Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Zasada kauzalności czynności prawnych

rozważania na tle art. 156 KC

art. 156 KC
Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.

[schowaj]

, art. 158 KC

Kauzalność jest przejawem zależności ważności czynności prawnej rozporządzającej od przyczyny przysporzenia.
Kauzalność ma w prawie polskim dwie postaci:

1. kauzalność materialna (art. 156 KC
   art. 156 KC
   Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.

   [schowaj]
   ) i
2. kauzalność formalna (art. 158 KC
   art. 158 KC
   Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości; zobowiązanie powinno być w akcie wymienione.

   [schowaj]
   ).

A. Kauzalność materialna czynności rozporządzającej

1. Czynność rozporządzająca
Art. 156 KC wyraźnie uzależnia ważność czynności rozporządzającej (przenoszącej własność) od istnienia ważnego zobowiązania. Już więc z treści tego przepisu wynika wprost, co nie jest zresztą kwestionowane, że kauzalność dotyczy czynności rozporządzających. Chodzi więc o sytuacje, gdy - wbrew zasadzie wyrażonej w art. 155 § 1 KC - dochodzi do rozbicia czynności prawnej na czynność zobowiązującą i rozporządzającą. Tak może być, gdy strony lub ustawa wyłączą skutek rozporządzający czynności o podwójnym z reguły skutku.
Na tle powyższych rozważać pojawia się kwestia, czy możliwe jest w prawie polskim dokonanie abstrakcyjnej czynności prawnej, tzn. takiej, której nie poprzedza czynność zobowiązująca. Tak jest z reguły w razie ustanawiania prawa rzeczowego ograniczonego: użytkowania, służebności, innego prawa rzeczowego ograniczonego. Werbalnie art. 156 KC nie obejmuje umów o charakterze wyłącznie rozporządzającym. Wątpliwe jest jednak, czy w polskim prawie takie czynności są w ogóle możliwe. Zoll (w: HabdasWudarskiFSKalus, str. 703 i nast.) wydaje się odrzucać taką możliwość. SN z kolei uważa, że art. 156 KC dotyczy tylko tych umów (wyłącznie) rozporządzających, które są zawierane w celu wykonania zobowiązania. Nie może więc dotyczyć umów zawieranych z innej przyczyny (causa obligandi), zob. WyrokSNIVCSK19307. Generalnie jednak wydaje się, iż w Polsce panuje idea powszechnej zasady kauzalności obejmującej wszystkie czynności prawne przysparzające. Nie dopuszcza się więc dokonywania rozporządzenia bez uprzedniego zobowiązania (GniewekKCKomentarz, 2001, art. 156 uw. 5 (na końcu)).
Co w takim razie np. z sytuacjami, gdy obowiązek przeniesienia własności wynika z ustawy? Tak jest np. w przypadku art. 740 KC (zob. wyrok SA Poznań z 15.12.2005, I ACa 513/05, LEX nr 186115). W razie zlecenia do dokonania czynności w imieniu własnym przez zleceniobiorcę ale na rachunek zleceniodawcy brak jest czynności zobowiązującej. W szczególności nie uważa się za takową umowy zlecenia (uchwała SN z 27.6.1975, III CZP 55/75, OSN 1976 nr 4, pos. 75; Ogiegło w: PietrzykowskiKomentarzKC, wyd. 4, art. 734 nb. 4). Podobnie może być w razie skutecznego odstąpienia od umowy, gdy obowiązek przeniesienia własności wynika nie z umowy, lecz z art. 494 KC oraz w razie budowy na cudzym gruncie (art. 231 § 1 KC). Czy te sytuacje stanowią "inne zdarzenia", które mogą być źródłem zobowiązania do przeniesienia własności, o których mowa jest w art. 156 KC? Raczej nie, bo w przypadku zobowiązania wynikającego wprost z ustawy trudno jest mówić o ważności zobowiązania.

2. Źródła zobowiązania
Wg art. 156 źródłem zobowiązania do przeniesienia własności może być:

1. umowa zobowiązująca do przeniesienia własności,
2. zapis testamentowy,
3. bezpodstawne wzbogacenie lub
4. inne zdarzenie.

3. Rodzaje causy
Z kolei rodzaje przyczyn prawnych przysporzenia są następujące:

1. causa obligandi ver aquirendi (w celu uzyskania korzyści przez przysparzającego dla siebie),
2. causa solvendi (w celu zwolnienia się przez przysparzającego od obowiązku),
3. causa donandi (w celu wzbogacenia osoby, na której rzecz dokonuje się przysporzenia kosztem przysparzającego),
4. causa cavendi (w celu dania zabezpieczenia przez przysparzającego).

B. Kauzalność formalna czynności rozporządzającej
Zob. Art. 158 zd. 2 KC, według którego zobowiązanie, z którego wynika obowiązek przeniesienia własności nieruchomości, powinno być wymienione w akcie notarialnym.

C. Zasada kauzalności a podobne pryncypia
Zasadę kauzalności należy odróżnić od zasady podwójnego skutku czynności prawnej, wyrażonej w art. 155 § 1 KC. Przeciwieństwem zasady kauzalności (niem. Kausalitätsprinzip) jest zasada abstrakcyjności (niem. Abstraktionsprinzip). Ta ostatnia jest np. dominująca w prawie niemieckim. Z kolei przeciwieństwem zasady podwójnego skutku (niem. Einheitsprinzip) jest zasada rozdzielności skutków czynności prawnych (niem. Trennungsprinzip).

---

CategoryPrawoRzeczowe CategoryInstytucjePrawaCywilnego