Wersja [10789]
To jest stara wersja KazusRoszczenieWindykacyjne4 utworzona przez MarcinKrzymuski, 2009-11-25 23:06:25.
Kazus nr 4 z zakresu roszczenia windykacyjnego
prawo właściwe dla roszczeń windykacyjnych
A. Stan faktyczny
Bank (B) GmbH z siedzibą w Niemczech żąda od T wydania czterech maszyn fotograficznych. Uzasadnia to tym, że T zaciągnął u niego w 2000 r. cztery kredyty na zakup czterech wskazanych maszyn, a dla zabezpieczenia tych kredytów przeniósł na B własność zakupionych maszyn. Wobec niespłacania kredytów B wypowiedział umowę kredytową i zażądała wydania maszyn. Powoływane umowy kredytowe miały być zawarte przez wymianę oświadczeń woli: wniosków kredytowych o udzielenie podlegającego spłacie w ciągu czterech lat kredytu w wysokości 80.000 euro (ofert) - ze strony T, i odpowiedzi na te wnioski (akceptacji ofert) - ze strony Banku. Wnioski o kredyt na zakup maszyn z terminem dostawy "luty 1991 r." i "marzec 1991 r." nie zostały jednak wypełnione w części dotyczącej terminów i sposobu spłaty kredytów. Stosownie jednak do warunków kredytowych B, kwoty kredytu zostały wypłacone oznaczonemu przez T podmiotowi (sprzedawcy maszyn) i dopiero po tej wypłacie T otrzymał zamówione maszyny oraz rozpoczął spłacanie kredytów.
Czy Bank może domagać się wydania maszyn?
B. Rozwiązanie
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.3.2002 r., I CKN 1137/99, opubl. w OSNC z 2003 r. Nr 4, poz. 51)
Roszczenie Banku (B) wobec Tadeusza (T) o wydanie maszyn fotograficznych.
Bank miałby roszczenie wobec T, gdyby był właścicielem maszyn, zaś T władałby nimi bez tytułu prawnego.
Ponieważ mamy w tym wypadku do czynienia z stanem faktycznym z elementem zagranicznym (Sachverhalt mit Auslandsberührung), w pierwszej kolejności należy ustalić właściwe dla danego roszczenia prawo materialne (statut).
1. Właściwy statut
Ustalenie właściwego dla rozstrzygnięcia sprawy głównej (Hauptsache) statutu, wymaga sprawdzenia najpierw istnienia norm materialnych na poziomie międzynarodowym (internationales Einheitsrecht), następnie międzynarodowego prawa kolizyjnego (internationales Kollisionsrecht), a dopiero na końcu w wewnętrznym prawie kolizyjnym (innerstaatliches Kollisionsrecht).
a. międzynarodowe prawo materialne
Należy sprawdzić, czy istnieją na płaszczyźnie prawa międzynarodowego przepisy materialne z zakresu prawa rzeczowego. Zastosowanie konwencji pada się zawsze pod względem podmiotowym, przedmiotowym, czasowym i przestrzennym (persönlicher, sachlicher, zeitlicher und räumlicher Anwendungsbereich).
Umów międzynarodowych jednak z zakresu prawa rzeczowego nie ma.
b. międzynarodowe prawo kolizyjne
W następnej kolejności bada się istnienie międzynarodowych norm kolizyjnych. W zakresie prawa rzeczowego brak jest jednak takowych, które dotyczyłyby roszczeń windykacyjnych.
Brak jest międzynarodowych norm kolizyjnych dotyczących roszczeń windykacyjnych.
c. wewnętrzne prawo kolizyjne
Wobec braku norm międzynarodowych źródłem norm kolizyjnych jest prawo wewnętrzne, dla Polski ustawa z 12.11.1965 r. - prawo prywatne międzynarodowe (PrPrywMiędzyn).
Ustalenie prawo miarodajnego dla danego stosunku prawnego (statutu) wymaga odnalezienia w ustawie odpowiedniej normy kolizyjnej, która wskaże właściwy porządek prawny.
a. kwalifikacja
W ustaleniu właściwego przepisu pomaga kwalifikacja (Qualifikation). Kwalifikacja ma za zadanie ustalić, czy dany stan faktyczny (roszczenie, stosunek prawny, elementy danego stosunku prawnego itp.) jest objęty zakresem określonej normy kolizyjnej. Należy więc w naszym przypadku odnaleźć tą normę kolizyjną w PPM, która swoim zakresem obejmuje także roszczenia windykacyjne. Należy dokonywać kwalifikacji z punktu widzenia materialnego legis fori, tzn. interpretować pojęcia występujące w hipotezie normy kolizyjnej tak, jak interpretuje się je w prawie sądu, który dokonuje tej kwalifikacji.
W naszym przypadku normą, która obejmuje swym zakresem roszczenia windykacyjne jest (akt prawny PrPrywMiędzyn nie istnieje) (zob. wyrok SN z dnia 22.3.2002, I CKN 1137/99, opubl. w OSNC z 2003 r. Nr 4, poz. 51), gdyż obejmuje on swoim zastosowaniem wszelkie zagadnienia związane z prawem własności.
b. łącznik normy kolizyjnej
Po odnalezieniu normy kolizyjnej ustala się prawo właściwe. Pomaga w tym łącznik normy kolizyjnej (Anknüpfungsmoment, Anknüpfungsgegenstand), tzn. element, który łączy dany stosunek prawny z określonym porządkiem prawnym. W przypadku (akt prawny PrPrywMiędzyn nie istnieje), łącznikiem jest “miejsce położenia rzeczy” (Belegenheitsort der Sache). Prawem właściwym jest więc prawo, które obowiązuje w miejscu, w którym rzecz się znajduje w chwili zgłaszania roszczenia. Statutem rzeczowym jest więc w tym wypadku prawo polskie, gdyż maszyny znajdują się w chwili zgłaszania roszczenia przez B w Polsce.
2. Przesłanki roszczenia windykacyjnego – art. 222 § 1 KC
art. 222 KC
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
Ponieważ statutem rzeczowym jest prawo polskie, podstawą roszczenia windykacyjnego jest art. 222 § 2 KC
art. 222 KC
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
.§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
a. przedmiot roszczenia
Nie ma wątpliwości, że maszyny stanowią rzecz.
b. własność podnoszącego roszczenie
B mógłby podnieść roszczenie windykacyjne, gdyby był właścicielem maszyn. B byłby ich właścicielem, jeżeli N.DE, do której maszyny należały na początku, przeniosła skutecznie własność na T, a następnie T na B.
a. przeniesienie własności przez N.DE na T
Roszczenie B zależy więc od stosunku prejudycjalnego w postaci przeniesienia własności z N.DE na T. Odpowiedź na to zagadnienie stanowi więc tzw. kwestię wstępną (Vorfrage). Ponieważ chodzi tu o przesłankę przepisu prawa materialnego a nie kolizyjnego, jest to kwestia wstępna materialnoprawna (materiellrechtliche Vorfrage, Vorfrage). Więcej na ten temat można przeczytać w skrypcie autorstwa prof. Martiny'ego. Powstaje pytanie, wg jakiego prawa oceniać kwestię wstępną (Anknüpfung der Erstfrage). Przeważa pogląd o odrębnym ustaleniu statutu (selbständige Anknüpfung), a więc prawo wskazane przez normę kolizyjną legis fori, miarodajną ze względu na rodzaj kwestii. której dotyczy. Oznacza to, że musimy odnaleźć normę kolizyjną, wg której ocenimy nabycie własności przez T (a więc znów zastosowanie kwalifikacji i następnie łącznika). Miarodajną normą kolizyjną dla wskazania statutu właściwego dla nabycia własności jest (akt prawny PrPrywMiędzyn nie istnieje). Nabycie podlega wg tego przepisu prawu tego państwa, w którym znajdował się przedmiot tych praw w chwili, gdy nastąpiło zdarzenie pociągające za sobą wymienione skutki prawne.
Ponieważ w chwili nabywania maszyn przez T od N.DE maszyny były w Niemczech, nabycie własności przez T należy oceniać wg prawa niemieckiego, a więc § 929 i nast. BGB. Ponieważ brak jest jakichkolwiek wątpliwości co do skuteczności przeniesienia własności na T, uznać należy, że T stał się ich właścicielem.
b. przeniesienie własności przez T na B
Teraz należy ustalić, czy B nabył własność od T na podstawie umowy. Ponieważ znów jest to kwestia wstępna, ustalamy, gdzie znajdowały się maszyny w chwili przenoszenia zawarcia umowy o przeniesienie własności w celu zabezpieczenia kredytu.
Ponieważ maszyny w momencie zawarcia umowy o przeniesienie własności znajdowały się w Polsce, statutem rzeczowym dla tej kwestii jest prawo polskie ((akt prawny PrPrywMiędzyn nie istnieje)).
W prawie polskim przejście własności następuje na mocy umowy zobowiązaniowej, jeżeli ma ona również skutki rozporządzające, albo na mocy umowy wyłącznie rozporządzającej. Należy więc ustalić, jaki charakter ma umowa zawarta przez T i B. W tym wypadku jest to tzw. umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie. Polega ona na przeniesieniu własności na kredytodawcę z zastrzeżeniem, że po spłaceniu wszystkich rat kredytu kredytodawca przeniesienie własność z powrotem na kredytobiorcę. Moim zdaniem jest to umowa rzeczowa (przenosi własność (choć pod warunkiem) a nie zobowiązuje do przeniesienia własności). Umową zobowiązującą do przeniesienia własności jest natomiast umowa kredytowa.
Nabycie własności przez B zależy więc od tego, czy strony zawarły skuteczną umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie.
(1) zawarcie umowy wg prawa polskiego
Jeżeli chodzi o przeniesienie własności, to brak jest jakich wątpliwości, co do zgodności i dojścia oświadczeń woli. Niewątpliwie więc umowa przenoszące własność została zawarta.
(2) skuteczność umowy rzeczowej wg prawa polskiego
Przejcie prawa własności zależy nie tylko od zawarcia umowy, ale i od tego, czy jest ona skuteczna. Ponieważ mamy tu do czynienia z umową rozporządzającą, skuteczność takiej umowy zależy od istnienia i ważności umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, albowiem prawo polskie, które stanowi statut rzeczowy dla kwestii nabycia własności przez B, wychodzi od zasady kauzalności umów rozporządzających (art. 156 KC
art. 156 KC
Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.
). O kauzalności albo jej braku (abstrakcyjności czynności rozporządzających) rozstrzyga bowiem statut rzeczowy (PazdanPPM, str. 149). Wg art. 156 KCJeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.
art. 156 KC
Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.
ważność umowy rzeczowej zależy bowiem od istnienia (kauzalność formalna) i ważności (kauzalność materialna) umowy zobowiązującej (czyli w tym wypadku umowy kredytowej).Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.
Mamy znów do czynienia z materialną kwestią wstępną, dla której należy ustalić właściwy statut. Następuje – jak była mowa wcześniej – wg przepisów kolizyjnych lex fori (a więc prawa sądu, który dokonuje rozstrzygnięcia). Z punktu wiedzenia polskiego sędziego (dla nas ten punkt widzenia jest istotny), właściwy statut umowny (zobowiązaniowy) określa się wg (akt prawny PrPrywMiędzyn nie istnieje) w zw. z (akt prawny PrPrywMiędzyn nie istnieje), bo brak jest innych norm międzynarodowych. O skuteczności zawarcia umowy decyduje więc miejsce zawarcia umowy (legis loci contractus). Powstaje pytanie wg jakiego prawa zinterpretować pojęcie “miejsca zawarcia umowy”.
Należy stosować rozwiązania przyjęte w prawie merytorycznym (inaczej Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, str. 114). Miejsce zawarcia umowy należy więc określić wg art. 70 § 2 KC
art. 70 KC
§ 1. W razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane - w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy.
§ 2. W razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej - w miejscu zamieszkania albo w siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy.
. Ponieważ oferty złożył T i poświadczenie Banku o przyjęciu tej oferty przyszło do siedziby T w Polsce, wynika stąd, że miarodajne jest prawo polskie.§ 1. W razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane - w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy.
§ 2. W razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej - w miejscu zamieszkania albo w siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy.
- kauzalność materialna – wymienienie umowy kredytowej
W tym miejscu należy więc ustalić, czy umowa kredytowa została w ogóle zawarta. Jeżeli umowa nie została w ogóle zawarta, kauza nie istnieje. Ponieważ T wysłał dwa (z czterech w sumie) wnioski bez określenia sposobu i terminu spłaty kredytu, brak było określenia essentialia negotii. Brak określenia istotnych warunków powoduje, iż umowa nie zostaje zawarta. Ponieważ T ubiegał się o cztery kredyty, umowy o dwa kredyty nie zostały zawarte. W dwóch przypadkach brak jest więc umowy zobowiązującej do przeniesienia własności maszyn fotograficznych. Własność tych dwóch maszyn nie została na B skutecznie przeniesiona z uwagi na brak kauzy.
- kauzalność materialna – skuteczność umowy kredytowej
Pozostaje pytanie, czy własność pozostałych dwóch maszyn, co do których umowy kredytowe zostały zawarte, przeszła na B. Odpowiedź na to pytanie zależy od tego, czy dwie umowy kredytowe zostały zawarte skutecznie. W ten sposób ustala się ważność kauzy (umowy kredytowej).
W pozostałej części umowa kredytowa jest jednak nieważna z uwagi na naruszenie przepisów ustawy Prawo dewizowe z dnia 18 grudnia 1998 (Dz.U. z 1998 roku, Nr 160, poz. 1063) obowiązującej w 2001 r., gdy podpisywano umowę kredytową, ale dziś już uchylonej (obecnie obowiązuje ustawa z dnia 27 lipca 2002, Dz.U. z 2002 roku, Nr 141, poz. 1178).
W art. 9 pkt 4 PrDew1998 wymagane było zezwolenie dewizowe. Ponieważ takiego zezwolenia nie było, naruszono przepisy ustawy, co wg art. 58 § 1 KC
art. 58 KC
§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
powoduje nieważność umowy. Wobec tego zgodnie z art. 156 KC§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
art. 156 KC
Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.
kauza umowy przenoszącej własność jest nieważna.Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.
c. wynik co do umowy rzeczowej
Powyższe ustalenia prowadzą do wniosku, że umowa rzeczowa jest bezskuteczna (art. 156 KC
art. 156 KC
Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.
).Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.
3. Wynik ostateczny
Ponieważ umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie na skutek braku (w dwóch wypadkach) oraz nieważności umowy kredytowej (w pozostałych dwóch umowach kredytowych) była nieważna, własność na B nie przeszła. Roszczenie z art. 222 § 1 KC
art. 222 KC
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
nie powstało.§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
Skoro B nie jest właścicielem maszyn, nie może domagać się ich wydania.
CategoryKazusyRoszczenieWindykacyjne CategoryKazusyPrawoPrywatneMiedzynarodowe
