Uchwała Sądu Najwyższego z 8.7.1969, III CZP 41/69
dane orzeczenia uchwała SN z dnia 8 lipca 1969 r., sygn. III CZP 41/69
skład: przewodniczący: sędzia J. Majorowicz (sprawozdawca), sędziowie: B. Łubkowski, F. Wesely
teza: W wypadku gdy zasiedzenie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie prawa rzeczowego w 1946 r. nastąpiłoby - przy uwzględnieniu terminu przewidzianego w art. 2262 kodeksu cywilnego Napoleona - wcześniej (art. XXXIII § 2 przep. wprow. pr. rzecz.), a w okresie tego terminu nastąpiło zawieszenie biegu zasiedzenia z powodu małoletności jednego ze współwłaścicieli nieruchomości, zawieszenie to nie wywiera skutku w stosunku do pozostałych pełnoletnich współwłaścicieli.
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Teodozji M. o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Katowicach-Ośrodek Zamiejscowy w Częstochowie postanowieniem z dnia 25 marca 1969 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 KPC
art. 391 KPC
§ 1. Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania.
§ 2. W razie cofnięcia apelacji sąd drugiej instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Gdy cofnięcie apelacji nastąpiło przed sądem pierwszej instancji, postępowanie umarza sąd pierwszej instancji.
: § 1. Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania.
§ 2. W razie cofnięcia apelacji sąd drugiej instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Gdy cofnięcie apelacji nastąpiło przed sądem pierwszej instancji, postępowanie umarza sąd pierwszej instancji.
"Czy zawieszenie biegu zasiedzenia, z którego korzysta małoletni, rozciąga się na pełnoletnich współwłaścicieli w sprawie, w której bieg zasiedzenia rozpoczął się przed wejściem w życie dekretu z dnia 11 października 1946 r. o prawie rzeczowym, jeżeli przed zakończeniem terminu zasiedzenia, którego upływ stosownie do przepisu art. XXXII § 2 przep. wprow. prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych obliczać należy według prawa dotychczasowego (art. 2262 kodeksu cywilnego Napoleona) i w okresie obowiązywania już prawa rzeczowego, nastąpiło zawieszenie biegu zasiedzenia z powodu małoletności jednego z współwłaścicieli nieruchomości?"
udzielił następującej odpowiedzi:
W wypadku gdy zasiedzenie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie prawa rzeczowego w 1946 r. nastąpiłoby - przy uwzględnieniu terminu przewidzianego w art. 2262 kodeksu cywilnego Napoleona - wcześniej (art. XXXIII § 2 przep. wprow. pr. rzecz.), a w okresie tego terminu nastąpiło zawieszenie biegu zasiedzenia z powodu małoletności jednego ze współwłaścicieli nieruchomości, zawieszenie to nie wywiera skutku w stosunku do pozostałych pełnoletnich współwłaścicieli.
Przedstawione Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 KPC
art. 391 KPC
§ 1. Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania.
§ 2. W razie cofnięcia apelacji sąd drugiej instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Gdy cofnięcie apelacji nastąpiło przed sądem pierwszej instancji, postępowanie umarza sąd pierwszej instancji.
zagadnienie prawne nasunęło się Sądowi Wojewódzkiemu w Katowicach - Ośrodek Zamiejscowy w Częstochowie na tle następującego stanu faktycznego: § 1. Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania.
§ 2. W razie cofnięcia apelacji sąd drugiej instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Gdy cofnięcie apelacji nastąpiło przed sądem pierwszej instancji, postępowanie umarza sąd pierwszej instancji.
Wnioskodawczyni Teodozja M. wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie własności działki budowlanej, położonej w Z. o powierzchni 403 m2, bliżej we wniosku opisanej. Wszyscy uczestnicy postępowania oświadczyli, że nie roszczą żadnych pretensji do spornej działki z wyjątkiem spadkobierców po Stanisławie P., bracie wnioskodawczyni, przy czym jedna ze spadkobierczyń Maria M. podniosła zarzut, że jej ojciec Stanisław P. zmarł 10.I.1962 r., a więc w czasie, kiedy była ona małoletnią. Urodziła się bowiem w dniu 24.X.1947 r.
Rozpoznając sprawę po raz pierwszy, Sąd Powiatowy w Zawierciu postanowieniem z dnia 14.XII.1966 r. stwierdził, że wnioskodawczyni nabyła w drodze zasiedzenia własność spornej działki w 23/24 częściach.
Wskutek rewizji Marii M. Sąd Wojewódzki uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, wyrażając m.in. pogląd, że przeszkoda w biegu terminu zasiedzenia, spowodowana małoletnością Marii M., dotyczy całej nieruchomości. Wynika to, jak stwierdza Sąd Wojewódzki, z istoty współwłasności, uregulowanej przepisami prawa rzeczowego a następnie przepisami kodeksu cywilnego i polegającej na tym, że własność rzeczy przysługuje wszystkim współwłaścicielom łącznie.
Rozpoznając ponownie sprawę, Sąd Powiatowy w Zawierciu postanowieniem z dnia 28.X.1968 r. wniosek Teodozji M. oddalił. Postanowienie to zaskarżył rewizją pełnomocnik wnioskodawczyni, podkreślając dopuszczalność nabycia w drodze zasiedzenia własności ułamkowej części nieruchomości.
Przechodząc do rozważenia przedstawionego przez Sąd Wojewódzki zagadnienia prawnego, zauważyć należy, co następuje:
Jak wynika z ustaleń Sądu I instancji wnioskodawczyni Teodozja M. posiadała sporną działkę pod tytułem właściciela od 1 stycznia 1929 r. Rozpoczęte więc z tym dniem zasiedzenie na rzecz wnioskodawczyni, stosownie do art. 2262 kodeksu cywilnego Napoleona, nie mogło się - jak trafnie podkreśla Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia - zakończyć w dniu wejścia w życie prawa rzeczowego, tj. w dniu 1 stycznia 1947 r., ponieważ nie upłynął termin 30-letni. Poza tym termin ten nie upłynął w okresie od 1.I.1939 r. do końca stycznia 1945 r., tj. do czasu wznowienia po wojnie w Z. działalności przez sądy polskie. Do zasiedzenia tego należy więc stosować przepisy prawa rzeczowego, z tym zastrzeżeniem, że w myśl art. XXXIII § 2 przep. wprow. pr. rzecz. termin zakończenia należy obliczać według prawa dotychczasowego, a więc według art. 2262 kodeksu cywilnego Napoleona, ponieważ termin skończyłby się wcześniej, tj. w dniu 1 czerwca 1964 r., niż według prawa rzeczowego (art. 50 § 1), tj. w dniu 1 stycznia 1967 r., przy przyjęciu dobrej wiary po stronie wnioskodawczyni.
W okresie biegu zasiedzenia, już pod rządem prawa rzeczowego, jeden ze współwłaścicieli tej nieruchomości Stanisław P. (brat wnioskodawczyni, a syn Kunegundy P.) zmarł w dniu 10.I.1962 r., pozostawiając małoletnią córkę Marię M., urodzoną dnia 24.X.1947 r.
W świetle więc przedstawionego wyżej stanu faktycznego i prawnego nasuwają się dwa zagadnienia, a mianowicie, czy możliwe jest nabycie własności udziału w nieruchomości na zasadzie zasiedzenia oraz czy w świetle art. XXXIII przep. wprow. pr. rzecz. zasady zawarte w § 2 tegoż przepisu stosować należy tylko w zakresie obliczenia terminu zasiedzenia, czy także dla oceny wszystkich kwestii związanych z zasiedzeniem. To ostatnie zagadnienie ma, zdaniem Sądu Wojewódzkiego, o tyle znaczenie, że na tle stosowania art. 225 KCN., reprezentowany był w orzecznictwie pogląd, iż małoletność jednego ze spadkobierców powinna powodować zawieszenie biegu przedawnienia co do każdej części spadku, wobec czego z zawieszenia biegu przedawnienia z powodu nieletniości jednego ze współspadkobierców może korzystać także jego pełnoletnie rodzeństwo, dochodzące łącznie swych praw do spadku.
Jeśli chodzi o pierwszy problem, to w literaturze i orzecznictwie na tle przepisów prawa rzeczowego przeważał na ogół pogląd co do dopuszczalności zasiedzenia udziału we współwłasności. Poglądy te zachowały aktualność również na tle przepisów kodeksu cywilnego. Wprawdzie art. 296 pr. rzecz., a obecnie art. 236 KC
art. 236 KC
§ 1. Oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste następuje na okres dziewięćdziesięciu dziewięciu lat. W wypadkach wyjątkowych, gdy cel gospodarczy użytkowania wieczystego nie wymaga oddania gruntu na dziewięćdziesiąt dziewięć lat, dopuszczalne jest oddanie gruntu na okres krótszy, co najmniej jednak na lat czterdzieści.
§ 2. W ciągu ostatnich pięciu lat przed upływem zastrzeżonego w umowie terminu wieczysty użytkownik może żądać jego przedłużenia na dalszy okres od czterdziestu do dziewięćdziesięciu dziewięciu lat; jednakże wieczysty użytkownik może wcześniej wystąpić z takim żądaniem, jeżeli okres amortyzacji zamierzonych na użytkowanym gruncie nakładów jest znacznie dłuższy aniżeli czas, który pozostaje do upływu zastrzeżonego w umowie terminu. Odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny.
§ 3. Umowa o przedłużenie wieczystego użytkowania powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
mówi o posiadaniu rzeczy, jednakże posiadać w znaczeniu prawnym można tylko określone prawo podmiotowe. § 1. Oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste następuje na okres dziewięćdziesięciu dziewięciu lat. W wypadkach wyjątkowych, gdy cel gospodarczy użytkowania wieczystego nie wymaga oddania gruntu na dziewięćdziesiąt dziewięć lat, dopuszczalne jest oddanie gruntu na okres krótszy, co najmniej jednak na lat czterdzieści.
§ 2. W ciągu ostatnich pięciu lat przed upływem zastrzeżonego w umowie terminu wieczysty użytkownik może żądać jego przedłużenia na dalszy okres od czterdziestu do dziewięćdziesięciu dziewięciu lat; jednakże wieczysty użytkownik może wcześniej wystąpić z takim żądaniem, jeżeli okres amortyzacji zamierzonych na użytkowanym gruncie nakładów jest znacznie dłuższy aniżeli czas, który pozostaje do upływu zastrzeżonego w umowie terminu. Odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny.
§ 3. Umowa o przedłużenie wieczystego użytkowania powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Skoro więc wolno zasiedzieć prawo własności, to tym bardziej można w taki sam sposób nabyć część tego prawa, która stanowi udział współwłaściciela. Zaznaczyć należy, że za dopuszczalnością zasiedzenia udziału we współwłasności wypowiedział się Sąd Najwyższy m.in. w uchwale III CO 38/55 (OSN 1956 r. poz. 88) oraz w orzeczeniu z dnia 18.III.1959 r. 4 CR 316/59 (OSPiKA 1960, poz. 11). Tezy i argumenty tych orzeczeń zachowały aktualność również obecnie.
Przedstawiony wyżej pogląd co do dopuszczalności zasiedzenia udziału we współwłasności wiąże się w sprawie niniejszej z drugim zagadnieniem, a mianowicie, czy na tle art. 53 i 54 pr. rzecz. i art. 109 i 110 p.o.p.c. możliwe było - a obecnie na tle art. 175 KC
art. 175 KC
Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń.
w związku z art. 121 KCDo biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń.
art. 121 KC
Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez cały czas trwania przeszkody.
i art. 122 KCBieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez cały czas trwania przeszkody.
art. 122 KC
§ 1. Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia.
§ 2. Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.
§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.
czy możliwe jest - zasiedzenie udziału lub udziałów należących do innych pełnoletnich współwłaścicieli, jeżeli jednym ze współwłaścicieli jest osoba małoletnia. Na pytanie to należy dać odpowiedź twierdzącą. Powołane bowiem wyżej przepisy miały bądź mają na celu jedynie ochronę małoletniego. Wynika to wyraźnie z brzmienia tych przepisów. W związku z tym ponieważ małoletni jest współwłaścicielem każdej niepodzielnej cząstki nieruchomości, nie byłoby możliwe zasiedzenie całej nieruchomości lub fizycznie wydzielonej części. Natomiast brak przeszkód prawnych do zasiedzenia samego udziału pełnoletniego współwłaściciela. Fakt zasiedzenia takiego udziału nie nasuwa bowiem prawa małoletniego do przysługującego mu udziału we współwłasności. § 1. Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia.
§ 2. Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.
§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.
Za takim rozwiązaniem przemawia również okoliczność, że tak według art. 79 pr. rzecz. jak i obecnie w myśl art. 198 KC
art. 198 KC
Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli.
każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. W tym stanie rzeczy uznać należy, że udział taki może również być przedmiotem zasiedzenia współwłaścicieli przy jednoczesnym utrzymaniu w pełni wszystkich praw małoletniego do nieruchomości. Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli.
Pozostaje z kolei do rozważenia następna kwestia wiążąca się z przedstawionym przez Sąd Wojewódzki zagadnieniem, a mianowicie czy art. XXXIII przep. wprow. pr. rzecz. reguluje tylko zakres obliczenia terminów zasiedzenia, czy też przepis ten, a w szczególności jego paragraf 2, należy rozumieć w ten sposób, że dotyczy on również wszelkich kwestii prawnych związanych z zasiedzeniem. Art. XXXIII przep. wpr. pr. rzecz. przyjął jako zasadę, że do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed wejściem w życie prawa rzeczowego, stosuje się od tej chwili przepisy tego prawa, a więc prawa rzeczowego. Dotyczy to w szczególności możliwości nabycia prawa przez zasiedzenie. Priorytet prawa nowego przyjął ustawodawca również w § 2 powołanego artykułu w stosunku do terminów zasiedzenia, wprowadzając jedynie wyjątek co do obliczenia tych terminów według prawa dawnego, jeżeli zasiedzenie rozpoczęte przed wejściem w życie prawa rzeczowego nastąpiłoby według przepisów dawnego prawa wcześniej.
Powyższe rozważania prowadzą więc do wniosku, że w wypadku gdy zasiedzenie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie prawa rzeczowego nastąpiłoby - przy uwzględnieniu terminu przewidzianego w art. 2262 kodeksu cywilnego Napoleona - wcześniej, przy czym w okresie tego terminu nastąpiło zawieszenie biegu zasiedzenia z powodu małoletności jednego ze współwłaścicieli nieruchomości, to zawieszenie to nie wywiera skutku w stosunku do pozostałych pełnoletnich współwłaścicieli w zakresie możliwości nabycia przez nich w drodze zasiedzenia udziału we współwłasności - z wyjątkiem oczywiście udziału małoletniego współwłaściciela.
CategoryOrzecznictwoSaduNajwyzszego CategoryNabycieWlasnosciNieruchomosci
Na tej stronie nie ma komentarzy
