Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Rozwiązanie kazusu nr 3 z zakresu czynów niedozwolonych

odpowiedź na pytanie 1

Trzeba ustalić, czy i w jakim wymiarze za wyrządzoną szkodę odpowiada bezpośredni sprawca wypadku drogowego.
Odpowiedzialność ta kształtuje się według zasad przewidzianych w art. 436 § 1 zd. 1 KC.

A. Roszczenia o odszkodowanie

1. Podstawa odpowiedzialności
Zgodnie z art. 436 § 1 zd. 1 KC w związku z art. 435 KC samoistny posiadacz pojazdu mechanicznego ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu wyrządzoną ruchem środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jest to odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, a więc warunkiem odpowiedzialności nie jest wina kierowcy. Wystarczające jest to, że na skutek ruchu pojazdu mechanicznego doszło do zdarzenia wywołującego szkodę na osobie lub w mieniu.

a. Szkoda
Ustalenie tego, czy w danym wypadku występuje szkoda zależy w pierwszej linii od stwierdzenia, kto jest poszkodowanym. Zgon nie wyklucza bycia poszkodowanym. Z art. 446 § 1 KC wynika, iż nawet w przypadku śmierci bezpośrednio poszkodowanym jest ten, który tą śmierć poniósł.
Pośrednio poszkodowanymi są natomiast te osoby, wobec których nie było wymierzone działanie sprawcze i których uszczerbek nie mieści się w sferze normalnych następstw zdarzenia, z którym związana jest odpowiedzialność (wyrok SN z 28 grudnia 1972 r., I CR 615/72, opubl. w OSP z 1974 r. nr 1, poz. 7). Do tej grupy należą małżonek i dzieci zmarłego na skutek wypadku. Ich szkoda przejawia się głównie w uszczerbku majątkowym (utrata utrzymania).

b. Zdarzenie
Zdarzeniem sprawczym jest ruch mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Zgodnie z panującym obecnie przekonaniem uznaje się, iż pojazd jest w ruchu od chwili uruchomienia silnika aż do momentu ukończenia jazdy w następstwie osiągnięcia miejsca przeznaczenia lub wskutek planowej przerwy w podróży (RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, nb. 567; Safjan w: PietrzykowskiKomentarzKC, art. 436 nb. 12). Ponieważ w tym wypadku samochód uczestniczył w ruchu drogowym należy uznać, iż znajdował się w ruchu.
Odpowiedzialność tą mogą natomiast wykluczyć trzy okoliczności: siła wyższa albo wyłączna wina poszkodowanego oraz wyłączna wina osoby trzeciej, za którą posiadacz pojazdu nie ponosi odpowiedzialności. Brak tu jest jakichkolwiek wskazań na to, aby jedna z tych okoliczności występowała w badanej sytuacji.

c. Związek przyczynowo-skutkowy
Pomiędzy zdarzeniem sprawczym a szkodą musi zachodzić związek przyczynowo-skutkowy w sensie adekwatnej przyczynowości. Można uznać w tej sytuacji, iż zarówno zgon ofiary wypadku oraz wynikające stąd trudności w zaopatrzeniu rodziny ofiary są normalnym następstwem wypadku drogowego.

2. Zakres odpowiedzialności
Istotny jest natomiast wymiar odpowiedzialności, tzn. zakres i wysokość odszkodowania, jakie winien świadczyć poszkodowanym sprawca zdarzenia. Odszkodowanie należy się jako naprawienie szkody majątkowej. Ponieważ bezpośrednio poszkodowany zmarł w wyniku wypadku, odszkodowanie kształtuje się według zasad przewidzianych w art. 446 KC.

a. Zwrot kosztów pogrzebu
Spadkobiercom, którzy dokonali pochówku poszkodowanego, przysługuje w pierwszym rzędzie roszczenie o zwrot kosztów pogrzebu. Kwota pogrzebu powinna odpowiadać kwocie normalnego pogrzebu wyprawianego w środowisku osoby zmarłej (art. 446 § 1 KC). W skład tych kosztów wchodzą np. koszty stypy, nagrobka itd.

b. Renta dla dzieci zmarłego
Dzieci zmarłego mogą domagać się od sprawcy wypadku renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do przewidywanych możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego (art. 446 § 2 KC). W tym wypadku sąd oblicza, jak kształtują się potrzeby dzieci oraz jakie miałby możliwości zarobkowe zmarły, gdyby do wypadku nie doszło. Konieczne jest więc hipotetyczne wyobrażenie sobie sytuacji materialnej rodziny poszkodowanego, jaka miałaby miejsce, gdyby nie doszło do śmiertelnego wypadku.
Wyliczoną w ten sposób rentę sąd zasądza na tak długi czas, przez jaki prawdopodobnie trwałby obowiązek alimentacyjny, czyli np. jak długo zmarły jeszcze musiałby utrzymywać dzieci, gdyby żył.

c. Renta dla innych osób bliskich
Jeżeli zmarły dobrowolnie pomagał przed śmiercią innym osobom bliskim (np. rodzicom), osoby te mogą domagać się renty wyliczonej w ten sam sposób jak w pkt 2 (nb.). Warunkiem jest tu jednak to, że taka renta czyniłaby zadość zasadom współżycia społecznego. Oznacza to, że sąd zasądzi rentą tylko wówczas, gdy istnieją okoliczności przemawiające za moralnym zobowiązaniem sprawcy wypadku do płacenia takiej renty. Okolicznościami takimi mogą być m.in. niedostatek, w jaki popadłyby te osoby gdyby nie pomoc zmarłego a później renta wypłacana przez sprawcę.

d. Odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej
Niezależnie od zwrotu kosztów pogrzebu i wypłacenia renty, sąd może sprawcę zobowiązać także do wypłacenia najbliższym członkom rodziny stosownego odszkodowania. Warunkiem jest tu znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej po śmierci członka rodziny. Znaczne pogorszenie następuje np. wówczas, gdy zmarły był jednym pracującym w rodzinie i jedyną osobą utrzymującą rodzinę. Stosowne jest takie odszkodowanie, które w znacznej części niweluje pogorszenie się sytuacji. Nie musi natomiast w pełni pokrywać różnicy w standardzie życia przed wypadkiem i po wypadku, gdyż zgon osoby, jest częścią kolei życia i każda rodziny musi się liczyć z takim wypadkiem.

e. Odpowiedź
Konkretne kwoty odszkodowania należy ustalić biorąc pod uwagę okoliczności każdego przypadku, takie jak wysokość zarobków, wiek i potrzeby dzieci oraz innych osób, standard życia rodziny przed wypadkiem itp.

3. Wynik
Z powyższego wynika, że dzieci i niektóry inne, bliskie osoby, mogą domagać się od sprawcy zwrotu kosztów pogrzebu, stosownej renty, odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej.

B. Roszczenie o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę
Od 3 sierpnia 2008 r. możliwe będzie dochodzenie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę przez osoby najbliższe. Nowelą z dnia 30 maja 2008 r. wprowadzony zostanie do art. 446 KC nowy § 4, na mocy którego sąd będzie mógł także "przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę".