Roszczenia odszkodowawcze
przesłanki, zasady odpowiedzialności odszkodowawczej
A. Grupy roszczeń
Roszczenia te dzielą się na takie, które mają swoje źródła w kontrakcie (roszczenia ex contractu) lub w czynie niedozwolonym (roszczenia ex delicto).
Czołową grupę przepisów tworzą regulacje o czynach niedozwolonych (art. 415 KC
art. 415 KC
Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
i nast.). Odpowiedzialność na podstawie tych przepisów określa się mianem odpowiedzialności deliktowej (odpowiedzialność ex delicto). Jej cechą charakterystyczną jest brak wcześniejszego stosunku zobowiązaniowego pomiędzy poszkodowanym a podmiotem zobowiązanym do naprawienia szkody. Dopiero bowiem zachowanie powodujące szkodę powoduje, iż między tymi stronami zawiązuje się stosunek zobowiązaniowy – deliktowy. Czasem jednak strony mogą być już połączone stosunkiem zobowiązaniowym (np. umową). W takich wypadkach również może dojść do odpowiedzialności deliktowej, ale tylko wtedy, gdy przyczyna powstania szkody leży poza zakresem uregulowanym umową. Inaczej bowiem zastosowanie ma drugi typ odpowiedzialności – odpowiedzialność kontraktowa.Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
Drugą grupę przepisów stanowią regulacje o tzw. odpowiedzialności kontraktowej (odpowiedzialność ex contractu), art. 471 KC
art. 471 KC
Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
i nast. Dla tego typu odpowiedzialności charakterystyczne jest z kolei to, że szkoda powstaje na skutek niewykonania albo nienależytego wykonania albo gdy świadczenie jest niemożliwe bądź wykonanie nieterminowo. Za każdym razem jednak powstała szkoda pozostaje w ścisłym związku ze stosunkiem zobowiązaniowym.Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Obok tych dwóch najważniejszych podstaw odpowiedzialności istnieją pomniejsze, np.: odpowiedzialność wynikająca ze stosunków quasi-umownych, odpowiedzialność odszkodowawcza jako skutek dozwolonego zachowania (art. 142 KC
art. 142 KC
§ 1. Właściciel nie może się sprzeciwić użyciu a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inną osobę, jeżeli to jest konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osoby lub osoby trzeciej. Może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się także w razie niebezpieczeństwa grożącego dobrom majątkowym, chyba że grożąca szkoda jest oczywiście i niewspółmiernie mniejsza aniżeli uszczerbek, który mógłby ponieść właściciel wskutek użycia, uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy.
i art. 182 KC§ 1. Właściciel nie może się sprzeciwić użyciu a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inną osobę, jeżeli to jest konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osoby lub osoby trzeciej. Może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się także w razie niebezpieczeństwa grożącego dobrom majątkowym, chyba że grożąca szkoda jest oczywiście i niewspółmiernie mniejsza aniżeli uszczerbek, który mógłby ponieść właściciel wskutek użycia, uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy.
art. 182 KC
§ 1. Rój pszczół staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem trzech dni od dnia wyrojenia. Właścicielowi wolno w pościgu za rojem wejść na cudzy grunt, powinien jednak naprawić wynikłą stąd szkodę.
§ 2. Jeżeli rój osiadł w cudzym ulu nie zajętym, właściciel może domagać się wydania roju za zwrotem kosztów.
§ 3. Jeżeli rój osiadł w cudzym ulu zajętym, staje się on własnością tego, czyją własnością był rój, który się w ulu znajdował. Dotychczasowemu właścicielowi nie przysługuje w tym wypadku roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.
), gwarancje ustawowe (art. 516 KC§ 1. Rój pszczół staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem trzech dni od dnia wyrojenia. Właścicielowi wolno w pościgu za rojem wejść na cudzy grunt, powinien jednak naprawić wynikłą stąd szkodę.
§ 2. Jeżeli rój osiadł w cudzym ulu nie zajętym, właściciel może domagać się wydania roju za zwrotem kosztów.
§ 3. Jeżeli rój osiadł w cudzym ulu zajętym, staje się on własnością tego, czyją własnością był rój, który się w ulu znajdował. Dotychczasowemu właścicielowi nie przysługuje w tym wypadku roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.
art. 516 KC
Zbywca wierzytelności ponosi względem nabywcy odpowiedzialność za to, że wierzytelność mu przysługuje. Za wypłacalność dłużnika w chwili przelewu ponosi odpowiedzialność tylko o tyle, o ile tę odpowiedzialność na siebie przyjął.
, art. 103 KCZbywca wierzytelności ponosi względem nabywcy odpowiedzialność za to, że wierzytelność mu przysługuje. Za wypłacalność dłużnika w chwili przelewu ponosi odpowiedzialność tylko o tyle, o ile tę odpowiedzialność na siebie przyjął.
art. 103 KC
§ 1. Jeżeli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta.
§ 2. Druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.
§ 3. W braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.
), nadużycie samopomocy (art. 343 KC§ 1. Jeżeli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta.
§ 2. Druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.
§ 3. W braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.
art. 343 KC
§ 1. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania.
§ 2. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.
§ 3. Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do dzierżyciela.
) oraz culpa in contrahendo.§ 1. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania.
§ 2. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.
§ 3. Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do dzierżyciela.
B. Przesłanki roszczeń
Dla każdej z tych wspólne są przesłanki odpowiedzialności.
C. Zasady odpowiedzialności
Ustawa wyróżnia następujące zasady odpowiedzialności:
- zasada winy,
- zasada ryzyka,
- zasada bezprawności,
- zasada słuszności i
- zasada gwarancyjno-rapartycyjna (zob. RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, nb. 207 - 211).
1. Zasada ryzyka
Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka rodzi samo już podjęcie niebezpiecznej (ryzykownej) działalności. Takim ryzykownym zachowaniem jest np. wg art. 474 KC
2. Zasada winy
Podstawowym typem odpowiedzialności jest jednak odpowiedzialność na zasadzie winy. Tą zasadę wyznacza art. 472 KC
Niezachowanie należytej staranności może mieć formę umyślności albo nieumyślności.
Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka rodzi samo już podjęcie niebezpiecznej (ryzykownej) działalności. Takim ryzykownym zachowaniem jest np. wg art. 474 KC
art. 474 KC
Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika.
posłużenie się innymi osobami. Ponadto odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka jest także popadnięcie w zwłokę wg art. 478 KCDłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika.
art. 478 KC
Jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości, dłużnik będący w zwłoce odpowiedzialny jest za utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia, chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym.
. W naszym kazusie brak jest jednak podstaw do przyjęcia odpowiedzialności wg tej reguły.Jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości, dłużnik będący w zwłoce odpowiedzialny jest za utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia, chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym.
2. Zasada winy
Podstawowym typem odpowiedzialności jest jednak odpowiedzialność na zasadzie winy. Tą zasadę wyznacza art. 472 KC
art. 472 KC
Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.
, który przewiduje, iż dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności. Definicję należytej staranności zawiera natomiast art. 355 KCJeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.
art. 355 KC
§ 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność).
§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.
, wg którego należyta jest taka staranność, jaką się ogólnie wymaga w stosunkach danego rodzaju. Przez należytą staranność rozumiemy więc obiektywnie istniejący wzorzec postępowania stworzony w celu jak najlepszego, poprawnego wykonywania zobowiązań, a jednocześnie zabezpieczający interesy zobowiązanych przez odniesienie treści staranności do danego rodzaju stosunków (BanaszczykGraneckiPalestra2002, nr 7-8 str. 12 i nast.). § 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność).
§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.
Niezachowanie należytej staranności może mieć formę umyślności albo nieumyślności.
a. umyślność
Umyślność (wina umyślna) polega na tym, że dłużnik chce naruszyć ciążące na nim obowiązki należytego zachowania (dolus directus) albo – przewidując możliwość takiego naruszenia – na to się godzi (por. RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, nb. 747).
b. nieumyślność
Nieumyślność (wina nieumyślna, niedbalstwo) to niedołożenie należytej staranności (Radwański, op.cit.; inaczej: BanaszczykGraneckiPalestra2002, str. 12 i nast.). Nieumyślność przyjmuje formę lekkomyślności (lżejszy stopień) albo rażącego niedbalstwa.
Należy pamiętać, że ustawa ułatwia poszkodowanemu dochodzenia roszczenia poprzez przyjęcie domniemania winy i przerzucenie tym samym ciężaru dowodu na tego, który szkodę wyrządził (art. 6 KC
Umyślność (wina umyślna) polega na tym, że dłużnik chce naruszyć ciążące na nim obowiązki należytego zachowania (dolus directus) albo – przewidując możliwość takiego naruszenia – na to się godzi (por. RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, nb. 747).
b. nieumyślność
Nieumyślność (wina nieumyślna, niedbalstwo) to niedołożenie należytej staranności (Radwański, op.cit.; inaczej: BanaszczykGraneckiPalestra2002, str. 12 i nast.). Nieumyślność przyjmuje formę lekkomyślności (lżejszy stopień) albo rażącego niedbalstwa.
Należy pamiętać, że ustawa ułatwia poszkodowanemu dochodzenia roszczenia poprzez przyjęcie domniemania winy i przerzucenie tym samym ciężaru dowodu na tego, który szkodę wyrządził (art. 6 KC
art. 6 KC
Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.
). Tak jest właśnie w przypadku art. 471 KCCiężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.
art. 471 KC
Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
– to dłużnik musi bowiem wykazać, że szkoda jest następstwem okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi.Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
D. Schemat
zob.: SchematRoszczeniaOdszkodowawcze
CategoryCzynyNiedozwolone CategoryOdpowiedzialnoscOdszkodowawcza
Na tej stronie nie ma komentarzy
