Kazus nr 1 z zakresu użytkowania
A. Stan faktyczny
W 1998 r. A i B zawarli notarialną umowę, na mocy której A został upoważniony do korzystania z gruntu rolnego B w ten sposób, że mógł przez następnych 30 lat od zawarcia umowy zbierać z dolnej połowy łąki o pow. 0,5 ha siano na pożywienie dla swoich krów. Uprawnienie miało przysługiwać A pod warunkiem, że B sam nie będzie potrzebował siana dla swoich zwierząt. Uprawnienie wynikające z zawartej umowy wpisane zostało do księgi wieczystej tej nieruchomości.
Gdy A chciał za pierwszym razem (jeszcze w 1998 r.) zebrać siano, okazało się, że B tak poprowadził rowy melioracyjne z górnej części pola, że na część pola, z której miał korzystać A spływała woda, powodując gnicie siana.
A zażądał od B przekopania rowów melioracyjnych tak, aby woda spływała obok łąki.
Czy A miał wobec B roszczenie o podanej treści?
B. Rozwiązanie
Roszczenie A wobec B zaniechanie naruszeń prawa rzeczowego ograniczonego poprzez wykopanie rowu melioracyjnego na podstawie art. 251 KC
art. 251 KC
Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.
w zw. z art. 222 § 2 KCDo ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.
art. 222 KC
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
1. Uprawniony z ograniczonego prawa rzeczowego
Roszczenie negatoryjne przysługuje również podmiotom uprawnionym z tytułu ograniczonego prawa rzeczowego, w tym także z tytułu użytkowania.
Roszczenie negatoryjne przysługuje również podmiotom uprawnionym z tytułu ograniczonego prawa rzeczowego, w tym także z tytułu użytkowania.
a. ustanowienie użytkowania
Ograniczone prawo rzeczowe może zostać ustanowione przede wszystkim na mocy umowy. Zgodnie z art. 245 § 1 KC
Umowa o ustanowienie użytkowania nieruchomości powinna upoważniać jedną ze stron do
Pobieranie pożytków należy także do podstawowych uprawnień właściciela (art. 140 KC
A i B ograniczyli jednak przedmiot użytkowania do fragmentu nieruchomości. Zgodnie z art. 253 § 2 KC
Na skuteczność umowy wpływają przede wszystkim takie okoliczności, jak dochowanie należytej formy, brak naruszeń przepisów ustawy itp. Ponieważ w tym wypadku użytkowanie dotyczy (fragmentu) nieruchomości stosuje się przepisy art. 155 i nast. KC. Zgodnie z art. 245 § 2 zd. 2 KC
A i B skutecznie ustanowili więc prawo użytkowania.
Ograniczone prawo rzeczowe może zostać ustanowione przede wszystkim na mocy umowy. Zgodnie z art. 245 § 1 KC
art. 245 KC
§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności.
§ 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.
do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego w drodze umowy stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności, czyli art. 155 KC§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności.
§ 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.
art. 155 KC
§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.
i nast. Wynika stąd, iż strony muszą zawrzeć skuteczną umowę o treści, z której wynika, że strony chciały ustanowić prawo użytkowania.§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.
Umowa o ustanowienie użytkowania nieruchomości powinna upoważniać jedną ze stron do
- używania nieruchomości i
- pobierania jej pożytków, art. 252 KCart. 252 KC.
Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie).
art. 252 KC
Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie).
odpowiada uprawnieniu właściciela, które wynika z samej treści prawa własności jako forma korzystania z rzeczy. Jest to wprawdzie uprawnienie nie wymienione w art. 140 KCRzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie).
art. 140 KC
W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.
, ale należy do podstawowych uprawnień właściciela (por. GniewekPrawoRzeczowe, nb 164 i 165). Ius utendi obejmuje takie korzystanie z rzeczy, które nie polega na czerpaniu pożytków albo innych dochodów z rzeczy. Prawo do używania nieruchomości w tym kazusie polegało więc na możliwości wejścia na nieruchomość w celu zebrania siana.W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.
Pobieranie pożytków należy także do podstawowych uprawnień właściciela (art. 140 KC
art. 140 KC
W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.
in fine). W art. 252 KCW granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.
art. 252 KC
Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie).
chodzi zarówno o pożytki naturalne jak i cywilne. W tym przypadku zbieranie siana stanowi pobieranie pożytków naturalnych, gdyż jest ono płodem nieruchomości, stanowiącym wg zasad prawidłowej gospodarki normalnych dochód z łąki (art. 53 § 1 KCRzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie).
art. 53 KC
§ 1. Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy.
§ 2. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.
).§ 1. Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy.
§ 2. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.
A i B ograniczyli jednak przedmiot użytkowania do fragmentu nieruchomości. Zgodnie z art. 253 § 2 KC
art. 253 KC
§ 1. Zakres użytkowania można ograniczyć przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy.
§ 2. Wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części.
w przypadku użytkowania nieruchomości możliwe jest ograniczenie zakresu użytkowania do części nieruchomości.§ 1. Zakres użytkowania można ograniczyć przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy.
§ 2. Wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części.
Na skuteczność umowy wpływają przede wszystkim takie okoliczności, jak dochowanie należytej formy, brak naruszeń przepisów ustawy itp. Ponieważ w tym wypadku użytkowanie dotyczy (fragmentu) nieruchomości stosuje się przepisy art. 155 i nast. KC. Zgodnie z art. 245 § 2 zd. 2 KC
art. 245 KC
§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności.
§ 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.
oświadczenie właściciela nieruchomości oddawanej w użytkowanie winno mieć formę notarialną. W sytuacji, gdy oba oświadczenia zostały złożone w takiej formie (umowa notarialna), warunek trzeba uznać za spełniony. Wprawdzie art. 157 § 1 KC§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności.
§ 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.
art. 157 KC
§ 1. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.
§ 2. Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.
wyklucza warunkowe umowy dot. przeniesienia własności nieruchomości, lecz zgodnie z art. 245 § 2 zd. 1 KC§ 1. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.
§ 2. Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.
art. 245 KC
§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności.
§ 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.
warunek był dopuszczalny. Z art. 16 ust. 2 pkt 2 UKsWieczHip§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności.
§ 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.
art. 16 UKsWieczHip
1. W wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych w księdze wieczystej, poza prawami rzeczowymi, mogą być ujawnione prawa osobiste i roszczenia.
2. W szczególności mogą być ujawniane:
1) prawo najmu lub dzierżawy, prawo odkupu lub pierwokupu, prawo dożywocia,
2) roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego; dotyczy to także roszczeń przyszłych,
3) roszczenie wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez współwłaścicieli lub wieczystych użytkowników,
4) roszczenie współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności.
5) wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do rejestru zabezpieczenia listów zastawnych, o którym mowa w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 940),
6) prawo z umowy timeshare, o którym mowa w ustawie z dnia 16 września 2011 r. o timeshare (Dz. U. Nr 230, poz. 1370).
wynika, że prawo użytkowania może (ale nie musi) być ujawnione w księdze wieczystej. Gdyby więc nie dokonano użytkowania wpisu do KW, prawo to również by powstało.1. W wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych w księdze wieczystej, poza prawami rzeczowymi, mogą być ujawnione prawa osobiste i roszczenia.
2. W szczególności mogą być ujawniane:
1) prawo najmu lub dzierżawy, prawo odkupu lub pierwokupu, prawo dożywocia,
2) roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego; dotyczy to także roszczeń przyszłych,
3) roszczenie wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez współwłaścicieli lub wieczystych użytkowników,
4) roszczenie współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności.
5) wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do rejestru zabezpieczenia listów zastawnych, o którym mowa w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 940),
6) prawo z umowy timeshare, o którym mowa w ustawie z dnia 16 września 2011 r. o timeshare (Dz. U. Nr 230, poz. 1370).
A i B skutecznie ustanowili więc prawo użytkowania.
b. brak ustania użytkowania
Roszczenie przysługuje tak długo, jak długo strony łączy stosunek użytkowania. Do okoliczności prowadzących do wygaśnięcia użytkowania należą:
c. wynik tymczasowy
A przysługuje prawo użytkowania i jest wobec tego uprawniony do podniesienia roszczenia z art. 251 KC
2. Naruszenie ograniczonego prawa rzeczowegoRoszczenie przysługuje tak długo, jak długo strony łączy stosunek użytkowania. Do okoliczności prowadzących do wygaśnięcia użytkowania należą:
- upływ czasu, na jaki zostało prawo ustanowione,
- zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego (art. 246 KCart. 246 KC),
§ 1. Jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa. Oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej.
§ 2. Jednakże gdy ustawa nie stanowi inaczej, a prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej. - konfuzja (art. 247 KCart. 247 KC),
Ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeżeli przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej. - niewykonywanie użytkowania przez 10 lat (art. 255 KCart. 255 KC),
Użytkowanie wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć. - śmierć osoby uprawnionej (art. 266 KCart. 266 KC).
Użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią.
c. wynik tymczasowy
A przysługuje prawo użytkowania i jest wobec tego uprawniony do podniesienia roszczenia z art. 251 KC
art. 251 KC
Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.
w zw. z art. 222 § 2 KCDo ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.
art. 222 KC
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
.§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
Podobnie jak w przypadku własności, prawo użytkowania może być naruszone poprzez oddziaływania fizyczne lub imisje (pośrednie i bezpośrednie). W tym wypadku odprowadzanie wody przy pomocy specjalnie w tym celu wykonanego rowu stanowi imisję bezpośrednią.
Użytkowanie A zostało więc naruszone w inny sposób aniżeli poprzez pozbawienia uprawnionego przedmiotu użytkowania.
3. Brak obowiązku znoszenia naruszeń
Imisje bezpośrednie są generalnie zakazane (por. art. 140 KC
art. 140 KC
W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.
). Oznacza to, że ich bezprawność należy domniemywać. Tym samym konieczna jest więc wyraźna okoliczność mogąca prowadzić do wyłączenia bezprawności. Może być to umowa o znoszenie naruszeń albo orzeczenie sądu lub decyzja administracyjna. W kazusie brak jest jednak podstaw do przyjęcia, aby bezprawność dokonanych naruszeń mogła być usprawiedliwiona.W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.
4. Wynik
A miał wobec B roszczenie o zaniechanie naruszeń w postaci odprowadzania wody na tą część działki, z której korzystał.
CategoryKazusyUzytkowanie
