Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Omówienie orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 25 lutego 2010 r. w sprawie C-381/08 (Car Trim GmbH vs. Key Safety Srl)

Zob. orzeczenie WyrokETSC38108

A. STAN FAKTYCZNY
Orzeczenie zapadło w następującym stanie faktycznym:
Pozwana spółka (Key Safety Srl) nabywała od powódki (Car Trim GmbH) od czerwca 2001 r. wyposażenie systemów poduszek powietrznych, które dostarczała następnie producentom samochodów we Włoszech. Komponenty poduszek powietrznych dostarczane były na żądanie pozwanej do Włoch. W zakresie wyboru dostawców podzespołów oraz organizacji pracy, kontroli jakości, opakowania, etykietowania, dowodów dostawy i fakturowania powódka podlegała wytycznym pozwanej. Pozwana wypowiedziała umowy na koniec 2003 r. Powódka uważa, iż doszło do zerwania umów i zażądała przed sądem niemieckim (właściwym miejscowo dla miejsca produkcji) stosownego odszkodowania.
Landgericht Chemnitz uznał się za niewłaściwy z uwagi na brak jurysdykcji sądów niemieckich w tym postępowaniu. Orzeczenie to podtrzymał sąd wyższej instancji (Oberlandesgericht). W toku postępowania kasacyjnego Bundesgerichtshof powziął wątpliwości co do wykładni art. 5 pkt 1 lit. b) RozpUEBrukselaI (rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych). Wątpliwości dotyczyły kwalifikacji umowy zawartej między powódką i pozwaną oraz interpretacji pojęcia miejsca dostarczenia rzeczy sprzedanych. W związku z tym BGH przedstawił Trybunałowi Sprawiedliwości pytania prejudycjalne o następującej treści:

1) Czy art. 5 pkt 1 lit. b) RozpUEBrukselaI

art. 5 RozpUEBrukselaI
Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego, może być pozwana w innym Państwie Członkowskim:
1) a) jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy - przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane;
b) w rozumieniu niniejszego przepisu - i o ile co innego nie zostało uzgodnione – miejscem wykonania zobowiązania jest:
- w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych - miejsce w Państwie Członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone;
- w przypadku świadczenia usług - miejsce w Państwie Członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone;
c) jeśli lit. b) nie ma zastosowania, wówczas stosuje się lit. a);
2) w sprawach alimentacyjnych – przed sąd miejsca, gdzie uprawniony do alimentów ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu albo – w wypadku, gdy sprawa alimentacyjna jest rozpoznawana łącznie ze sprawą dotyczącą stanu cywilnego - przed sąd, który ma jurysdykcję do rozpoznania tej sprawy według własnego prawa, chyba że jurysdykcja ta opiera się jedynie na obywatelstwie jednej ze stron;
3) jeżeli przedmiotem postępowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenia wynikające z takiego czynu - przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę;
4) w sprawach roszczeń o odszkodowanie lub przywrócenie stanu poprzedniego, które wynikają z czynu zagrożonego karą - przed sąd karny, do którego wniesiono akt oskarżenia, o ile sąd ten może według swojego prawa rozpoznawać roszczenia cywilnoprawne;
5) w sprawach dotyczących sporów wynikających z działalności filii, agencji lub innego oddziału - przed sąd miejsca, gdzie znajduje się filia, agencja lub inny oddział;
6) w sprawach, w których występuje w charakterze założyciela, "trustee" lub uposażonego z tytułu "trustu" utworzonego na podstawie ustawy lub czynności prawnej dokonanej w formie pisemnej albo poświadczonej na piśmie - przed sądy Państwa Członkowskiego, na terytorium którego "trust" ma swoją siedzibę;
7) w sprawach dotyczących sporu o zapłatę wynagrodzenia za ratownictwo lub udzielenie pomocy dla ładunku lub frachtu, które żądane jest z tytułu działań związanych z ratownictwem lub udzieleniem pomocy, przed sąd, na obszarze właściwości którego ten ładunek lub fracht:
a) został zajęty w celu zabezpieczenia zapłaty; lub
b) mógł zostać zajęty, lecz złożone zostało poręczenie lub inne zabezpieczenie,
pod warunkiem że przepis ten ma zastosowanie jedynie wówczas, jeżeli twierdzi się, że pozwany ma prawa do ładunku lub frachtu albo że takie prawa miał w czasie działań ratowniczych lub udzielenia pomocy.

[schowaj]

należy interpretować w ten sposób, że umowy dostawy towarów, które mają być wytworzone bądź wyprodukowane, niezależnie od określenia przez zamawiającego wymogów dotyczących pozyskania, obróbki i dostawy produkowanych przedmiotów, łącznie z zapewnieniem jakości produkcji, rzetelności dostawy oraz sprawnej formalnej realizacji zlecenia, należy uznać za sprzedaż rzeczy ruchomych (tiret pierwsze), a nie za świadczenie usług (tiret drugie)? Jakie kryteria decydują o tym rozróżnieniu?

2) Jeżeli należy uznać, że jest to sprzedaż rzeczy ruchomych, czy w przypadku sprzedaży na odległość miejscem, w którym sprzedane rzeczy zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone, jest miejsce faktycznego wydania rzeczy kupującemu, czy też miejsce, w którym te rzeczy zostały wydane pierwszemu przewoźnikowi w celu przekazania ich kupującemu?

B. ODPOWIEDŹ TRYBUNAŁU
W odpowiedzi na pierwsze pytanie TS skoncentrował się na ustaleniu, jakie są charakterystyczne cechy pozwalające odróżnić umowę sprzedaży od umowy o świadczenie usług. Zdaniem Trybunału dla umowy sprzedaży charakterystyczna jest dostawa rzeczy (nb. 32). Okoliczność, iż towary, które mają być dostarczone zostaną wyprodukowane przez sprzedawcę, nie wyklucza uznania umowy za sprzedaż. Przemawia za tym art. 1 ust. 4 dyrektywy 1999/44, art. 3 CISG oraz art. 6 Konwencji NZ o przedawnieniu w międzynarodowej sprzedaży towarów. Podobnie sprzedaż jest rozumiana na obszarze zamówień publicznych (zob. orzeczenie w sprawie C-300/07, Oymanns). Poza tym TS przychylił się do poglądu KE, wg której ważnym kryterium jest również fakt, kto dostarczył materiały niezbędne do wykonania towarów. Za kwalifikacją umowy jako sprzedaż przemawia dostarczenie przez kupującego całości lub części komponentów (nb. 40). Należy w tym miejscu wskazać od razu na błąd w polskiej wersji orzeczenia. W wersji niemieckojęzycznej (język postępowania) mowa jest wyraźnie o kupującym (Käufer). Również w innych wersjach mowa jest o kupującym (ang.: purchaser; franc.: acheteur).
Na tle tych rozważań Trybunał orzekł więc, iż umowa na mocy której, zbywca jest odpowiedzialny za jakość i zgodność z umową towaru wytworzonego na zamówienie nabywcy towary z pozyskanych przez siebie komponentów jest umową „sprzedaży rzeczy ruchomych”, nawet jeżeli nabywca ustala precyzyjne wymagania dotyczące pozyskania, obróbki i dostawy produkowanych towarów (nb. 43).
W przypadku umów sprzedaży jurysdykcję krajową określa się według miejsca, w którym rzeczy zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone. BGH wskazał, iż miejscem dostarczenia rzeczy może być albo miejsce wydania rzeczy przewoźnikowi w celu w celu przekazania nabywcy albo ostateczne miejsce przeznaczenia, czy miejsce faktycznego wydania towaru kupującemu (nb. 58 i 60). Trybunał przypomniał jednak, iż w pierwszej kolejności miejsce dostarczenia określić mogą strony umowy. W razie braku stosownych postanowień umownych, należy przyjąć na potrzeby wykładni art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze, że miejscem dostarczenia rzeczy sprzedanych jest miejsce faktycznego wydania rzeczy, w ramach którego kupujący uzyskuje lub powinien uzyskać uprawnienie do rzeczywistego rozporządzania rzeczami. Przemawiają za tym - dość enigmatycznie określone przez Trybunał - geneza, cele i systematyka rozporządzenia. O właściwości sądów krajowych decydować będzie więc ostateczne miejsce przeznaczenia (nb. 62), czyli z reguły siedziba kupującego (wierzyciela). TS przypomniał przy okazji, iż pojęcia stosowane w aktach unijnych należy interpretować w sposób autonomiczny tzn. bez sięgania do definicji wynikających z przepisów prawa międzynarodowego prywatnego lex fori albo lex causae (nb. 53).

C. OCENA ROZSTRZYGNIĘCIA

1. Właściwość szczególna w RozpUEBrukselaI
Przepis art. 5 należy do drugiej sekcji rozdziału II rozporządzenia Bruksela I, w którym uregulowano tzw. właściwość szczególną. Odpowiada ona pojęciu polskiej właściwości przemiennej (por. art. 31 KPC - art. 37¹ KPC). Powód może więc dokonać wyboru pomiędzy sądem ogólnej właściwości wg miejsca zamieszkania (siedziby) pozwanego (art. 2 RozpUEBrukselaI).
Art. 5 pkt 1 RozpUEBrukselaI określa tzw. właściwość miejscową sądu według miejsca wykonania. Z reguły określonej w art. 5 pkt 1 lit. a) wynika, iż w przypadku roszczeń umownych powództwo może również zostać wytoczone przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane. Regułę tą precyzuje art. 5 pkt 1 lit. b) w zakresie umów sprzedaży rzeczy ruchomych i umów o świadczenie usług. Wynika z nich, iż miejscem wykonania zobowiązania dla umowy sprzedaży rzeczy ruchomych jest miejsce w państwie członkowskim UE, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone, zaś w przypadku umów o świadczenie usług miejsce, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone. Właściwość miejsca wykonania zobowiązania ma zastosowanie do wszystkich roszczeń wynikających z umowy sprzedaży rzeczy ruchomych a nie tylko do roszczeń związanych z obowiązkiem dostarczenia rzeczy (orzeczenie TS w sprawie C-386/05 (nb. 26)).
W zakresie zastosowania rozporządzenia Bruksela I (art. 1 RozpUEBrukselaI)
Przepisy te określają jednak nie tylko jurysdykcję krajową ale i jednocześnie właściwość miejscową sądów, przez co nie jest dopuszczalne sięganie do reguł prawa krajowego w celu ustalenia właściwości miejscowej sądów krajowych (Musielak w: Musielak (red.), ZPO, 7. wyd. 2009, VO (EG) 44/2001 [EuGVVO] Artikel 5, Vermerk).

Przepis ten jest słusznie krytykowany (zob. literatura podana przez Lackmann'a w: Musielak (red.), ZPO, 7. wyd. 2009, VO (EG) 44/2001 [EuGVVO] Artikel 5, nb. 1), gdyż często sąd będzie musiał stosować prawo obce (por. art. 4 ust. 1 lit. a) RozpUERzymI

art. 4 RozpUERzymI
1. W zakresie, w jakim nie dokonano wyboru prawa właściwego dla umowy zgodnie z art. 3 i bez uszczerbku dla art. 5–8, prawo właściwe dla umowy ustala się następująco:
a) umowa sprzedaży towarów podlega prawu państwu, w którym sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu;
b) umowa o świadczenie usług podlega prawu państwa, w którym usługodawca ma miejsce zwykłego pobytu;
c) umowa, której przedmiotem jest prawo rzeczowe na nieruchomości lub prawo do korzystania z nieruchomości, podlega prawu państwa, w którym nieruchomość jest położona;
d) niezależnie od lit. c), umowa dotycząca czasowego korzystania z nieruchomości na użytek własny, zawarta na okres nie dłuższy niż sześć kolejnych miesięcy, podlega prawu państwa, w którym oddający nieruchomość do korzystania ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że biorący do korzystania jest osobą fizyczną i ma miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie;
e) umowa franczyzy podlega prawu państwa, w którym franczyzobiorca ma miejsce zwykłego pobytu;
f) umowa dystrybucji podlega prawu państwa, w którym dystrybutor ma miejsce zwykłego pobytu;
g) umowa sprzedaży towarów w drodze licytacji podlega prawu państwa, w którym odbywa się licytacja, jeżeli miejsce to można ustalić;
h) umowa zawarta w ramach wielostronnego systemu, który kojarzy lub ułatwia kojarzenie wielu transakcji kupna i sprzedaży instrumentów finansowych w rozumieniu definicji z art. 4 ust. 1 pkt 17 dyrektywy 2004/39/WE, zgodnie z regułami innymi niż uznaniowe, i który podlega jednemu prawu, podlega temu właśnie prawu.
2. Umowa, która nie jest objęta ust. 1 lub której składniki byłyby objęte zakresem więcej niż jednego z przypadków określonych w ust. 1 lit. a) h), podlega prawu państwa, w którym strona zobowiązana do spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umowy ma miejsce zwykłego pobytu.
3. Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że umowa pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa.
4. Jeżeli nie można ustalić prawa właściwego zgodnie z ust. 1 lub 2, umowa podlega prawu państwa, z którym wykazuje najściślejszy związek.

[schowaj]

). Brak jest więc uzasadniającej przyjęte w art. 5 pkt 1 rozwiązanie bliskości do sprawy czy dowodów.

2. Kwalifikacja umowy jako "umowa sprzedaży"
Trybunał przyjął szeroką wykładnię umowy sprzedaży rzeczy ruchomych. Odpowiada ona zapatrywaniom, wyrażonym w powołanych przez Trybunał normach prawa europejskiego i międzynarodowego. Orzeczenie komponuje się więc z dotychczasowym pojęciem międzynarodowej sprzedaży towarów. Jako umowy sprzedaży należy więc traktować na potrzeby rozporządzeń nr 44/2001 i 593/2008 również te umowy, które w prawie krajowym kwalifikowane są jako umowy dostawy (zob. w Polsce art. 605 KC i nast., w Niemczech § 651 BGB (Werklieferungsvertrag)). Można więc zgodzić się z tezą, iż jako umowy sprzedaży kwalifikować należy kontrakty dotyczące dostarczenia i przeniesienia własności na rzeczach ruchomych w zamian za zapłatę (Lackmann w: Musielak (red.), ZPO, 7. wyd. 2009, VO (EG) 44/2001 [EuGVVO] Artikel 5, nb. 9). Nie będą więc umowami sprzedaży takie kontrakty, choćby ich treścią było przeniesienie własności rzeczy ruchomych, jeżeli punkt ciężkości leży w dostarczeniu rzeczy lub gdy ich istota ogranicza się do używania rzeczy (albo używania i pobierania pożytków). Art. 5 ust. 1 lit a) tiret pierwsze nie obejmuje wobec tego umów leasingu (por. art. 709¹ KC i nast.).

3. Miejsce wykonania zobowiązania z umowy sprzedaży
Przepis art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia 44/2001 precyzuje miejsce wykonania zobowiązania dla umów sprzedaży. Po orzeczeniu Trybunału jasne jest już, iż miejscem tym jest miejsce ostatecznego przeznaczenia rzeczy ruchomych, a więc miejsce, w którym rzeczy trafiły lub miały trafić w ręce nabywcy.
Jednakże reguła ta ma zastosowanie jedynie wówczas, gdy strony inaczej nie określą miejsca dostarczenia rzeczy. Tu pojawia się kwestia skutecznego porozumienia co do miejsca dostarczenia. Skuteczność uzgodnień w tym zakresie należy oceniać wg prawa ustalonego w oparciu o normy kolizyjne rozporządzenia Rzym I.
Zasada wynikająca z art. 5 pkt 1 lit b) ma zastosowanie, o ile miejsce dostarczenia leży na obszarze obowiązywania rozporządzenia 44/2001. Z treści przepisu wynika bowiem bezpośrednio, iż chodzi tam wyłącznie o miejsce w Państwie Członkowskim. Jeżeli miejsce dostarczenia rzeczy leży poza obszarem Unii Europejskiej, to miarodajne są zasady wynikające z art. 5 pkt 1 lit. a) RozpUEBrukselaI (Gottwald w: MünchKommZPO, 3. wyd. 2007, VO (EG) 44/2001 Art. 5, nb. 16). O właściwości miejscowej decyduje wówczas miejsce wykonania zobowiązania. Te jednak wchodzi w rachubę również pod warunkiem, iż znajduje się na terenie jednego z Państw Członkowskich Unii. Pozew może być bowiem wytoczony tylko przed sądem kraju członkowskiego (zob. zdanie wstępne do art. 5 rozporządzenia 44/2001).
Jeżeli w jednym z krajów członkowskich UE jest więcej niż jedno miejsc, do którego rzeczy miały być dostarczone (np. części samochodowe są dostarczane do wszystkich fabryk w danym kraju), właściwy jest sąd miejsca w którego okręgu znajduje się miejsce głównej dostawy. Miejsce to wyznacza się w oparciu o kryteria ekonomiczne (wyrok TS z 3.5.2007, C-386/05 Color Drack GmbH).
Sąd miejsca wykonania będzie właściwy także dla roszczeń o zapłatę ceny sprzedaży albo wynagrodzenia za wykonane usługi (Lackmann w: Musielak (red.), ZPO, 7. wyd. 2009, VO (EG) 44/2001 [EuGVVO] Artikel 5, nb. 10).





Właściwość miejscowa z obowiązuje dla wszystkich roszczeń umownych z umowy sprzedaży lub o świadczenie usług (Lackmann w: Musielak (red.), ZPO, 7. wyd. 2009, VO (EG) 44/2001 [EuGVVO] Artikel 5, nb. 10). Dzięki temu wszystkie roszczenia z jednej umowy podlegają właściwości jednego sądu.

D. SKUTKI ORZECZENIA
Skutki orzeczenia z 25 lutego 2010 r. nie ograniczają się jednak tylko do spraw procesowych. Wykładnia pojęcia umowy sprzedaży będzie obowiązywać także w zakresie zastosowania rozporządzenia Rzym I (rozp. 593/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z 17 czerwca 2008 r.). Z pkt 17 części wstępnej wynika bowiem nakaz wykładni pojęcia "świadczenia usług" i "sprzedaży towarów" w ten sam sposób, co w przypadku stosowania art. 5 rozporządzenia nr 44/2001.
Wykładnia miejsca dostarczenia rzeczy będzie prowadzić do następujących skutków w międzynarodowej sprzedaży towarów. Zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. a) RozpUERzymI prawem właściwym będzie - w razie braku wyboru prawa przez strony - prawo kraju siedziby sprzedawcy zaś powództwo będzie z reguły wytaczane w kraju siedziby nabywcy (ostateczne miejsce przeznaczenia). Jednakże taki sam skutek miałby miejsce, gdy powództwo zostanie wytoczone wg ogólnej reguły wyrażonej w art. 2 RozpUEBrukselaI.
Poza tym art. 5 należy do przepisów o właściwości szczególnej. Powinna więc dawać powodowi możliwość wyboru między sądami. Jednakże przyjęta przez Trybunał wykładnia nie dokonuje modyfikacji zasady wyrażonej w art. 2 RozpUEBrukselaI. Nie stwarza więc dla powoda żadnych nowych możliwości.

---