Geneza mediacji i jej instytucjonalizacja
przedstawienie historii mediacji oraz procesu ujmowania jej w ramy prawne
A. Historia mediacji
Wbrew powszechnemu przekonaniu, mediacja jako alternatywna metoda rozwiązywania sporów nie jest zjawiskiem nowym i nieznanym. Jej początków należy upatrywać w czasach antycznych, gdzie już przyjmowano, że „porozumienie jest warte więcej niż proces”.
Jednakże docenienie mediacji pod względem prawnym jest bez wątpienia zasługą minionej epoki. Procedura mediacyjna wywodzi się z ojczyzny współczesnej mediacji – USA, gdzie w latach 70-tych XX wieku rozpoczęła swoją drogę do sukcesu. Spektakularny rozwój mediacji i pozostałych form ADR mający miejsce w tym okresie w Stanach Zjednoczonych był przede wszystkim krytyczną odpowiedzią na niewydolność tradycyjnego rozstrzygania sporów przez system sądownictwa powszechnego (raptowny wzrost ilości spraw sądowych, wydłużenie czasu postępowań, wzrost kosztów postępowań sądowych). Z drugiej strony koncepcja ADR oznaczała realizację postulatu poszerzenia dostępu jednostki do wymiaru sprawiedliwości sensu largo poprzez uzupełnienie tradycyjnego systemu sądownictwa powszechnego i arbitrażowego opartego na mechanizmie konfliktu stron, rozstrzyganego władczo przez trzeci podmiot (sędzia, arbiter) przez inne mechanizmy i fora oparte nie na konfrontacji, a na dialogu prowadzącym do rozwiązania sporu w trybie ugody stron przy pomocy neutralnego podmiotu.
B. Rozwój mediacji w Europie
Pod wpływem impulsów płynących zza oceanu, mediacja zaczęła rozwijać się w Europie i pozostałych częściach świata. Rosnące znaczenie mediacji w Europie przyczyniło się do rozwoju tendencji do jej prawnego uregulowania oraz do jej instytucjonalizacji.
1. Rekomendacje Rady Europy
Wychodząc naprzeciw problemom pojawiającym się w wymiarze sprawiedliwości, Rada Europy przyjęła szereg dokumentów mających charakter rekomendacji zalecających Krajom Członkowskim Unii Europejskiej wprowadzenie i promowanie mediacji. Wśród nich na szczególną uwagę w tym zakresie zasługują:
- Rekomendacja nr R/81/7 z 14.5.1981 r. o środkach ułatwiających dostęp do wymiaru sprawiedliwości zalecająca „eliminowanie archaicznych procedur, które nie przynoszą pożytecznych rezultatów”,
- Rekomendacja nr R/86/12 z 16.9.1986 r. dotycząca środków zapobiegających nadmiernemu obciążaniu sądów i ograniczających to obciążenie, z której wynikał postulat, że tam gdzie to jest właściwe zachęca się do polubownego rozwiązywania sporów albo w trybie pozasądowym bądź przed wszczęciem postępowania sądowego lub podczas jego trwania,
- Rekomendacja nr R/98/1 z 21.1.1998 r. zalecająca wprowadzenie oraz promowanie mediacji rodzinnych,
- Rekomendacja nr Rec. (2002) 10 z 18.9.2002 r. dotycząca mediacji w sprawach cywilnych, w której zwrócono uwagę na istnienie szczególnego interesu w sformułowaniu odrębnych reguł dotyczących procedury mediacyjnej, nie odnosząc tego do innych form ADR.
2. Zielona Księga (Green Paper)
W rozważaniach nad modelem mediacji w sprawach cywilnych w państwach Unii Europejskiej istotną rolę odegrała przyjęta 19.4.2002 r. przez Komisję Europejską Zielona Księga (Green Paper) - tekst dostępny na stronie internetowej - o alternatywnych metodach rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlowych. Jej celem było zapoczątkowanie debaty z udziałem wszystkich zainteresowanych państw, instytucji i organizacji na temat potrzeby i sposobu uregulowania mediacji i pozostałych metod ADR w Krajach Wspólnoty.
3. Ustawa wzorcowa UNCITRAL
Ważnym etapem w rozwoju tendencji do nadawania mediacji ustawowych ram prawnych jest przyjęta 24.6.2002 r. przez Komisję Międzynarodowego Prawa Handlowego ONZ (United Nations Commission on International Trade Law – UNCITRAL) ustawa wzorcowa o międzynarodowej koncyliacji handlowej. Głównym jej założeniem jest stworzenie podstawy prawnej do traktowania ugody zawartej w postępowaniu pojednawczym między stronami jako pełny tytuł wykonawczy (egzekucyjny) warunków ustalonych w takiej ugodzie.
4. Europejski Kodeks Postępowania Mediatorów
W następstwie dyskusji nad Zieloną Księgą Komisja Europejska na konferencji w Brukseli w dniu 2.7.2004 r. przyjęła Europejski Kodeks Postępowania Mediatorów. Jest to dokument nieformalny, którego celem jest promowanie mediacji i pomoc organizacjom zajmującym się tą metodą we wprowadzaniu mediacji o wysokim standardzie.
5. Projekt Dyrektywy
Wyrazem narastającego zainteresowania w dziedzinie mediacji cywilnej ze strony Unii Europejskiej, a jednocześnie efektem lepszego zrozumienia istoty mediacji, jest Projekt Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie niektórych aspektów mediacji cywilnych i gospodarczych z 22.10.2004 r. zobowiązującej Państwa Członkowskie Unii do wprowadzenia instytucji mediacji w sprawach cywilnych i handlowych do ich systemów prawnych do 1.9.2007 r. Głównym celem projektu jest zapewnienie stronom pełniejszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, przez wprowadzenie ogólnych i przewidywalnych ram prawnych, dotyczących pewnych zagadnień w mediacji cywilnej i gospodarczej (m.in. przedawnienie, konstytucyjne prawo do drogi sądowej) oraz ich usytuowanie względem wymiaru sprawiedliwości.
6. Dyrektywa 2008/52/EC o niektórych aspektach mediacji w sprawach cywilnych i handlowych
W dniu 13 czerwca 2008 r. weszła w życie dyrektywa 2008/52/ EC o niektórych aspektach mediacji w sprawach cywilnych i handlowych.
Państwa Unii Europejskiej otrzymały trzy lata, aby dostosować ustawodawstwo do regulacji unijnej. Dyrektywa nie wprowadziła jednak żadnych szczegółowych wymagań dotyczących kwalifikacji mediatorów, co należy ocenić negatywnie. Natomiast regulacja ta nałożyła na poszczególne państwa obowiązek dbania o to, aby mediatorzy byli świadomi istnienia europejskiego kodeksu postępowania dla mediatorów (European Code of Conductor for Mediators). Obszernie na ten temat pisze Rafał Morek w artykule Rzeczypospolitej z dnia 13 czerwca 2008 r.
C. Literatura
1. A. Wach, Delimitacja mediacji i koncyliacji jako samodzielnych form ADR, R.Pr. 2005, nr 2,
2. E. Gmurzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych w amerykańskim systemie prawnym – zastosowanie w Europie i w Polsce, Warszawa 2007,
3. E. Gmurzyńska, Mediacje – czy nowa metoda rozstrzygania sporów w systemie sądów powszechnych? Uwagi krytyczne na temat mediacji w systemie amerykańskim, PP UW nr 2 czerwiec 2004,
4. M. Jurgilewicz, Regulacje europejskie dotyczące mediacji oraz pozostałych metod ADR,
5. M. Ślązak, Alternatywne sposoby rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlowych w pracach CCBE, R.Pr. 2003, nr 2,
6. T. Szurski, Ustawa wzorcowa UNCITRAL w sprawie międzynarodowego rozjemstwa handlowego (postępowań pojednawczych), R.Pr. 2003, nr 1.
CategoryMediacjaWSprawachCywilnych
Na tej stronie nie ma komentarzy
