Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

1. Stowarzyszenia i fundacje (UTW jako NGO lub w strukturach NGO)
NGO w formie stowarzyszenia działają na podstawie ustawy prawo o stowarzyszeniach. Natomiast fundacje działają na podstawie ustawy o fundacjach. Obydwie opierają się również na ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie.
Stowarzyszenie nie ma wyznaczonych ustawowo celów. Ustawa ogranicza się jedynie do stwierdzenia, że mają mieć one charakter niezarobkowy. Dla stowarzyszeń cechą charakterystyczną jest to, że stanowią dobrowolne, samorządne i trwałe zrzeszenia podmiotów. Niezarobkowy charakter nie stoi na przeszkodzie prowadzeniu działalności gospodarczej tylko że dochód stowarzyszenia nie może być dzielony między członków, lecz musi być przeznaczany na podtrzymywanie statutowych celów stowarzyszenia (Sarnecki, Prawo o stowarzyszeniach. Komentarz, 2007, art. 1 uw. 1).
Fundację (prowadzącą) UTW musi wyróżniać cel społecznie użyteczny (art. 1 UFundacje). Jednym z celów wymienionych w ustawie jest oświata. W przypadku UTW jest ona jednym z podstawowych aspektów działalności. UTW stawiają sobie za cel także "aktywizację społeczną osób starszych poprzez uczestnictwo w różnego rodzaju formach życia społecznego; propagowanie zasad kulturalnego współżycia społecznego i popieranie różnorodnych form aktywności intelektualnej, psychicznej i fizycznej adekwatnie do wieku, stopnia sprawności i zainteresowań członków stowarzyszenia". Ponieważ wyliczenie w art. 1 UFundacje nie jest wyczerpujące ("w szczególności"), można realizować przy pomocy tej formy prawnej również inne cele. (JachimowiczNalepa2012, str. 10 i 19). Przykładem UTW prowadzonego przez fundację jest UTW FUNDACJI KATOLICKIEGO GIMNAZJUM I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO im. Jana Pawła II w Łodzi. UTW w formie fundacji jest z kolei Drugi Łódzki UTW.
Ten model działalności UTW wyróżnia to, że UTW lub podmioty je prowadzące posiadają osobowość prawną i - co za tym idzie - są niezależne organizacyjnie od innych podmiotów. UTW działające w tej formie posiadają własne organy (zarząd, zgromadzenie, komisję rewizyjną). Strukturę wewnętrzną i ich wzajemne relacje jak również stosunki wobec osób trzecich ("studentów" UTW) regulują statuty i regulaminy (proceduralne lub merytoryczne).

Stowarzyszenia i fundacje finansują się ze składek członkowskich oraz pozyskiwanych dotacji z różnych źródeł (dotacje od samorządów, środki z funduszy UE, darowizny, ew. działalność gospodarcza - np. aktywności komercyjne z celem pozyskania środków na realizację celów statutowych).

UTW mogą także działać jako jednostki wewnętrzne stowarzyszeń lub fundacji, których spektrum działania obejmuje nie tylko uniwersytety trzeciego wieku. W tym wypadku stowarzyszenia lub fundacje są organiem prowadzącym UTW. Podstawą prawną utworzenia UTW w tej formie jest statut stowarzyszenia lub fundacji a sposób działania jest przedmiotem regulaminu (JachimowiczNalepa2014).

2. Samorządy jako podmioty prowadzące UTW
Samorządy mogą powołać UWT na mocy art. 7 ust. 1 pkt 8, 9, 17 USamorzGm). UTW tworzone przez JST są z reguły częścią centrów kultury, centrów kształcenia ustawicznego, bibliotek, ośrodków pomocy społecznej (JachimowiczNalepa2014, str. 9). UTW działają wówczas jako jednostki organizacyjne tych instytucji samorządowych i w oparciu o ich akty statuujące (np. statut gminnego albo miejskiego domu kultury).
Obecnie znaczenie UTW podkreśla (przepis art. 5c USamorzGm nie istnieje), gdzie przedstawicielom UTW gwarantuje się miejsce w gminnej radzie seniorów.
Można również spotkać się z modelem, gdzie JST jest członkiem stowarzyszenia prowadzącego UTW (zob. Koszyce czy Chodzież)

3. UTW w strukturach szkół wyższych
W tym wypadku organem prowadzącym UTW jest publiczna albo prywatna szkoła wyższa. Z reguły UTW w tej postaci jest kierowany przez pełnomocnika rektora (JachimowiczNalepa2014, s. 10). Podstawą prawną jest art. 6 ust. 1 pkt 5 PrSzkolWyższ (uczelnia ma prawo m.in. do "prowadzenia studiów podyplomowych, kursów dokształcających i szkoleń") oraz art. 84 ust. 3 PrSzkolWyższ.
Finansowanie następuje z własnego budżetu uczelni, opłat uczestników oraz z pozyskanych z różnych źródeł funduszy.

1. Tworzenie UTW w formie stowarzyszenia
Zob. (Jachimowicz/Nalepa, Poradnik, 2012, str. 13 i nast.)

2. Tworzenie UTW w formie fundacji
Zob. (Jachimowicz/Nalepa, Poradnik, 2012, str. 11). Podstawowym aktem jest akt oświadczenie woli fundatora o ustanowieniu fundacji (art. 3 ust. 1 UFundacje). W akcie erekcyjnym fundacji fundator ustala statut fundacji, określający jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji (art. 5 ust. 1 UFundacje).
Dla utworzenia UTW w ramach już istniejącej fundacji potrzebne jest odpowiednie umocowanie w statucie fundacji oraz uchwała właściwego organu fundacji.

3. UTW jako instytucje samorządowe
Utworzenie albo umożliwienie tworzenia UTW w tej formie następuje w drodze uchwały właściwej jednostki, zmieniającej statut odpowiedniej instytucji. Jeżeli przewidziano taką sytuację w regulaminie jednostki, utworzenie UTW może nastąpić także na mocy zarządzenia uprawnionego kierownika gminnej jednostki organizacyjnej (np. Wronki).

4. UTW jako jednostka szkoły wyższej
O utworzeniu UTW jako uczelnianej jednostki decydują władze uczelni. Z reguły jest to uchwała senatu (upoważniająca rektora do realizacji uchwały). Uchwała jest podejmowana na podstawie odpowiedniego przepisu Statutu uczelni w związku z art. 62 PrSzkolWyższe i art. 84 PrSzkolWyższe. Uchwałą senatu ustanawia się również regulamin organizacyjny UTW (zob. Uchwała Senatu UWr).
Tego typu UTW mają też filie (zob. filia UTW UG w Pruszczu Gdańskim

1. Przychody stowarzyszenia
Stowarzyszenia mają szerokie możliwości finansowania swojej działalności. Mogą czerpać przychody z:

1. składek członkowskich,
2. darowizn, zapisów i spadków, środków pochodzących z ofiarności prywatnej, ze sponsoringu, zbiórek publicznych,
3. dotacji, subwencji,
4. udziałów, kontraktów, środków z funduszy publicznych, grantów, zlecenia usług, wpływów z działalności statutowej stowarzyszenia, dochodów z działalności gospodarczej;
5. dochodów z majątku stowarzyszenia, w tym z dochodów z kapitału (odsetki, lokaty, akcje), dochodów z nieruchomości i ruchomości będących własnością lub w użytkowaniu stowarzyszenia.

W przypadku gdy stowarzyszenie prowadzi działalność gospodarczą trzeba pamiętać, że działalność taka prowadzona przez stowarzyszenie może mieć wyłącznie
charakter dodatkowy w stosunku do działalności pożytku publicznego. Przychody z niej mogą być przeznaczane wyłącznie na realizację celów statutowych.
UTW, w których bierze udział JST (czy to jako organ prowadzący czy ewentualnie jako członek stowarzyszenia, może również liczyć na wsparcie niefinansowe w postaci bazy lokalowej, wyposażenia biurowego, pomocy organizacyjnej itp.).

2. Przychody fundacji
Już w akcie fundacyjnym należy wskazać składniki majątkowe, z których ma być finansowana działalność fundacji. Ustawa wskazuje, że mogą być to m.in. pieniądze, papiery wartościowe, a także oddane fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości (art. 3 ust. 3 UFundacje).

3. UTW jako jednostka organizacyjna JST
Jeżeli UTW są jednostkami domu kultury, JST jako organizatorzy działalności kulturalnej "zapewniają instytucji kultury środki niezbędne do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej oraz do utrzymania obiektu, w którym ta działalność jest prowadzona" (art. 12 UOrgProwDziałKult). Instytucja kultury pokrywa koszty bieżącej działalności i zobowiązania z uzyskiwanych przychodów (art. 28 ust. 1 UOrgProwDziałKult). Przychodami instytucji kultury są przychody z prowadzonej działalności, w tym ze sprzedaży składników majątku ruchomego, przychody z najmu i dzierżawy składników majątkowych, dotacje podmiotowe i celowe z budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, środki otrzymane od osób fizycznych i prawnych oraz z innych źródeł (art. 28 ust. 2 UOrgProwDziałKult). Ponadto - na podstawie art. 28 ust. 3 UOrgProwDziałKult - instytucje kultury mogą otrzymywać dotacje:

1. podmiotowe na dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie realizowanych zadań statutowych, w tym na utrzymanie i remonty obiektów;
2. celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji;
3. celowe na realizację wskazanych zadań i programów.