Uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 8 lipca 1975 r.
III CZP 51/75
opubl. w OSNC z 1976 r. nr 5, poz. 91
Przewodniczący: sędzia Z. Masłowski (sprawozdawca).
Sędziowie: S. Dmowski, T. Bielecki.
Sąd Najwyższy, w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Urzędu Miasta W. - Wydział Finansowy z udziałem Stanisława J. o dokonanie wpisu hipotecznego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki dla m. st. Warszawy postanowieniem z dnia 28 kwietnia 1975 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 KPC
"Czy obciążająca nieruchomość hipoteka przymusowa przechodzi na nabywcę części tej nieruchomości, której własność nabył w drodze zasiedzenia?"
udzielił następującej odpowiedzi:
Jeżeli część nieruchomości przechodzi na własność innej osoby w drodze zasiedzenia, hipoteka przymusowa, wpisana do księgi wieczystej tej nieruchomości przed upływem terminu zasiedzenia, obciąża również część nieruchomości nabytą przez zasiedzenie.
Postanowieniem z dnia 17.VI.1974 r. Sąd Powiatowy stwierdził, że Stanisław J. z dniem 2.X.1966 r. nabył przez zasiedzenie własność nieruchomości położonej w W. przy ul. Koszęcińskiej nr 16a, składającej się z dwóch działek nr 9 i 11 pochodzących z nieruchomości "Zagódź", nr hipoteczny 273 - część.
Na skutek wniosku Stanisława J. o ujawnienie jego praw w księdze wieczystej na podstawie powyższego postanowienia Państwowe Biuro Notarialne w W. założyło dla wymienionej nieruchomości księgę wieczystą Kw nr 41023, wpisało wnioskodawcę jako właściciela oraz w dziale IV powyższej księgi pod nr 1 dokonało wpisu hipoteki przymusowej w kwocie 94.198 zł na rzecz Skarbu Państwa z tytułu zaległości podatkowych, przeniesionej spod nr 5 działu IV księgi hipotecznej "Zagódź 595".
Rozpoznając rewizję Stanisława J. przeciwko wpisowi hipoteki przymusowej w dziale IV księgi wieczystej, Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 28.IV.1975 r. przedstawił w trybie art. 391 § 1 KPC
Udzielając odpowiedzi, Sąd Najwyższy wyszedł z założeń następujących:
Na gruncie prawa polskiego nabycie własności przez zasiedzenie ma charakter nabycia pierwotnego, prawa bowiem nabywcy powstają niezależnie od praw poprzedniego właściciela, brak jest zatem następstwa prawnego nabywcy w stosunku do jego poprzednika, który utracił własność.
Jest zasadą, że przy nabyciu pierwotnym nabywca uzyskuje prawo wolne od obciążeń prawami innych osób, jednakże od tej zasady istnieją liczne wyjątki wynikające bądź z unormowań ustawowych, bądź z samego charakteru i funkcji obciążenia. W szczególności według przeważających poglądów zarówno orzecznictwa, jak i doktryny do takich wyjątków należą ograniczone prawa rzeczowe obciążające nieruchomość. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 29.XII.1967 r. sygn. III CR 59/67 (OSNCP 1968, poz. 128) wyraził pogląd, że "wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych nie następuje w wypadku nabycia własności przez zasiedzenie, choć zasiedzenie stanowi typowe cywilnoprawne nabycie własności w sposób pierwotny". Pogląd ten Sąd Najwyższy uzasadnił okolicznością, że posiadanie samoistne osoby władającej cudzą nieruchomością, godzące z istoty rzeczy w prawo właściciela, nie jest skierowane przeciwko osobom, którym przysługują do nieruchomości ograniczone prawa rzeczowe, osoby te bowiem mogą - i w praktyce tak najczęściej bywa - bez przeszkód korzystać ze swych praw (np. z prawa służebności) również w sytuacji, gdy samoistne posiadanie nieruchomości wykonywa inna osoba niż właściciel.
Sąd Najwyższy w składzie obecnym podziela powyższy pogląd i przytoczoną na jego poparcie argumentację odnoszącą się do ograniczonych praw rzeczowych w ogólności, przy czym podnosi, że w sytuacji, gdy przedmiotem nabycia przez zasiedzenie jest własność nieruchomości obciążonej hipoteką, dodatkowy argument na poparcie przytoczonego poglądu wynika z celu i funkcji hipoteki. Hipoteka bowiem, służąc ochronie kredytu, który w ustroju socjalistycznym jest przede wszystkim kredytem państwowym bądź kredytem pochodzącym z innych środków społecznych, ma na celu również ochronę mienia społecznego, co przemawia za zastosowaniem takiej wykładni przepisów prawa, która w sytuacji, gdy przedmiotem nabycia przez zasiedzenie jest własność nieruchomości obciążonej hipoteką, zapewni utrzymanie tej hipoteki również w razie nabycia własności nieruchomości w sposób pierwotny.
Dla powyższej oceny prawnej nie ma istotnego znaczenia okoliczność, że w wymienionym w założeniu przedstawionego pytania stanie faktycznym nabyta przez zasiedzenie nieruchomość była obciążona hipoteką przymusową. W świetle bowiem przepisów art. 244 - 249 prawa rzeczowego z 1946 r., utrzymanych w mocy przez art. 3 pkt 3 UPrzepWprowKC
Ponieważ w złożonym stanie faktycznym przedstawionego pytania przedmiotem nabycia przez zasiedzenie jest własność fizycznej części nieruchomości obciążonej hipoteką, utrzymanie hipoteki na tej części spowoduje powstanie hipoteki przymusowej łącznej na dwóch nieruchomościach. Jednakże takiemu stanowi prawnemu nie stoi na przeszkodzie przewidziany w art. 246 prawa rzeczowego zakaz obciążania hipoteką przymusową kilku nieruchomości. Zakaz ten stanowiący wyjątek od ogólnej zasady przewidzianej w art. 201 prawa rzeczowego nie może podlegać wykładni rozszerzającej. Z jego treści w związku z treścią przepisów poprzedzających (art. 244 i 245 prawa rzeczowego) wynika, że przewidziany w nim zakaz odnosi się do powstania hipoteki przymusowej z woli wierzyciela i ma na celu ochronę dłużnika lub dłużników przed uciążliwym dla nich - a zbędnym z punktu widzenia interesu wierzyciela - obciążeniem kilku nieruchomości hipoteką obejmującą pełną kwotę wierzytelności. Przepis natomiast art. 246 prawa rzeczowego nie odnosi się do stanu faktycznego, w którym na skutek nabycia przez zasiedzenie części obciążającej hipotekę przymusową nieruchomości powstają niezależnie od woli właściciela dwie odrębne nieruchomości.
W takiej sytuacji podział hipoteki między obie nieruchomości mógłby nastąpić tylko z woli wierzyciela (art. 202 prawa rzeczowego), brak jest natomiast przepisu, który by upoważniał państwowe biuro notarialne lub sąd do dokonania takiego podziału z urzędu.
Rozważania powyższe prowadzą do udzielenia na przedstawione pytanie odpowiedzi objętej sentencją niniejszej uchwały.
CategoryOrzecznictwoSaduNajwyzszego CategoryNabycieWlasnosciNieruchomosci CategoryHipoteka
z dnia 8 lipca 1975 r.
III CZP 51/75
opubl. w OSNC z 1976 r. nr 5, poz. 91
Przewodniczący: sędzia Z. Masłowski (sprawozdawca).
Sędziowie: S. Dmowski, T. Bielecki.
Sąd Najwyższy, w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Urzędu Miasta W. - Wydział Finansowy z udziałem Stanisława J. o dokonanie wpisu hipotecznego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki dla m. st. Warszawy postanowieniem z dnia 28 kwietnia 1975 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 KPC
art. 391 KPC
§ 1. Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania.
§ 2. W razie cofnięcia apelacji sąd drugiej instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Gdy cofnięcie apelacji nastąpiło przed sądem pierwszej instancji, postępowanie umarza sąd pierwszej instancji.
: § 1. Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania.
§ 2. W razie cofnięcia apelacji sąd drugiej instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Gdy cofnięcie apelacji nastąpiło przed sądem pierwszej instancji, postępowanie umarza sąd pierwszej instancji.
"Czy obciążająca nieruchomość hipoteka przymusowa przechodzi na nabywcę części tej nieruchomości, której własność nabył w drodze zasiedzenia?"
udzielił następującej odpowiedzi:
Jeżeli część nieruchomości przechodzi na własność innej osoby w drodze zasiedzenia, hipoteka przymusowa, wpisana do księgi wieczystej tej nieruchomości przed upływem terminu zasiedzenia, obciąża również część nieruchomości nabytą przez zasiedzenie.
Postanowieniem z dnia 17.VI.1974 r. Sąd Powiatowy stwierdził, że Stanisław J. z dniem 2.X.1966 r. nabył przez zasiedzenie własność nieruchomości położonej w W. przy ul. Koszęcińskiej nr 16a, składającej się z dwóch działek nr 9 i 11 pochodzących z nieruchomości "Zagódź", nr hipoteczny 273 - część.
Na skutek wniosku Stanisława J. o ujawnienie jego praw w księdze wieczystej na podstawie powyższego postanowienia Państwowe Biuro Notarialne w W. założyło dla wymienionej nieruchomości księgę wieczystą Kw nr 41023, wpisało wnioskodawcę jako właściciela oraz w dziale IV powyższej księgi pod nr 1 dokonało wpisu hipoteki przymusowej w kwocie 94.198 zł na rzecz Skarbu Państwa z tytułu zaległości podatkowych, przeniesionej spod nr 5 działu IV księgi hipotecznej "Zagódź 595".
Rozpoznając rewizję Stanisława J. przeciwko wpisowi hipoteki przymusowej w dziale IV księgi wieczystej, Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 28.IV.1975 r. przedstawił w trybie art. 391 § 1 KPC
art. 391 KPC
§ 1. Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania.
§ 2. W razie cofnięcia apelacji sąd drugiej instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Gdy cofnięcie apelacji nastąpiło przed sądem pierwszej instancji, postępowanie umarza sąd pierwszej instancji.
. Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone w sentencji zagadnienie prawne. § 1. Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania.
§ 2. W razie cofnięcia apelacji sąd drugiej instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Gdy cofnięcie apelacji nastąpiło przed sądem pierwszej instancji, postępowanie umarza sąd pierwszej instancji.
Udzielając odpowiedzi, Sąd Najwyższy wyszedł z założeń następujących:
Na gruncie prawa polskiego nabycie własności przez zasiedzenie ma charakter nabycia pierwotnego, prawa bowiem nabywcy powstają niezależnie od praw poprzedniego właściciela, brak jest zatem następstwa prawnego nabywcy w stosunku do jego poprzednika, który utracił własność.
Jest zasadą, że przy nabyciu pierwotnym nabywca uzyskuje prawo wolne od obciążeń prawami innych osób, jednakże od tej zasady istnieją liczne wyjątki wynikające bądź z unormowań ustawowych, bądź z samego charakteru i funkcji obciążenia. W szczególności według przeważających poglądów zarówno orzecznictwa, jak i doktryny do takich wyjątków należą ograniczone prawa rzeczowe obciążające nieruchomość. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 29.XII.1967 r. sygn. III CR 59/67 (OSNCP 1968, poz. 128) wyraził pogląd, że "wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych nie następuje w wypadku nabycia własności przez zasiedzenie, choć zasiedzenie stanowi typowe cywilnoprawne nabycie własności w sposób pierwotny". Pogląd ten Sąd Najwyższy uzasadnił okolicznością, że posiadanie samoistne osoby władającej cudzą nieruchomością, godzące z istoty rzeczy w prawo właściciela, nie jest skierowane przeciwko osobom, którym przysługują do nieruchomości ograniczone prawa rzeczowe, osoby te bowiem mogą - i w praktyce tak najczęściej bywa - bez przeszkód korzystać ze swych praw (np. z prawa służebności) również w sytuacji, gdy samoistne posiadanie nieruchomości wykonywa inna osoba niż właściciel.
Sąd Najwyższy w składzie obecnym podziela powyższy pogląd i przytoczoną na jego poparcie argumentację odnoszącą się do ograniczonych praw rzeczowych w ogólności, przy czym podnosi, że w sytuacji, gdy przedmiotem nabycia przez zasiedzenie jest własność nieruchomości obciążonej hipoteką, dodatkowy argument na poparcie przytoczonego poglądu wynika z celu i funkcji hipoteki. Hipoteka bowiem, służąc ochronie kredytu, który w ustroju socjalistycznym jest przede wszystkim kredytem państwowym bądź kredytem pochodzącym z innych środków społecznych, ma na celu również ochronę mienia społecznego, co przemawia za zastosowaniem takiej wykładni przepisów prawa, która w sytuacji, gdy przedmiotem nabycia przez zasiedzenie jest własność nieruchomości obciążonej hipoteką, zapewni utrzymanie tej hipoteki również w razie nabycia własności nieruchomości w sposób pierwotny.
Dla powyższej oceny prawnej nie ma istotnego znaczenia okoliczność, że w wymienionym w założeniu przedstawionego pytania stanie faktycznym nabyta przez zasiedzenie nieruchomość była obciążona hipoteką przymusową. W świetle bowiem przepisów art. 244 - 249 prawa rzeczowego z 1946 r., utrzymanych w mocy przez art. 3 pkt 3 UPrzepWprowKC
3 UPrzepWprowKC
Uchyla się:
1) przepisy ogólnego prawa cywilnego - ustawa z dnia 18 lipca 1950 r. (Dz. U. Nr 34, poz. 311), z zastrzeżeniem przepisu art.XII;
2) przepisy wprowadzające przepisy ogólne prawa cywilnego - ustawa z dnia 18 lipca 1950 r. (Dz. U. Nr 34, poz. 312);
3) prawo rzeczowe - dekret z dnia 11 października 1946 r. (Dz. U. Nr 57, poz. 319), z wyjątkiem art. 14-27, 190-249, 290-293, 295 oraz art. 114, 115, 118-120, 122-126, 300 § 2 w zakresie ksiąg wieczystych i hipoteki;
4) przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych - dekret z dnia 11 października 1946 r. (Dz. U. Nr 57, poz. 321), z wyjątkiem art. XIX-XXV, XXXVII, XXXVIII, XL-XLVI, L i LIV-LXIII w zakresie ksiąg wieczystych i hipoteki;
5) kodeks zobowiązań - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. (Dz. U. Nr 82, poz. 598), z zastrzeżeniem przepisu art.XII;
6) przepisy wprowadzające kodeks zobowiązań - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. (Dz. U. Nr 82, poz. 599), z zastrzeżeniem przepisu art.XII;
7) prawo spadkowe - dekret z dnia 8 października 1946 r. (Dz. U Nr 60, poz. 328);
8) przepisy wprowadzające prawo spadkowe - dekret z dnia 8 paździenika 1946 r. (Dz. U. Nr 60, poz. 329).
, hipoteka przymusowa spełnia tę samą funkcję zabezpieczenia wierzytelności co hipoteka ustanowiona przez czynność prawną i z punktu widzenia przedstawionego zagadnienia brak jest podstawy do odmiennego jej traktowania. Na tę ocenę nie ma również wpływu wyłączenie w art. 247 prawa rzeczowego stosowania do rozporządzeń wierzytelnością zabezpieczoną hipoteką przymusową przepisów o rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Wyłączenie to bowiem pozostaje w związku z istotą rękojmi, która w myśl art. 20 prawa rzeczowego ma zastosowanie tylko do praw uzyskanych przez czynność prawną. Uchyla się:
1) przepisy ogólnego prawa cywilnego - ustawa z dnia 18 lipca 1950 r. (Dz. U. Nr 34, poz. 311), z zastrzeżeniem przepisu art.XII;
2) przepisy wprowadzające przepisy ogólne prawa cywilnego - ustawa z dnia 18 lipca 1950 r. (Dz. U. Nr 34, poz. 312);
3) prawo rzeczowe - dekret z dnia 11 października 1946 r. (Dz. U. Nr 57, poz. 319), z wyjątkiem art. 14-27, 190-249, 290-293, 295 oraz art. 114, 115, 118-120, 122-126, 300 § 2 w zakresie ksiąg wieczystych i hipoteki;
4) przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych - dekret z dnia 11 października 1946 r. (Dz. U. Nr 57, poz. 321), z wyjątkiem art. XIX-XXV, XXXVII, XXXVIII, XL-XLVI, L i LIV-LXIII w zakresie ksiąg wieczystych i hipoteki;
5) kodeks zobowiązań - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. (Dz. U. Nr 82, poz. 598), z zastrzeżeniem przepisu art.XII;
6) przepisy wprowadzające kodeks zobowiązań - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. (Dz. U. Nr 82, poz. 599), z zastrzeżeniem przepisu art.XII;
7) prawo spadkowe - dekret z dnia 8 października 1946 r. (Dz. U Nr 60, poz. 328);
8) przepisy wprowadzające prawo spadkowe - dekret z dnia 8 paździenika 1946 r. (Dz. U. Nr 60, poz. 329).
Ponieważ w złożonym stanie faktycznym przedstawionego pytania przedmiotem nabycia przez zasiedzenie jest własność fizycznej części nieruchomości obciążonej hipoteką, utrzymanie hipoteki na tej części spowoduje powstanie hipoteki przymusowej łącznej na dwóch nieruchomościach. Jednakże takiemu stanowi prawnemu nie stoi na przeszkodzie przewidziany w art. 246 prawa rzeczowego zakaz obciążania hipoteką przymusową kilku nieruchomości. Zakaz ten stanowiący wyjątek od ogólnej zasady przewidzianej w art. 201 prawa rzeczowego nie może podlegać wykładni rozszerzającej. Z jego treści w związku z treścią przepisów poprzedzających (art. 244 i 245 prawa rzeczowego) wynika, że przewidziany w nim zakaz odnosi się do powstania hipoteki przymusowej z woli wierzyciela i ma na celu ochronę dłużnika lub dłużników przed uciążliwym dla nich - a zbędnym z punktu widzenia interesu wierzyciela - obciążeniem kilku nieruchomości hipoteką obejmującą pełną kwotę wierzytelności. Przepis natomiast art. 246 prawa rzeczowego nie odnosi się do stanu faktycznego, w którym na skutek nabycia przez zasiedzenie części obciążającej hipotekę przymusową nieruchomości powstają niezależnie od woli właściciela dwie odrębne nieruchomości.
W takiej sytuacji podział hipoteki między obie nieruchomości mógłby nastąpić tylko z woli wierzyciela (art. 202 prawa rzeczowego), brak jest natomiast przepisu, który by upoważniał państwowe biuro notarialne lub sąd do dokonania takiego podziału z urzędu.
Rozważania powyższe prowadzą do udzielenia na przedstawione pytanie odpowiedzi objętej sentencją niniejszej uchwały.
CategoryOrzecznictwoSaduNajwyzszego CategoryNabycieWlasnosciNieruchomosci CategoryHipoteka
Na tej stronie nie ma komentarzy
