Alle Kategorien:
 Baza informacji o EUWT
 Komentarze nt. EUWT
 Bibliografia EUWT
 Orzecznictwo dotyczące EUWT
 Prawo o EUWT
  E U W T Zagadnienia Ogolne
  E U W T Zagadnienia Prakt...
  Gospodarka Komunalna
  Gospodarka Przestrzenna
  Miedzynarodowe Prawo Admi...
  Zwiazek Celowy

Wersja [16747]

To jest stara wersja OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneZanieczyszczeniemWod utworzona przez MarcinKrzymuski, 2012-06-23 00:17:23.

 

Inhaltsverzeichnis des Artikels

Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody wyrządzone zanieczyszczeniem wód

odpowiedzialność za zmianę składu chemicznego, biologicznego i fizycznego wód

A. Znaczenie problemu
Najczęściej odpowiedzialność za szkody powstałe w związku z gospodarką wodną są analizowane w kontekście szkód powodziowych (zob. JaniszewskaPS2009 i tam podana literatura). Tymczasem ważkim problemem wydaje się również odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody spowodowane zanieczyszczeniami niesionymi przez wody. Z takimi wypadkami mieliśmy wielokrotnie do czynienia.
Jest to problem o tyle ciekawy, że przepisy ustawy - Prawo wodne (PrWodn) regulacji w tym zakresie nie zawierają.
Problem odpowiedzialności za szkody wynikające z zanieczyszczenia wód powinien być analizowany z dwóch punktów widzenia. Po pierwsze może chodzić o odpowiedzialność właściciela zanieczyszczonych wód wobec tych podmiotów, którym wody te wyrządziły szkody cywilnoprawne (odpowiedzialność za wody zanieczyszczone). Po drugie należy na ten problem spojrzeć z punktu widzenia właściciela wód, którego wody zostały zanieczyszczone powodując w ten sposób uszczerbek w dobrach i interesach chronionych prawem (odpowiedzialność za zanieczyszczenie wód).
"Zanieczyszczenia wód rozumiane są jako zmiana składu lub stanu wód, która czyni te wody mniej przydatnymi do jednego lub wszystkich celów, którym mogłaby służyć w swym stanie naturalnym. Zanieczyszczenie wód objawia się przekroczeniem w nich parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych." (Cytat za stroną Portfel.pl).

B. Podstawy odpowiedzialności
Paradoksalnie rzecz ujmując, ustawa - Prawo wodne, która pierwsza przychodzi na myśl, jako źródło ewentualnych roszczeń, nie zawiera żadnych cywilnoprawnych regulacji dotyczących odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód.
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapo­bieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (UZapobSzkodŚrod), do której odsyła art. 186 ust. 2 PrWodn
art. 186 PrWodn
1. W sprawie naprawienia szkód innych niż określone w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust. 1 droga sądowa przysługuje po wyczerpaniu trybu, o którym mowa w ust. 3.
2. Naprawienie szkody, o której mowa w ust. 1, obejmuje pokrycie strat poniesionych przez poszkodowanego.
3. Na żądanie poszkodowanego organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego, a jeżeli szkoda nie jest następstwem pozwolenia wodnoprawnego – właściwy marszałek województwa, ustala wysokość odszkodowania w drodze decyzji; decyzja jest niezaskarżalna.
4. Stronie niezadowolonej z ustalonego odszkodowania przysługuje droga sądowa; droga sądowa przysługuje również w przypadku niewydania decyzji przez właściwy organ w ciągu trzech miesięcy od zgłoszenia żądania przez poszkodowanego.
5. Wystąpienie na drogę sądową nie wstrzymuje wykonania decyzji, o której mowa w ust. 3.
[schowaj]
, zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie PrOchrŚrodow.
1. Roszczenie z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow
art. 323 PrOchrŚrodow
1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
[schowaj]

Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow
art. 323 PrOchrŚrodow
1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
[schowaj]
zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska.

a. Cel roszczenia
Ogólne cele roszczeń z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow
art. 323 PrOchrŚrodow
1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
[schowaj]
zostały opisane w dokumencie: Art323PrOchrSrodow.
W przypadku odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza, iż wody powinny odpowiadać poziomom jakości określonym w przepisach, o których mowa jest w art. 97 ust. 1 pkt 1 PrOchrŚrodow
art. 97 PrOchrŚrodow
1. Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywaniu ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez:
1) utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach,
2) doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie jest on osiągnięty.
2. Poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych.
[schowaj]
.
Tutaj ma znaczenie, czy rozumiemy - pod pojęciem przywrócenia stanu zgodnego z prawem - tylko zaniechanie oddziaływań czy też podjęcie aktywnej działalności w celu likwidacji zanieczyszczeń (por. spór w zakresie art. 222 KC
art. 222 KC
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
[schowaj]
opisany w RoszczenieNegatoryjne222KC). Ograniczenie się do zaniechania ingerencji może nie prowadzi automatycznie do przywrócenia stanu zgodnego z prawem. Samooczyszczanie rzeki może być procesem długotrwałym. Z przyczyn, dla których ustanowiono art. 323 PrOchrŚrodow
art. 323 PrOchrŚrodow
1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
[schowaj]
należałoby jednak rozumieć przywrócenie zgodnego z prawem stanu wód, jako podjęcie wszelkich czynności, które mają na celu możliwie szybkie uzyskanie pożądanego stanu.

b. Zasada odpowiedzialności
Zob. Art323PrOchrSrodow

c. Przesłanki odpowiedzialności wg art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow
art. 323 PrOchrŚrodow
1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
[schowaj]

Polskie prawo czynów niedozwolonych charakteryzuje trójpodział przesłanek odpowiedzialności. Są nimi: szkoda, zdarzenie, z którego szkoda wynikła i związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy szkodą i zdarzeniem (zob. literatura do deliktów). Schemat ten zostanie przyjęty dla dalszych rozważań. Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow
art. 323 PrOchrŚrodow
1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
[schowaj]
jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko. W sposób ogólny przesłanki odpowiedzialności zostały przedstawione w dokumencie: Art323PrOchrSrodow. W materii ważnej dla niniejszego opracowania należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:

(3) pojęcie szkody w odniesieniu do zanieczyszczenia wód
Kwestie terminologiczne: skażenie a zanieczyszczenie wód, stwierdzenie zanieczyszczenia (zmiana metodyki po implementacji Ramowej Dyrektywy Wodnej.
Dla niniejszego opracowania znaczenia ma wyłącznie szkoda związana ze zmianą stanu chemicznego, fizycznego lub biologicznego wód. Dalsze rozważania ograniczają się więc do sytuacji, gdy szkoda pozostaje w związku z zanieczyszczeniem wód.
(a) własność wód
Do wartych rozważenia sytuacji należy zakwalifikować przypadki, gdy same wody stanowią przedmiot dobro chronione. Wody mogą stanowić przedmiot ochrony cywilnoprawnej wszystkim wówczas, gdy stanowią przedmiot własności.
Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 44 KC
art. 44 KC
Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.
[schowaj]
i art. 45 KC
art. 45 KC
Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.
[schowaj]
przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności nie będą raczej problematyczne, o ile do zanieczyszczenia dojdzie w momencie, gdy woda jest już wyodrębniona.
Znacznie bardziej skomplikowane są sytuacje, gdy zanieczyszczone zostaną wody, a więc ciecze nie wyodrębnione fizycznie. Dla oceny, czy mamy do czynienia z przedmiotem ochrony cywilnoprawnej, miarodajne będą przepisy ustawy - Prawo wodne. Wynika z nich, iż przedmiotem własności i tym samym przedmiotem ochrony na podstawie regulacji deliktowych mogą być wody, które nie mają charakteru wód publicznych. Wody publiczne nie podlegają bowiem obrotowi cywilnoprawnemu, gdyż są wyłącznie przedmiotem własności Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (art. 10 ust. 4 PrWodn
art. 10 PrWodn
1. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych.
1a. Wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa.
2. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi.
3. Płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
[schowaj]
). Do chronionych regulacjami prywatnoprawnymi należeć będą więc wyłącznie te wody, które nie stanowią wód morza terytorialnego, morskich wód wewnętrznych (do których zalicza się również morskie wody wewnętrzne Zatoki Gdańskiej), śródlądowych wód powierzchniowych płynących oraz wód podziemnych (por. art. 10 ust. 1a PrWodn
art. 10 PrWodn
1. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych.
1a. Wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa.
2. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi.
3. Płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
[schowaj]
). Przyjmując kategorie z ustawy - Prawo wodne, jako przedmiot ochrony cywilnoprawnej pozostają wyłącznie śródlądowe wody powierzchniowe stojące (por. art. 5 ust. 3 PrWodn
art. 5 PrWodn
1. Wody dzielą się na powierzchniowe i podziemne.
2. Wody, z wyjątkiem wód morza terytorialnego i morskich wód wewnętrznych, są wodami śródlądowymi.
3. Śródlądowe wody powierzchniowe dzielą się na:
1) płynące, do których zalicza się wody:
a) w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek,
b) znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych,
c) znajdujące się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących,
2) stojące, do których zalicza się wody znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi.
4. Przepisy o wodach stojących stosuje się odpowiednio do wód znajdujących się w zagłębieniach terenu powstałych w wyniku działalności człowieka, niebędących stawami.
5. Dla potrzeb gospodarowania wodami wody dzieli się na:
1) jednolite części wód powierzchniowych, z wyodrębnieniem jednolitych części:
a) wód przejściowych lub przybrzeżnych,
b) wód sztucznych lub silnie zmienionych;
2) jednolite części wód podziemnych.
5a. Wody przejściowe oznaczają wody powierzchniowe znajdujące się w ujściach rzek lub w pobliżu ujść rzek, które z uwagi na bliskość wód słonych wykazują częściowe zasolenie, pozostając w zasięgu znaczących wpływów wód słodkich, oraz morskie wody wewnętrzne Zatoki Gdańskiej.
5b. Wody przybrzeżne obejmują pas wód morskich o szerokości jednej mili morskiej liczonej od linii podstawowej morza terytorialnego, z wyłączeniem morskich wód wewnętrznych Zatoki Gdańskiej oraz przyległych do nich wód morza terytorialnego. W przypadku gdy zasięg wód przejściowych jest większy niż jedna mila morska, zewnętrzna granica tego zasięgu stanowi zewnętrzną granicę wód przybrzeżnych.
6. Przepisów ust. 3 pkt 1 lit. b) oraz lit. c) nie stosuje się dla potrzeb badania i oceny stanu wód powierzchniowych, prowadzonych w ramach monitoringu wód.
[schowaj]
) oraz inne wody stojące i wody w rowach, o ile znajdują się w granicach nieruchomości gruntowej (art. 12 ust. 1 PrWodn
art. 12 PrWodn
1. Wody stojące oraz wody w rowach znajdujące się w granicach nieruchomości gruntowej stanowią własność właściciela tej nieruchomości.
2. Uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa w stosunku do wód stojących oraz wody w rowach, znajdujących się na terenie nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa, wykonują podmioty reprezentujące Skarb Państwa w stosunku do tych nieruchomości, na podstawie odrębnych przepisów.
[schowaj]
). Do stojących wód powierzchniowych ustawa zalicza jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne, niezwiązane bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi. (art. 5 ust. 3 pkt 2 PrWodn
art. 5 PrWodn
1. Wody dzielą się na powierzchniowe i podziemne.
2. Wody, z wyjątkiem wód morza terytorialnego i morskich wód wewnętrznych, są wodami śródlądowymi.
3. Śródlądowe wody powierzchniowe dzielą się na:
1) płynące, do których zalicza się wody:
a) w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek,
b) znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych,
c) znajdujące się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących,
2) stojące, do których zalicza się wody znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi.
4. Przepisy o wodach stojących stosuje się odpowiednio do wód znajdujących się w zagłębieniach terenu powstałych w wyniku działalności człowieka, niebędących stawami.
5. Dla potrzeb gospodarowania wodami wody dzieli się na:
1) jednolite części wód powierzchniowych, z wyodrębnieniem jednolitych części:
a) wód przejściowych lub przybrzeżnych,
b) wód sztucznych lub silnie zmienionych;
2) jednolite części wód podziemnych.
5a. Wody przejściowe oznaczają wody powierzchniowe znajdujące się w ujściach rzek lub w pobliżu ujść rzek, które z uwagi na bliskość wód słonych wykazują częściowe zasolenie, pozostając w zasięgu znaczących wpływów wód słodkich, oraz morskie wody wewnętrzne Zatoki Gdańskiej.
5b. Wody przybrzeżne obejmują pas wód morskich o szerokości jednej mili morskiej liczonej od linii podstawowej morza terytorialnego, z wyłączeniem morskich wód wewnętrznych Zatoki Gdańskiej oraz przyległych do nich wód morza terytorialnego. W przypadku gdy zasięg wód przejściowych jest większy niż jedna mila morska, zewnętrzna granica tego zasięgu stanowi zewnętrzną granicę wód przybrzeżnych.
6. Przepisów ust. 3 pkt 1 lit. b) oraz lit. c) nie stosuje się dla potrzeb badania i oceny stanu wód powierzchniowych, prowadzonych w ramach monitoringu wód.
[schowaj]
).
Ze szkodą w tych wodach będziemy mieli do czynienia już wtedy, gdy dojdzie do zmiany składu chemicznego, fizycznego lub biologicznego tych wód na skutek działalności podmiotu obarczonego odpowiedzialnością. Zmiana powinna być zmianą o charakterze negatywnym, gdyż polepszenie stanu jakości wód stanowi pozytywne oddziaływanie. Warto również zwrócić uwagę na intensywność zanieczyszczenia. W sytuacji gdy dojdzie do znikomego zanieczyszczenia wód, odpowiedzialność powinna być wyłączona. Roszczenia zgłaszane w razie bagatelnych zanieczyszczeń (np. wrzucenie zwykłego kamienia, wlanie wiadra wody do jeziora) powinny być oddalane w oparciu o art. 5 KC
art. 5 KC
Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
[schowaj]
.
(c) środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
O ile określone kategorie wód mogą być przedmiotem ochrony, o tyle należy odmówić środowisku jako takiemu przymiotu dobra indywidualnie chronionego. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa. Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka. Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
Nie zmienia tej oceny również art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow
art. 323 PrOchrŚrodow
1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
[schowaj]
. Nie daje on bowiem wymienionym tam podmiotom prawo do wystąpienia ze skargą popularną (actio popularis) (Bar w: PrOchrSrodKomentarz, 2011, art. 323 nb. 9). Podmioty te mogą bowiem zgłosić roszczenia wynikające z art. 323 ust. 1, nawet jeżeli same nie doznają szkody.

(d) zdrowie i życie

(e) mienie (zakłady lecznicze, turystyczne)
Sytuacje, gdy szkody powstają także lub tylko w innych dobrach i interesach prawnie chronionych, ale na skutek i zanieczyszczeń niesionych wodami.
(4) związek przyczynowo-skutkowy między szkodą a bezprawnym oddziaływaniem na środowisko
Generalnie zakres odpowiedzialności determinuje związek przyczynowo-skutkowy w ujęciu adekwatnej przyczynowości - art. 361 § 1 KC
art. 361 KC
§ 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
[schowaj]
. Ogólnie na ten temat napisano już w ZwiazekPrzyczynowoSkutkowy. W odniesieniu do odpowiedzialności za bezprawne oddziaływanie na środowisko zob. Art323PrOchrSrodow. W przypadku zaś zanieczyszczenia wód mogą pojawić się następujące szczególne problemy:
  • wieloprzyczynowość zanieczyszczenia (zwłaszcza przyczynowość kumulacyjna)
  • wpływ zdarzeń przyrodniczych na rozmiar szkody,
  • dowody typu prima facie itp.
2. Roszczenie z art. 435 KC
art. 435 KC
§ 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
[schowaj]

Główną rolę grać będą jednak przepisy oparte na zasadzie ryzyka. Są one korzystniejsze dla poszkodowanego, albowiem brak jest konieczności wykazania bezprawności oraz zawinienia sprawcy szkody. Dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka bez znaczenia jest więc art. 325 PrOchrŚrodow
art. 325 PrOchrŚrodow
Odpowiedzialności za szkody wyrządzone oddziaływaniem na środowisko nie wyłącza okoliczność, że działalność będąca przyczyną powstania szkód jest prowadzona na podstawie decyzji i w jej granicach.
[schowaj]
. Dodatkowo w zakresie przyczynowości orzecznictwo wypracowało mechanizmy korzystne dla zgłaszającego roszczenie, który jest zobowiązany do wykazania, ich działalność z natury rzeczy jest w stanie wywołać takie skutki, jakie w rzeczywistości wystąpiły. Nie ma natomiast potrzeby wykazywania bezpośredniego związku między działalnością przedsiębiorstwa a szkodą.
Podstawą odpowiedzialności jest w tym wypadku ruch przedsiębiorstwa (zakładu) wprawianego w ruch siłami przyrody. Rozszerzenie wynikające z art. 324 PrOchrŚrodow
art. 324 PrOchrŚrodow
W razie wyrządzenia szkody przez zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku art. 435 § 1 Kodeksu cywilnego stosuje się niezależnie od tego, czy zakład ten jest wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody.
[schowaj]
pozwala na objęcie reżimem surowszej odpowiedzialności przedsiębiorstwa o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku (pojęcie określone w art. 248 PrOchrŚrodow
art. 248 PrOchrŚrodow
1. Zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, zwanej dalej "awarią przemysłową", w zależności od rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie uznaje się za zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii, zwany dalej "zakładem o zwiększonym ryzyku", albo za zakład o dużym ryzyku wystąpienia awarii, zwany dalej "zakładem o dużym ryzyku".
2. Do zakładu, w którym przewiduje się możliwość wystąpienia substancji niebezpiecznej, lub do zakładu, w którym powstanie tej substancji jest możliwe w trakcie procesu przemysłowego, przepis ust. 1 stosuje się w zależności od przewidywanej ilości substancji niebezpiecznej mogącej znaleźć się w zakładzie.
2a. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do:
1) komórek i jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej albo przez niego nadzorowanych,
2) transportu materiałów niebezpiecznych i ich czasowego magazynowania poza zakładami,
3) poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż, z wyjątkiem ich składowania i magazynowania oraz chemicznych i cieplnych procesów przetwarzania tych kopalin,
4) składowania i magazynowania odpadów, z wyjątkiem odpadów niebezpiecznych stanowiących substancje niebezpieczne określone w przepisach wydanych na podstawie ust. 3.
3. Minister właściwy do spraw gospodarki, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz ministrem właściwym do spraw środowiska, określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku lub zakładu o dużym ryzyku.
4. W rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 3, zostaną ustalone:
1) nazwy i ilości substancji niebezpiecznych, decydujące o zaliczeniu do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku,
2) oznaczenie numeryczne substancji, o których mowa w pkt 1, pozwalające na jednoznaczną ich identyfikację,
3) kryteria kwalifikowania substancji niewymienionych na podstawie pkt 1, do kategorii:
a) bardzo toksycznych,
b) toksycznych,
c) utleniających,
d) wybuchowych,
e) łatwopalnych,
f) wysoce łatwopalnych,
g) skrajnie łatwopalnych,
h) niebezpiecznych w szczególności dla ludzi lub środowiska
oraz ich ilości decydujące o zaliczeniu do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku.
[schowaj]
) niezależnie od źródła ich napędu.
3. Roszczenia z innych podstaw
Otwarta jest również droga z innych podstaw prawnych. Wymienić należy tutaj art. 415 KC
art. 415 KC
Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
[schowaj]
, art. 416 KC
art. 416 KC
Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.
[schowaj]
, art. 429 KC
art. 429 KC
Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.
[schowaj]
, art. 430 KC
art. 430 KC
Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.
[schowaj]
.

C. Zakres odpowiedzialności
Generalnie - jak w przypadku każdej odpowiedzialności deliktowej - zakres odpowiedzialności wyznacza związek przyczynowo-skutkowy (zob. wyżej) oraz zakres podlegającej naprawieniu szkody (art. 361 § 2 KC
art. 361 KC
§ 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
[schowaj]
).

D. Sposób naprawienia szkody
Zob. art. 363 KC
art. 363 KC
§ 1. Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.
§ 2. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.
[schowaj]


E. Właściwość sądów w sprawach bez elementu transgranicznego
(...)

F. Prawo właściwe i jurysdykcja krajowa
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym.
1. Normy kolizyjne dla transgranicznych oddziaływać na środowisko
Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 (RozpUERzymII). Przepis art. 7 RozpUERzymII
art. 7 RozpUERzymII
Prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego ze szkody w środowisku naturalnym lub ze szkody na osobie lub w mieniu, będącej następstwem takiej szkody, jest prawo określone zgodnie z art. 4 ust. 1, chyba że osoba dochodząca odszkodowania decyduje się poddać swoje roszczenie prawu państwa, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące szkodę.
[schowaj]
ma pierwszeństwo przed przepisami związanymi z odpowiedzialnością za produkt (art. 5 RozpUERzymII
art. 5 RozpUERzymII
1. Bez uszczerbku dla art. 4 ust. 2, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego z tytułu szkody wyrządzonej przez produkt jest:
a) prawo państwa, w którym poszkodowany ma, w chwili powstania szkody, miejsce zwykłego pobytu, jeżeli produkt został wprowadzony do obrotu w tym państwie; lub w braku takiego prawa;
b) prawo państwa, w którym produkt nabyto, jeżeli został on wprowadzony do obrotu w tym państwie; lub w przypadku gdy nie zachodzi ta okoliczność;
c) prawo państwa, w którym powstała szkoda, jeżeli produkt został wprowadzony do obrotu w tym państwie.
Prawem właściwym jest jednak prawo państwa miejsca zwykłego pobytu osoby, której przypisuje się odpowiedzialność, jeżeli osoba ta nie mogła w uzasadniony sposób przewidzieć wprowadzenia produktu lub produktu tego samego rodzaju do obrotu w państwie, którego prawo stosuje się zgodnie z lit. a)–c).
2. Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1, stosuje się prawo tego innego państwa. Znacznie ściślejszy związek z innym państwem może polegać, w szczególności, na istnieniu wcześniejszego stosunku pomiędzy stronami, takiego jak umowa, ściśle związanego z danym czynem niedozwolonym.
[schowaj]
) lub za wypadek drogowy (zob. Konwencję Haską o prawie właściwym dla wypadków drogowych z dnia 4 maja 1971 r. (Dz.U. 2003 Nr 63, poz. 585) - KonwHaskaWypadkiDrog1971) (Krzymuski, Umweltprivatrecht..., str. ??? i tam cytowana literatura).
2. Jurysdykcja krajowa
Jurysdykcję krajową należy w pierwszej kolejności ustalać w oparciu o wolę stron wyrażoną wprost w klauzuli prorogacyjnej albo konkludentnie przez wdanie się w spór. W razie braku wyraźnych lub dorozumianych postanowień co do jurysdykcji krajowej właściwość sądów w sprawach związanych z odpowiedzialnością za zanieczyszczenie wód będzie mogła być ustalona na podstawie art. 5 pkt 3 RozpUEBrukselaI
art. 5 RozpUEBrukselaI
Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego, może być pozwana w innym Państwie Członkowskim:
1) a) jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy - przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane;
b) w rozumieniu niniejszego przepisu - i o ile co innego nie zostało uzgodnione – miejscem wykonania zobowiązania jest:
- w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych - miejsce w Państwie Członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone;
- w przypadku świadczenia usług - miejsce w Państwie Członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone;
c) jeśli lit. b) nie ma zastosowania, wówczas stosuje się lit. a);
2) w sprawach alimentacyjnych – przed sąd miejsca, gdzie uprawniony do alimentów ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu albo – w wypadku, gdy sprawa alimentacyjna jest rozpoznawana łącznie ze sprawą dotyczącą stanu cywilnego - przed sąd, który ma jurysdykcję do rozpoznania tej sprawy według własnego prawa, chyba że jurysdykcja ta opiera się jedynie na obywatelstwie jednej ze stron;
3) jeżeli przedmiotem postępowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenia wynikające z takiego czynu - przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę;
4) w sprawach roszczeń o odszkodowanie lub przywrócenie stanu poprzedniego, które wynikają z czynu zagrożonego karą - przed sąd karny, do którego wniesiono akt oskarżenia, o ile sąd ten może według swojego prawa rozpoznawać roszczenia cywilnoprawne;
5) w sprawach dotyczących sporów wynikających z działalności filii, agencji lub innego oddziału - przed sąd miejsca, gdzie znajduje się filia, agencja lub inny oddział;
6) w sprawach, w których występuje w charakterze założyciela, "trustee" lub uposażonego z tytułu "trustu" utworzonego na podstawie ustawy lub czynności prawnej dokonanej w formie pisemnej albo poświadczonej na piśmie - przed sądy Państwa Członkowskiego, na terytorium którego "trust" ma swoją siedzibę;
7) w sprawach dotyczących sporu o zapłatę wynagrodzenia za ratownictwo lub udzielenie pomocy dla ładunku lub frachtu, które żądane jest z tytułu działań związanych z ratownictwem lub udzieleniem pomocy, przed sąd, na obszarze właściwości którego ten ładunek lub fracht:
a) został zajęty w celu zabezpieczenia zapłaty; lub
b) mógł zostać zajęty, lecz złożone zostało poręczenie lub inne zabezpieczenie,
pod warunkiem że przepis ten ma zastosowanie jedynie wówczas, jeżeli twierdzi się, że pozwany ma prawa do ładunku lub frachtu albo że takie prawa miał w czasie działań ratowniczych lub udzielenia pomocy.
[schowaj]
lub art. 2 RozpUEBrukselaI
art. 2 RozpUEBrukselaI
1. Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego Państwa Członkowskiego.
2. Do osób, które nie są obywatelami Państwa Członkowskiego, w którym mają miejsce zamieszkania, stosuje się przepisy jurysdykcyjne właściwe dla obywateli tego państwa.
[schowaj]
, o ile pozwany będzie miał miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie UE.
W pozostałych wypadkach stosować należy odpowiednie przepisy umów międzynarodowych lub - ostatecznie - KPC.
W zakresie tych pierwszych wciąż jeszcze może mieć znaczenie z Lugano. Pozostaje ona w mocy w stosunkach z Danią, Islandią, Norwegią oraz Szwajcarią (K. Piasecki, Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych [w:] K. Piasecki, (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. T. 3, Wyd. 4, Warszawa 2007, wprowadzenie nb. 4). Z uwagi an charakter spraw związanych z zanieczyszczeniami wód zastosowanie regulacji w stosunku z państwami, z którymi Polska bezpośrednio nie sąsiaduje będzie raczej tylko teoretyczne. Natomiast wobec państw, które nie są członkami UE, a z którymi istnieją powiązania rzeczne (Białoruś, Ukraina, Rosja) zastosowanie znajdą ????????? (przepisy KPC?)
W ostateczności jurysdykcję krajową należy ustalić w oparciu o przepisy art. 1103 KPC
art. 1103 KPC
Sprawy rozpoznawane w procesie należą do jurysdykcji krajowej, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej.
[schowaj]
. Natomiast trudno raczej będzie uzasadnić właściwość wyłączną na podstawie art. 11038 § 2 KPC
art. 11038 KPC
§ 1. Do wyłącznej jurysdykcji krajowej należą sprawy o prawa rzeczowe na nieruchomości i o posiadanie nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej, jak również sprawy ze stosunku najmu, dzierżawy i innych stosunków dotyczących używania takiej nieruchomości, z wyjątkiem spraw o czynsz i inne należności związane z używaniem lub pobieraniem pożytków z takiej nieruchomości.
§ 2. Do wyłącznej jurysdykcji krajowej należą także sprawy niewymienione w § 1 w zakresie, w którym rozstrzygnięcie dotyczy praw rzeczowych, posiadania lub używania nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej.
[schowaj]
, nawet jeżeli szkoda będzie dotyczyć nieruchomości położonej w Polsce. Przepis ten dotyczy spraw związanych z posiadaniem, prawami rzeczowymi oraz niektórymi stosunkami zobowiązaniowymi. Roszczenia deliktowe nie klasyfikują się w żadnej z tych grup, wobec czego sprawy o odszkodowanie za szkody na nieruchomości położonej w Polsce nie muszą być koniecznie rozstrzygane przez polskie sądy.

G. Ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności za oddziaływanie na środowisko
1. Podstawa odpowiedzialności ubezpieczającego
Art. 805 § 1, § 2 pkt 1 KC
art. 805 KC
§ 1. Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.
§ 2. Świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie:
1) przy ubezpieczeniu majątkowym - określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku;
2) przy ubezpieczeniu osobowym - umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.
§ 3. Do renty z umowy ubezpieczenia nie stosuje się przepisów kodeksu niniejszego o rencie.
§ 4. Przepisy art. 3851-3853 stosuje się odpowiednio, jeżeli ubezpieczającym jest osoba fizyczna zawierająca umowę związaną bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
[schowaj]
w zw. z art. 822 § 1 KC
art. 822 KC
§ 1. Przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony.
§ 2. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody, o jakich mowa w § 1, będące następstwem przewidzianego w umowie zdarzenia, które miało miejsce w okresie ubezpieczenia.
§ 3. Strony mogą postanowić, że umowa będzie obejmować szkody powstałe, ujawnione lub zgłoszone w okresie ubezpieczenia.
§ 4. Uprawniony do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczenia bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń.
§ 5. Ubezpieczyciel nie może przeciwko uprawnionemu do odszkodowania podnieść zarzutu naruszenia obowiązków wynikających z umowy lub ogólnych warunków ubezpieczenia przez ubezpieczającego lub ubezpieczonego, jeżeli nastąpiło ono po zajściu wypadku.
[schowaj]

Zapisy w umowach ubezpieczenia i o.w.u. mogące wpływać na powstanie odpowiedzialności
2. Zakres odpowiedzialności ubezpieczającego

a. zasada

b. modyfikacje zakresu odpowiedzialności w umowach i o.w.u.

H. Wnioski
CategoryCywilnoprawnaOchronaSrodowiska CategoryRoszczeniaOdszkodowawcze CategoryPrawoWodne CategoryOchronaSrodowiska
Na tej stronie nie ma komentarzy