Protokół zmian strony OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneZanieczyszczeniemWod
Dodane:
((1)) Właściwość sądów
((1)) Tematy powiązane
Zob także następujące opracowania:
- [[OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneTransgranicznymZanieczyszczeniemWod Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody spowodowane transgranicznym zanieczyszczeniem wód]]
- [[UbezpieczeniaWZakresieOdpowiedzialnosciZaSzkodyWSrodowisku Ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności za szkody wyrządzone w środowisku]]
((1)) Tematy powiązane
Zob także następujące opracowania:
- [[OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneTransgranicznymZanieczyszczeniemWod Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody spowodowane transgranicznym zanieczyszczeniem wód]]
- [[UbezpieczeniaWZakresieOdpowiedzialnosciZaSzkodyWSrodowisku Ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności za szkody wyrządzone w środowisku]]
Usunięte:
((1)) Prawo właściwe i jurysdykcja krajowa
Zob. OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneTransgranicznymZanieczyszczeniemWod
((1)) Ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności za oddziaływanie na środowisko
((2)) Podstawa odpowiedzialności ubezpieczającego
{{pu przepis="Art. 805 § 1, § 2 pkt 1 KC"}} w zw. z {{pu przepis="art. 822 § 1 KC"}}
Zapisy w umowach ubezpieczenia i o.w.u. mogące wpływać na powstanie odpowiedzialności
((2)) Zakres odpowiedzialności ubezpieczającego
((3)) zasada
((3)) modyfikacje zakresu odpowiedzialności w umowach i o.w.u.
Dodane:
Najczęściej odpowiedzialność za szkody powstałe w związku z gospodarką wodną są analizowane w kontekście szkód powodziowych (zob. JaniszewskaPS2009 i tam podana literatura). Tymczasem niemniej ważnym problemem jest odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody spowodowane zanieczyszczeniami niesionymi przez wody. Z takimi wypadkami mieliśmy wielokrotnie do czynienia (przykład: [[http://www.twojejaslo.pl/raporty-i-interwencje/item/4959-olszynka-znowu-by%C5%82a-zatruta-czekamy-na-kolejny-raz#.UeT_Wju-2So zatrucie wody w okolicy Jasła]]).
{{pu przepis="Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zawiera samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska.
Kwestie terminologiczne: skażenie a zanieczyszczenie wód, stwierdzenie zanieczyszczenia (zmiana metodyki po implementacji Ramowej Dyrektywy Wodnej).
Zob. OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneTransgranicznymZanieczyszczeniemWod
{{pu przepis="Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zawiera samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska.
Kwestie terminologiczne: skażenie a zanieczyszczenie wód, stwierdzenie zanieczyszczenia (zmiana metodyki po implementacji Ramowej Dyrektywy Wodnej).
Zob. OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneTransgranicznymZanieczyszczeniemWod
Usunięte:
Jest to problem o tyle ciekawy, że przepisy ustawy - Prawo wodne ({{pu akt="PrWodn"}}) regulacji w tym zakresie nie zawierają.
{{pu przepis="Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska.
Kwestie terminologiczne: skażenie a zanieczyszczenie wód, stwierdzenie zanieczyszczenia (zmiana metodyki po implementacji Ramowej Dyrektywy Wodnej.
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym.
((2)) Normy kolizyjne dla transgranicznych oddziaływać na środowisko
Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 ({{pu akt="RozpUERzymII"}}). Przepis {{pu przepis="art. 7 RozpUERzymII"}} ma pierwszeństwo przed przepisami związanymi z odpowiedzialnością za produkt ({{pu przepis="art. 5 RozpUERzymII"}}) lub za wypadek drogowy (zob. Konwencję Haską o prawie właściwym dla wypadków drogowych z dnia 4 maja 1971 r. (Dz.U. 2003 Nr 63, poz. 585) - {{pu akt="KonwHaskaWypadkiDrog1971"}}) (Krzymuski, Umweltprivatrecht..., str. ??? i tam cytowana literatura).
((2)) Jurysdykcja krajowa
Jurysdykcję krajową należy w pierwszej kolejności ustalać w oparciu o wolę stron wyrażoną wprost w klauzuli prorogacyjnej albo konkludentnie przez wdanie się w spór. W razie braku wyraźnych lub dorozumianych postanowień co do jurysdykcji krajowej właściwość sądów w sprawach związanych z odpowiedzialnością za zanieczyszczenie wód będzie mogła być ustalona na podstawie {{pu przepis="art. 5 pkt 3 RozpUEBrukselaI"}} lub {{pu przepis="art. 2 RozpUEBrukselaI"}}, o ile pozwany będzie miał miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie UE.
W pozostałych wypadkach stosować należy odpowiednie przepisy umów międzynarodowych lub - ostatecznie - KPC.
W zakresie tych pierwszych wciąż jeszcze może mieć znaczenie z Lugano. Pozostaje ona w mocy w stosunkach z Danią, Islandią, Norwegią oraz Szwajcarią (K. Piasecki, Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych [w:] K. Piasecki, (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. T. 3, Wyd. 4, Warszawa 2007, wprowadzenie nb. 4). Z uwagi an charakter spraw związanych z zanieczyszczeniami wód zastosowanie regulacji w stosunku z państwami, z którymi Polska bezpośrednio nie sąsiaduje będzie raczej tylko teoretyczne. Natomiast wobec państw, które nie są członkami UE, a z którymi istnieją powiązania rzeczne (Białoruś, Ukraina, Rosja) zastosowanie znajdą ????????? (przepisy KPC?)
W ostateczności jurysdykcję krajową należy ustalić w oparciu o przepisy {{pu przepis="art. 1103 KPC"}}. Natomiast trudno raczej będzie uzasadnić właściwość wyłączną na podstawie {{pu przepis="art. 1103(8) § 2 KPC"}}, nawet jeżeli szkoda będzie dotyczyć nieruchomości położonej w Polsce. Przepis ten dotyczy spraw związanych z posiadaniem, prawami rzeczowymi oraz niektórymi stosunkami zobowiązaniowymi. Roszczenia deliktowe nie klasyfikują się w żadnej z tych grup, wobec czego sprawy o odszkodowanie za szkody na nieruchomości położonej w Polsce nie muszą być koniecznie rozstrzygane przez polskie sądy.
Dodane:
CategoryCywilnoprawnaOchronaSrodowiska CategoryRoszczeniaOdszkodowawcze CategoryPrawoWodne CategoryOchronaSrodowiska
Usunięte:
Dodane:
"Zanieczyszczenia wód rozumiane są jako zmiana składu lub stanu wód, która czyni te wody mniej przydatnymi do jednego lub wszystkich celów, którym mogłaby służyć w swym stanie naturalnym. Zanieczyszczenie wód objawia się przekroczeniem w nich parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych." (Cytat za stroną [[http://www.portfel.pl/pl/ekologia/artykul/20/475/Czym_sa_zanieczyszczenia_wod Portfel.pl]]).
((1)) Ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności za oddziaływanie na środowisko
((2)) Podstawa odpowiedzialności ubezpieczającego
{{pu przepis="Art. 805 § 1, § 2 pkt 1 KC"}} w zw. z {{pu przepis="art. 822 § 1 KC"}}
Zapisy w umowach ubezpieczenia i o.w.u. mogące wpływać na powstanie odpowiedzialności
((2)) Zakres odpowiedzialności ubezpieczającego
((3)) zasada
((3)) modyfikacje zakresu odpowiedzialności w umowach i o.w.u.
((1)) Ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności za oddziaływanie na środowisko
((2)) Podstawa odpowiedzialności ubezpieczającego
{{pu przepis="Art. 805 § 1, § 2 pkt 1 KC"}} w zw. z {{pu przepis="art. 822 § 1 KC"}}
Zapisy w umowach ubezpieczenia i o.w.u. mogące wpływać na powstanie odpowiedzialności
((2)) Zakres odpowiedzialności ubezpieczającego
((3)) zasada
((3)) modyfikacje zakresu odpowiedzialności w umowach i o.w.u.
Usunięte:
((1)) Zagadnienia ubezpieczeń
Dodane:
Tutaj ma znaczenie, czy rozumiemy - pod pojęciem przywrócenia stanu zgodnego z prawem - tylko zaniechanie oddziaływań czy też podjęcie aktywnej działalności w celu likwidacji zanieczyszczeń (por. spór w zakresie {{pu przepis="art. 222 KC"}} opisany w RoszczenieNegatoryjne222KC). Ograniczenie się do zaniechania ingerencji może nie prowadzi automatycznie do przywrócenia stanu zgodnego z prawem. Samooczyszczanie rzeki może być procesem długotrwałym. Z przyczyn, dla których ustanowiono {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} należałoby jednak rozumieć przywrócenie zgodnego z prawem stanu wód, jako podjęcie wszelkich czynności, które mają na celu możliwie szybkie uzyskanie pożądanego stanu.
Usunięte:
Dodane:
((1)) Zagadnienia ubezpieczeń
Dodane:
W przypadku odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza, iż wody powinny odpowiadać poziomom jakości określonym w przepisach, o których mowa jest w {{pu przepis="art. 97 ust. 1 pkt 1 PrOchrŚrodow"}}.
Technicznie osiąganie poziomu jakości wód następuje poprzez............
Polskie prawo czynów niedozwolonych charakteryzuje trójpodział przesłanek odpowiedzialności. Są nimi: szkoda, zdarzenie, z którego szkoda wynikła i związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy szkodą i zdarzeniem (//zob. literatura do deliktów//). Schemat ten zostanie przyjęty dla dalszych rozważań. Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko. W sposób ogólny przesłanki odpowiedzialności zostały przedstawione w dokumencie: Art323PrOchrSrodow. W materii ważnej dla niniejszego opracowania należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:
Kwestie terminologiczne: skażenie a zanieczyszczenie wód, stwierdzenie zanieczyszczenia (zmiana metodyki po implementacji Ramowej Dyrektywy Wodnej.
Technicznie osiąganie poziomu jakości wód następuje poprzez............
Polskie prawo czynów niedozwolonych charakteryzuje trójpodział przesłanek odpowiedzialności. Są nimi: szkoda, zdarzenie, z którego szkoda wynikła i związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy szkodą i zdarzeniem (//zob. literatura do deliktów//). Schemat ten zostanie przyjęty dla dalszych rozważań. Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko. W sposób ogólny przesłanki odpowiedzialności zostały przedstawione w dokumencie: Art323PrOchrSrodow. W materii ważnej dla niniejszego opracowania należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:
Kwestie terminologiczne: skażenie a zanieczyszczenie wód, stwierdzenie zanieczyszczenia (zmiana metodyki po implementacji Ramowej Dyrektywy Wodnej.
Usunięte:
Dodane:
Polskie prawo czynów niedozwolonych charakteryzuje trójpodział przesłanek odpowiedzialności. Są nimi: szkoda, zdarzenie, z którego szkoda wynikła i związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy szkodą i zdarzeniem.5 Schemat ten zostanie przyjęty dla dalszych rozważań. Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko. W sposób ogólny przesłanki odpowiedzialności zostały przedstawione w dokumencie: Art323PrOchrSrodow. W materii ważnej dla niniejszego opracowania należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:
- wieloprzyczynowość zanieczyszczenia (zwłaszcza przyczynowość kumulacyjna)
- dowody typu //prima facie// itp.
- wieloprzyczynowość zanieczyszczenia (zwłaszcza przyczynowość kumulacyjna)
- dowody typu //prima facie// itp.
Usunięte:
- co oznacza "stan zgodny z prawem" wód (zwłaszcza, jeżeli woda była już wcześniej zanieczyszczona)?
-
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko. W sposób ogólny przesłanki odpowiedzialności zostały przedstawione w dokumencie: Art323PrOchrSrodow. W materii ważnej dla niniejszego opracowania należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:
- wieloprzyczynowość zanieczyszczenia (przyczynowość kumulacyjna)
Dodane:
W odniesieniu zaś do problemu, z którym mamy tu do czynienia należy rozważyć następujące kwestie:
- co oznacza "stan zgodny z prawem" wód (zwłaszcza, jeżeli woda była już wcześniej zanieczyszczona)?
-
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko. W sposób ogólny przesłanki odpowiedzialności zostały przedstawione w dokumencie: Art323PrOchrSrodow. W materii ważnej dla niniejszego opracowania należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:
**(3) pojęcie szkody w odniesieniu do zanieczyszczenia wód**
Dla niniejszego opracowania znaczenia ma wyłącznie szkoda związana ze zmianą stanu chemicznego, fizycznego lub biologicznego wód. Dalsze rozważania ograniczają się więc do sytuacji, gdy szkoda pozostaje w związku z zanieczyszczeniem wód.
Generalnie zakres odpowiedzialności determinuje związek przyczynowo-skutkowy w ujęciu adekwatnej przyczynowości - {{pu przepis="art. 361 § 1 KC"}}. Ogólnie na ten temat napisano już w ZwiazekPrzyczynowoSkutkowy. W odniesieniu do odpowiedzialności za bezprawne oddziaływanie na środowisko zob. Art323PrOchrSrodow. W przypadku zaś zanieczyszczenia wód mogą pojawić się następujące szczególne problemy:
- wieloprzyczynowość zanieczyszczenia (przyczynowość kumulacyjna)
- wpływ zdarzeń przyrodniczych na rozmiar szkody,
- co oznacza "stan zgodny z prawem" wód (zwłaszcza, jeżeli woda była już wcześniej zanieczyszczona)?
-
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko. W sposób ogólny przesłanki odpowiedzialności zostały przedstawione w dokumencie: Art323PrOchrSrodow. W materii ważnej dla niniejszego opracowania należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:
**(3) pojęcie szkody w odniesieniu do zanieczyszczenia wód**
Dla niniejszego opracowania znaczenia ma wyłącznie szkoda związana ze zmianą stanu chemicznego, fizycznego lub biologicznego wód. Dalsze rozważania ograniczają się więc do sytuacji, gdy szkoda pozostaje w związku z zanieczyszczeniem wód.
Generalnie zakres odpowiedzialności determinuje związek przyczynowo-skutkowy w ujęciu adekwatnej przyczynowości - {{pu przepis="art. 361 § 1 KC"}}. Ogólnie na ten temat napisano już w ZwiazekPrzyczynowoSkutkowy. W odniesieniu do odpowiedzialności za bezprawne oddziaływanie na środowisko zob. Art323PrOchrSrodow. W przypadku zaś zanieczyszczenia wód mogą pojawić się następujące szczególne problemy:
- wieloprzyczynowość zanieczyszczenia (przyczynowość kumulacyjna)
- wpływ zdarzeń przyrodniczych na rozmiar szkody,
Usunięte:
**(3) szkoda w dobrach i interesach prawnie chronionych**
Dla niniejszego opracowania znaczenia ma wyłącznie szkoda związana ze zmianą składu chemicznego wód. Dalsze rozważania ograniczają się więc do sytuacji, gdy szkoda pozostaje w związku z zanieczyszczeniem wód.
Zob. Art323PrOchrSrodow i {{pu przepis="art. 361 § 1 KC"}}
Dodane:
Ogólne cele roszczeń z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zostały opisane w dokumencie: Art323PrOchrSrodow.
Dodane:
Jurysdykcję krajową należy w pierwszej kolejności ustalać w oparciu o wolę stron wyrażoną wprost w klauzuli prorogacyjnej albo konkludentnie przez wdanie się w spór. W razie braku wyraźnych lub dorozumianych postanowień co do jurysdykcji krajowej właściwość sądów w sprawach związanych z odpowiedzialnością za zanieczyszczenie wód będzie mogła być ustalona na podstawie {{pu przepis="art. 5 pkt 3 RozpUEBrukselaI"}} lub {{pu przepis="art. 2 RozpUEBrukselaI"}}, o ile pozwany będzie miał miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie UE.
Usunięte:
Dodane:
**(4) związek przyczynowo-skutkowy między szkodą a bezprawnym oddziaływaniem na środowisko**
Zob. Art323PrOchrSrodow i {{pu przepis="art. 361 § 1 KC"}}
Główną rolę grać będą jednak przepisy oparte na zasadzie ryzyka. Są one korzystniejsze dla poszkodowanego, albowiem brak jest konieczności wykazania bezprawności oraz zawinienia sprawcy szkody. Dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka bez znaczenia jest więc {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. Dodatkowo w zakresie przyczynowości orzecznictwo wypracowało mechanizmy korzystne dla zgłaszającego roszczenie, który jest zobowiązany do wykazania, ich działalność z natury rzeczy jest w stanie wywołać takie skutki, jakie w rzeczywistości wystąpiły. Nie ma natomiast potrzeby wykazywania bezpośredniego związku między działalnością przedsiębiorstwa a szkodą.
Podstawą odpowiedzialności jest w tym wypadku ruch przedsiębiorstwa (zakładu) wprawianego w ruch siłami przyrody. Rozszerzenie wynikające z {{pu przepis="art. 324 PrOchrŚrodow"}} pozwala na objęcie reżimem surowszej odpowiedzialności przedsiębiorstwa o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku (pojęcie określone w {{pu przepis="art. 248 PrOchrŚrodow"}}) niezależnie od źródła ich napędu.
Generalnie - jak w przypadku każdej odpowiedzialności deliktowej - zakres odpowiedzialności wyznacza związek przyczynowo-skutkowy (zob. wyżej) oraz zakres podlegającej naprawieniu szkody ({{pu przepis="art. 361 § 2 KC"}}).
((1)) Sposób naprawienia szkody
Zob. {{pu przepis="art. 363 KC"}}
((1)) Właściwość sądów w sprawach bez elementu transgranicznego
((1)) Prawo właściwe i jurysdykcja krajowa
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym.
((2)) Normy kolizyjne dla transgranicznych oddziaływać na środowisko
Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 ({{pu akt="RozpUERzymII"}}). Przepis {{pu przepis="art. 7 RozpUERzymII"}} ma pierwszeństwo przed przepisami związanymi z odpowiedzialnością za produkt ({{pu przepis="art. 5 RozpUERzymII"}}) lub za wypadek drogowy (zob. Konwencję Haską o prawie właściwym dla wypadków drogowych z dnia 4 maja 1971 r. (Dz.U. 2003 Nr 63, poz. 585) - {{pu akt="KonwHaskaWypadkiDrog1971"}}) (Krzymuski, Umweltprivatrecht..., str. ??? i tam cytowana literatura).
((2)) Jurysdykcja krajowa
Jurysdykcję krajową należy w pierwszej kolejności ustalać w oparciu o wolę stron wyrażoną wprost w klauzuli prorogacyjnej albo konkludentnie przez wdanie się w spór. W razie braku wyraźnych lub dorozumianych postanowień co do jurysdykcji krajowej właściwość sądów w sprawach związanych z odpowiedzialnością za zanieczyszczenie wód będzie mogła być ustalona na podstawie {{pu przepis="art. 5 pkt 3 RozpUEBrukselaI"}} lub {{pu przepis="art. 2 RozpUEBrukselaI"}}, o ile pozwany będzie miał miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie UE. Art.
W pozostałych wypadkach stosować należy odpowiednie przepisy umów międzynarodowych lub - ostatecznie - KPC.
W zakresie tych pierwszych wciąż jeszcze może mieć znaczenie z Lugano. Pozostaje ona w mocy w stosunkach z Danią, Islandią, Norwegią oraz Szwajcarią (K. Piasecki, Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych [w:] K. Piasecki, (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. T. 3, Wyd. 4, Warszawa 2007, wprowadzenie nb. 4). Z uwagi an charakter spraw związanych z zanieczyszczeniami wód zastosowanie regulacji w stosunku z państwami, z którymi Polska bezpośrednio nie sąsiaduje będzie raczej tylko teoretyczne. Natomiast wobec państw, które nie są członkami UE, a z którymi istnieją powiązania rzeczne (Białoruś, Ukraina, Rosja) zastosowanie znajdą ????????? (przepisy KPC?)
W ostateczności jurysdykcję krajową należy ustalić w oparciu o przepisy {{pu przepis="art. 1103 KPC"}}. Natomiast trudno raczej będzie uzasadnić właściwość wyłączną na podstawie {{pu przepis="art. 1103(8) § 2 KPC"}}, nawet jeżeli szkoda będzie dotyczyć nieruchomości położonej w Polsce. Przepis ten dotyczy spraw związanych z posiadaniem, prawami rzeczowymi oraz niektórymi stosunkami zobowiązaniowymi. Roszczenia deliktowe nie klasyfikują się w żadnej z tych grup, wobec czego sprawy o odszkodowanie za szkody na nieruchomości położonej w Polsce nie muszą być koniecznie rozstrzygane przez polskie sądy.
Zob. Art323PrOchrSrodow i {{pu przepis="art. 361 § 1 KC"}}
Główną rolę grać będą jednak przepisy oparte na zasadzie ryzyka. Są one korzystniejsze dla poszkodowanego, albowiem brak jest konieczności wykazania bezprawności oraz zawinienia sprawcy szkody. Dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka bez znaczenia jest więc {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. Dodatkowo w zakresie przyczynowości orzecznictwo wypracowało mechanizmy korzystne dla zgłaszającego roszczenie, który jest zobowiązany do wykazania, ich działalność z natury rzeczy jest w stanie wywołać takie skutki, jakie w rzeczywistości wystąpiły. Nie ma natomiast potrzeby wykazywania bezpośredniego związku między działalnością przedsiębiorstwa a szkodą.
Podstawą odpowiedzialności jest w tym wypadku ruch przedsiębiorstwa (zakładu) wprawianego w ruch siłami przyrody. Rozszerzenie wynikające z {{pu przepis="art. 324 PrOchrŚrodow"}} pozwala na objęcie reżimem surowszej odpowiedzialności przedsiębiorstwa o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku (pojęcie określone w {{pu przepis="art. 248 PrOchrŚrodow"}}) niezależnie od źródła ich napędu.
Generalnie - jak w przypadku każdej odpowiedzialności deliktowej - zakres odpowiedzialności wyznacza związek przyczynowo-skutkowy (zob. wyżej) oraz zakres podlegającej naprawieniu szkody ({{pu przepis="art. 361 § 2 KC"}}).
((1)) Sposób naprawienia szkody
Zob. {{pu przepis="art. 363 KC"}}
((1)) Właściwość sądów w sprawach bez elementu transgranicznego
((1)) Prawo właściwe i jurysdykcja krajowa
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym.
((2)) Normy kolizyjne dla transgranicznych oddziaływać na środowisko
Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 ({{pu akt="RozpUERzymII"}}). Przepis {{pu przepis="art. 7 RozpUERzymII"}} ma pierwszeństwo przed przepisami związanymi z odpowiedzialnością za produkt ({{pu przepis="art. 5 RozpUERzymII"}}) lub za wypadek drogowy (zob. Konwencję Haską o prawie właściwym dla wypadków drogowych z dnia 4 maja 1971 r. (Dz.U. 2003 Nr 63, poz. 585) - {{pu akt="KonwHaskaWypadkiDrog1971"}}) (Krzymuski, Umweltprivatrecht..., str. ??? i tam cytowana literatura).
((2)) Jurysdykcja krajowa
Jurysdykcję krajową należy w pierwszej kolejności ustalać w oparciu o wolę stron wyrażoną wprost w klauzuli prorogacyjnej albo konkludentnie przez wdanie się w spór. W razie braku wyraźnych lub dorozumianych postanowień co do jurysdykcji krajowej właściwość sądów w sprawach związanych z odpowiedzialnością za zanieczyszczenie wód będzie mogła być ustalona na podstawie {{pu przepis="art. 5 pkt 3 RozpUEBrukselaI"}} lub {{pu przepis="art. 2 RozpUEBrukselaI"}}, o ile pozwany będzie miał miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie UE. Art.
W pozostałych wypadkach stosować należy odpowiednie przepisy umów międzynarodowych lub - ostatecznie - KPC.
W zakresie tych pierwszych wciąż jeszcze może mieć znaczenie z Lugano. Pozostaje ona w mocy w stosunkach z Danią, Islandią, Norwegią oraz Szwajcarią (K. Piasecki, Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych [w:] K. Piasecki, (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. T. 3, Wyd. 4, Warszawa 2007, wprowadzenie nb. 4). Z uwagi an charakter spraw związanych z zanieczyszczeniami wód zastosowanie regulacji w stosunku z państwami, z którymi Polska bezpośrednio nie sąsiaduje będzie raczej tylko teoretyczne. Natomiast wobec państw, które nie są członkami UE, a z którymi istnieją powiązania rzeczne (Białoruś, Ukraina, Rosja) zastosowanie znajdą ????????? (przepisy KPC?)
W ostateczności jurysdykcję krajową należy ustalić w oparciu o przepisy {{pu przepis="art. 1103 KPC"}}. Natomiast trudno raczej będzie uzasadnić właściwość wyłączną na podstawie {{pu przepis="art. 1103(8) § 2 KPC"}}, nawet jeżeli szkoda będzie dotyczyć nieruchomości położonej w Polsce. Przepis ten dotyczy spraw związanych z posiadaniem, prawami rzeczowymi oraz niektórymi stosunkami zobowiązaniowymi. Roszczenia deliktowe nie klasyfikują się w żadnej z tych grup, wobec czego sprawy o odszkodowanie za szkody na nieruchomości położonej w Polsce nie muszą być koniecznie rozstrzygane przez polskie sądy.
Usunięte:
(...)
Główną rolę grać będą jednak przepisy oparte na zasadzie ryzyka. Są one korzystniejsze dla poszkodowanego, albowiem brak jest konieczności wykazania bezprawności oraz zawinienia sprawcy szkody. Dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka bez znaczenia jest więc art. 325 PrOchrŚrod. Dodatkowo w zakresie przyczynowości orzecznictwo wypracowało mechanizmy korzystne dla zgłaszającego roszczenie, który jest zobowiązany do wykazania, ich działalność z natury rzeczy jest w stanie wywołać takie skutki, jakie w rzeczywistości wystąpiły. Nie ma natomiast potrzeby wykazywania bezpośredniego związku między działalnością przedsiębiorstwa a szkodą.
Podstawą odpowiedzialności jest w tym wypadku ruch przedsiębiorstwa (zakładu) wprawianego w ruch siłami przyrody. Rozszerzenie wynikające z art. 324 PrOchrŚrod pozwala na objęcie reżimem surowszej odpowiedzialności przedsiębiorstwa o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku (pojęcie określone w art. 248 PrOchrŚrod) niezależnie od źródła ich napędu.
((1)) Zagadnienia prawa prywatnego międzynarodowego
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym. Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 ({{pu akt="RozpUERzymII"}}).
Właściwość sądów w sprawach związanych z odpowiedzialnością za zanieczyszczenie wód będzie wynikać z {{pu przepis="art. 5 pkt 3 RozpUEBrukselaI"}}, o ile pozwany będzie miał miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie UE. W pozostałych wypadkach stosować należy odpowiednie przepisy umów międzynarodowych lub - ostatecznie - KPC.
Dodane:
((3)) Cel roszczenia
Zob. Art323PrOchrSrodow
Zob. Art323PrOchrSrodow
Zob. Art323PrOchrSrodow
Usunięte:
((3)) Cel roszczenia
Celem tego roszczenia jest przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych. W ostateczności można domagać się zaprzestania działalności, która doprowadziła do powstania szkody lub grozi jej wyrządzeniem. O celach roszczenia więcej w Art323PrOchrSrodow.
**(1) przywrócenie stanu zgodnego z prawem**
W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrodow: ''??????????????''
**(2) podjęcie środków zapobiegawczych**
Wraz z żądaniem przywrócenie stanu zgodnego z prawem podmiot uprawniony może domagać się zastosowania środków zapobiegawczych. Sformułowanie przepisu i użycie spójnika "i" wskazuje na to, iż obydwa żądania mogą być zgłaszane tylko łącznie. Taka wykładnia nie wydaje się trafna. Oczywiście z reguły koniecznym do zapobieżenia odejściu od stanu wymaganego konieczne jest wdrożenie środków prewencyjnych. Jednakże uprawniony winien mieć prawo wyboru instrumentu obrony i może ograniczyć się tylko do jednej formy świadczenia sprawcy, jeżeli wystarcza to do odwrócenia niebezpieczeństwa.. Z drugiej strony, biorąc pod uwagę fakt, że transmitterem naruszeń są elementy środowiska, nie wszystko powinno być poddane woli poszkodowanego lub zagrożonego wyrządzeniem szkody.
Można się również zastanawiać czy nie mamy tu do czynienia ze swoistym pleonazmem. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem powinno bowiem skutkować stworzeniem takiej sytuacji, w której nie dochodzi do zagrożenia powstania szkodą, wobec czego zbędne jest podejmowanie środków zapobiegawczych.
**(3) żądanie zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie**
Niemożliwość lub nadmierna trudność podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności zamontowania instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem powoduje, iż aktualizuje się roszczenie zmierzające do zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie. W tej sytuacji uprawniony może więc - na drodze cywilnoprawnej- doprowadzić do radykalnych zmian po stronie sprawcy szkody lub zagrożenia. Ponadto powoduje to szczególne implikacje w sferze rozgraniczeni kompetencji sądów powszechnych i administracyjnych. Zakaz prowadzenia określonej działalności może bowiem być sprzeczny z ostateczną decyzją administracyjną, na podstawie której konkretna działalność została dopuszczona.
Przede wszystkim należy zauważyć, że zakaz prowadzenia określonej działalności nie musi być tożsamy z zakazem prowadzenia jakiejkolwiek działalności w ogóle. Celem roszczenia powinno być bowiem wyłącznie wyeliminowanie tej działalności, której skutkiem jest powstanie szkody luby sytuacji zagrożenia. Jeżeli jest to jedna z wielu działalności prowadzonych przez zobowiązanego, uprawnienie do prowadzenia pozostałych rodzajów działalności pozostaje nienaruszone. Jeżeli jednak zakaz dotyczy jedynej działalności danego podmiotu, pozostaje jeszcze próba prowadzenia działalności alternatywnej wobec zakazanej, pod warunkiem, iż nie prowadzi ona do rezultatu w postaci szkody lub zagrożenia jej powstaniem. Likwidacja zakładu lub przedsiębiorstwa będzie więc konieczna dopiero wówczas, gdy brak jest alternatywy dla działalności zabronionej.
Dopiero więc w takim wypadku dojdzie do kolizji orzeczenia sądu powszechnego z orzeczeniem organu administracyjnego lub sądu administracyjnego. Z uwagi na odrębne kompetencje obydwu struktur prawodawczych wydaje się, że konsekwencje wynikające z roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} idą jednak za daleko. Przyznają bowiem w ten sposób sądom powszechnym prawo do decydowania o wykonywaniu działalności zalegalizowanej uprzednio przez administrację. Jednakże z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}} wynika dość jasna deklaracja, iż prywatnoprawnym środkom ochrony przyznaje się prymat nawet przed ostatecznymi decyzjami administracyjnymi sankcjonującymi wykonywanie określonej działalności.
Przekonanie o tym, iż {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do {{pu przepis="art. 435 KC"}}. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy.
**(1) oddziaływanie na środowisko**
Z {{pu przepis="art. 3 pkt 11) PrOchrŚrodow"}} oraz z {{pu przepis="art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod"}} wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg {{pu przepis="art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod"}} ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrodow podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi (Por. § 3 ust. 1 niemieckiej ustawy o odpowiedzialności za środowisko z 10 grudnia 1990 r., (BGBl. Tom I, s. 2634 i nast. z późn. zm.).
**(2) bezprawność oddziaływania na środowisko**
Odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} rodzi wyłącznie "bezprawne oddziaływanie na środowisko". W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni tego pojęcia z regulacją wynikającą z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}} oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg {{pu przepis="art. 144 KC"}}.
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 144 KC"}} (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 104; Padrak/Solan, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego z 2009 r., nr 5, s. 10). W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2003, I CKN 497/01; Katner, Nowe Prawo z 1988 r., s. 215). Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań (Gładyszowski, Nowe Prawo z 1975 r., s. 419-420; RudnickiKomentarzKC (2002), s. 63). Podobnie ocenia się znaczenie aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko) (KasprzykNP1988, s. 46; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2009, I CNP 82/08 (LEX Nr 508833); wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2008, II CSK 169/08 (LEX Nr 465949); wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2004, IV CSK 454/02 (LEX Nr 175937); odmiennie natomiast Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 19 marca 1987, III CRN 53/87 (OSPiKA z 1988 r. Nr 7-8, poz.. 173); z dnia 16 grudnia 1992, I CRN 188/92 (OSNCP z 1993 r., Nr 5, poz. 90).
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego (Bieniek w: BieniekKomentarzKC (6. wyd.), art. 415 uw. 3 (s. 235); Radwański/Olejniczak, Zobowiązania... (6. wyd.), nb. 472; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1979, IV CR 447/79 (OSN z 1980 r., Nr 7-8, poz. 143). Ponieważ {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji (SkoczylasPS2003, s. 62), wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji (RudnickiKomentarzKC (1999), art. 222-223 uw. 16 (s. 308); Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 291 nb. 201; GniewekPrawoRzeczowe, 2008, nb. 207). {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich (Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski (red.). Kodeks cywilny... (4. wyd.), art. 144 nb. 21; Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 290; Nadler w: GniewekKCKomentarz, 2008, art. 144 nb. 1; DybowskiOchronaWlasnosci 1969, s. 321; inaczej Kocon, Państwo i Prawo z 1978 r. nr 2, s. 94-95). Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego (zob. wyżej).
Jednakże także wg ogólnych zasad zezwolenie administracyjne z reguły nie wyłącza bezprawności zachowania będącego jego przedmiotem, gdyż celem zezwolenia jest ochrona innych interesów niż osób podnoszących roszczenia cywilnoprawne (KasprzykNP1988, s. 39).
Czy można zastosować {{pu przepis="art. 144 KC"}} do roszczeń deliktowych. Przemawia za tym koncepcja podpierająca się zasadą jednolitości systemu prawnego (KatnerZNIBPS1979, nr 11, s. 63; KatnerOchronaWlasnosciNieruchomosci (1982), s. 142-143; KasprzykNP1988, s. 45; SkoczylasCywilnoprawneSrodki (1986), s. 169).
Przyjmując deliktowe rozumienie bezprawności nie wyklucza się jednak zupełnie zastosowania art. 144 KC. Mógłby on być przyjmowany jako okoliczność wyłączająca bezprawność oddziaływań pośrednich, które naruszałyby szeroko rozumiany porządek prawny. Taki jest też ogólnie rzecz biorąc sens {{pu przepis="art. 144 KC"}} w polskim systemie prawa. Decyduje on bowiem o konieczności tolerowania oddziaływań sąsiedzkich. Tutaj proponowana wykładnia bezprawności oddziaływań na środowisko pozostaje również w zgodzie z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. Oddziaływanie może być więc bezprawne również wówczas, gdy instalacja, z której wynika, działa a podstawie i w granicach decyzji administracyjnej. Nie będzie więc bezprawne takie oddziaływanie, które mieści się w granicach wyznaczonych aktami normatywnymi.
Dodane:
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103; aprobująco GruszeckiPrOchrSrodowKomentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}.). Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}} nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
Usunięte:
Dodane:
(...)
Główną rolę grać będą jednak przepisy oparte na zasadzie ryzyka. Są one korzystniejsze dla poszkodowanego, albowiem brak jest konieczności wykazania bezprawności oraz zawinienia sprawcy szkody. Dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka bez znaczenia jest więc art. 325 PrOchrŚrod. Dodatkowo w zakresie przyczynowości orzecznictwo wypracowało mechanizmy korzystne dla zgłaszającego roszczenie, który jest zobowiązany do wykazania, ich działalność z natury rzeczy jest w stanie wywołać takie skutki, jakie w rzeczywistości wystąpiły. Nie ma natomiast potrzeby wykazywania bezpośredniego związku między działalnością przedsiębiorstwa a szkodą.
Podstawą odpowiedzialności jest w tym wypadku ruch przedsiębiorstwa (zakładu) wprawianego w ruch siłami przyrody. Rozszerzenie wynikające z art. 324 PrOchrŚrod pozwala na objęcie reżimem surowszej odpowiedzialności przedsiębiorstwa o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku (pojęcie określone w art. 248 PrOchrŚrod) niezależnie od źródła ich napędu.
Główną rolę grać będą jednak przepisy oparte na zasadzie ryzyka. Są one korzystniejsze dla poszkodowanego, albowiem brak jest konieczności wykazania bezprawności oraz zawinienia sprawcy szkody. Dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka bez znaczenia jest więc art. 325 PrOchrŚrod. Dodatkowo w zakresie przyczynowości orzecznictwo wypracowało mechanizmy korzystne dla zgłaszającego roszczenie, który jest zobowiązany do wykazania, ich działalność z natury rzeczy jest w stanie wywołać takie skutki, jakie w rzeczywistości wystąpiły. Nie ma natomiast potrzeby wykazywania bezpośredniego związku między działalnością przedsiębiorstwa a szkodą.
Podstawą odpowiedzialności jest w tym wypadku ruch przedsiębiorstwa (zakładu) wprawianego w ruch siłami przyrody. Rozszerzenie wynikające z art. 324 PrOchrŚrod pozwala na objęcie reżimem surowszej odpowiedzialności przedsiębiorstwa o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku (pojęcie określone w art. 248 PrOchrŚrod) niezależnie od źródła ich napędu.
Usunięte:
Dodane:
Z {{pu przepis="art. 3 pkt 11) PrOchrŚrodow"}} oraz z {{pu przepis="art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod"}} wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg {{pu przepis="art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod"}} ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrodow podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi (Por. § 3 ust. 1 niemieckiej ustawy o odpowiedzialności za środowisko z 10 grudnia 1990 r., (BGBl. Tom I, s. 2634 i nast. z późn. zm.).
Usunięte:
Dodane:
((2)) Roszczenia z innych podstaw
Otwarta jest również droga z innych podstaw prawnych. Wymienić należy tutaj {{pu przepis="art. 415 KC"}}, {{pu przepis="art. 416 KC"}}, {{pu przepis="art. 429 KC"}}, {{pu przepis="art. 430 KC"}}.
Właściwość sądów w sprawach związanych z odpowiedzialnością za zanieczyszczenie wód będzie wynikać z {{pu przepis="art. 5 pkt 3 RozpUEBrukselaI"}}, o ile pozwany będzie miał miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie UE. W pozostałych wypadkach stosować należy odpowiednie przepisy umów międzynarodowych lub - ostatecznie - KPC.
Otwarta jest również droga z innych podstaw prawnych. Wymienić należy tutaj {{pu przepis="art. 415 KC"}}, {{pu przepis="art. 416 KC"}}, {{pu przepis="art. 429 KC"}}, {{pu przepis="art. 430 KC"}}.
Właściwość sądów w sprawach związanych z odpowiedzialnością za zanieczyszczenie wód będzie wynikać z {{pu przepis="art. 5 pkt 3 RozpUEBrukselaI"}}, o ile pozwany będzie miał miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie UE. W pozostałych wypadkach stosować należy odpowiednie przepisy umów międzynarodowych lub - ostatecznie - KPC.
Usunięte:
Dodane:
Jest to problem o tyle ciekawy, że przepisy ustawy - Prawo wodne ({{pu akt="PrWodn"}}) regulacji w tym zakresie nie zawierają.
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie ({{pu akt="UZapobSzkodŚrod"}}), do której odsyła {{pu przepis="art. 186 ust. 2 PrWodn"}} , zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie {{pu akt="PrOchrŚrodow"}}.
{{pu przepis="Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska.
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103; aprobująco Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}.). Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}} nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrodow: ''??????????????''
Dopiero więc w takim wypadku dojdzie do kolizji orzeczenia sądu powszechnego z orzeczeniem organu administracyjnego lub sądu administracyjnego. Z uwagi na odrębne kompetencje obydwu struktur prawodawczych wydaje się, że konsekwencje wynikające z roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} idą jednak za daleko. Przyznają bowiem w ten sposób sądom powszechnym prawo do decydowania o wykonywaniu działalności zalegalizowanej uprzednio przez administrację. Jednakże z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}} wynika dość jasna deklaracja, iż prywatnoprawnym środkom ochrony przyznaje się prymat nawet przed ostatecznymi decyzjami administracyjnymi sankcjonującymi wykonywanie określonej działalności.
Przekonanie o tym, iż {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do {{pu przepis="art. 435 KC"}}. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy.
((3)) Przesłanki odpowiedzialności wg {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko.
Z {{pu przepis="art. 3 pkt 11) PrOchrŚrodow"}} oraz z {{pu przepis="art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod"}} wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg {{pu przepis="art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod"}} ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrodow podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi (Por. § 3 ust. 1 niemieckiej ustawy o odpowiedzialności za środowisko z 10 grudnia 1990 r., (BGBl. Tom I, s. 2634 i nast. z późn. zm.)
Odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} rodzi wyłącznie "bezprawne oddziaływanie na środowisko". W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni tego pojęcia z regulacją wynikającą z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}} oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg {{pu przepis="art. 144 KC"}}.
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego (Bieniek w: BieniekKomentarzKC (6. wyd.), art. 415 uw. 3 (s. 235); Radwański/Olejniczak, Zobowiązania... (6. wyd.), nb. 472; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1979, IV CR 447/79 (OSN z 1980 r., Nr 7-8, poz. 143). Ponieważ {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji (SkoczylasPS2003, s. 62), wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji (RudnickiKomentarzKC (1999), art. 222-223 uw. 16 (s. 308); Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 291 nb. 201; GniewekPrawoRzeczowe, 2008, nb. 207). {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich (Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski (red.). Kodeks cywilny... (4. wyd.), art. 144 nb. 21; Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 290; Nadler w: GniewekKCKomentarz, 2008, art. 144 nb. 1; DybowskiOchronaWlasnosci 1969, s. 321; inaczej Kocon, Państwo i Prawo z 1978 r. nr 2, s. 94-95). Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego (zob. wyżej).
Przyjmując deliktowe rozumienie bezprawności nie wyklucza się jednak zupełnie zastosowania art. 144 KC. Mógłby on być przyjmowany jako okoliczność wyłączająca bezprawność oddziaływań pośrednich, które naruszałyby szeroko rozumiany porządek prawny. Taki jest też ogólnie rzecz biorąc sens {{pu przepis="art. 144 KC"}} w polskim systemie prawa. Decyduje on bowiem o konieczności tolerowania oddziaływań sąsiedzkich. Tutaj proponowana wykładnia bezprawności oddziaływań na środowisko pozostaje również w zgodzie z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. Oddziaływanie może być więc bezprawne również wówczas, gdy instalacja, z której wynika, działa a podstawie i w granicach decyzji administracyjnej. Nie będzie więc bezprawne takie oddziaływanie, które mieści się w granicach wyznaczonych aktami normatywnymi.
Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności nie będą raczej problematyczne, o ile do zanieczyszczenia dojdzie w momencie, gdy woda jest już wyodrębniona.
Nie zmienia tej oceny również {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}}. Nie daje on bowiem wymienionym tam podmiotom prawo do wystąpienia ze skargą popularną (//actio popularis//) (Bar w: PrOchrSrodKomentarz, 2011, art. 323 nb. 9). Podmioty te mogą bowiem zgłosić roszczenia wynikające z art. 323 ust. 1, nawet jeżeli same nie doznają szkody.
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym. Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 ({{pu akt="RozpUERzymII"}}).
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie ({{pu akt="UZapobSzkodŚrod"}}), do której odsyła {{pu przepis="art. 186 ust. 2 PrWodn"}} , zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie {{pu akt="PrOchrŚrodow"}}.
{{pu przepis="Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska.
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103; aprobująco Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}.). Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}} nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrodow: ''??????????????''
Dopiero więc w takim wypadku dojdzie do kolizji orzeczenia sądu powszechnego z orzeczeniem organu administracyjnego lub sądu administracyjnego. Z uwagi na odrębne kompetencje obydwu struktur prawodawczych wydaje się, że konsekwencje wynikające z roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} idą jednak za daleko. Przyznają bowiem w ten sposób sądom powszechnym prawo do decydowania o wykonywaniu działalności zalegalizowanej uprzednio przez administrację. Jednakże z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}} wynika dość jasna deklaracja, iż prywatnoprawnym środkom ochrony przyznaje się prymat nawet przed ostatecznymi decyzjami administracyjnymi sankcjonującymi wykonywanie określonej działalności.
Przekonanie o tym, iż {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do {{pu przepis="art. 435 KC"}}. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy.
((3)) Przesłanki odpowiedzialności wg {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko.
Z {{pu przepis="art. 3 pkt 11) PrOchrŚrodow"}} oraz z {{pu przepis="art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod"}} wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg {{pu przepis="art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod"}} ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrodow podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi (Por. § 3 ust. 1 niemieckiej ustawy o odpowiedzialności za środowisko z 10 grudnia 1990 r., (BGBl. Tom I, s. 2634 i nast. z późn. zm.)
Odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} rodzi wyłącznie "bezprawne oddziaływanie na środowisko". W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni tego pojęcia z regulacją wynikającą z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}} oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg {{pu przepis="art. 144 KC"}}.
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego (Bieniek w: BieniekKomentarzKC (6. wyd.), art. 415 uw. 3 (s. 235); Radwański/Olejniczak, Zobowiązania... (6. wyd.), nb. 472; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1979, IV CR 447/79 (OSN z 1980 r., Nr 7-8, poz. 143). Ponieważ {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji (SkoczylasPS2003, s. 62), wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji (RudnickiKomentarzKC (1999), art. 222-223 uw. 16 (s. 308); Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 291 nb. 201; GniewekPrawoRzeczowe, 2008, nb. 207). {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich (Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski (red.). Kodeks cywilny... (4. wyd.), art. 144 nb. 21; Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 290; Nadler w: GniewekKCKomentarz, 2008, art. 144 nb. 1; DybowskiOchronaWlasnosci 1969, s. 321; inaczej Kocon, Państwo i Prawo z 1978 r. nr 2, s. 94-95). Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego (zob. wyżej).
Przyjmując deliktowe rozumienie bezprawności nie wyklucza się jednak zupełnie zastosowania art. 144 KC. Mógłby on być przyjmowany jako okoliczność wyłączająca bezprawność oddziaływań pośrednich, które naruszałyby szeroko rozumiany porządek prawny. Taki jest też ogólnie rzecz biorąc sens {{pu przepis="art. 144 KC"}} w polskim systemie prawa. Decyduje on bowiem o konieczności tolerowania oddziaływań sąsiedzkich. Tutaj proponowana wykładnia bezprawności oddziaływań na środowisko pozostaje również w zgodzie z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. Oddziaływanie może być więc bezprawne również wówczas, gdy instalacja, z której wynika, działa a podstawie i w granicach decyzji administracyjnej. Nie będzie więc bezprawne takie oddziaływanie, które mieści się w granicach wyznaczonych aktami normatywnymi.
Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności nie będą raczej problematyczne, o ile do zanieczyszczenia dojdzie w momencie, gdy woda jest już wyodrębniona.
Nie zmienia tej oceny również {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}}. Nie daje on bowiem wymienionym tam podmiotom prawo do wystąpienia ze skargą popularną (//actio popularis//) (Bar w: PrOchrSrodKomentarz, 2011, art. 323 nb. 9). Podmioty te mogą bowiem zgłosić roszczenia wynikające z art. 323 ust. 1, nawet jeżeli same nie doznają szkody.
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym. Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 ({{pu akt="RozpUERzymII"}}).
Usunięte:
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, do której odsyła {{pu przepis="art. 186 ust. 2 PrWodn"}} , zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie PrOchrŚrod.
Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska.
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103; aprobująco Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}.). Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrod: ''??????????????''
Dopiero więc w takim wypadku dojdzie do kolizji orzeczenia sądu powszechnego z orzeczeniem organu administracyjnego lub sądu administracyjnego. Z uwagi na odrębne kompetencje obydwu struktur prawodawczych wydaje się, że konsekwencje wynikające z roszczenia z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod idą jednak za daleko. Przyznają bowiem w ten sposób sądom powszechnym prawo do decydowania o wykonywaniu działalności zalegalizowanej uprzednio przez administrację. Jednakże z art. 325 PrOchrŚrod wynika dość jasna deklaracja, iż prywatnoprawnym środkom ochrony przyznaje się prymat nawet przed ostatecznymi decyzjami administracyjnymi sankcjonującymi wykonywanie określonej działalności.
Przekonanie o tym, iż art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż art. 323 PrOchrŚrod jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do {{pu przepis="art. 435 KC"}}. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy.
((3)) Przesłanki odpowiedzialności wg {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod"}}
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko.
Z {{pu przepis="art. 3 pkt 11) PrOchrŚrod"}} oraz z {{pu przepis="art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod"}} wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg {{pu przepis="art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod"}} ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod"}} zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrod podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi (Por. § 3 ust. 1 niemieckiej ustawy o odpowiedzialności za środowisko z 10 grudnia 1990 r., (BGBl. Tom I, s. 2634 i nast. z późn. zm.)
Odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod rodzi wyłącznie "bezprawne oddziaływanie na środowisko". W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni tego pojęcia z regulacją wynikającą z art. 325 PrOchrŚrod oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg {{pu przepis="art. 144 KC"}}.
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego (Bieniek w: BieniekKomentarzKC (6. wyd.), art. 415 uw. 3 (s. 235); Radwański/Olejniczak, Zobowiązania... (6. wyd.), nb. 472; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1979, IV CR 447/79 (OSN z 1980 r., Nr 7-8, poz. 143). Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji (SkoczylasPS2003, s. 62), wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji (RudnickiKomentarzKC (1999), art. 222-223 uw. 16 (s. 308); Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 291 nb. 201; GniewekPrawoRzeczowe, 2008, nb. 207). {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich (Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski (red.). Kodeks cywilny... (4. wyd.), art. 144 nb. 21; Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 290; Nadler w: GniewekKCKomentarz, 2008, art. 144 nb. 1; DybowskiOchronaWlasnosci 1969, s. 321; inaczej Kocon, Państwo i Prawo z 1978 r. nr 2, s. 94-95). Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym art. 325 PrOchrŚrod. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego (zob. wyżej).
Przyjmując deliktowe rozumienie bezprawności nie wyklucza się jednak zupełnie zastosowania art. 144 KC. Mógłby on być przyjmowany jako okoliczność wyłączająca bezprawność oddziaływań pośrednich, które naruszałyby szeroko rozumiany porządek prawny. Taki jest też ogólnie rzecz biorąc sens {{pu przepis="art. 144 KC"}} w polskim systemie prawa. Decyduje on bowiem o konieczności tolerowania oddziaływań sąsiedzkich. Tutaj proponowana wykładnia bezprawności oddziaływań na środowisko pozostaje również w zgodzie z art. 325 PrOchrŚrod. Oddziaływanie może być więc bezprawne również wówczas, gdy instalacja, z której wynika, działa a podstawie i w granicach decyzji administracyjnej. Nie będzie więc bezprawne takie oddziaływanie, które mieści się w granicach wyznaczonych aktami normatywnymi.
Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności nie będą raczej problematyczne, o ile do zanieczyszczenia dojdzie w momencie, gdy woda jest już wyodrębniona.
Nie zmienia tej oceny również art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod. Nie daje on bowiem wymienionym tam podmiotom prawo do wystąpienia ze skargą popularną (//actio popularis//) (Bar w: PrOchrSrodKomentarz, 2011, art. 323 nb. 9). Podmioty te mogą bowiem zgłosić roszczenia wynikające z art. 323 ust. 1, nawet jeżeli same nie doznają szkody.
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym. Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 (RozpUERzymII).
Dodane:
"Zanieczyszczenia wód rozumiane są jako zmiana składu lub stanu wód, która czyni te wody miej przydatnymi do jednego lub wszystkich celów, którym mogłaby służyć w swym stanie naturalnym. Zanieczyszczenie wód objawia się przekroczeniem w nich parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych." (Cytat za stroną [[http://www.portfel.pl/pl/ekologia/artykul/20/475/Czym_sa_zanieczyszczenia_wod Portfel.pl]]).
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103; aprobująco Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}.). Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
((3)) Przesłanki odpowiedzialności wg {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod"}}
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko.
Z {{pu przepis="art. 3 pkt 11) PrOchrŚrod"}} oraz z {{pu przepis="art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod"}} wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg {{pu przepis="art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod"}} ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod"}} zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrod podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi (Por. § 3 ust. 1 niemieckiej ustawy o odpowiedzialności za środowisko z 10 grudnia 1990 r., (BGBl. Tom I, s. 2634 i nast. z późn. zm.)
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 144 KC"}} (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 104; Padrak/Solan, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego z 2009 r., nr 5, s. 10). W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2003, I CKN 497/01; Katner, Nowe Prawo z 1988 r., s. 215). Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań (Gładyszowski, Nowe Prawo z 1975 r., s. 419-420; RudnickiKomentarzKC (2002), s. 63). Podobnie ocenia się znaczenie aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko) (KasprzykNP1988, s. 46; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2009, I CNP 82/08 (LEX Nr 508833); wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2008, II CSK 169/08 (LEX Nr 465949); wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2004, IV CSK 454/02 (LEX Nr 175937); odmiennie natomiast Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 19 marca 1987, III CRN 53/87 (OSPiKA z 1988 r. Nr 7-8, poz.. 173); z dnia 16 grudnia 1992, I CRN 188/92 (OSNCP z 1993 r., Nr 5, poz. 90).
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego (Bieniek w: BieniekKomentarzKC (6. wyd.), art. 415 uw. 3 (s. 235); Radwański/Olejniczak, Zobowiązania... (6. wyd.), nb. 472; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1979, IV CR 447/79 (OSN z 1980 r., Nr 7-8, poz. 143). Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji (SkoczylasPS2003, s. 62), wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji (RudnickiKomentarzKC (1999), art. 222-223 uw. 16 (s. 308); Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 291 nb. 201; GniewekPrawoRzeczowe, 2008, nb. 207). {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich (Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski (red.). Kodeks cywilny... (4. wyd.), art. 144 nb. 21; Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 290; Nadler w: GniewekKCKomentarz, 2008, art. 144 nb. 1; DybowskiOchronaWlasnosci 1969, s. 321; inaczej Kocon, Państwo i Prawo z 1978 r. nr 2, s. 94-95). Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym art. 325 PrOchrŚrod. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego (zob. wyżej).
Jednakże także wg ogólnych zasad zezwolenie administracyjne z reguły nie wyłącza bezprawności zachowania będącego jego przedmiotem, gdyż celem zezwolenia jest ochrona innych interesów niż osób podnoszących roszczenia cywilnoprawne (KasprzykNP1988, s. 39).
Czy można zastosować {{pu przepis="art. 144 KC"}} do roszczeń deliktowych. Przemawia za tym koncepcja podpierająca się zasadą jednolitości systemu prawnego (KatnerZNIBPS1979, nr 11, s. 63; KatnerOchronaWlasnosciNieruchomosci (1982), s. 142-143; KasprzykNP1988, s. 45; SkoczylasCywilnoprawneSrodki (1986), s. 169).
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103; aprobująco Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}.). Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
((3)) Przesłanki odpowiedzialności wg {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod"}}
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod"}} jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko.
Z {{pu przepis="art. 3 pkt 11) PrOchrŚrod"}} oraz z {{pu przepis="art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod"}} wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg {{pu przepis="art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod"}} ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod"}} zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrod podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi (Por. § 3 ust. 1 niemieckiej ustawy o odpowiedzialności za środowisko z 10 grudnia 1990 r., (BGBl. Tom I, s. 2634 i nast. z późn. zm.)
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 144 KC"}} (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 104; Padrak/Solan, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego z 2009 r., nr 5, s. 10). W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2003, I CKN 497/01; Katner, Nowe Prawo z 1988 r., s. 215). Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań (Gładyszowski, Nowe Prawo z 1975 r., s. 419-420; RudnickiKomentarzKC (2002), s. 63). Podobnie ocenia się znaczenie aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko) (KasprzykNP1988, s. 46; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2009, I CNP 82/08 (LEX Nr 508833); wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2008, II CSK 169/08 (LEX Nr 465949); wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2004, IV CSK 454/02 (LEX Nr 175937); odmiennie natomiast Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 19 marca 1987, III CRN 53/87 (OSPiKA z 1988 r. Nr 7-8, poz.. 173); z dnia 16 grudnia 1992, I CRN 188/92 (OSNCP z 1993 r., Nr 5, poz. 90).
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego (Bieniek w: BieniekKomentarzKC (6. wyd.), art. 415 uw. 3 (s. 235); Radwański/Olejniczak, Zobowiązania... (6. wyd.), nb. 472; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1979, IV CR 447/79 (OSN z 1980 r., Nr 7-8, poz. 143). Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji (SkoczylasPS2003, s. 62), wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji (RudnickiKomentarzKC (1999), art. 222-223 uw. 16 (s. 308); Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 291 nb. 201; GniewekPrawoRzeczowe, 2008, nb. 207). {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich (Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski (red.). Kodeks cywilny... (4. wyd.), art. 144 nb. 21; Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 290; Nadler w: GniewekKCKomentarz, 2008, art. 144 nb. 1; DybowskiOchronaWlasnosci 1969, s. 321; inaczej Kocon, Państwo i Prawo z 1978 r. nr 2, s. 94-95). Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym art. 325 PrOchrŚrod. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego (zob. wyżej).
Jednakże także wg ogólnych zasad zezwolenie administracyjne z reguły nie wyłącza bezprawności zachowania będącego jego przedmiotem, gdyż celem zezwolenia jest ochrona innych interesów niż osób podnoszących roszczenia cywilnoprawne (KasprzykNP1988, s. 39).
Czy można zastosować {{pu przepis="art. 144 KC"}} do roszczeń deliktowych. Przemawia za tym koncepcja podpierająca się zasadą jednolitości systemu prawnego (KatnerZNIBPS1979, nr 11, s. 63; KatnerOchronaWlasnosciNieruchomosci (1982), s. 142-143; KasprzykNP1988, s. 45; SkoczylasCywilnoprawneSrodki (1986), s. 169).
Usunięte:
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103; aprobująco Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}.). Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda.2 Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji.3 Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego”.4 Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
((3)) Przesłanki odpowiedzialności wg art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko.
Z art. 3 pkt 11) PrOchrŚrod oraz z art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod5 wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg {{pu przepis="art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod"}} ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrod podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi.6
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 144 KC"}}.7 W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych.8 Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań.9 Podobnie ocenia się znaczenie aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko).10
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.11 Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji12, wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji.13 {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich.14 Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym art. 325 PrOchrŚrod. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego.15
Jednakże także wg ogólnych zasad zezwolenie administracyjne z reguły nie wyłącza bezprawności zachowania będącego jego przedmiotem, gdyż celem zezwolenia jest ochrona innych interesów niż osób podnoszących roszczenia cywilnoprawne.16
Czy można zastosować {{pu przepis="art. 144 KC"}} do roszczeń deliktowych. Przemawia za tym koncepcja podpierająca się zasadą jednolitości systemu prawnego.17
Dodane:
==odpowiedzialność za zmianę składu chemicznego, biologicznego i fizycznego wód==
Usunięte:
Dodane:
Nie zmienia tej oceny również art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod. Nie daje on bowiem wymienionym tam podmiotom prawo do wystąpienia ze skargą popularną (//actio popularis//) (Bar w: PrOchrSrodKomentarz, 2011, art. 323 nb. 9). Podmioty te mogą bowiem zgłosić roszczenia wynikające z art. 323 ust. 1, nawet jeżeli same nie doznają szkody.
Usunięte:
Dodane:
Nie zmienia tej oceny również art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod. Nie daje on bowiem wymienionym tam podmiotom prawo do wystąpienia ze skargą popularną (actio popularis) (Górski/Bar w: PrOchrSrodKomentarz, 2011, art. 323 nb. 9). Podmioty te mogą bowiem zgłosić roszczenia wynikające z art. 323 ust. 1, nawet jeżeli same nie doznają szkody.
Usunięte:
Dodane:
W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrod: ''??????????????''
O ile określone kategorie wód mogą być przedmiotem ochrony, o tyle należy odmówić środowisku jako takiemu przymiotu dobra indywidualnie chronionego. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa. Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka. Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
Nie zmienia tej oceny również art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod. Nie daje on bowiem wymienionym tam podmiotom prawo do wystąpienia ze skargą popularną (actio popularis) (Górski/Bar w: PrOchrSrod.Komentarz, 2011, art. 323 nb. 9). Podmioty te mogą bowiem zgłosić roszczenia wynikające z art. 323 ust. 1, nawet jeżeli same nie doznają szkody.
O ile określone kategorie wód mogą być przedmiotem ochrony, o tyle należy odmówić środowisku jako takiemu przymiotu dobra indywidualnie chronionego. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa. Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka. Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
Nie zmienia tej oceny również art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod. Nie daje on bowiem wymienionym tam podmiotom prawo do wystąpienia ze skargą popularną (actio popularis) (Górski/Bar w: PrOchrSrod.Komentarz, 2011, art. 323 nb. 9). Podmioty te mogą bowiem zgłosić roszczenia wynikające z art. 323 ust. 1, nawet jeżeli same nie doznają szkody.
Usunięte:
O ile określone kategorie wód mogą być przedmiotem ochrony, o tyle należy odmówić środowisku jako takiemu przymiotu dobra indywidualnie chronionego. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa. Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka.
Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
Dodane:
Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska.
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103; aprobująco Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}.). Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
Odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod rodzi wyłącznie "bezprawne oddziaływanie na środowisko". W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni tego pojęcia z regulacją wynikającą z art. 325 PrOchrŚrod oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg {{pu przepis="art. 144 KC"}}.
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 144 KC"}}.7 W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych.8 Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań.9 Podobnie ocenia się znaczenie aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko).10
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.11 Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji12, wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji.13 {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich.14 Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym art. 325 PrOchrŚrod. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego.15
Dla niniejszego opracowania znaczenia ma wyłącznie szkoda związana ze zmianą składu chemicznego wód. Dalsze rozważania ograniczają się więc do sytuacji, gdy szkoda pozostaje w związku z zanieczyszczeniem wód.
Do wartych rozważenia sytuacji należy zakwalifikować przypadki, gdy same wody stanowią przedmiot dobro chronione. Wody mogą stanowić przedmiot ochrony cywilnoprawnej wszystkim wówczas, gdy stanowią przedmiot własności.
Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności nie będą raczej problematyczne, o ile do zanieczyszczenia dojdzie w momencie, gdy woda jest już wyodrębniona.
Znacznie bardziej skomplikowane są sytuacje, gdy zanieczyszczone zostaną wody, a więc ciecze nie wyodrębnione fizycznie. Dla oceny, czy mamy do czynienia z przedmiotem ochrony cywilnoprawnej, miarodajne będą przepisy ustawy - Prawo wodne. Wynika z nich, iż przedmiotem własności i tym samym przedmiotem ochrony na podstawie regulacji deliktowych mogą być wody, które nie mają charakteru wód publicznych. Wody publiczne nie podlegają bowiem obrotowi cywilnoprawnemu, gdyż są wyłącznie przedmiotem własności Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego ({{pu przepis="art. 10 ust. 4 PrWodn"}}). Do chronionych regulacjami prywatnoprawnymi należeć będą więc wyłącznie te wody, które nie stanowią wód morza terytorialnego, morskich wód wewnętrznych (do których zalicza się również morskie wody wewnętrzne Zatoki Gdańskiej), śródlądowych wód powierzchniowych płynących oraz wód podziemnych (por. {{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}}). Przyjmując kategorie z ustawy - Prawo wodne, jako przedmiot ochrony cywilnoprawnej pozostają wyłącznie śródlądowe wody powierzchniowe stojące (por. {{pu przepis="art. 5 ust. 3 PrWodn"}}) oraz inne wody stojące i wody w rowach, o ile znajdują się w granicach nieruchomości gruntowej ({{pu przepis="art. 12 ust. 1 PrWodn"}}). Do stojących wód powierzchniowych ustawa zalicza jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne, niezwiązane bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi. ({{pu przepis="art. 5 ust. 3 pkt 2 PrWodn"}}).
Ze szkodą w tych wodach będziemy mieli do czynienia już wtedy, gdy dojdzie do zmiany składu chemicznego, fizycznego lub biologicznego tych wód na skutek działalności podmiotu obarczonego odpowiedzialnością. Zmiana powinna być zmianą o charakterze negatywnym, gdyż polepszenie stanu jakości wód stanowi pozytywne oddziaływanie. Warto również zwrócić uwagę na intensywność zanieczyszczenia. W sytuacji gdy dojdzie do znikomego zanieczyszczenia wód, odpowiedzialność powinna być wyłączona. Roszczenia zgłaszane w razie bagatelnych zanieczyszczeń (np. wrzucenie zwykłego kamienia, wlanie wiadra wody do jeziora) powinny być oddalane w oparciu o {{pu przepis="art. 5 KC"}}.
O ile określone kategorie wód mogą być przedmiotem ochrony, o tyle należy odmówić środowisku jako takiemu przymiotu dobra indywidualnie chronionego. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa. Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka.
Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
Sytuacje, gdy szkody powstają także lub tylko w innych dobrach i interesach prawnie chronionych, ale na skutek i zanieczyszczeń niesionych wodami.
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103; aprobująco Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}.). Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
Odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod rodzi wyłącznie "bezprawne oddziaływanie na środowisko". W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni tego pojęcia z regulacją wynikającą z art. 325 PrOchrŚrod oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg {{pu przepis="art. 144 KC"}}.
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 144 KC"}}.7 W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych.8 Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań.9 Podobnie ocenia się znaczenie aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko).10
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.11 Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji12, wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji.13 {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich.14 Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym art. 325 PrOchrŚrod. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego.15
Dla niniejszego opracowania znaczenia ma wyłącznie szkoda związana ze zmianą składu chemicznego wód. Dalsze rozważania ograniczają się więc do sytuacji, gdy szkoda pozostaje w związku z zanieczyszczeniem wód.
Do wartych rozważenia sytuacji należy zakwalifikować przypadki, gdy same wody stanowią przedmiot dobro chronione. Wody mogą stanowić przedmiot ochrony cywilnoprawnej wszystkim wówczas, gdy stanowią przedmiot własności.
Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności nie będą raczej problematyczne, o ile do zanieczyszczenia dojdzie w momencie, gdy woda jest już wyodrębniona.
Znacznie bardziej skomplikowane są sytuacje, gdy zanieczyszczone zostaną wody, a więc ciecze nie wyodrębnione fizycznie. Dla oceny, czy mamy do czynienia z przedmiotem ochrony cywilnoprawnej, miarodajne będą przepisy ustawy - Prawo wodne. Wynika z nich, iż przedmiotem własności i tym samym przedmiotem ochrony na podstawie regulacji deliktowych mogą być wody, które nie mają charakteru wód publicznych. Wody publiczne nie podlegają bowiem obrotowi cywilnoprawnemu, gdyż są wyłącznie przedmiotem własności Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego ({{pu przepis="art. 10 ust. 4 PrWodn"}}). Do chronionych regulacjami prywatnoprawnymi należeć będą więc wyłącznie te wody, które nie stanowią wód morza terytorialnego, morskich wód wewnętrznych (do których zalicza się również morskie wody wewnętrzne Zatoki Gdańskiej), śródlądowych wód powierzchniowych płynących oraz wód podziemnych (por. {{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}}). Przyjmując kategorie z ustawy - Prawo wodne, jako przedmiot ochrony cywilnoprawnej pozostają wyłącznie śródlądowe wody powierzchniowe stojące (por. {{pu przepis="art. 5 ust. 3 PrWodn"}}) oraz inne wody stojące i wody w rowach, o ile znajdują się w granicach nieruchomości gruntowej ({{pu przepis="art. 12 ust. 1 PrWodn"}}). Do stojących wód powierzchniowych ustawa zalicza jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne, niezwiązane bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi. ({{pu przepis="art. 5 ust. 3 pkt 2 PrWodn"}}).
Ze szkodą w tych wodach będziemy mieli do czynienia już wtedy, gdy dojdzie do zmiany składu chemicznego, fizycznego lub biologicznego tych wód na skutek działalności podmiotu obarczonego odpowiedzialnością. Zmiana powinna być zmianą o charakterze negatywnym, gdyż polepszenie stanu jakości wód stanowi pozytywne oddziaływanie. Warto również zwrócić uwagę na intensywność zanieczyszczenia. W sytuacji gdy dojdzie do znikomego zanieczyszczenia wód, odpowiedzialność powinna być wyłączona. Roszczenia zgłaszane w razie bagatelnych zanieczyszczeń (np. wrzucenie zwykłego kamienia, wlanie wiadra wody do jeziora) powinny być oddalane w oparciu o {{pu przepis="art. 5 KC"}}.
O ile określone kategorie wód mogą być przedmiotem ochrony, o tyle należy odmówić środowisku jako takiemu przymiotu dobra indywidualnie chronionego. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa. Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka.
Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
Sytuacje, gdy szkody powstają także lub tylko w innych dobrach i interesach prawnie chronionych, ale na skutek i zanieczyszczeń niesionych wodami.
Usunięte:
Spełnienie powyższych przesłanek prowadzi do powstania roszczenia
Odpowiedzialność odszkodowawczą z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod rodzi wyłącznie bezprawne oddziaływanie na środowisko. W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni pojęcia w przepisie deliktowym z art. 325 PrOchrŚrod oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg {{pu przepis="art. 144 KC"}}.
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 144 KC"}}.7 W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych.8 Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań.9 podobnie w przypadku aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko).10
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. W tym wypadku bezprawność zachodziłaby w przypadku obiektywnej sprzeczności oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.11 Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji12, wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji.13 {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich.14 Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym art. 325 PrOchrŚrod. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego.15
Pierwszym problemem, z jakim konfrontuje nas zagadnienie odpowiedzialności za szkody niesione zanieczyszczonymi wodami jest ich własność. Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. W przypadku wód zanieczyszczonych problematyczne jest ich wyodrębnienie.
Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności będą raczej wtórne.
Podobnie w przypadku zanieczyszczeń wydobywających się ze zbiorników zakładowych główną podstawą odpowiedzialności będzie z reguły prowadzenie przedsiębiorstwa wykorzystującego siły przyrody - {{pu przepis="art. 435 KC"}} .
Natomiast zanieczyszczone śródlądowe wody powierzchniowe płynące (cieki) są własnością Skarbu Państwa ( {{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}} ). Podobnie wymienione w tym przepisie morskie oraz wody podziemne.
Wody stojące (jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne) mogą być natomiast przedmiotem własności Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych ( {{pu przepis="art. 10 ust. 1 PrWodn"}} ).
//(b) dobro osobiste//
(…)
(...)
Dodane:
Wraz z żądaniem przywrócenie stanu zgodnego z prawem podmiot uprawniony może domagać się zastosowania środków zapobiegawczych. Sformułowanie przepisu i użycie spójnika "i" wskazuje na to, iż obydwa żądania mogą być zgłaszane tylko łącznie. Taka wykładnia nie wydaje się trafna. Oczywiście z reguły koniecznym do zapobieżenia odejściu od stanu wymaganego konieczne jest wdrożenie środków prewencyjnych. Jednakże uprawniony winien mieć prawo wyboru instrumentu obrony i może ograniczyć się tylko do jednej formy świadczenia sprawcy, jeżeli wystarcza to do odwrócenia niebezpieczeństwa.. Z drugiej strony, biorąc pod uwagę fakt, że transmitterem naruszeń są elementy środowiska, nie wszystko powinno być poddane woli poszkodowanego lub zagrożonego wyrządzeniem szkody.
Można się również zastanawiać czy nie mamy tu do czynienia ze swoistym pleonazmem. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem powinno bowiem skutkować stworzeniem takiej sytuacji, w której nie dochodzi do zagrożenia powstania szkodą, wobec czego zbędne jest podejmowanie środków zapobiegawczych.
Niemożliwość lub nadmierna trudność podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności zamontowania instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem powoduje, iż aktualizuje się roszczenie zmierzające do zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie. W tej sytuacji uprawniony może więc - na drodze cywilnoprawnej- doprowadzić do radykalnych zmian po stronie sprawcy szkody lub zagrożenia. Ponadto powoduje to szczególne implikacje w sferze rozgraniczeni kompetencji sądów powszechnych i administracyjnych. Zakaz prowadzenia określonej działalności może bowiem być sprzeczny z ostateczną decyzją administracyjną, na podstawie której konkretna działalność została dopuszczona.
Przede wszystkim należy zauważyć, że zakaz prowadzenia określonej działalności nie musi być tożsamy z zakazem prowadzenia jakiejkolwiek działalności w ogóle. Celem roszczenia powinno być bowiem wyłącznie wyeliminowanie tej działalności, której skutkiem jest powstanie szkody luby sytuacji zagrożenia. Jeżeli jest to jedna z wielu działalności prowadzonych przez zobowiązanego, uprawnienie do prowadzenia pozostałych rodzajów działalności pozostaje nienaruszone. Jeżeli jednak zakaz dotyczy jedynej działalności danego podmiotu, pozostaje jeszcze próba prowadzenia działalności alternatywnej wobec zakazanej, pod warunkiem, iż nie prowadzi ona do rezultatu w postaci szkody lub zagrożenia jej powstaniem. Likwidacja zakładu lub przedsiębiorstwa będzie więc konieczna dopiero wówczas, gdy brak jest alternatywy dla działalności zabronionej.
Dopiero więc w takim wypadku dojdzie do kolizji orzeczenia sądu powszechnego z orzeczeniem organu administracyjnego lub sądu administracyjnego. Z uwagi na odrębne kompetencje obydwu struktur prawodawczych wydaje się, że konsekwencje wynikające z roszczenia z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod idą jednak za daleko. Przyznają bowiem w ten sposób sądom powszechnym prawo do decydowania o wykonywaniu działalności zalegalizowanej uprzednio przez administrację. Jednakże z art. 325 PrOchrŚrod wynika dość jasna deklaracja, iż prywatnoprawnym środkom ochrony przyznaje się prymat nawet przed ostatecznymi decyzjami administracyjnymi sankcjonującymi wykonywanie określonej działalności.
Można się również zastanawiać czy nie mamy tu do czynienia ze swoistym pleonazmem. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem powinno bowiem skutkować stworzeniem takiej sytuacji, w której nie dochodzi do zagrożenia powstania szkodą, wobec czego zbędne jest podejmowanie środków zapobiegawczych.
Niemożliwość lub nadmierna trudność podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności zamontowania instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem powoduje, iż aktualizuje się roszczenie zmierzające do zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie. W tej sytuacji uprawniony może więc - na drodze cywilnoprawnej- doprowadzić do radykalnych zmian po stronie sprawcy szkody lub zagrożenia. Ponadto powoduje to szczególne implikacje w sferze rozgraniczeni kompetencji sądów powszechnych i administracyjnych. Zakaz prowadzenia określonej działalności może bowiem być sprzeczny z ostateczną decyzją administracyjną, na podstawie której konkretna działalność została dopuszczona.
Przede wszystkim należy zauważyć, że zakaz prowadzenia określonej działalności nie musi być tożsamy z zakazem prowadzenia jakiejkolwiek działalności w ogóle. Celem roszczenia powinno być bowiem wyłącznie wyeliminowanie tej działalności, której skutkiem jest powstanie szkody luby sytuacji zagrożenia. Jeżeli jest to jedna z wielu działalności prowadzonych przez zobowiązanego, uprawnienie do prowadzenia pozostałych rodzajów działalności pozostaje nienaruszone. Jeżeli jednak zakaz dotyczy jedynej działalności danego podmiotu, pozostaje jeszcze próba prowadzenia działalności alternatywnej wobec zakazanej, pod warunkiem, iż nie prowadzi ona do rezultatu w postaci szkody lub zagrożenia jej powstaniem. Likwidacja zakładu lub przedsiębiorstwa będzie więc konieczna dopiero wówczas, gdy brak jest alternatywy dla działalności zabronionej.
Dopiero więc w takim wypadku dojdzie do kolizji orzeczenia sądu powszechnego z orzeczeniem organu administracyjnego lub sądu administracyjnego. Z uwagi na odrębne kompetencje obydwu struktur prawodawczych wydaje się, że konsekwencje wynikające z roszczenia z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod idą jednak za daleko. Przyznają bowiem w ten sposób sądom powszechnym prawo do decydowania o wykonywaniu działalności zalegalizowanej uprzednio przez administrację. Jednakże z art. 325 PrOchrŚrod wynika dość jasna deklaracja, iż prywatnoprawnym środkom ochrony przyznaje się prymat nawet przed ostatecznymi decyzjami administracyjnymi sankcjonującymi wykonywanie określonej działalności.
Usunięte:
Niemożliwość lub nadmierna trudność podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności zamontowania instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem.
Przesłanką uwzględnienia tych żądań jest natomiast wyrządzenie szkody na skutek bezprawnego oddziaływania na środowisko.
Bezprawne oddziaływanie na środowisko zostało bliżej przedstawione w Art323PrOchrSrodow.
Dodane:
==odpowiedzialność za zmianę składu chemicznego wód==
Usunięte:
Dodane:
((1)) Znaczenie problemu
Jest to problem o tyle ciekawy, że przepisy ustawy - Prawo wodne (PrWodn) regulacji w tym zakresie nie zawierają.
"Zanieczyszczenia wód rozumiane są jako zmiana składu lub stanu wód, która czyni te wody miej przydatnymi do jednego lub wszystkich celów, którym mogłaby służyć w swym stanie naturalnym. Zanieczyszczenie wód objawia się przekroczeniem w nich parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych."1
((1)) Podstawy odpowiedzialności
Paradoksalnie rzecz ujmując, ustawa - Prawo wodne, która pierwsza przychodzi na myśl, jako źródło ewentualnych roszczeń, nie zawiera żadnych cywilnoprawnych regulacji dotyczących odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód.
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, do której odsyła {{pu przepis="art. 186 ust. 2 PrWodn"}} , zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie PrOchrŚrod.
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
Przepis ten jest bezsprzecznie podstawą roszczeń cywilnoprawnych (Nachweise).
((3)) Cel roszczenia
Spełnienie powyższych przesłanek prowadzi do powstania roszczenia
**(1) przywrócenie stanu zgodnego z prawem**
W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrod: ??????????????
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda.2 Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji.3 Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego”.4 Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
**(2) podjęcie środków zapobiegawczych**
Bezpośrednie zagrożenie szkodą
**(3) żądanie zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie**
Niemożliwość lub nadmierna trudność podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności zamontowania instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem.
Przesłanką uwzględnienia tych żądań jest natomiast wyrządzenie szkody na skutek bezprawnego oddziaływania na środowisko.
Bezprawne oddziaływanie na środowisko zostało bliżej przedstawione w Art323PrOchrSrodow.
((3)) Zasada odpowiedzialności
Przekonanie o tym, iż art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż art. 323 PrOchrŚrod jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do {{pu przepis="art. 435 KC"}}. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy.
((3)) Przesłanki odpowiedzialności wg art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko.
**(1) oddziaływanie na środowisko**
Z art. 3 pkt 11) PrOchrŚrod oraz z art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod5 wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg {{pu przepis="art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod"}} ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrod podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi.6
**(2) bezprawność oddziaływania na środowisko**
Odpowiedzialność odszkodowawczą z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod rodzi wyłącznie bezprawne oddziaływanie na środowisko. W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni pojęcia w przepisie deliktowym z art. 325 PrOchrŚrod oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg {{pu przepis="art. 144 KC"}}.
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 144 KC"}}.7 W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych.8 Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań.9 podobnie w przypadku aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko).10
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. W tym wypadku bezprawność zachodziłaby w przypadku obiektywnej sprzeczności oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.11 Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji12, wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji.13 {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich.14 Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym art. 325 PrOchrŚrod. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego.15
Jednakże także wg ogólnych zasad zezwolenie administracyjne z reguły nie wyłącza bezprawności zachowania będącego jego przedmiotem, gdyż celem zezwolenia jest ochrona innych interesów niż osób podnoszących roszczenia cywilnoprawne.16
Czy można zastosować {{pu przepis="art. 144 KC"}} do roszczeń deliktowych. Przemawia za tym koncepcja podpierająca się zasadą jednolitości systemu prawnego.17
Przyjmując deliktowe rozumienie bezprawności nie wyklucza się jednak zupełnie zastosowania art. 144 KC. Mógłby on być przyjmowany jako okoliczność wyłączająca bezprawność oddziaływań pośrednich, które naruszałyby szeroko rozumiany porządek prawny. Taki jest też ogólnie rzecz biorąc sens {{pu przepis="art. 144 KC"}} w polskim systemie prawa. Decyduje on bowiem o konieczności tolerowania oddziaływań sąsiedzkich. Tutaj proponowana wykładnia bezprawności oddziaływań na środowisko pozostaje również w zgodzie z art. 325 PrOchrŚrod. Oddziaływanie może być więc bezprawne również wówczas, gdy instalacja, z której wynika, działa a podstawie i w granicach decyzji administracyjnej. Nie będzie więc bezprawne takie oddziaływanie, które mieści się w granicach wyznaczonych aktami normatywnymi.
**(3) szkoda w dobrach i interesach prawnie chronionych**
//(a) własność wód//
Pierwszym problemem, z jakim konfrontuje nas zagadnienie odpowiedzialności za szkody niesione zanieczyszczonymi wodami jest ich własność. Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. W przypadku wód zanieczyszczonych problematyczne jest ich wyodrębnienie.
Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności będą raczej wtórne.
Podobnie w przypadku zanieczyszczeń wydobywających się ze zbiorników zakładowych główną podstawą odpowiedzialności będzie z reguły prowadzenie przedsiębiorstwa wykorzystującego siły przyrody - {{pu przepis="art. 435 KC"}} .
Natomiast zanieczyszczone śródlądowe wody powierzchniowe płynące (cieki) są własnością Skarbu Państwa ( {{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}} ). Podobnie wymienione w tym przepisie morskie oraz wody podziemne.
Wody stojące (jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne) mogą być natomiast przedmiotem własności Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych ( {{pu przepis="art. 10 ust. 1 PrWodn"}} ).
//(b) dobro osobiste//
(…)
//(c) środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony//
(...)
//(d) zdrowie i życie//
//(e) mienie (zakłady lecznicze, turystyczne)//
**(4) związek przyczynowo-skutkowy między szkodą a działalnością**
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 435 KC"}}
((2)) Roszczenie z innych podstaw
((1)) Zakres odpowiedzialności
(...)
((1)) Zagadnienia prawa prywatnego międzynarodowego
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym. Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 (RozpUERzymII).
((1)) Wnioski
(...)
Jest to problem o tyle ciekawy, że przepisy ustawy - Prawo wodne (PrWodn) regulacji w tym zakresie nie zawierają.
"Zanieczyszczenia wód rozumiane są jako zmiana składu lub stanu wód, która czyni te wody miej przydatnymi do jednego lub wszystkich celów, którym mogłaby służyć w swym stanie naturalnym. Zanieczyszczenie wód objawia się przekroczeniem w nich parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych."1
((1)) Podstawy odpowiedzialności
Paradoksalnie rzecz ujmując, ustawa - Prawo wodne, która pierwsza przychodzi na myśl, jako źródło ewentualnych roszczeń, nie zawiera żadnych cywilnoprawnych regulacji dotyczących odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód.
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, do której odsyła {{pu przepis="art. 186 ust. 2 PrWodn"}} , zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie PrOchrŚrod.
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
Przepis ten jest bezsprzecznie podstawą roszczeń cywilnoprawnych (Nachweise).
((3)) Cel roszczenia
Spełnienie powyższych przesłanek prowadzi do powstania roszczenia
**(1) przywrócenie stanu zgodnego z prawem**
W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrod: ??????????????
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda.2 Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji.3 Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego”.4 Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
**(2) podjęcie środków zapobiegawczych**
Bezpośrednie zagrożenie szkodą
**(3) żądanie zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie**
Niemożliwość lub nadmierna trudność podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności zamontowania instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem.
Przesłanką uwzględnienia tych żądań jest natomiast wyrządzenie szkody na skutek bezprawnego oddziaływania na środowisko.
Bezprawne oddziaływanie na środowisko zostało bliżej przedstawione w Art323PrOchrSrodow.
((3)) Zasada odpowiedzialności
Przekonanie o tym, iż art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż art. 323 PrOchrŚrod jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do {{pu przepis="art. 435 KC"}}. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy.
((3)) Przesłanki odpowiedzialności wg art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko.
**(1) oddziaływanie na środowisko**
Z art. 3 pkt 11) PrOchrŚrod oraz z art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod5 wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg {{pu przepis="art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod"}} ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrod podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi.6
**(2) bezprawność oddziaływania na środowisko**
Odpowiedzialność odszkodowawczą z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod rodzi wyłącznie bezprawne oddziaływanie na środowisko. W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni pojęcia w przepisie deliktowym z art. 325 PrOchrŚrod oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg {{pu przepis="art. 144 KC"}}.
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 144 KC"}}.7 W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych.8 Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań.9 podobnie w przypadku aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko).10
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. W tym wypadku bezprawność zachodziłaby w przypadku obiektywnej sprzeczności oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.11 Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji12, wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji.13 {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich.14 Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym art. 325 PrOchrŚrod. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego.15
Jednakże także wg ogólnych zasad zezwolenie administracyjne z reguły nie wyłącza bezprawności zachowania będącego jego przedmiotem, gdyż celem zezwolenia jest ochrona innych interesów niż osób podnoszących roszczenia cywilnoprawne.16
Czy można zastosować {{pu przepis="art. 144 KC"}} do roszczeń deliktowych. Przemawia za tym koncepcja podpierająca się zasadą jednolitości systemu prawnego.17
Przyjmując deliktowe rozumienie bezprawności nie wyklucza się jednak zupełnie zastosowania art. 144 KC. Mógłby on być przyjmowany jako okoliczność wyłączająca bezprawność oddziaływań pośrednich, które naruszałyby szeroko rozumiany porządek prawny. Taki jest też ogólnie rzecz biorąc sens {{pu przepis="art. 144 KC"}} w polskim systemie prawa. Decyduje on bowiem o konieczności tolerowania oddziaływań sąsiedzkich. Tutaj proponowana wykładnia bezprawności oddziaływań na środowisko pozostaje również w zgodzie z art. 325 PrOchrŚrod. Oddziaływanie może być więc bezprawne również wówczas, gdy instalacja, z której wynika, działa a podstawie i w granicach decyzji administracyjnej. Nie będzie więc bezprawne takie oddziaływanie, które mieści się w granicach wyznaczonych aktami normatywnymi.
**(3) szkoda w dobrach i interesach prawnie chronionych**
//(a) własność wód//
Pierwszym problemem, z jakim konfrontuje nas zagadnienie odpowiedzialności za szkody niesione zanieczyszczonymi wodami jest ich własność. Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. W przypadku wód zanieczyszczonych problematyczne jest ich wyodrębnienie.
Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności będą raczej wtórne.
Podobnie w przypadku zanieczyszczeń wydobywających się ze zbiorników zakładowych główną podstawą odpowiedzialności będzie z reguły prowadzenie przedsiębiorstwa wykorzystującego siły przyrody - {{pu przepis="art. 435 KC"}} .
Natomiast zanieczyszczone śródlądowe wody powierzchniowe płynące (cieki) są własnością Skarbu Państwa ( {{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}} ). Podobnie wymienione w tym przepisie morskie oraz wody podziemne.
Wody stojące (jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne) mogą być natomiast przedmiotem własności Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych ( {{pu przepis="art. 10 ust. 1 PrWodn"}} ).
//(b) dobro osobiste//
(…)
//(c) środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony//
(...)
//(d) zdrowie i życie//
//(e) mienie (zakłady lecznicze, turystyczne)//
**(4) związek przyczynowo-skutkowy między szkodą a działalnością**
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 435 KC"}}
((2)) Roszczenie z innych podstaw
((1)) Zakres odpowiedzialności
(...)
((1)) Zagadnienia prawa prywatnego międzynarodowego
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym. Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 (RozpUERzymII).
((1)) Wnioski
(...)
Usunięte:
Jest to problem o tyle ciekawy, że przepisy ustawy - Prawo wodne ({{pu akt="PrWodn"}}) regulacji w tym zakresie nie zawierają.
((1)) CZĘŚĆ PIERWSZA - ODPOWIEDZIALNOŚĆ WŁAŚCICIELA ZA WODY ZANIECZYSZCZONE
((2)) Własność wód
Pierwszym problemem, z jakim konfrontuje nas zagadnienie odpowiedzialności za szkody niesione zanieczyszczonymi wodami jest ich własność. Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. W przypadku wód zanieczyszczonych problematyczne jest ich wyodrębnienie.
Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności będą raczej wtórne.
Podobnie w przypadku zanieczyszczeń wydobywających się ze zbiorników zakładowych główną podstawą odpowiedzialności będzie z reguły prowadzenie przedsiębiorstwa wykorzystującego siły przyrody - {{pu przepis="art. 435 KC"}}.
Natomiast zanieczyszczone śródlądowe wody powierzchniowe płynące (cieki) są własnością Skarbu Państwa ({{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}}). Podobnie wymienione w tym przepisie morskie oraz wody podziemne.
Wody stojące (jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne) mogą być natomiast przedmiotem własności Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych ({{pu przepis="art. 10 ust. 1 PrWodn"}}).
((2)) Zanieczyszczenie wód - definicja
"Zanieczyszczenia wód rozumiane są jako zmiana składu lub stanu wód, która czyni te wody miej przydatnymi do jednego lub wszystkich celów, którym mogłaby służyć w swym stanie naturalnym. Zanieczyszczenie wód objawia się przekroczeniem w nich parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych." (cytat za stroną [[http://www.portfel.pl/pl/ekologia/artykul/20/475/Czym_sa_zanieczyszczenia_wod Portfel.pl]])
Stan faktyczny jest obecnie taki, iż w naszym kraju tylko połowa ludności jest objęta oczyszczalniami.
((2)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej właściciela wód
zob. {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}}, {{pu przepis="art. 435 KC"}}, {{pu akt="PrWodn"}} - brak regulacji?
((1)) CZĘŚĆ DRUGA - ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC WŁAŚCICIELA WODY ZA ZANIECZYSZCZENIE WÓD
((2)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej zanieczyszczającego wody
Paradoksalnie rzecz ujmując, ustawa - Prawo wodne, która pierwsza przychodzi na myśl, jako źródło ewentualnych roszczeń, nie zawiera żadnych cywilnoprawnych regulacji dotyczących odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód.
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, do której odsyła {{pu przepis="art. 186 ust. 2 PrWodn"}}, zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie PrOchrŚrod.
((3)) roszczenie z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
Przepis ten jest bezsprzecznie podstawą roszczeń cywilnoprawnych (Nachweise). Sporna jest natomiast zasada odpowiedzialności, na której oparto ten przepis. Wydaje się jednak, że więcej przemawia za uznaniem go za przepis z zakresu odpowiedzialności na zasadzie winy.
Przesłanką uwzględnienia tych żądań jest natomiast wyrządzenie szkody na skutek bezprawnego oddziaływania na środowisko.
Bezprawne oddziaływanie na środowisko zostało bliżej przedstawione w Art323PrOchrSrodow.
((3)) roszczenia z KC {{pu przepis="art. 435 KC"}}
Przepis ten
((3)) inne regulacje z KC
Oczywiście, zastosowanie będą mogły znaleźć ogólne regulacje KC, jak np. {{pu przepis="art. 415 KC"}} i {{pu przepis="art. 416 KC"}}.
((2)) Szkoda jako przesłanka odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód
((3)) wody jako przedmiot ochrony prywatnoprawnej
Każdy z wymienionych przepisów wymaga wystąpienia szkody. Należy więc rozważyć, na ile zanieczyszczenie wody może stanowić dz
Jako przedmiot własności
Jako dobro osobiste?
((3)) inne dobra, które mogą doznać szkody w razie zanieczyszczenia wód
Środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
Zdrowie i życie
Mienie (zakłady lecznicze, turystyczne,
((1)) POZWOLENIE WODNOPRAWNE
Kwestie pozwolenia wodnoprawnego - pole do zastosowania {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}?
((1)) ZAGADNIENIA PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym. Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 ({{pu akt="RozpUERzymII"}}).
zob. {{pu przepis="Art. 7 RozpUERzymII"}}
Dodane:
Paradoksalnie rzecz ujmując, ustawa - Prawo wodne, która pierwsza przychodzi na myśl, jako źródło ewentualnych roszczeń, nie zawiera żadnych cywilnoprawnych regulacji dotyczących odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód.
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, do której odsyła {{pu przepis="art. 186 ust. 2 PrWodn"}}, zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie PrOchrŚrod.
((3)) roszczenie z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
Przepis ten jest bezsprzecznie podstawą roszczeń cywilnoprawnych (Nachweise). Sporna jest natomiast zasada odpowiedzialności, na której oparto ten przepis. Wydaje się jednak, że więcej przemawia za uznaniem go za przepis z zakresu odpowiedzialności na zasadzie winy.
Celem tego roszczenia jest przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych. W ostateczności można domagać się zaprzestania działalności, która doprowadziła do powstania szkody lub grozi jej wyrządzeniem. O celach roszczenia więcej w Art323PrOchrSrodow.
Przesłanką uwzględnienia tych żądań jest natomiast wyrządzenie szkody na skutek bezprawnego oddziaływania na środowisko.
Bezprawne oddziaływanie na środowisko zostało bliżej przedstawione w Art323PrOchrSrodow.
((3)) roszczenia z KC {{pu przepis="art. 435 KC"}}
Przepis ten
((3)) inne regulacje z KC
Oczywiście, zastosowanie będą mogły znaleźć ogólne regulacje KC, jak np. {{pu przepis="art. 415 KC"}} i {{pu przepis="art. 416 KC"}}.
((2)) Szkoda jako przesłanka odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód
((3)) wody jako przedmiot ochrony prywatnoprawnej
Każdy z wymienionych przepisów wymaga wystąpienia szkody. Należy więc rozważyć, na ile zanieczyszczenie wody może stanowić dz
Jako przedmiot własności
Jako dobro osobiste?
((3)) inne dobra, które mogą doznać szkody w razie zanieczyszczenia wód
Środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
Zdrowie i życie
Mienie (zakłady lecznicze, turystyczne,
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, do której odsyła {{pu przepis="art. 186 ust. 2 PrWodn"}}, zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie PrOchrŚrod.
((3)) roszczenie z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
Przepis ten jest bezsprzecznie podstawą roszczeń cywilnoprawnych (Nachweise). Sporna jest natomiast zasada odpowiedzialności, na której oparto ten przepis. Wydaje się jednak, że więcej przemawia za uznaniem go za przepis z zakresu odpowiedzialności na zasadzie winy.
Celem tego roszczenia jest przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych. W ostateczności można domagać się zaprzestania działalności, która doprowadziła do powstania szkody lub grozi jej wyrządzeniem. O celach roszczenia więcej w Art323PrOchrSrodow.
Przesłanką uwzględnienia tych żądań jest natomiast wyrządzenie szkody na skutek bezprawnego oddziaływania na środowisko.
Bezprawne oddziaływanie na środowisko zostało bliżej przedstawione w Art323PrOchrSrodow.
((3)) roszczenia z KC {{pu przepis="art. 435 KC"}}
Przepis ten
((3)) inne regulacje z KC
Oczywiście, zastosowanie będą mogły znaleźć ogólne regulacje KC, jak np. {{pu przepis="art. 415 KC"}} i {{pu przepis="art. 416 KC"}}.
((2)) Szkoda jako przesłanka odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód
((3)) wody jako przedmiot ochrony prywatnoprawnej
Każdy z wymienionych przepisów wymaga wystąpienia szkody. Należy więc rozważyć, na ile zanieczyszczenie wody może stanowić dz
Jako przedmiot własności
Jako dobro osobiste?
((3)) inne dobra, które mogą doznać szkody w razie zanieczyszczenia wód
Środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
Zdrowie i życie
Mienie (zakłady lecznicze, turystyczne,
Usunięte:
Jako przedmiot własności
Jako dobro osobiste?
Środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
Usunięte:
Dodane:
((1)) ZNACZENIE PROBLEMU
Najczęściej odpowiedzialność za szkody powstałe w związku z gospodarką wodną są analizowane w kontekście szkód powodziowych (zob. JaniszewskaPS2009 i tam podana literatura). Tymczasem ważkim problemem wydaje się również odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody spowodowane zanieczyszczeniami niesionymi przez wody. Z takimi wypadkami mieliśmy wielokrotnie do czynienia.
Jest to problem o tyle ciekawy, że przepisy ustawy - Prawo wodne ({{pu akt="PrWodn"}}) regulacji w tym zakresie nie zawierają.
((2)) Własność wód
Pierwszym problemem, z jakim konfrontuje nas zagadnienie odpowiedzialności za szkody niesione zanieczyszczonymi wodami jest ich własność. Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. W przypadku wód zanieczyszczonych problematyczne jest ich wyodrębnienie.
Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności będą raczej wtórne.
Podobnie w przypadku zanieczyszczeń wydobywających się ze zbiorników zakładowych główną podstawą odpowiedzialności będzie z reguły prowadzenie przedsiębiorstwa wykorzystującego siły przyrody - {{pu przepis="art. 435 KC"}}.
Natomiast zanieczyszczone śródlądowe wody powierzchniowe płynące (cieki) są własnością Skarbu Państwa ({{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}}). Podobnie wymienione w tym przepisie morskie oraz wody podziemne.
Wody stojące (jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne) mogą być natomiast przedmiotem własności Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych ({{pu przepis="art. 10 ust. 1 PrWodn"}}).
((2)) Zanieczyszczenie wód - definicja
"Zanieczyszczenia wód rozumiane są jako zmiana składu lub stanu wód, która czyni te wody miej przydatnymi do jednego lub wszystkich celów, którym mogłaby służyć w swym stanie naturalnym. Zanieczyszczenie wód objawia się przekroczeniem w nich parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych." (cytat za stroną [[http://www.portfel.pl/pl/ekologia/artykul/20/475/Czym_sa_zanieczyszczenia_wod Portfel.pl]])
Stan faktyczny jest obecnie taki, iż w naszym kraju tylko połowa ludności jest objęta oczyszczalniami.
((2)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej właściciela wód
zob. {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}}, {{pu przepis="art. 435 KC"}}, {{pu akt="PrWodn"}} - brak regulacji?
((1)) CZĘŚĆ DRUGA - ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC WŁAŚCICIELA WODY ZA ZANIECZYSZCZENIE WÓD
((2)) Wody jako przedmiot ochrony prywatnoprawnej
Jako przedmiot własności
Jako dobro osobiste?
Środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
((2)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej zanieczyszczającego wody
zob. {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}}, {{pu przepis="art. 435 KC"}}, {{pu akt="PrWodn"}} - brak regulacji?
((1)) POZWOLENIE WODNOPRAWNE
Kwestie pozwolenia wodnoprawnego - pole do zastosowania {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}?
((1)) ZAGADNIENIA PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym. Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 ({{pu akt="RozpUERzymII"}}).
CategoryOdpowiedzialnoscOdszkodowawcza CategoryRoszczeniaOdszkodowawcze CategoryPrawoWodne CategoryOchronaSrodowiska
Najczęściej odpowiedzialność za szkody powstałe w związku z gospodarką wodną są analizowane w kontekście szkód powodziowych (zob. JaniszewskaPS2009 i tam podana literatura). Tymczasem ważkim problemem wydaje się również odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody spowodowane zanieczyszczeniami niesionymi przez wody. Z takimi wypadkami mieliśmy wielokrotnie do czynienia.
Jest to problem o tyle ciekawy, że przepisy ustawy - Prawo wodne ({{pu akt="PrWodn"}}) regulacji w tym zakresie nie zawierają.
((2)) Własność wód
Pierwszym problemem, z jakim konfrontuje nas zagadnienie odpowiedzialności za szkody niesione zanieczyszczonymi wodami jest ich własność. Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. W przypadku wód zanieczyszczonych problematyczne jest ich wyodrębnienie.
Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności będą raczej wtórne.
Podobnie w przypadku zanieczyszczeń wydobywających się ze zbiorników zakładowych główną podstawą odpowiedzialności będzie z reguły prowadzenie przedsiębiorstwa wykorzystującego siły przyrody - {{pu przepis="art. 435 KC"}}.
Natomiast zanieczyszczone śródlądowe wody powierzchniowe płynące (cieki) są własnością Skarbu Państwa ({{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}}). Podobnie wymienione w tym przepisie morskie oraz wody podziemne.
Wody stojące (jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne) mogą być natomiast przedmiotem własności Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych ({{pu przepis="art. 10 ust. 1 PrWodn"}}).
((2)) Zanieczyszczenie wód - definicja
"Zanieczyszczenia wód rozumiane są jako zmiana składu lub stanu wód, która czyni te wody miej przydatnymi do jednego lub wszystkich celów, którym mogłaby służyć w swym stanie naturalnym. Zanieczyszczenie wód objawia się przekroczeniem w nich parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych." (cytat za stroną [[http://www.portfel.pl/pl/ekologia/artykul/20/475/Czym_sa_zanieczyszczenia_wod Portfel.pl]])
Stan faktyczny jest obecnie taki, iż w naszym kraju tylko połowa ludności jest objęta oczyszczalniami.
((2)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej właściciela wód
zob. {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}}, {{pu przepis="art. 435 KC"}}, {{pu akt="PrWodn"}} - brak regulacji?
((1)) CZĘŚĆ DRUGA - ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC WŁAŚCICIELA WODY ZA ZANIECZYSZCZENIE WÓD
((2)) Wody jako przedmiot ochrony prywatnoprawnej
Jako przedmiot własności
Jako dobro osobiste?
Środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
((2)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej zanieczyszczającego wody
zob. {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}}, {{pu przepis="art. 435 KC"}}, {{pu akt="PrWodn"}} - brak regulacji?
((1)) POZWOLENIE WODNOPRAWNE
Kwestie pozwolenia wodnoprawnego - pole do zastosowania {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}?
((1)) ZAGADNIENIA PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym. Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 ({{pu akt="RozpUERzymII"}}).
CategoryOdpowiedzialnoscOdszkodowawcza CategoryRoszczeniaOdszkodowawcze CategoryPrawoWodne CategoryOchronaSrodowiska
Usunięte:
((2)) Własność wód
Pierwszym problemem, z jakim konfrontuje nas zagadnienie odpowiedzialności za szkody niesione zanieczyszczonymi wodami jest ich własność. Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. W przypadku wód zanieczyszczonych problematyczne jest ich wyodrębnienie.
Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności będą raczej wtórne.
Podobnie w przypadku zanieczyszczeń wydobywających się ze zbiorników zakładowych główną podstawą odpowiedzialności będzie z reguły prowadzenie przedsiębiorstwa wykorzystującego siły przyrody - {{pu przepis="art. 435 KC"}}.
Natomiast zanieczyszczone śródlądowe wody powierzchniowe płynące (cieki) są własnością Skarbu Państwa ({{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}}). Podobnie wymienione w tym przepisie morskie oraz wody podziemne.
Wody stojące (jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne) mogą być natomiast przedmiotem własności Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych ({{pu przepis="art. 10 ust. 1 PrWodn"}}).
((2)) Zanieczyszczenie wód - definicja
zob. Negatywna zmiana składu chemicznego wód.
((2)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej właściciela wód
zob. {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}}, {{pu przepis="art. 435 KC"}}, {{pu akt="PrWodn"}} - brak regulacji?
((1)) CZĘŚĆ DRUGA - ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZANIECZYSZCZENIE WÓD
((2)) Wody jako przedmiot ochrony prywatnoprawnej
Jako przedmiot własności
Jako dobro osobiste?
Środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
((2)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej zanieczyszczającego wody
zob. {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}}, {{pu przepis="art. 435 KC"}}, {{pu akt="PrWodn"}} - brak regulacji?
((1)) Kwestie pozwolenia wodnoprawnego - pole do zastosowania {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}?
((1)) Normy kolizyjne
CategoryOchronaSrodowiska CategoryOdpowiedzialnoscOdszkodowawcza
Dodane:
((1)) Wymiary problemu
Problem odpowiedzialności za szkody wynikające z zanieczyszczenia wód powinien być analizowany z dwóch punktów widzenia. Po pierwsze może chodzić o odpowiedzialność właściciela zanieczyszczonych wód wobec tych podmiotów, którym wody te wyrządziły szkody cywilnoprawne (odpowiedzialność za wody zanieczyszczone). Po drugie należy na ten problem spojrzeć z punktu widzenia właściciela wód, którego wody zostały zanieczyszczone powodując w ten sposób uszczerbek w dobrach i interesach chronionych prawem (odpowiedzialność za zanieczyszczenie wód).
((1)) CZĘŚĆ PIERWSZA - ODPOWIEDZIALNOŚĆ WŁAŚCICIELA ZA WODY ZANIECZYSZCZONE
((2)) Własność wód
Pierwszym problemem, z jakim konfrontuje nas zagadnienie odpowiedzialności za szkody niesione zanieczyszczonymi wodami jest ich własność. Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. W przypadku wód zanieczyszczonych problematyczne jest ich wyodrębnienie.
Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności będą raczej wtórne.
Podobnie w przypadku zanieczyszczeń wydobywających się ze zbiorników zakładowych główną podstawą odpowiedzialności będzie z reguły prowadzenie przedsiębiorstwa wykorzystującego siły przyrody - {{pu przepis="art. 435 KC"}}.
Natomiast zanieczyszczone śródlądowe wody powierzchniowe płynące (cieki) są własnością Skarbu Państwa ({{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}}). Podobnie wymienione w tym przepisie morskie oraz wody podziemne.
Wody stojące (jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne) mogą być natomiast przedmiotem własności Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych ({{pu przepis="art. 10 ust. 1 PrWodn"}}).
((2)) Zanieczyszczenie wód - definicja
((2)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej właściciela wód
((1)) CZĘŚĆ DRUGA - ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZANIECZYSZCZENIE WÓD
((2)) Wody jako przedmiot ochrony prywatnoprawnej
Jako przedmiot własności
Jako dobro osobiste?
Środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
((2)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej zanieczyszczającego wody
Problem odpowiedzialności za szkody wynikające z zanieczyszczenia wód powinien być analizowany z dwóch punktów widzenia. Po pierwsze może chodzić o odpowiedzialność właściciela zanieczyszczonych wód wobec tych podmiotów, którym wody te wyrządziły szkody cywilnoprawne (odpowiedzialność za wody zanieczyszczone). Po drugie należy na ten problem spojrzeć z punktu widzenia właściciela wód, którego wody zostały zanieczyszczone powodując w ten sposób uszczerbek w dobrach i interesach chronionych prawem (odpowiedzialność za zanieczyszczenie wód).
((1)) CZĘŚĆ PIERWSZA - ODPOWIEDZIALNOŚĆ WŁAŚCICIELA ZA WODY ZANIECZYSZCZONE
((2)) Własność wód
Pierwszym problemem, z jakim konfrontuje nas zagadnienie odpowiedzialności za szkody niesione zanieczyszczonymi wodami jest ich własność. Zgodnie z zasadą wyrażoną w {{pu przepis="art. 44 KC"}} i {{pu przepis="art. 45 KC"}} przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. W przypadku wód zanieczyszczonych problematyczne jest ich wyodrębnienie.
Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności będą raczej wtórne.
Podobnie w przypadku zanieczyszczeń wydobywających się ze zbiorników zakładowych główną podstawą odpowiedzialności będzie z reguły prowadzenie przedsiębiorstwa wykorzystującego siły przyrody - {{pu przepis="art. 435 KC"}}.
Natomiast zanieczyszczone śródlądowe wody powierzchniowe płynące (cieki) są własnością Skarbu Państwa ({{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}}). Podobnie wymienione w tym przepisie morskie oraz wody podziemne.
Wody stojące (jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne) mogą być natomiast przedmiotem własności Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych ({{pu przepis="art. 10 ust. 1 PrWodn"}}).
((2)) Zanieczyszczenie wód - definicja
((2)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej właściciela wód
((1)) CZĘŚĆ DRUGA - ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZANIECZYSZCZENIE WÓD
((2)) Wody jako przedmiot ochrony prywatnoprawnej
Jako przedmiot własności
Jako dobro osobiste?
Środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
((2)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej zanieczyszczającego wody
Usunięte:
((1)) Zanieczyszczenie wód - definicja
((1)) Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnoprawnej
Dodane:
zob. Negatywna zmiana składu chemicznego wód.
Por. JaniszewskaPS2009 (zeszyt 11-12)
Por. JaniszewskaPS2009 (zeszyt 11-12)
Usunięte:
Dodane:
((1)) Kwestie pozwolenia wodnoprawnego - pole do zastosowania {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}?
Usunięte:
Dodane:
zob. {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}}, {{pu przepis="art. 435 KC"}}, {{pu akt="PrWodn"}} - brak regulacji?
