Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

a. osoba prawna prawa europejskiego
O istnieniu w ogóle takiej kategorii osób prawnych przesądził ETS w orzeczeniu z dnia 2.5.2006 r. (C-436/03), Zb. Orz. I-3767. Stwierdził wówczas w kontekście SCE (spółdzielni europejskiej), że "spół­dzielnię europejską należy uznać za europejską formę prawną spółdzielni, posiadającą specyficzny wspólnotowy charakter" (nb. 40). Z cytowanego orzeczenia wynika, że "europejską formę prawną" mają podmioty, spełniające następujące kryteria:

1. uregulowanie przepisami prawa europejskiego (zwłaszcza bezpośrednio obowiązującego rozporządzenia), co nie wyklucza odesłania do posiłkowego stosowania przepisów państwa siedziby,
2. specyficzne (odmienne od rozwiązań w prawie krajowym) warunki tworzenia podmiotu,
3. nakaz traktowania tej formy prawnej tak, jak podmiotów utworzonych zgodnie z prawem państwa członkowskiego, w którym ma on swoją statutową siedzibę,
4. możliwość przeniesienia siedziby statutowej z jednego państwa członkowskiego do innego, bez potrzeby likwidacji i tworzenia nowego podmiotu prawnego (wyrok ETS z dnia 2.5.2006 r. (C-436/03), Zb. Orz. I-3768, nb. 41-43).

Kryteria te spełnia także spółka europejska (SE), stworzona na mocy rozporządzenia Rady (WE) nr 2157/2001 z dnia 8.10.2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (SE) (Dz.U. L 294 z 10.11.2001, str. 1-21; inaczej np. Oechsler w: Münchener Kommentar zum Aktiengesetz, 2012, VO (EG) 2157/2001 Art. 1, nb. 5; w Polsce ).

EUWT spełnia z powyżej wymienionych kryteriów kryteria 1-3. Co do punktu 4) brak jest postanowień w rozp. 1082/2006, akceptujących transgraniczne przeniesienie siedziby. Zgodnie z art. 1 zd. 1 pkt c RozpWEEUWT w przypadku spraw nieuregulowanych rozporządzeniem stosuje się prawo państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba statutowa EUWT. Prawo polskie natomiast wskazuje tutaj na przepisy o stowarzyszeniach (art. 3 UEUWT). Powołane przez ten przepis regulacje PrStow nie zawierają odpowiedników dla art. 270 pkt 2 KSH czy art. 459 pkt 2 KSH. Stąd zastosowanie muszą znaleźć ogólne zasady dotyczące przenoszenia siedziby. Te zostały na poziomie europejskim określone w orzecznictwie ETS w sprawach Cartesio (wyrok z dnia 16.11.2008, C-210/06) i Vale (wyrok z dnia 12.7.2012, C-378/10; zob. glosę OplustilMPH2012).

b. ocena w kontekście EUWT
Autorzy analizy "Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej" stawiają dość jednoznacznie na koncepcję osobowości prawnej prawa wspólnotowego (obecnie unijnego) (Analiza GEPE..., 2007, s. 82). Natomiast Pechstein i Deja wychodzą raczej z założenia, iż to zagadnienie nie wymaga ostatecznego rozstrzygnięcia (PechsteinDejaEuR2011, s. 364-365). Deklaracja zawarta w art. 1 ust. 3 RozpWEEUWT ma bowiem służyć przede wszystkim jednolitemu traktowaniu EUWT we wszystkich krajach jako osoby prawnej, a więc podmiotu zdolnego do samodzielnego działania ze skutkiem dla siebie i będącego podmiotem praw i obowiązków, podobnie jak inne osoby prawne.

a. sytuacja w Polsce
Na gruncie prawa polskiego zagadnienie rodzaju osobowości prawnej EUWT rozstrzyga przepis art. 3 UEUWT. Nakazuje stosować do EUWT odpowiednio przepisy o stowarzyszeniach. Konsekwencje tego odesłania są różne.
Przede pociąga to za sobą konieczność zlokalizowania zakresów, które nie zostały uregulowane w UEUWT i RozpWEEUWT a następnie ustalenia właściwych dla tych zagadnień przepisów, którymi mogą być nie tylko przepisy o stowarzyszeniach zawarte w ustawie z 1989 r. PrStow ale inne przepisy polskiego systemu prawnego odnoszące się do stowarzyszeń (bliżej o przepisach znajdujących zastosowanie i konsekwencjach tego napisano więcej w Komentarz do art. 3 UEUWT).
W związku z tym przepisem pojawia się także problem kwalifikacji EUWT jako osoby prawnej prawa prywatnego albo publicznego. Rozporządzenie tej kwestii nie przesądza. Pozostawia natomiast członkom EUWT wybór przepisów właściwych do celów interpretacji i stosowania konwencji (art. 8 ust. 2 lit. e) RozpWEEUWT w zw. z art. 2 ust. 1 zd. 2 RozpWEEUWT) oraz - jak się wydaje - wybór formy prawnej na podstawie art. 1 ust. 4 RozpWEEUWT. Tymczasem art. 3 UEUWT stanowczo klasyfikuje ugrupowania jako struktury, którym najbliżej jest do stowarzyszeń. Odesłania, o którym mowa jest w art. 3 UEUWT, nie należy bowiem interpretować tak, że EUWT jest stowarzyszeniem (Ofiarska w: KosikowskiSalachnaFinanseSamorzadowe, 2012, str. 228). EUWT należy traktować jak stowarzyszenie. Właściwe jest więc stosowanie przepisów o stowarzyszeniach z uwzględnieniem mechanizmu mutatis mutandis. Ta konstatacja jednak nie likwiduje problemu zgodności tego przepisu z rozporządzeniem 1082/2006. W ten sposób polski ustawodawca przesądził bowiem o przepisach kraju miejsca siedziby EUWT, pozbawiając tym samym prawa wyboru członków EUWT. Jeżeli wychodzić z założenia, że stowarzyszenia mają w Polsce charakter związków prywatnoprawnych, to ustawodawcy polski zdeterminował kształt EUWT jako podmiotów prawa prywatnego.
Skąd wynika pewność, że stowarzyszenie jest forma prawa prywatnego? Otóż w Polsce osobowość prawna jest traktowana jako przymiot mający swoje źródło w prawie prywatnym (art. 33 KC i nast.). Stąd wniosek, że osobowość prawna będzie miała z reguły charakter prywatnoprawny. Konieczne są więc ustalenia, jakie kryteria pozwalają na nadanie osobie prawnej statusu osoby prawnej prawa publicznego. Kryteria te zostały bliżej przedstawione w osobnym opracowaniu. Na ich podstawie można wysnuć wniosek, że stowarzyszenia mogą mieć zarówno charakter osoby prawnej prawa publicznego lub prywatnego. Decydującym będzie spełnienie warunków kwalifikujących je do jednej albo drugiej grupy.

b. sytuacja w Niemczech
W Niemczech brak jest jednolitej regulacji dot. EUWT. Po pierwsze jest to domena krajów związkowych, wobec czego każdy z nich podejmuje suwerenną decyzję o przepisach wykonawczych do RozpWEEUWT. Po drugie brak jest też intensywnej dyskusji o formie EUWT. W jednym z niewielu głosów na ten temat wyrażono zapatrywanie, że EUWT powinien być traktowany jak związek celowy (Zweckverband) (PeineStarkeLKV2008, s. 403).

c. sytuacja w Austrii
Zob. VockOeStZ2009, s. 487-488.