Alle Kategorien:
 Baza informacji o EUWT
 Komentarze nt. EUWT
 Bibliografia EUWT
 Orzecznictwo dotyczące EUWT
 Prawo o EUWT
  E U W T Zagadnienia Ogolne
  E U W T Zagadnienia Prakt...
  Gospodarka Komunalna
  Gospodarka Przestrzenna
  Miedzynarodowe Prawo Admi...
  Zwiazek Celowy
Inhaltsverzeichnis des Artikels

Regulacja kogeneracji w Niemczech


A. Wprowadzenie
Ciepłownictwo nie podlega w Niemczech co do zasady - inaczej niż w Polsce - regulacji. Jednak wsparcie produkcji energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu podlega systemowi preferencji, co wynika po części z wytycznych prawa europejskiego, ale po części również z woli wspierania efektywnych technologii kogeneracyjnych samego niemieckiego ustawodawcy.

B. Ramy regulacyjne - źródła prawa
Podstawowym aktem prawnym, w którym uregulowano w Niemczech system wsparcia wytwarzania energii elektrycznej w skojarzeniu z ciepłem jest ustawa o zachowaniu, modernizacji i rozbudowie kogeneracji (Ustawa o kogeneracji) [1], określana poniżej w skrócie KWKG. Ustawa ta podlegała w ostatnich latach wielu gruntownym zmianom. W pewnym okresie sygnalizowano nawet rezygnację ze wsparcia kogeneracji, jednak z oczywistych względów oraz z powodu nacisku również z Unii Europejskiej system wsparcia nadal istnieje i zdaje się w ostatnich latach stabilizować na wysokim poziomie. Warto wskazać w tym miejscu, że w ostatnim czasie dokonano przykładowo podwyższenia premii kogeneracyjnych dla nowych źródeł podlegających od 2013 roku systemowi handlu CO2. Zachowanie systemu preferencji i nawet jego rozbudowa są skutkiem ewaluacji zakresu wytwarzania energii elektrycznej z kogeneracji w Niemczech, która wykazała w ostatnich latach, że zakładany przyrost mocy z kogeneracji (25 % do 2020 roku) nie zostanie prawdopodobnie osiągnięty [2], jeśli system wsparcia nie zostanie rozbudowany. Dlatego też w roku 2012 system wsparcia został nieco poszerzony i zmieniony.

C. System wsparcia - przegląd mechanizmów KWKG
We wskazanym powyżej akcie prawnym (KWKG) zawarty jest system wsparcia złożony z szeregu mechanizmów oddziałujących na różne zakresy działalności przedsiębiorstw energetycznych powiązane z kogeneracją - nie tylko na samo wytwarzanie energii elektrycznej w skojarzeniu z ciepłem. Poniżej zostanie przedstawiony ogólny kształt systemu wsparcia ze wskazaniem poszczególnych jego mechanizmów w skrócie. W następnym rozdziale najważniejsze mechanizmy systemu zostaną przedstawione nieco bliżej.

Mechanizm wsparcia wytwarzania energii elektrycznej w skojarzeniu z ciepłem jest w niemieckim prawie oparty o szereg praw i obowiązków uczestników rynku energii. Są to:
  • obowiązek przyłączenia, odbioru i wynagrodzenia energii elektrycznej wyprodukowanej w skojarzeniu z ciepłem, § 4 KWKG;
  • premia do ceny energii elektrycznej wyprodukowanej w skojarzeniu, § 5 KWKG (wysokość premii uregulowano w § 7);
  • dofinansowanie do rozbudowy sieci ciepłowniczej, § 5a KWKG (dofinansowanie obejmuje również rozbudowę sieci dystrybucji chłodu oraz magazyny ciepła i chłodu, § 5b).

Obowiązek przyłączenia źródła kogeneracyjnego do sieci elektroenergetycznej na mocy § 4 KWKG i obowiązek odbioru i wynagrodzenia energii elektrycznej z takiego źródła mają charakter bezwarunkowy i nie podlegają żadnym ograniczeniom. Natomiast dodatki do ceny energii elektrycznej z kogeneracji, które określono w § 5 KWKG, podlegają pewnym ograniczeniom, w szczególności wymagają one dopuszczenia danego źródła do systemu w rozumieniu § 6 KWKG. Systemowo zupełnie odmienny charakter ma ponadto system dopłat do rozbudowy sieci ciepłowniczych jako elementu zapewniającego zbyt produktu "odpadowego" kogeneracji (ciepła), ponieważ beneficjentem w tym zakresie nie jest producent energii elektrycznej i ciepła, a operator sieci ciepłowniczej.

D. Informacje o poszczególnych mechanizmach wsparcia
1. Obowiązek przyłączenia, odbioru i wynagrodzenia energii elektrycznej, § 4 KWKG
Producenci energii elektrycznej w skojarzeniu korzystają z przywileju § 4 KWKG, który przewiduje obowiązek przyłączenia do sieci elektroenergetycznej ich źródła i pierwszeństwo zarówno w zakresie przyłączenia jak i odbioru energii elektrycznej wyprodukowanej w takim źródle. Przepis wyjaśnia jednocześnie, że przywilej operatora źródła kogeneracyjnego jest równy rangą z przywilejami operatorów źródeł OZE. W ten sposób niemiecki ustawodawca pokazuje, że wsparcie kogeneracji jest z punktu widzenia interesu publicznego tak samo istotne, jak wspieranie rozbudowy produkcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii. Również w pozostałych mechanizmach ustawy zasada ta została urzeczywistniona.
Zasada priorytetowego przyłączenia i odbioru energii elektrycznej ze źródeł kogeneracyjnych oparta jest o mechanizmy ustawy o OZE - przepis odsyła bezpośrednio do odpowiednich regulacji tej ustawy (§ 4 ust. 1 zd. 2 KWKG w zw. z §§ 5 i nast. EEG [3]). Oznacza to, że:
  • operator sieci elektroenergetycznej musi przyłączyć źródło do sieci w najdogodniejszym dla niego miejscu; jeśli wyznaczy on jednak jakiekolwiek inne miejsce przyłączenia do sieci, to musi on (operator sieci) ponieść wszystkie dodatkowe koszty związane z tym odmiennym miejscem dla przyłączenia, § 5 EEG;
  • w przypadku niewystarczającej przepustowości sieci źródła kogeneracyjne korzystają z pierwszeństwa w identycznym zakresie, jak ma to miejsce w przypadku źródeł pozyskujących energię z OZE, § 11 EEG; podmiot pracujący przy pomocy źródła kogeneracyjnego ma zatem większą pewność, że wyprodukowana przez niego energia elektryczna zostanie odebrana;
  • operator sieci elektroenergetycznej musi nie tylko energię odebrać, ale również zapłacić za nią; producent operujący źródłem kogeneracyjnym nie musi zatem nawet przejmować się bilansowaniem energii dostarczonej do sieci ani też jej zbytem.

2. Premia kogeneracyjna
Z finansowego punktu widzenia najistotniejszym bodźcem zachęcającym do stosowania źródeł kogeneracyjnych jest premia kogeneracyjna przewidziana w § 5 KWKG. Operator sieci elektroenergetycznej, do której przyłączone jest źródło kogeneracyjne, jest zobowiązany nie tylko do odbioru energii elektrycznej z tego źródła, ale również do wynagrodzenia tejże energii według cen rynkowych powiększonych o premię kogeneracyjną. Wysokość premii uregulowana jest w § 7 KWKG. Przepis ten zmieniał się na przestrzeni lat wielokrotnie, przy czym w ostatnim czasie - ze względu na wskazane powyżej prognozy zbyt powolnej rozbudowy kogeneracji z punktu widzenia niemieckiego ustawodawcy - stawki zostały co do zasady nieco podwyższone. Obecnie przepis odnosi się do źródeł uruchomionych od 19 lipca 2012 roku do 31 grudnia 2020 roku (planowany koniec obowiązywania systemu preferencji). Wobec źródeł starszych obowiązują z reguły przepisy wcześniejsze lub przepisy przejściowe. W niektórych przypadkach na wniosek operatora danego źródła możliwe jest objęcie źródeł uruchomionych wcześniej aktualnym systemem.
Konkretne stawki premii zależą od kilku czynników - przede wszystkim od technologii wytwarzania (szczególne preferencje dotyczą np. ogniw paliwowych) oraz od mocy źródła. I tak przepis przewiduje następujące stawki premii kogeneracyjnej:

a. § 7 ust. 1:
małe źródła o mocy elektrycznej do 50 kW oraz ogniwa paliwowe (o dowolnej mocy) - 0,0541 EUR za kilowatogodzinę przez okres 10 lat lub (jednorazowo do wyboru) na 30.000 godzin działania od chwili pierwszego uruchomienia;

b. § 7 ust. 2:
małe źródła (do 2 MWel, § 3 ust. 3 KWKG) o mocy elektrycznej powyżej 50 kW otrzymują premię w różnej wysokości w zakresie różnych przedziałów mocy:
  • 0,0541 EUR za kilowatogodzinę w przedziale mocy do 50 kWel;
  • 0,04 EUR w przedziale mocy między 50 a 250 kW;
  • 0,024 EUR w przedziale mocy powyżej 250 kW (do 2 MWel);
na okres 30.000 godzin działania od chwili pierwszego uruchomienia;

c. § 7 ust. 4:
pozostałe źródła wysokosprawnej kogeneracji (moc powyżej 2 MWel) otrzymują premię również w różnej wysokości w różnych przedziałach mocy:
  • 0,0541 EUR za kilowatogodzinę w przedziale mocy do 50 kW;
  • 0,04 EUR w przedziale mocy między 50 a 250 kW;
  • 0,024 EUR w przedziale mocy między 250 kW a 2 MW;
  • 0,018 EUR w przedziale mocy powyżej 2 MW.
Ponadto źródła objęte systemem handlu CO2 otrzymują - jeśli zostały uruchomione po dniu 1 stycznia 2013 roku - premię podwyższoną o kolejne 0,3 centa (przykładowo w przedziale powyżej 2 MW oznacza to, że premia wyniesie 21 eurocentów, czyli 0,021 EUR za kilowatogodzinę).

3. Przesłanki premii kogeneracyjnej
O ile obowiązek przyłączenia źródła kogeneracyjnego i odbioru oraz wynagrodzenia energii z kogeneracji (po cenie rynkowej) obejmuje wszystkie wysokosprawne źródła kogeneracyjne, tak premia kogeneracyjna wg § 7 KWKG wymaga spełnienia kilku dalszych warunków. Łącznie przesłanki uzyskania premii to:
  • źródło jest źródłem wysokosprawnej kogeneracji; § 3 ust. 11 KWKG odsyła w tej kwestii do dyrektywy kogeneracyjnej; w chwili obecnej wysokosprawna kogeneracja została zdefiniowana w Załączniku nr 2 do dyrektywy 2012/27/EU (dyrektywa zastąpiła dyrektywę 2004/8/WE); źródło jest źródłem o wysokiej sprawności, jeśli spełnia wskazane w tym dokumencie przesłanki (parametry techniczne i eksploatacyjne);
  • źródło zostało dopuszczone jako uprawnione do premii w rozumieniu § 6 KWKG przez odpowiedni urząd państwowy; dopuszczenie może mieć miejsce tylko wtedy, gdy spełnione zostały przesłanki § 5 KWKG (por. poniżej);
  • przesłanki § 5 KWKG są spełnione, tzn. źródło zostało uruchomione między 1 stycznia 2009 a 31 grudnia 2020 roku (wobec źródeł uruchomionych wcześniej obowiązują odpowiednio albo przepisy wcześniejsze albo przepisy przejściowe) oraz nie wypiera ono istniejącej już kogeneracji; wypieranie istniejącej kogeneracji w danym systemie ciepłowniczym nie ma jednak miejsca, jeśli ciepło pochodzące z kogeneracji nie ma wskazanego w przepisach KWKG wysokiego udziału w systemie lub gdy dane źródło ma zastąpić źródło już istniejące.
4. Wsparcie rozbudowy sieci ciepłowniczych
Pierwotnie wsparcie kogeneracji oparte było w Niemczech o premie do wytwarzania energii elektrycznej w skojarzeniu z ciepłem. Takie podejście do tematu jest jednak ograniczone wyłącznie do elementu podaży produktu (energia z kogeneracji) - natomiast rynek, na którym produkt ten może zostać zbyty, nie jest w ten sposób w ogóle rozwijany. A częstokroć możliwości produkcji energii w kogeneracji w danym systemie są ograniczone zapotrzebowaniem na ciepło, podczas gdy podłączanie kolejnych odbiorców jest niekiedy nieopłacalne z różnych względów. Dlatego też niemiecki ustawodawca zdecydował się już przed kilkoma laty na poszerzenie wsparcia kogeneracji o ten drugi element - o wsparcie rozbudowy sieci i magazynów ciepła (czy też obecnie również chłodu). W ten sposób ma zostać lepiej wykorzystany również potencjał istniejących źródeł kogeneracyjnych.
Zgodnie z § 5a KWKG operatorzy sieci ciepłowniczych mają wobec operatora sieci elektroenergetycznej prawo żądania dofinansowania rozbudowy sieci, jeśli
  • rozbudowa ma miejsce między 1 stycznia 2009 roku a 31 grudnia 2020 roku,
  • rozbudowywana sieć jest zasilana ze źródeł kogeneracyjnych (z reguły min. 60 %) oraz
  • odpowiedni urząd dopuścił danego operatora sieci ciepłowniczej do systemu wsparcia w rozumieniu § 6a KWKG.
Wysokość dofinansowania ustalana jest przez ww. urząd zgodnie z § 7a, czyli w wysokości:
  • 100 EUR za metr bieżący (maks. 40 % wartości inwestycji) nowo położonej sieci o nominalnym przekroju do 100 mm,
  • 30 % wartości inwestycji dla nowo położonej sieci o nominalnym przekroju powyżej 100 mm.
Wypłaty dofinansowania musi dokonać operator sieci elektroenergetycznej, na którego terenie położona jest sieć ciepłownicza. W przypadku sieci ciepłowniczych na terenie różnych operatorów reguły ustalania podmiotu zobowiązanego do wypłaty dofinansowania uregulowano w § 5a ust. 4 KWKG.

E. System rozdziału kosztów mechanizmów wsparcia
Koszt premii kogeneracyjnej i dofinansowania budowy czy rozbudowy sieci ciepłowniczych ponosi tylko na pozór operator sieci elektroenergetycznej. KWKG przewiduje system rozłożenia kosztów związanych z systemem wsparcia kogeneracji na wszystkich odbiorców energii elektrycznej bardzo podobny, jak obowiązujący w Niemczech system podziału kosztów OZE. Koszty ponoszone przez danego operatora sieci elektroenergetycznej przekładane są na pozostałych operatorów sieci i następnie na wszystkich odbiorców energii elektrycznej w formie opłaty kogeneracyjnej stanowiącej element ceny energii elektrycznej dla wszystkich odbiorców. Tak więc wsparcie kogeneracji finansowane jest przez wszystkich odbiorców energii elektrycznej. W roku 2013 opłata kogeneracyjna wynosi między 0,025 ct/kWh a 0,126 ct/kWh w zależności od wysokości zużycia energii przez danego odbiorcę.
Ponadto warto wspomnieć, iż system wsparcia kogeneracji został ograniczony kwotowo do 750 milionów EUR rocznie. Zgodnie z § 7 ust. 7 KWKG w przypadku przekroczenia łącznych kosztów odpowiednio ograniczane są wypłaty premii dla źródeł powyżej 10 MWel.


F. Kontrola systemu wsparcia przez Komisję Europejską (zakazana pomoc państwowa?)
Zarówno system premii (kogeneracja) jak i stałych wynagrodzeń (OZE) były przedmiotem analiz pod kątem ich zgodności z przepisami o pomocy państwowej UE. W latach 2000-2002 obydwa systemy wsparcia zostały sprawdzone przez Komisję Europejską. Analizy wykazały, że wszystkie mechanizmy niemieckich systemów wsparcia nie stanowią żadnej formy pomocy państwowej, dlatego też nie muszą one podlegać notyfikacji Komisji.
W chwili obecnej (czerwiec-lipiec 2013 roku) rozgorzała na nowo dyskusja, czy jednak w systemie wsparcia OZE nie ma miejsca naruszenie przepisów europejskich o pomocy państwa (art. 107 i nast. TWUE) [4]. Dyskusja ta dotyczy jednak kwestii, czy dopuszczalne są praktykowane przez niemiecki rząd zwolnienia poszczególnych podmiotów gospodarczych z kosztów systemu wsparcia OZE, jeśli ich działalność jest bardzo energochłonna. Niezależnie od słuszności takich zarzutów - sam system wsparcia bazujący o transfer środków od odbiorców do poszczególnych przedsiębiorstw energetycznych nie podlega i nie będzie w najbliższym czasie podlegał notyfikacji Komisji Europejskiej. Swoją drogą warto zadać pytanie, dlaczego jakikolwiek system wsparcia OZE czy kogeneracji miałby stanowić pomoc państwową, jeśli środki dla przedsiębiorstw nie pochodzą od państwa.

W związku z powyższym przy rozważaniach o tym, na jakim konkretnym poziomie wskazane jest wsparcie kogeneracji, dla niemieckiego ustawodawcy nie grają roli kryteria notyfikacji pomocy państwowej przez Komisję Europejską. Dlatego też uzasadnienie do ostatnich zmian KWKG odnosi się wyłącznie do względów efektywnego wsparcia kogeneracji w przypadku poszczególnych wariantów mocowych i technologicznych. Niemiecki ustawodawca próbuje optymalnie wyrównać deficyt opłacalności źródeł kogeneracyjnych i sieci ciepłowniczych nie odnosząc się do konkretnych, wskazanych wartości zwrotu z kapitału takich inwestycji. Należy przy tym pamiętać, że ani produkcja energii elektrycznej ani też jakikolwiek segment działalności ciepłowniczej nie są w Niemczech regulowane, tak więc przedsiębiorstwa korzystające z systemu wsparcia kogeneracji będą uzyskiwać taki zwrot z kapitału, jaki umożliwi im sytuacja rynkowa.


Por. też:
- Stawki do 2012 roku



[1] Niem.: Gesetz für die Erhaltung, die Modernisierung und den Ausbau der Kraft-Wärme-Kopplung (Kraft-Wärme-Kopplungsgesetz). Ustawa określana jest skrótem "KWKG"; aktualna wersja ustawy wraz z kompletnymi danymi źródłowymi dostępna jest w internecie pod adresem http://www.gesetze-im-internet.de/kwkg_2002/BJNR109200002.html .
[2] Drucksache 17/8801, 17. Wahlperiode des BT, strona 1/2, http://dip21.bundestag.de/dip21/btd/17/088/1708801.pdf .
[3] Niemiecka ustawa o OZE, w sieci pod adresem: http://www.gesetze-im-internet.de/eeg_2009/ , w skrócie określana jako "EEG".
[4] Por. przykładowo informację z 2001/2002 roku (http://www.sfv.de/lokal/mails/kw/eukomsbh.htm) oraz aktualną dyskusję w prasie w dzienniku Handelsblatt.
Na tej stronie nie ma komentarzy