Wersja [2567]
To jest stara wersja KazusDarowiznaNr2 utworzona przez MarcinKrzymuski, 2008-06-17 09:36:25.
Kazus nr 2 z umowy darowizny
A. Stan faktyczny
Dnia 1.9.2005 r. A darował swemu siostrzeńcowi B na mocy ustnej umowy darowizny samochód osobowy o wartości 20.000 zł. Przepisanie samochodu na nowego właściciela trwało aż do początku roku 2006 i dopiero 25.1.2006 r. B otrzymał auto do dyspozycji. Niebawem jednak sprzedał samochód, a uzyskane pieniądze (20.000 zł) ulokował w akcjach, które przyniosły mu 1000%-owy zysk.
W lutym 2006 r. A uległ wypadkowi, za który nikt nie ponosi odpowiedzialności, i całkowicie utracił zdolność do zarobkowania. Cały jego majątek został zużyty na przywrócenie zdrowia, na skutek czego A szybko zbiedniał tak, iż nie wystarczało mu na podstawowe potrzeby a z braku ubezpieczenia nie mógł otrzymać renty z FUS.
W czerwcu 2006 r. zażądał więc od B stosownej renty, wiedząc iż ten osiągnął na giełdzie spory sukces finansowy. B odmówił i po sprzedaży części posiadanych akcji zamiast renty wypłacił A jednorazowo 20.000 zł.
A nie chce tych pieniędzy i uważa, że po takiej wartościowej darowiźnie, B jest mu winien dozgonną wdzięczność i tym samym rentę.
Czy A nadal może domagać się renty?
B. Odpowiedź
A mógłby mieć przeciw B roszczenie o rentę na mocy art. art. 897 zd. 1 KC, gdyby po wykonaniu darowizny popdał w niedostatek, a B byłby nadal wzbogacony.
1. Powstanie roszczenia
Roszczenie o dostarczenie środków utrzymania zależy od tego, czy (1) strony zawarły skuteczną umowę darowizny, (2) czy została ona wykonana, (3) czy po wykonaniu umowy darowizny darczyńca popadł w niedostatek oraz (4) czy obdarowany jest jeszcze wzbogacony.
a. skuteczna umowa darowizny
Wątpliwości w tym zakresie powstają z uwagi na formę aktu notarialnego, która została przewidziana w art. 890 § 1 zd. 1 KC
art. 890 KC
§ 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
§ 2. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.
pod rygorem nieważności (art. 73 § 2 zd. 1 KC§ 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
§ 2. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.
art. 73 KC
§ 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.
§ 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
). Ponieważ jednak darowizna została wykonana z chwilą wydania samochodu B, zgodnie z art. 890 § 1 zd. 2 KC§ 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.
§ 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
art. 890 KC
§ 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
§ 2. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.
nieważna czynność prawna została konwalidowana. A i B zawarli więc skuteczną umowę darowizny.§ 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
§ 2. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.
b. wykonanie darowizny
Wykonanie świadczenia to zachowanie się zgodnie z treścią zobowiązania oraz w sposób czyniący zadość interesom wierzyciela, A spełnił swoje świadczenie, polegające na przeniesieniu własności samochodu na B, z chwilą przepisania auta. Wprawdzie zgodnie z art. 155 § 1 KC
art. 155 KC
§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.
własność w przypadku umowy darowizny przechodzi na nabywcę solo consensu, ale z uwagi na brak formy notarialnej, skutek rzeczowy mógł nastąpić dopiero po wydaniu rzeczy.§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.
c. popadnięcie w niedostatek
Niedostatek darczyńcy należy oceniać stosownie do zasad wypracowanych na gruncie prawa rodzinnego, wobec czego odpowiednie znaczenia mają w tym miejscu art. 60 § 1 i § 2 oraz art. 133 § 2 KRO
art. 133 KRO
§ 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
§ 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
(Stecki in: Radwański (red.) System prawa prywatnego, str. 293 nb. 56). Stąd też niedostatek oznacza niemożność dostarczania środków utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.§ 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
§ 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
d. obdarowany jest nadal wzbogacony
Obdarowany nie ma obowiązku pomniejszania swego majątku sprzed darowizny na potrzeby darczyńcy. Odpowiedzialność obdarowanego istnieje wobec tego tak długo, jak istnieje jeszcze przedmiot darowizny. Z chwilą utraty wzbogacenia obdarowany jest zwolniony z obowiązku świadczenia renty. Roszczenie o rentę wobec tego powstało.
2. Brak utraty roszczenia
Powstaje pytanie, czy A nie utracił roszczenia na skutek tego, iż B zwrócił mu samochód. B mógłby się bowiem uwolnić od obowiązku świadczenia renty, gdyby zwrot przedmiotu darowizny prowadził do wygaśnięcia roszczenia. Wygaśnięcie roszczenia następuje na skutek spełnienia świadczenia albo na skutek innych zdarzeń, z którymi ustawa wiąże takowy skutek.
a. wykonanie świadczenia
Wykonanie świadczenia (=spełnienie zobowiązania) to zachowanie się przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i w sposób czyniący zadość interesom wierzyciela. O tym, czy mamy do czynienia ze spełnieniem świadczenia decyduje więc treść zobowiązania. Mogą tu jednak zaistnieć dwie sytuacje: normalna, gdy treść świadczenia jest od początku jednoznacznie określona oraz sytuacja nazywana zobowiązaniem przemiennym.
(a) sytuacja normalna
Jeżeli treść zobowiązania jest od początku ustalona (np. zapłata 1000 zł tytułem ceny za sprzedany towar), to oczywiste jest, jak ma się zachować dłużnik, aby doszło do wykonania świadczenia i w konsekwencji do wygaśnięcia zobowiązania. W niniejszym kazusie spełnienie świadczenia polegałoby na dostarczeniu środków utrzymania, czego B jednak nie zrobił. O spełnieniu świadczenia nie może być więc mowy.
(b) zobowiązanie przemienne (por. niem Wahlschuld)
Zobowiązaniem przemiennym jest takie zobowiązanie, w którym treść świadczenia nie jest ściśle określona w chwili powstawania zobowiązania (RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, wyd. 6, nb. 110). Ten typ zobowiązania reguluje art. 365 § 1 KC
art. 365 KC
§ 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia.
§ 2. Wyboru dokonywa się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia.
§ 3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na stronę drugą.
. Wykonanie świadczenia następuje więc dopiero po skonkretyzowaniu treść zobowiązania na skutek tzw. koncentracji. W tym kazusie treść jest jednoznacznie określona i dłużnikowi nie przysługiwało według umowy darowizny zawartej z A prawo do wykonania innego świadczenia.§ 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia.
§ 2. Wyboru dokonywa się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia.
§ 3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na stronę drugą.
b. inne sposoby wygaśnięcia zobowiązania
Radwański wyróżnia wygaśnięcie zobowiązania z zaspokojeniem wierzyciela i bez zaspokojenia wierzyciela (nb. 827 i nast.).
(a) wygaśnięcie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela
Do tych okoliczności Radwański zalicza te, które wymienił pod nb. 855.
(b) wygaśnięcie zobowiązanie z zaspokojeniem wierzyciela
Do sposobów powodujących wygaśnięcie zobowiązania i zaspokojenie wierzyciela zalicza się:
- świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum),
- upoważnienie przemienne (facultas alternativa),
- odnowienie (nowacja),
- potrącenie (kompensacja),
- złożenie do depozytu sądowego.
(1) świadczenie w miejsce wykonania (niem. Leistung an Erfullungs statt)
Wg art. 453 KC
art. 453 KC
Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.
jeżeli dłużnik za zgodą wierzyciela (=umowa co do zmiany przedmiotu świadczenia) spełni faktycznie nowe świadczenie, to dotychczasowe zobowiązanie wygasa. W tym wypadku wprawdzie zostało spełnione nowe świadczenie, lecz brak było zgody wierzyciela (A) na spełnienie nowego świadczenia, skoro domaga się on wypłacenia ranty a nie zwrotu samochodu.Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.
(2) upoważnienie przemienne (Ersetzungsbefugnis)
W przypadku upoważnienia przemiennego (facultas alternativa) od początku określone jest jedno świadczenie, lecz ustawa zezwala wyjątkowo na spełnienie innego świadczenia, którego wykonanie skutkuje wygaśnięciem zobowiązania. Do regulacji przewidujących taką możliwość zwolnienia się przez dłużnika ze świadczenia należą m.in.: art. 391 zd. 2 KC
art. 391 KC
Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia.
, art. 897 zd. 2 KCJeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia.
art. 897 KC
Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
, art. 974 KCJeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
art. 974 KC
Zapisobierca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może zwolnić się od tego obowiązku także w ten sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiercy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu roszczenia o jego wykonanie.
, art. 1000 § 3 KCZapisobierca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może zwolnić się od tego obowiązku także w ten sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiercy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu roszczenia o jego wykonanie.
art. 1000 KC
§ 1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
§ 2. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
§ 3. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.
.§ 1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
§ 2. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
§ 3. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.
W tym wypadku zastosowanie znajdzie art. 897 zd. 2 KC
art. 897 KC
Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
. Zgodnie z nim do wygaśnięcia zobowiązania obdarowanego wystarczające jest zwrócenie darczyńcy wartości wzbogacenia. Powstaje pytanie, czy zwrot wartości wzbogacenia polega na zwrocie wyłącznie bezpośrednio uzyskanej korzyści (w tym wypadku wartości auta czyli 20.000 zł) czy wszystkiego, co udało się przy pomocy tego wzbogacenia uzyskać.Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
Wartość wzbogacenia oblicza się wg stanu na czas powstania obowiązku jego zwrotu. Stosuje się przy tym art. 406 i 409 KC (Dmowski w: Bieniek (red.) Komentarz do KC. Tom 2 (wyd. 6), art. 897 uw. 5). Zwrotowi podlega więc tylko wartość “bezpośrednio uzyskana”, a nie wszystko, co udało się dzięki tej wartości obdarowanemu uzyskać. Nie są bowiem objęte obowiązkiem zwrotu dalsze korzyści uzyskane przez wzbogaconego za tę kwotę (Ohanowicz, Niesłuszne wzbogacenie, str. 319). Zwracając więc wartość samochodu B zwolnił się od obowiązku wypłaty środków utrzymania.
(b) wynik tymczasowy
Roszczenie A wobec B wygasło więc na skutek spełnienia innego świadczenia przez B (upoważnienie przemienne).
3. Wynik ostateczny
A nie może domagać się zapłaty renty od B na podstawie art. 897 zd. 1 KC
art. 897 KC
Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
.Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
CategoryKazusyDarowizna
