Kazus nr 1 z bezpodstawnego wzbogacenia
A. Stan faktyczny
Bank B był wierzycielem pani A z racji udzielonego przez nią poręczenia i w dniu 3.1.2002 r. złożył do komornika wniosek egzekucyjny; w postępowaniu egzekucyjnym komornik zajął należący do A samochód osobowy, którego wartość ustalona została na 8.000 zł. Samochód został sprzedany w drodze licytacji w dniu 26.6.2003 r. za kwotę 6.000 zł. Z kwoty tej, po potrąceniu kosztów egzekucyjnych, bankowi B wypłacono 3.666 zł. W dniu 20.8.2003 r. A wystąpiła o unieważnienie umowy poręczenia i wyrokiem z dnia 25.4.2005 r. nieważność tę stwierdzono. Na tej podstawie pani A wystąpiła następnie z pozwem o zapłatę kwoty 10.000 zł, odpowiadającą - jej zdaniem - wartości samochodu, a tym samym wartości bezpodstawnego wzbogacenia Banku jej kosztem.
Czy A może domagać się zapłaty 10.000?
B. Rozwiązanie
A mogłaby domagać się od Banku B zapłaty 10.000 zł, gdyby przysługiwało jej stosowne roszczenie. Podstawą roszczenia mogą być w tym wypadku przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
C. Roszczenie z art. 410 § 1 KC
art. 410 KC
§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
w zw. z art. 405 KC§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
art. 405 KC
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Roszczenie z art. 410 § 1 KC
art. 410 KC
§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
ma pierwszeństwo przed ogólnym przepisem art. 405 KC§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
art. 405 KC
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
, gdyż dotyczy szczególnej sytuacji, gdy bezpodstawne wzbogacenie drugiej strony nastąpiło na podstawie nienależnego świadczenia strony zubożonej. Dla roszczenia z art. 410 § 1 KCKto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
art. 410 KC
§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
konieczne jest jednak w pierwszym rzędzie, aby wzbogacenie nastąpiło na skutek nienależnego świadczenia. Świadczeniem jest zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i polegające na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela (RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, nb. 92). W badanej sytuacji brak jest jednak jakiegokolwiek zachowania A, które zmierzać miałoby do zaspokojenia rzekomej wierzytelności wobec Banku. Stąd też brak jest podstawy do żądania zapłaty kwoty pieniężnej na mocy art. 410 § 1 KC§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
art. 410 KC
§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
.§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
Roszczenie z art. 410 § 1 KC
art. 410 KC
§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
Pani A w tym wypadku nie przysługuje.§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
D. Roszczenie z art. 405 KC
art. 405 KC
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Brak możliwości dochodzenia roszczenia na podstawie art. 410 § 1 KC
art. 410 KC
§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
nie wyklucza prawa do żądania zapłaty na podstawie ogólnego przepisu art. 405 KC§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
art. 405 KC
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
. Dla tego roszczenia wystarczające jest bowiem wystąpienie dowolnego zdarzenia powodującego nieuzasadnione przesunięcia majątkowe pomiędzy majątkiem wzbogaconego i zubożonego.Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
1. Podstawa żądania
A będzie miała podstawę do żądania zapłaty, gdy ustalone zostanie, iż B wzbogacił się jej kosztem bez podstawy prawnej i brak jest okoliczności wykluczającej prawny obowiązek zwrotu uzyskanej korzyści.
A będzie miała podstawę do żądania zapłaty, gdy ustalone zostanie, iż B wzbogacił się jej kosztem bez podstawy prawnej i brak jest okoliczności wykluczającej prawny obowiązek zwrotu uzyskanej korzyści.
a. wzbogacenie
Wzbogacenie polega na uzyskaniu korzyści majątkowej (a więc takiej, którą da się wyrazić w pieniądzu) i może przejawiać się zarówno w zwiększeniu aktywów wzbogaconego jaki i zmniejszeniu jego pasywów. W tym wypadku B uzyskał po sprzedaży komorniczej samochodu należącego do A kwotę 3.666 zł.
Wzbogacenie polega na uzyskaniu korzyści majątkowej (a więc takiej, którą da się wyrazić w pieniądzu) i może przejawiać się zarówno w zwiększeniu aktywów wzbogaconego jaki i zmniejszeniu jego pasywów. W tym wypadku B uzyskał po sprzedaży komorniczej samochodu należącego do A kwotę 3.666 zł.
b. zubożenie
Odwrotną stroną wzbogacenia jest zubożenie drugiego podmiotu, które może polegać na zmniejszeniu aktywów albo zwiększeniu pasywów zubożonego. Tutaj zubożona utraciła na skutek przybicia własność samochodu osobowego. Jej aktywa zmniejszyły się wobec tego o kwotę odpowiadającą realnej wartości samochodu tzn. 8.000 zł.
Odwrotną stroną wzbogacenia jest zubożenie drugiego podmiotu, które może polegać na zmniejszeniu aktywów albo zwiększeniu pasywów zubożonego. Tutaj zubożona utraciła na skutek przybicia własność samochodu osobowego. Jej aktywa zmniejszyły się wobec tego o kwotę odpowiadającą realnej wartości samochodu tzn. 8.000 zł.
c. związek pomiędzy zubożeniem i wzbogaceniem
Pomiędzy zubożeniem i wzbogaceniem musi istnieć związek, tzn. odniesiona korzyść i poniesiony uszczerbek muszą być skutkami tego samego zdarzenia. Takim zdarzeniem może być każde zdarzenie (zarówno działanie człowieka jak i wydarzenia o charakterze przyrodniczym) także działanie osoby trzeciej, np. komornika (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 1973 r., opubl. w OSN z 1973 r., poz. 200).
Pomiędzy zubożeniem i wzbogaceniem musi istnieć związek, tzn. odniesiona korzyść i poniesiony uszczerbek muszą być skutkami tego samego zdarzenia. Takim zdarzeniem może być każde zdarzenie (zarówno działanie człowieka jak i wydarzenia o charakterze przyrodniczym) także działanie osoby trzeciej, np. komornika (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 1973 r., opubl. w OSN z 1973 r., poz. 200).
d. brak podstawy prawnej
Brak podstawy prawnej zachodzi, gdy uzyskanie korzyści majątkowej nie znajduje usprawiedliwienia w przepisie ustawy, ważnej czynności prawnej, prawomocnym orzeczeniu sądowym albo akcie administracyjnym (PietrzykowskiKomentarzKC, wyd. 4., art. 405 nb. 8).
W tym wypadku usprawiedliwieniem przysądzenia B kwoty pieniężnej mogłaby być tylko umowa poręczenia, albowiem ona zobowiązywała A do zapłacenia kwoty, której nie uiściłby główny dłużnik, za którego A poręczyła. Prawomocnym wyrokiem sądowym stwierdzono jednak nieważność tej umowy, co powoduje, iż brak jest tym samym podstawy prawnej dla dokonanego wzbogacenia B.
Brak podstawy prawnej zachodzi, gdy uzyskanie korzyści majątkowej nie znajduje usprawiedliwienia w przepisie ustawy, ważnej czynności prawnej, prawomocnym orzeczeniu sądowym albo akcie administracyjnym (PietrzykowskiKomentarzKC, wyd. 4., art. 405 nb. 8).
W tym wypadku usprawiedliwieniem przysądzenia B kwoty pieniężnej mogłaby być tylko umowa poręczenia, albowiem ona zobowiązywała A do zapłacenia kwoty, której nie uiściłby główny dłużnik, za którego A poręczyła. Prawomocnym wyrokiem sądowym stwierdzono jednak nieważność tej umowy, co powoduje, iż brak jest tym samym podstawy prawnej dla dokonanego wzbogacenia B.
e. brak wyłączenia obowiązku zwrotu korzyści
Pomimo formalnego wypełnienia powyższych przesłanek wzbogacony nie zostanie zobowiązany do wydania uzyskanej korzyści (albo jej równowartości względnie uzyskanych za nią surogatów), jeżeli zajdą okoliczności wskazane w art. 407 KC
Tym samym obowiązek zwrotu nie został wyłączony i istnieje nadal.
Pomimo formalnego wypełnienia powyższych przesłanek wzbogacony nie zostanie zobowiązany do wydania uzyskanej korzyści (albo jej równowartości względnie uzyskanych za nią surogatów), jeżeli zajdą okoliczności wskazane w art. 407 KC
art. 407 KC
Jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.
i art. 409 KCJeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.
art. 409 KC
Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
. W tym wypadku brak jest jednak podstaw do przyjęcia bezpłatnego rozporządzenia uzyskaną korzyścią (art. 407 KCObowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
art. 407 KC
Jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.
) i utraty wzbogacenia (art. 409 KCJeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.
art. 409 KC
Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
).Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
Tym samym obowiązek zwrotu nie został wyłączony i istnieje nadal.
2. Zakres roszczenia
Od powyższych przesłanek, które decydują o tym, czy roszczenie w ogóle przysługuje, należy odróżnić okoliczności, które decydują o zakresie odpowiedzialności wzbogaconego.
Zasadą jest, że wzbogacony powinien wydać wszystko, co uzyskał bez podstawy prawnej (korzyść a także surogaty – zob. art. 406 KC
Od powyższych przesłanek, które decydują o tym, czy roszczenie w ogóle przysługuje, należy odróżnić okoliczności, które decydują o zakresie odpowiedzialności wzbogaconego.
Zasadą jest, że wzbogacony powinien wydać wszystko, co uzyskał bez podstawy prawnej (korzyść a także surogaty – zob. art. 406 KC
art. 406 KC
Obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody.
). Nie są to jednak wartości nieograniczone. Wartość bezpodstawnego wzbogacenia jest bowiem ograniczona dwiema wielkościami, a mianowicie wartością tego, co bez podstawy prawnej ubyło z majątku zubożonego (tu: 8.000 zł) i wartością tego, co bez podstawy prawnej powiększyło majątek wzbogaconego. Wartości te nie muszą być równe, a w wypadku nierówności, to niższa kwota określa wartość bezpodstawnego wzbogacenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2002 r., IV CKN 892/00).Obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody.
3. Odpowiedź
A może domagać się od B na podstawie art. 405 KC
Posiadanie roszczenia na podstawie art. 405 KC
A może domagać się od B na podstawie art. 405 KC
art. 405 KC
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
zapłaty 3.666 zł.Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Posiadanie roszczenia na podstawie art. 405 KC
art. 405 KC
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
nie wyklucza jednak roszczeń z innych przepisów, w szczególności odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego (art. 415 KCKto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
art. 415 KC
Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
i nast.), o czym wyraźnie stanowi art. 414 KCKto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
art. 414 KC
Przepisy niniejszego tytułu nie uchybiają przepisom o obowiązku naprawienia szkody.
.Przepisy niniejszego tytułu nie uchybiają przepisom o obowiązku naprawienia szkody.
CategoryKazusyBezpodstawneWzbogacenie
Na tej stronie nie ma komentarzy
