Alle Kategorien:
 Baza informacji o EUWT
 Komentarze nt. EUWT
 Bibliografia EUWT
 Orzecznictwo dotyczące EUWT
 Prawo o EUWT
  E U W T Zagadnienia Ogolne
  E U W T Zagadnienia Prakt...
  Gospodarka Komunalna
  Gospodarka Przestrzenna
  Miedzynarodowe Prawo Admi...
  Zwiazek Celowy

Kazus nr 2 z umowy darowizny

darowizna obciążona poleceniem wg art. 893 KC

A. Stan faktyczny
Małżonkowie A i B obdarowali swojego syna Jana nieruchomością. Jednocześnie w umowie darowizny, zawartej w formie aktu notarialnego, zobowiązali Jana do "spłaty" na rzecz ich córki Marii (siostry Jana) w wysokości 20.000 zł. Po zawarciu umowy Jan odmówił wypłacenia siostrze kwoty określonej w umowie.
Niebawem potem zmarł małżonek A. Po śmierci A siostra Jana – Maria – wystąpiła przeciwko Janowi z powództwem o zasądzenie 20.000 zł.
Czy Maria może domagać się od Jana zapłaty 20.000 zł?

B. Odpowiedź
1. Roszczenie z art. 893 KC
art. 893 KC
Darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).

Maria mogłaby żądać od Jana zapłaty na podstawie art. 893 KC
art. 893 KC
Darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).
, gdyby przysługiwało jej stosowne roszczenie.
a. powstanie roszczenia z art. 893 KC
art. 893 KC
Darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).

Roszczenie powstanie, gdy:
  1. darczyńca obciążył darowiznę poleceniem,
  2. darczyńca wykonał darowiznę (art. 894 KC
    art. 894 KC
    § 1. Darczyńca, który wykonał zobowiązanie wynikające z umowy darowizny, może żądać wypełnienia polecenia, chyba że ma ono wyłącznie na celu korzyść obdarowanego.
    § 2. Po śmierci darczyńcy wypełnienia polecenia mogą żądać spadkobiercy darczyńcy, a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny - także właściwy organ państwowy.
    ),
  3. żądający wykonania polecenia jest legitymowany czynnie (art. 894 KC
    art. 894 KC
    § 1. Darczyńca, który wykonał zobowiązanie wynikające z umowy darowizny, może żądać wypełnienia polecenia, chyba że ma ono wyłącznie na celu korzyść obdarowanego.
    § 2. Po śmierci darczyńcy wypełnienia polecenia mogą żądać spadkobiercy darczyńcy, a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny - także właściwy organ państwowy.
    ) i
  4. nie ma podstaw do odmowy wypełnienia polecenia (art. 895 KC
    art. 895 KC
    § 1. Obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków.
    § 2. Jeżeli wypełnienia polecenia żąda darczyńca lub jego spadkobiercy, obdarowany może zwolnić się przez wydanie przedmiotu darowizny w naturze w takim stanie, w jakim przedmiot ten się znajduje. Przepisu tego nie stosuje się, gdy wypełnienia polecenia żąda właściwy organ państwowy.
    ).
(1) nałożenie polecenia na obdarowanego
Rodzice nałożyli na Jana obowiązek wypłacenia siostrze określonej kwoty pieniężnej. Jest więc to polecenie w rozumieniu art. 893 KC
art. 893 KC
Darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).
.
(2) wykonanie darowizny
Z chwilą uzyskania własności nieruchomości (por. np. art. 888 § 1 KC
art. 888 KC
§ 1. Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
§ 2. (uchylony).
w zw. z art. 155 § 1 KC
art. 155 KC
§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.
) darowizna została wykonana. Uzyskanie własności następuje wg prawa polskiego z chwilą uzyskania własności. Z uwagi na zasadę umów o podwójnym skutku ma to miejsce z reguły z chwilą zawarcia umowy (por. art. 155 § 1 KC
art. 155 KC
§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.
)). Dodatkowo trzeba pamiętać, że w prawie polskim wpis do księgi wieczystej nie ma dla nabycia własności nieruchomości znaczenia (deklaratywność wpisu). Więcej o nabywaniu własności nieruchomości w skrypcie pt. Nabycie własności nieruchomości w drodze czynności prawnej.
(3) legitymacja czynna
Po śmierci jednego z darczyńców legitymowany jest również spadkobierca. Ponieważ Maria jest spadkobiercą ustawowym (art. 931 § 1 KC
art. 931 KC
§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
), jest legitymowana do żądania wykonania polecenia (art. 894 § 2 KC
art. 894 KC
§ 1. Darczyńca, który wykonał zobowiązanie wynikające z umowy darowizny, może żądać wypełnienia polecenia, chyba że ma ono wyłącznie na celu korzyść obdarowanego.
§ 2. Po śmierci darczyńcy wypełnienia polecenia mogą żądać spadkobiercy darczyńcy, a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny - także właściwy organ państwowy.
).

(4) brak podstaw do odmowy wykonania darowizny
Na podstawie art. 895 § 1 KC
art. 895 KC
§ 1. Obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków.
§ 2. Jeżeli wypełnienia polecenia żąda darczyńca lub jego spadkobiercy, obdarowany może zwolnić się przez wydanie przedmiotu darowizny w naturze w takim stanie, w jakim przedmiot ten się znajduje. Przepisu tego nie stosuje się, gdy wypełnienia polecenia żąda właściwy organ państwowy.
obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków. Przepis art. 895 KC
art. 895 KC
§ 1. Obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków.
§ 2. Jeżeli wypełnienia polecenia żąda darczyńca lub jego spadkobiercy, obdarowany może zwolnić się przez wydanie przedmiotu darowizny w naturze w takim stanie, w jakim przedmiot ten się znajduje. Przepisu tego nie stosuje się, gdy wypełnienia polecenia żąda właściwy organ państwowy.
jest przykładem szczególnej postaci klauzuli rebus sic stantibus, o której mowa jest w art. 3571 KC
art. 3571 KC
Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.
(Stecki w: SystemPrawaPrywatnegoTom7, 2001, str. 202; Safjan w: PietrzykowskiKomentarzKC, 2011, art. 895 nb. 1). W tym wypadku brak jest informacji o takowych okolicznościach.
Roszczenie o wykonanie polecenia powstało.
b. brak wygaśnięcia roszczenia
Na mocy art. 895 § 2 KC
art. 895 KC
§ 1. Obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków.
§ 2. Jeżeli wypełnienia polecenia żąda darczyńca lub jego spadkobiercy, obdarowany może zwolnić się przez wydanie przedmiotu darowizny w naturze w takim stanie, w jakim przedmiot ten się znajduje. Przepisu tego nie stosuje się, gdy wypełnienia polecenia żąda właściwy organ państwowy.
roszczenie może wygasnąć na skutek zwrotu przedmiotu darowizny w naturze w takim stanie, w jakim przedmiot ten się znajduje. Charakter tego uprawnienia nie jest jednak do końca jasny. Część (Lanckoroński w OsajdaKomentarzKC, art. 895; RadwanskiPanowiczZobowiazania, 2012, nb. 201) uważa, że jest to jednak klasyczne upoważnienie przemienne. Safjan (w: PietrzykowskiKomentarzKC, 2011, art. 895 nb. 5) uważa, że chodzi o instytucję podobną do upoważnienia przemiennego. Niektórzy natomiast nie zajmują stanowiska w ogóle (Gawlik w: KidybaKomentarzKC, 2010, art. 895 uw. 8).
Jednak Jan nie zwrócił nieruchomości, wobec czego roszczenie nie wygasło.
c. zaskarżalność roszczenia
Warunkiem skutecznego dochodzenia wykonania polecenia związanego z darowizną jest, aby polecenie było roszczeniem zaskarżalnym przed organami państwowymi. Co do tego jednak zachodzą wątpliwości.
W tym miejscu należy dokonać wykładni, czy chodzi jedynie o nałożenie polecenia czy też jednak darowizna ma postać donatione onerosa (darowizna obciążliwa, darowizna cum modo). W drugim przypadku konieczne będzie sięgnięcie do konstrukcji umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (art. 393 KC
art. 393 KC
§ 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.
§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.
§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.
). Należy więc w drodze wykładni ustalić, czy umowa miała charakter umowy uprawniającej (właściwa umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej w rozum. art. 393 KC
art. 393 KC
§ 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.
§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.
§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.
; por. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 21 marca 1973 r., sygn. III CRN 40/73 (OSNC z 1974 nr 2, poz. 26)). Celem umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej jest, aby osoba trzecia nabyła uprawnienie do żądania od dłużnika spełnienia świadczenia na swoją rzecz (Rzetecka-Gil, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, 2011, art. 393 uw. 1). W przypadku zaś polecenia chodzi o zadośćuczynienie względom o charakterze moralnym lub alimentacyjnym. Polecenie jest bowiem obowiązkiem oznaczonego działania lub zaniechania, jednakże brak jest wierzyciela tego obowiązku.
Okoliczności sprawy wskazywały w opinii sądu, który rozstrzygał stan faktyczny (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2002 r., sygn. akt: III CZP 19/02 (LEX nr 74583, Orzecznictwo Sądów Polskich z 2003 nr 10,
"Nałożenie na obdarowanego (lub spadkobiercę) polecenia, także majątkowego, nie prowadzi do powstania stosunku zobowiązaniowego analogicznego jak wynikający z innych zdarzeń prawnych, z którymi ustawa łączy taki skutek (zawarcie umowy, wyrządzenie szkody, zapis testamentowy). Taki wniosek wywodzi się z charakteru prawnego polecenia, którego nałożenie na określoną osobę (obdarowanego, spadkobiercę) prowadzi do powstania zobowiązania naturalnego (niezupełnego). Oznacza to, że zarówno gdy chodzi o polecenie przy darowiźnie, jak i przy poleceniu testamentowym, określony krąg podmiotów może domagać się od obciążonego powinnego zachowania się wynikającego z treści polecenia, jednak podmioty te nie mogą skorzystać z przymusu państwowego w celu zmuszenia obciążonego do takiego zachowania się" (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19.4.2002 r., sygn. akt: III CZP 19/02 (LEX nr 74583, Orzecznictwo Sądów Polskich z 2003 nr 10, poz. 123). Osoba, która odnosi z polecenia korzyść, nie jest więc wierzycielem, lecz beneficjariuszem.
Zobowiązanie Jana ma więc wyłącznie charakter zobowiązania naturalnego.
d. wynik
Maria nie ma więc roszczenia wobec Jana o zapłatę 20.000 zł z art. 893 KC
art. 893 KC
Darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).
, gdyż jest to jedynie polecenie mające charakter zobowiązania naturalnego.
2. Roszczenie z art. 393 KC
art. 393 KC
§ 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.
§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.
§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.

Maria mogłaby jednak domagać się zapłaty 20.000 zł, gdyby zastrzeżenie zapłaty stanowiło zobowiązanie się Jana do świadczenia na rzecz osoby trzeciej (art. 393 § 1 KC
art. 393 KC
§ 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.
§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.
§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.
- pactum in favorem tertii).
Ponieważ jednak ustalono już powyżej, że strony przyjęły formę polecenia a nie zaskarżalnego zobowiązania do świadczenia na rzecz osoby trzeciej, dalsza analiza na tle art. 393 KC
art. 393 KC
§ 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.
§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.
§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.
jest niedopuszczalna.
Maria nie ma również roszczenia z art. 393 § 1 KC
art. 393 KC
§ 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.
§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.
§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.
.

CategoryKazusyDarowizna