zanieczyszczeń niesionych wodami.
**(4) związek przyczynowo-skutkowy między szkodą a bezprawnym oddziaływaniem na środowisko**
Generalnie zakres odpowiedzialności determinuje związek przyczynowo-skutkowy w ujęciu adekwatnej przyczynowości - {{pu przepis="art. 361 § 1 KC"}}. Ogólnie na ten temat napisano już w ZwiazekPrzyczynowoSkutkowy. W odniesieniu do odpowiedzialności za bezprawne oddziaływanie na środowisko zob. Art323PrOchrSrodow. W przypadku zaś zanieczyszczenia wód mogą pojawić się następujące szczególne problemy:
- wieloprzyczynowość zanieczyszczenia (zwłaszcza przyczynowość kumulacyjna)
- wpływ zdarzeń przyrodniczych na rozmiar szkody,
- dowody typu //prima facie// itp.
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 435 KC"}}
Główną rolę grać będą jednak przepisy oparte na zasadzie ryzyka. Są one korzystniejsze dla poszkodowanego, albowiem brak jest konieczności wykazania bezprawności oraz zawinienia sprawcy szkody. Dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka bez znaczenia jest więc {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. Dodatkowo w zakresie przyczynowości orzecznictwo wypracowało mechanizmy korzystne dla zgłaszającego roszczenie, który jest zobowiązany do wykazania, ich działalność z natury rzeczy jest w stanie wywołać takie skutki, jakie w rzeczywistości wystąpiły. Nie ma natomiast potrzeby wykazywania bezpośredniego związku między działalnością przedsiębiorstwa a szkodą.
Podstawą odpowiedzialności jest w tym wypadku ruch przedsiębiorstwa (zakładu) wprawianego w ruch siłami przyrody. Rozszerzenie wynikające z {{pu przepis="art. 324 PrOchrŚrodow"}} pozwala na objęcie reżimem surowszej odpowiedzialności przedsiębiorstwa o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku (pojęcie określone w {{pu przepis="art. 248 PrOchrŚrodow"}}) niezależnie od źródła ich napędu.
((2)) Roszczenia z innych podstaw
Otwarta jest również droga z innych podstaw prawnych. Wymienić należy tutaj {{pu przepis="art. 415 KC"}}, {{pu przepis="art. 416 KC"}}, {{pu przepis="art. 429 KC"}}, {{pu przepis="art. 430 KC"}}.
((1)) Zakres odpowiedzialności
Generalnie - jak w przypadku każdej odpowiedzialności deliktowej - zakres odpowiedzialności wyznacza związek przyczynowo-skutkowy (zob. wyżej) oraz zakres podlegającej naprawieniu szkody ({{pu przepis="art. 361 § 2 KC"}}).
((1)) Sposób naprawienia szkody
Zob. {{pu przepis="art. 363 KC"}}
((1)) Właściwość sądów
(...)
((1)) Tematy powiązane
Zob także następujące opracowania:
- [[OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneTransgranicznymZanieczyszczeniemWod Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody spowodowane transgranicznym zanieczyszczeniem wód]]
- [[UbezpieczeniaWZakresieOdpowiedzialnosciZaSzkodyWSrodowisku Ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności za szkody wyrządzone w środowisku]]
((1)) Wnioski
----
CategoryCywilnoprawnaOchronaSrodowiska CategoryRoszczeniaOdszkodowawcze CategoryPrawoWodne CategoryOchronaSrodowiska
==odpowiedzialność za zmianę składu chemicznego, biologicznego i fizycznego wód==
((1)) Znaczenie problemu
Najczęściej odpowiedzialność za szkody powstałe w związku z gospodarką wodną są analizowane w kontekście szkód powodziowych (zob. JaniszewskaPS2009 i tam podana literatura). Tymczasem niemniej ważnym problemem jest odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody spowodowane zanieczyszczeniami niesionymi przez wody. Z takimi wypadkami mieliśmy wielokrotnie do czynienia (przykład: [[http://www.twojejaslo.pl/raporty-i-interwencje/item/4959-olszynka-znowu-by%C5%82a-zatruta-czekamy-na-kolejny-raz#.UeT_Wju-2So zatrucie wody w okolicy Jasła]]).
Problem odpowiedzialności za szkody wynikające z zanieczyszczenia wód powinien być analizowany z dwóch punktów widzenia. Po pierwsze może chodzić o odpowiedzialność właściciela zanieczyszczonych wód wobec tych podmiotów, którym wody te wyrządziły szkody cywilnoprawne (odpowiedzialność za wody zanieczyszczone). Po drugie należy na ten problem spojrzeć z punktu widzenia właściciela wód, którego wody zostały zanieczyszczone powodując w ten sposób uszczerbek w dobrach i interesach chronionych prawem (odpowiedzialność za zanieczyszczenie wód).
"Zanieczyszczenia wód rozumiane są jako zmiana składu lub stanu wód, która czyni te wody mniej przydatnymi do jednego lub wszystkich celów, którym mogłaby służyć w swym stanie naturalnym. Zanieczyszczenie wód objawia się przekroczeniem w nich parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych." (Cytat za stroną [[http://www.portfel.pl/pl/ekologia/artykul/20/475/Czym_sa_zanieczyszczenia_wod Portfel.pl]]).
((1)) Podstawy odpowiedzialności
Paradoksalnie rzecz ujmując, ustawa - Prawo wodne, która pierwsza przychodzi na myśl, jako źródło ewentualnych roszczeń, nie zawiera żadnych cywilnoprawnych regulacji dotyczących odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód.
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie ({{pu akt="UZapobSzkodŚrod"}}), do której odsyła {{pu przepis="art. 186 ust. 2 PrWodn"}} , zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie {{pu akt="PrOchrŚrodow"}}.
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
{{pu przepis="Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zawiera samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska.
((3)) Cel roszczenia
Ogólne cele roszczeń z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zostały opisane w dokumencie: Art323PrOchrSrodow.
W przypadku odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza, iż wody powinny odpowiadać poziomom jakości określonym w przepisach, o których mowa jest w {{pu przepis="art. 97 ust. 1 pkt 1 PrOchrŚrodow"}}.
Tutaj ma znaczenie, czy rozumiemy - pod pojęciem przywrócenia stanu zgodnego z prawem - tylko zaniechanie oddziaływań czy też podjęcie aktywnej działalności w celu likwidacji zanieczyszczeń (por. spór w zakresie {{pu przepis="art. 222 KC"}} opisany w RoszczenieNegatoryjne222KC). Ograniczenie się do zaniechania ingerencji może nie prowadzi automatycznie do przywrócenia stanu zgodnego z prawem. Samooczyszczanie rzeki może być procesem długotrwałym. Z przyczyn, dla których ustanowiono {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} należałoby jednak rozumieć przywrócenie zgodnego z prawem stanu wód, jako podjęcie wszelkich czynności, które mają na celu możliwie szybkie uzyskanie pożądanego stanu.
((3)) Zasada odpowiedzialności
Zob. Art323PrOchrSrodow
((3)) Przesłanki odpowiedzialności wg {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
Polskie prawo czynów niedozwolonych charakteryzuje trójpodział przesłanek odpowiedzialności. Są nimi: szkoda, zdarzenie, z którego szkoda wynikła i związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy szkodą i zdarzeniem (//zob. literatura do deliktów//). Schemat ten zostanie przyjęty dla dalszych rozważań. Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko. W sposób ogólny przesłanki odpowiedzialności zostały przedstawione w dokumencie: Art323PrOchrSrodow. W materii ważnej dla niniejszego opracowania należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:
**(3) pojęcie szkody w odniesieniu do zanieczyszczenia wód**
Kwestie terminologiczne: skażenie a zanieczyszczenie wód, stwierdzenie zanieczyszczenia (zmiana metodyki po implementacji Ramowej Dyrektywy Wodnej).
Dla niniejszego opracowania znaczenia ma wyłącznie szkoda związana ze zmianą stanu chemicznego, fizycznego lub biologicznego wód. Dalsze rozważania ograniczają się więc do sytuacji, gdy szkoda pozostaje w związku z zanieczyszczeniem wód.
//(a) własność wód//
Do wartych rozważenia sytuacji należy zakwalifikować przypadki, gdy same wody stanowią przedmiot dobro chronione. Wody mogą stanowić przedmiot ochrony cywilnoprawnej wszystkim wówczas, gdy stanowią przedmiot własności.
Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności nie będą raczej problematyczne, o ile do zanieczyszczenia dojdzie w momencie, gdy woda jest już wyodrębniona.
Znacznie bardziej skomplikowane są sytuacje, gdy zanieczyszczone zostaną wody, a więc ciecze nie wyodrębnione fizycznie. Dla oceny, czy mamy do czynienia z przedmiotem ochrony cywilnoprawnej, miarodajne będą przepisy ustawy - Prawo wodne. Wynika z nich, iż przedmiotem własności i tym samym przedmiotem ochrony na podstawie regulacji deliktowych mogą być wody, które nie mają charakteru wód publicznych. Wody publiczne nie podlegają bowiem obrotowi cywilnoprawnemu, gdyż są wyłącznie przedmiotem własności Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego ({{pu przepis="art. 10 ust. 4 PrWodn"}}). Do chronionych regulacjami prywatnoprawnymi należeć będą więc wyłącznie te wody, które nie stanowią wód morza terytorialnego, morskich wód wewnętrznych (do których zalicza się również morskie wody wewnętrzne Zatoki Gdańskiej), śródlądowych wód powierzchniowych płynących oraz wód podziemnych (por. {{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}}). Przyjmując kategorie z ustawy - Prawo wodne, jako przedmiot ochrony cywilnoprawnej pozostają wyłącznie śródlądowe wody powierzchniowe stojące (por. {{pu przepis="art. 5 ust. 3 PrWodn"}}) oraz inne wody stojące i wody w rowach, o ile znajdują się w granicach nieruchomości gruntowej ({{pu przepis="art. 12 ust. 1 PrWodn"}}). Do stojących wód powierzchniowych ustawa zalicza jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne, niezwiązane bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi. ({{pu przepis="art. 5 ust. 3 pkt 2 PrWodn"}}).
Ze szkodą w tych wodach będziemy mieli do czynienia już wtedy, gdy dojdzie do zmiany składu chemicznego, fizycznego lub biologicznego tych wód na skutek działalności podmiotu obarczonego odpowiedzialnością. Zmiana powinna być zmianą o charakterze negatywnym, gdyż polepszenie stanu jakości wód stanowi pozytywne oddziaływanie. Warto również zwrócić uwagę na intensywność zanieczyszczenia. W sytuacji gdy dojdzie do znikomego zanieczyszczenia wód, odpowiedzialność powinna być wyłączona. Roszczenia zgłaszane w razie bagatelnych zanieczyszczeń (np. wrzucenie zwykłego kamienia, wlanie wiadra wody do jeziora) powinny być oddalane w oparciu o {{pu przepis="art. 5 KC"}}.
//(c) środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony//
O ile określone kategorie wód mogą być przedmiotem ochrony, o tyle należy odmówić środowisku jako takiemu przymiotu dobra indywidualnie chronionego. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa. Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka. Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
Nie zmienia tej oceny również {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}}. Nie daje on bowiem wymienionym tam podmiotom prawo do wystąpienia ze skargą popularną (//actio popularis//) (Bar w: PrOchrSrodKomentarz, 2011, art. 323 nb. 9). Podmioty te mogą bowiem zgłosić roszczenia wynikające z art. 323 ust. 1, nawet jeżeli same nie doznają szkody.
//(d) zdrowie i życie//
//(e) mienie (zakłady lecznicze, turystyczne)//
Sytuacje, gdy szkody powstają także lub tylko w innych dobrach i interesach prawnie chronionych, ale na skutek i zanieczyszczeń niesionych wodami.
**(4) związek przyczynowo-skutkowy między szkodą a bezprawnym oddziaływaniem na środowisko**
Generalnie zakres odpowiedzialności determinuje związek przyczynowo-skutkowy w ujęciu adekwatnej przyczynowości - {{pu przepis="art. 361 § 1 KC"}}. Ogólnie na ten temat napisano już w ZwiazekPrzyczynowoSkutkowy. W odniesieniu do odpowiedzialności za bezprawne oddziaływanie na środowisko zob. Art323PrOchrSrodow. W przypadku zaś zanieczyszczenia wód mogą pojawić się następujące szczególne problemy:
- wieloprzyczynowość zanieczyszczenia (zwłaszcza przyczynowość kumulacyjna)
- wpływ zdarzeń przyrodniczych na rozmiar szkody,
- dowody typu //prima facie// itp.
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 435 KC"}}
Główną rolę grać będą jednak przepisy oparte na zasadzie ryzyka. Są one korzystniejsze dla poszkodowanego, albowiem brak jest konieczności wykazania bezprawności oraz zawinienia sprawcy szkody. Dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka bez znaczenia jest więc {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. Dodatkowo w zakresie przyczynowości orzecznictwo wypracowało mechanizmy korzystne dla zgłaszającego roszczenie, który jest zobowiązany do wykazania, ich działalność z natury rzeczy jest w stanie wywołać takie skutki, jakie w rzeczywistości wystąpiły. Nie ma natomiast potrzeby wykazywania bezpośredniego związku między działalnością przedsiębiorstwa a szkodą.
Podstawą odpowiedzialności jest w tym wypadku ruch przedsiębiorstwa (zakładu) wprawianego w ruch siłami przyrody. Rozszerzenie wynikające z {{pu przepis="art. 324 PrOchrŚrodow"}} pozwala na objęcie reżimem surowszej odpowiedzialności przedsiębiorstwa o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku (pojęcie określone w {{pu przepis="art. 248 PrOchrŚrodow"}}) niezależnie od źródła ich napędu.
((2)) Roszczenia z innych podstaw
Otwarta jest również droga z innych podstaw prawnych. Wymienić należy tutaj {{pu przepis="art. 415 KC"}}, {{pu przepis="art. 416 KC"}}, {{pu przepis="art. 429 KC"}}, {{pu przepis="art. 430 KC"}}.
((1)) Zakres odpowiedzialności
Generalnie - jak w przypadku każdej odpowiedzialności deliktowej - zakres odpowiedzialności wyznacza związek przyczynowo-skutkowy (zob. wyżej) oraz zakres podlegającej naprawieniu szkody ({{pu przepis="art. 361 § 2 KC"}}).
((1)) Sposób naprawienia szkody
Zob. {{pu przepis="art. 363 KC"}}
((1)) Właściwość sądów
(...)
((1)) Tematy powiązane
Zob także następujące opracowania:
- [[OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneTransgranicznymZanieczyszczeniemWod Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody spowodowane transgranicznym zanieczyszczeniem wód]]
- [[UbezpieczeniaWZakresieOdpowiedzialnosciZaSzkodyWSrodowisku Ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności za szkody wyrządzone w środowisku]]
((1)) Wnioski
----
CategoryCywilnoprawnaOchronaSrodowiska CategoryRoszczeniaOdszkodowawcze CategoryPrawoWodne CategoryOchronaSrodowiska
