Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Wykładnia

A. Definicja
Wykładnią prawa jest proces zmierzający do ustalenia treści normy prawnej zawartej w przepisie prawnym.
Przez wykładnię prawa nazywany jest również wynik tego procesu.

Zależność między normą prawną a przepisem prawnym jest dwustronna: norma prawna może wynikać z jednego lub kulku przepisów prawa łącznie jak również sam przepis prawny może statuować jedną lub kilka norm prawnych.

Dla przykładu:
przepis 1: "każdy kto zabije człowieka podlega karze"
przepis 2: "nie podlega karze, kto zabija w obronie koniecznej"
Ustalenie normy prawnej wyłącznie na podstawie przepisu 1 będzie błędne, gdyż nie będzie uwzględniało treści przepisu 2, który określa sytuacje, kiedy sankcja określona w przepisie 1 nie będzie miała zastosowania.

B. Zastosowanie
Przy ustalaniu konieczności stosowania wykładni w celu ustalenia treści normy prawnej nie sposób nie zwrócić uwagi na paremię łacińską clara non sunt interpretanda, która stanowi, że przepis jasny nie wymaga interpretacji.

Zgodnie z tym stanowiskiem potrzeba przeprowadzenia wykładni prawa wynika jedynie z:
- nieuniknionych, naturalnych niejednoznaczności języka (naturalnego i prawnego),
- błędów popełnionych przez ustawodawcę,
- zamierzonych i celowo wprowadzonych przez ustawodawcę niejednoznaczności i nieostrości wypowiedzi normatywnych,
- ze "starzenia się” regulacji normatywnych, pojawienia się rozziewu pomiędzy regulacją normatywną a rzeczywistością.
W pozostałych wypadkach przepisy prawne nie wymagają interpretacji.

Paremia i powyższe stanowisko jest wg mnie błędne.
Aby móc zastosować jakikolwiek przepis należy przeprowadzić jego analizę (czyli interpretację właśnie) aby w jej wyniku otrzymać normę prawą. Dopiero bowiem ustaloną na podstawie przepisu normę prawną, składającą się z hipotezy (określającej kiedy?) i dyspozycji (określającej co?) można zastosować. Trzeba przecież pamiętać, że treść normy prawnej może wynikać z kilku przepisów prawnych.
Oznacza to, że każdy przepis prawny z definicji musi podlegać interpretacji.

Dodatkowo paremia zawiera błąd logiczny.
Co więcej, aby móc stwierdzić - zgodnie z powyższą paremią - iż dany przepis (lub norma prawna) jest jasny, należy dokonać jego oceny. Ocena nie jest znowu niczym innym jak interpretacją. Dopiero bowiem w wyniku interpretacji (w drodze zastosowania jednej lub kilku metod wykładni) możliwe jest ustalenie, jaki jest zakres normy prawnej i czy jest on jednoznaczny. Co więcej, z uwagi na różne rodzaje wykładni, w szczególności wykładnie dynamiczną czy systemową, trudno jest określić, kiedy należy zaprzestać interpretacji przepisu.

W efekcie nie da się określić wyniku wykładni przepisu przed jej przeprowadzeniem. Może się bowiem okazać, że przepis prawny, pozornie jasny, zawiera niejasną normę prawną lub odwrotnie: z przepisu pozornie niejednoznacznego w drodze wykładni otrzymuje się jasną i jednoznaczną normę prawną.
Wydaje się, że paremia powinna raczej brzmieć przepis jasny językowo nie wymaga dalszej interpretacji. Ale ona chyba również nie oddaje sensu powyższych rozważań...

C. Rodzaje
Na przestrzeni wieków wykształciło się kilka rodzajów wykładni przepisów prawa.

1. Teorie wykładni
Teorie wykładni prawa to doktryny mówiące jaka wykładnia powinna być. Są trzy teorie: wykładni statycznej, dynamicznej i mieszanej.
a. wykładnia statyczna
Wykładnią statyczną jest wykładnia prowadząca do ustalenia treści przepisu prawnego zgodnie z intencją ustawodawcy (historycznego), która faktycznie przyświecała mu przy wydawaniu danego aktu. Treść normy prawnej nie ulega zmianie w czasie.
Od strony praktycznej teoria ta nasuwa pewne trudności, nie tylko od strony możliwości ustalenia tych intencji (np. w drodze zapoznania się z uzasadnieniem projektu, wypowiedzi osób biorących udział w tworzeniu). Teorii tej nie da się bowiem zastosować w przypadku postępu technologicznego i rozwoju instytucji społecznych i prawnych - przepisy prawa tworzone były bowiem w celu regulacji konkretnych sytuacji.
Wykładnia statyczna ma również pozytywny aspekt: zapewnia stabilność prawa.
b. wykładnia dynamiczna
Wykładnią dynamiczną jest wykładnia prowadząca do ustalenia treści przepisu prawnego zgodnie ze zmieniającymi się warunkami społeczno-politycznymi. Treść normy prawnej ulega zmianie w czasie wraz ze zmianą sytuacji.
Zgodnie z tą teorią przyjmuje się, że jeżeli współczesny ustawodawca nie zmieniał dawnych przepisów to opowiada się ona za ich utrzymaniem i stosowaniem w nowych warunkach.
c. wykładnia mieszana
Wykładnią mieszaną jest wykładnia prowdząca do ustalenia treści przepisu prawnego zgodnie z intencją obecnego ustawodawcy.
Teoria stanowi zatem połączenie obu powyższych.

2. Rodzaje wykładni ze względu na moc obowiązującą
Należy wyróżnić tu cztery rodaje wykładni, dla których osią podziału jest moc obowiązywania tej wykładni: wykładnia autentyczna, doktrynalna i legalna i operatywna.
a. wykładnia autentyczna
Wykładnia dokonywana przez podmiot, który wydał dany akt normatywny. Zazwyczaj brak jest obowiązku dokonania takiej wykładni. Zazwyczaj również przyjmuje się, że taka wykładnia ma moc wiążącą równą interpretowanemu aktowi.
b. wykładnia doktrynalna
Wykładnia dokonywana przez prawników, najczęściej naukowców, zawarta w opiniach, artykułach, komentarzach. Nie ma ona mocy wiążącej.
Od strony praktycznej można jedynie twierdzić, iż treść takiej wykładni często uzależniona jest od poglądów zamawiającego. Fakt, że przepisy często są niejednoznaczne jedynie ułatwia pracę takim prawnikom.
c. wykładnia legalna
Wykładnia dokonywana przez wskazane w przepisach, uprawnione organy o mocy powszechnie obowiązującej.
W Polsce do wykładni legalnej uprawnione były następujące organy:

• Rada Pańtswa

powszechnie obowiązująca wykładnia ustaw
Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 22.07.1952 (Dz.U. z 1952 Nr 33 poz. 232) Rada Państwa cyt. "ustala powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw".
powszechnie obowiązująca wykładnia ustaw

• Trybunał Konstytucyjny

Zgodnie z art. 33a ust. 1 Konstytucji z 1952 r. (w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1982 r. Nr 11, poz. 83) i art. 11a ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z 1985 r. Nr 22, poz. 98 z późn. zm., w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 29 maja 1989 r. o przekazaniu dotychczasowych kompetencji Rady Państwa Prezydentowi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i innym organom państwowym (Dz.U. z 1989 Nr 34 poz. 178) - Trybunał przejął od Rady Państwa kompetencje w zakresie wykładni legalnej.
wyjaśnienia

• Centralna Rada Związków Zawodowych i Rada Pracy i Płac

(w ślad za Józef Nowacki, Józef Nowacki, Zygmunt Tobor, Zygmunt Tobor "Wstęp do prawoznawstwa")
Ślady wykładni legalnej można odnaleźć w uprawnieniu pewnych organów do dokonywania wykładni obowiązujących przepisó, która to wykładnia nie mając powszechnie obowiązującego charakteru wykładnią legalną nie jest. Można to wskazać na następujące organy:
wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej

• Sąd Najwyższy

Niezależnie od działalności Sądu Najwyższego w toku instancyjnym Sąd Najwyższy wydaje wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej. Naruszenie wytycznych mogło stanowić podstawę uchylenia lub zmiany orzeczenia. W ustawie z 1984 r. wskazano, że wytyczne wiążą wszystkie sądy i organy podlegające jurysdykcji Sądu Najwyższego.
[zgodnie z art. 28 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 1962 Nr 11 poz. 54) , art. 13, 23 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 1984 Nr 45 poz. 241)]
zasady prawne

• Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy wydawał uchwały w powiększonym składzie (7 sędziów, izby, połączonych izb) mające "na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, które budzą wątpliwości albo których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie". Uchwały otrzymywały moc zasad prawnych (uchwały składu 7 sędziów mogły ale nie musiały) i były wiążące dla innych składów Sądu Najwyższego, które chcąc odejść od danej zasady prawnej, musiały dać sprawę pod rozstrzygnięcie składowi powiększonemu.
[art. 28 ustawy o Sądzie Najwyższym z 1962 r., art. 13, 23 ustawy o Sądzie Najwyższym z 1984 r., ustawy z 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. Nr 240 poz. 2052)]
uchwały

• Naczelny Sąd Administracyjny

Uprawnienia do wydawania uchwał przez Naczelny Sąd Administracyjny zostały skonstrułowane w sposób analogiczny do uprawnień Sądu Najwyższego co do zasad prawnych (podejmowanych również w drodze uchwał). [art. 269 UNSA]
interpretacje

• organy podatkowe, celne

Wydaje się że również formą interpretacji legalnej jest interpretacja dokonywana przez uprawnione organy w drodze np. interpetacji dot. przepisów podatkowych, informacje o stosowaniu prawa celnego.
d. wykładnia operatywna
Wykładnia dokonywana w toku stosowania prawa przez organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych spraw. Wykładnia taka jest wiążąca dla stron, gdyż stanowi podstawę rozstrzygnięcia.

3. Rodzaje wykładni ze względu na jej sposób dokonania
a. wykładnia językowa
Wykładnia językowa polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego ze względu na język, w którym zostały sformułowane. Z uwagi na to, że pozostałe sposoby wykładni odchodzą od ustalonego tekstu przepisu, wykładnię językową przeprowadza się w pierwszej kolejności.
Wykładnia językowa zawiera następujące dyrektywy:

• do interpretacji tekstu prawnego mają zastosowanie wszelkie reguły używane w nauce o języku. Tekst prawny musi być sporządzony zgodnie z regułami gramatyki.
• użycie spójników ma szczególne skutki dla wykładni.
• nie wolno traktować żadnego fragmentu interpretowanego przepisu prawnego jako zbędnego. Ustawodawca kieruje się intencją precyzyjnego wyjaśnienia wszystkich zagadnień, dlatego nie można ominąć żadnej części wypowiedzi prawnej.
• tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam nie wolno ich wprowadzać interpretatorowi,
• jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej dziedzinie wiedzy, to należy przyjąć, iż termin ten ma takie znaczenie, jak w tych dziedzinach (domniemanie znaczenia specjalnego)
• gdy w systemie prawnym wiążąco ustalono znaczenie określonych zwrotów prawnych, to należy używać ich właśnie w tym znaczeniu. Dyrektywa ta związana jest z tzn. definicją legalną - występującą w tekstach prawnych, wprowadzoną przez prawodawcę w celu ustalenie wiążącego rozumienia poszczególnych terminów.
• gdy nie ma w tekście prawnych definicji legalnych: interpretowanych zwrotom prawnym nie należy nadawać znaczenie odmiennego od potocznego, chyba że istnieją dostateczne rację przypisania im odmiennego znaczenia
• bez umotywowanych racji nie należy identycznym sformułowaniom w tym samym akcie prawnym nadawać różnych znaczeń.
• wolno odstąpić od znaczenia literalnego jeśli znaczenie to nie prowadzi do absurdalnych konsekwencji

b. wykładnia systemowa
Wykładnia systemowa polega na ustaleniu znaczenia interpretowanej normy w kontekście całego systemu prawa.
Podstawowe dyrektywy wykładni systemowej są następujące:

• wszystkie normy powinny być interpretowane w sposób zgodny z zasadami prawa
• normie prawnej powinno się nadać znaczenie zgodne z Konstytucją (tzw. wykładnia prokonstytucyjna), normami prawa międzynarodowego i prawa europejskiego (tzw. wykładnia proeuropejska)
• znaczenie musi być zgodne z regułami danej części systemu, czyli gałęzi prawa
• nie należy interpretować przepisów tak aby były one sprzeczne z innymi przepisami
• interpretacji tekstu prawnego dokonuje, uwzględniają systematykę budowy danego aktu normatywnego, zatem wyciąganie wniosków dotyczących interpretacji części przepisu może nastąpić dopiero po zdefiniowaniu podstawowych pojęć przez ustawodawcę
• nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do luk

c. wykładnia funkcjonalna
Wykładnia funkcjonalna polega na ustaleniu znaczenia interpretowanej normy prawnej przez uwzględnienie całego kontekstu funkcjonalnego, jak ustrój ekonomiczny, społeczno–polityczny, kultura społeczna oraz ideologie etc. W tej interpretacji należy kierować się przede wszystkim celem, który przyświecał ogłoszeniu danej normy, koncentrując się na zbadaniu kontekstu, w jakim została ona wydana i celu jaki miała osiągnąć.

4. Rodzaje wykładni ze względu na jej efekt
a. wykładnia dosłowna (literalna)
Wykładnia dosłowna (interpretatio declarativa) ma miejsce wtedy, gdy spośród różnych znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych, wybrane zostaje to rozumienie, które zostało ustalone wyłącznie za pomocą dyrektyw językowych.
b. wykładnia rozszerzająca
Wykładnia rozszerzająca (interpretatio extensiva) polega na przypisaniu normie szerszego zakresu niż to wynika z jej brzmienia.
Z uwagi na swój charakter występuje wiele szczególnych ograniczeń stosowania wykładni rozszerzającej:

• nie wolno stosować w prawie karnym, jeśli miałoby to prowadzić do rozszerzania odpowiedzialności karnej oskarżonego (nulla poena sine lege, nullum crimen sine lege)
• nie wolno sotoswać w prawie podatkowym, jeśli miałoby to prowadzić do rozszerzania opodatkowania (nullum tributum sine lege)
• nie wolno rozszerzająco interpretować wyjątków od zasad
• nie wolno rozszerzająco interpretować przepisów specjalnych
• nie wolno rozszerzająco interpretować przepisów upoważniających

c. wykładnia zwęrzająca
Wykładnia zwężająca (interpretatio restrictiva) polega na przypisaniu normie węższego zakresu niż wynikający wprost z dosłownego brzmienia normy.

• wolności i uprawnienia mogą być interpretowane rozszerzająco

D. Dodatkowe źródła i literatura
"Wykładnia prawa" na portalu http://www.studia.korba.pl/, link http://www.studia.korba.pl/sciagi/1,3335,606,art.html (ost. spr. 10.11.2008)
"Teorie wykładni prawa" http://www.stosunek-prawny.nomain.info/teorie-wykladni-prawa/
"Wykładnia prawa. Wszystkie jej rodzaje" http://www.sciaga.pl/tekst/27438-28-wykladnia_prawa_wszystkie_jej_rodzaje
"Wykładnai prawa", http://pl.wikipedia.org/wiki/Wyk%C5%82adnia_prawa
"Wykładnia prawa – pojęcie i rodzaje wykładni" http://www.bryk.pl/teksty/studia/pozosta%C5%82e/prawo/26369-wyk%C5%82adnia_prawa_poj%C4%99cie_i_rodzaje_wyk%C5%82adni.html
Józef Nowacki, Józef Nowacki, Zygmunt Tobor, Zygmunt Tobor "Wstęp do prawoznawstwa", Wolters Kluwer Polska, 2007, ISBN 8375265985, 9788375265989

---

CategoryLeksykonW