Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Służebności osobiste, art. 296 - 305 KC

nabycie, utrata służebności osobistych oraz roszczenia z nimi związane

KC wyróżnia dwie formy służebności: gruntowe i osobiste, które wymagają osobnego omówienia. Służebności gruntowe są przedmiotem osobnego skryptu.
Służebność osobista różni się od służebności gruntowej tylko podmiotem, który jest uprawniony do korzystania z niej. O ile w przypadku służebności gruntowej był to każdorazowy właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości władnącej, tak tutaj uprawnionym jest wyłącznie oznaczona osoba fizyczna.

A. Nabycie służebności osobistej
Służebności osobiste nabyć można tylko w trybie pierwotnym albowiem służebności osobiste są niezbywalne, niedziedziczne (art. 299 i 300 KC) a ponadto nie jest także możliwe ich zasiedzenie (art. 304 KC).
Sposoby powstania służebności osobistej są więc ograniczone i zaliczamy do nich umowę oraz orzeczenie sądowe.

I. Umowne ustanowienie służebności osobistej
Podstawowym sposobem nabycia służebności osobistej jest czynność prawna, którą może być tylko umowa, (nie zaś jednostronna czynność prawna) pomiędzy właścicielem nieruchomości obciążonej a osobą fizyczną nabywającą służebność (por. Gniewek w: System prawa prywatnego (2005), § 51 nb. 125 – 126).
Ponieważ chodzi tu znów o zwykły tryb umowny, dla ustalenia ustanowienia służebności osobistej konieczne jest sprawdzenie: 1) ważności oświadczeń woli (zawarcie umowy), 2) treści umowy oraz 3) skuteczności samej umowy.
Ważność oświadczeń woli ustala się wg przepisów części ogólnej KC.
Treść umowy ustanawiającej służebność osobistą jest taka sama jak w przypadku służebności gruntowych (art. 296 KC), z tym że uprawnionym jest w tym wypadku wyłącznie indywidualnie (z imienia i nazwiska) oznaczona osoba fizyczna. Poza tym wskazaniem uprawnionego w umowie muszą znaleźć informacje na temat zakresu wykonywanej służebności. Szczególnym rodzajem, wyraźnie przewidzianym w KC, jest tzw. służebność mieszkania (art. 301 – 302 KC).
Skuteczność umowy zależy znów od dochowania przepisów o przeniesieniu własności nieruchomości (art. 245 § 1 w zw. z art. 155 i nast. KC). Z przepisu art. 245 § 2 zd. 2 KC wynika, że forma aktu notarialnego wymagana jest tylko dla oświadczenia właściciela nieruchomości obciążonej, który tą służebność ustanawia.

II. Ustanowienie służebności osobistej przez orzeczenie sądu
Możliwe jest także konstytutywne orzeczenie sądu prowadzące do powstania służebności. Zazwyczaj w tych wypadkach podstawą rozstrzygnięcia sądu będzie art. 146 KC, choć wydaje się możliwe również ustanowienie służebności osobistej w sprawie o zniesienie współwłasności, dział spadku, podziale majątku wspólnego małżonków (por. Szachułowicz w: Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz (2004), art. 296 nb. 4).

B. Utrata służebności osobistej
Służebność osobista wygasa niewątpliwie w okolicznościach, które powodują wygaśnięcie każdego ograniczonego prawa rzeczowego (zrzeczenie się, konfuzja, upływ terminu i ziszczenie się warunku rozwiązującego).
Na skutek odesłania art. 297 do przepisów o służebnościach gruntowych, służebności osobiste wygasają w wyniku niewykonywania prawa przez 10 lat (art. 297 w zw. z art. 293 KC), na skutek zniesienia służebności przez sąd na podstawie art. 294 i 295 KC oraz zwolnienia ze służebności wg art. 290 § 1 in fine KC.
Szczególnymi sposobami wygaśnięcia, charakterystycznymi tylko dla służebności osobistej, są: śmierć uprawnionej osoby fizycznej (art. 299 KC) oraz zamiana służebności na rentę (art. 303 KC).

C. Roszczenia związane ze służebnościami osobistymi
Roszczenia wynikające ze stosunku służebności osobistej mogą być następujące:

• roszczenie o ustanowienie służebności osobistej (art. 146 KC),
• roszczenie o zamianę służebności na rentę (art. 303 KC),
• roszczenie o zmianę treści lub zakresu wykonywania służebności (art. 297 w zw. z art. 291 KC),
• roszczenie o zniesienie służebności na podstawie art. 294 albo 295 KC.

I. Roszczenia o ustanowienie służebności osobistej
Podstawą prawną żądania tej treści jest art. 146 KC. Wynika z niego, iż ustanowienia służebności drogi koniecznej jako służebności osobistej może domagać się samoistny posiadacz nieruchomości władnącej. Jest nim, zgodnie z art. 336 KC, ta osoba, która włada nieruchomością jak właściciel.
Poza tym muszą wystąpić okoliczności z art. 145 uzasadniające powstanie służebności drogi koniecznej, tzn. brak odpowiedniego dostępu nieruchomości władnącej do drogi publicznej lub należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich. Była o nich mowa w skrypcie dot. służebności gruntowej, w części dotyczącej roszczenia z art. 145 KC. Nie ma tu natomiast miejsca dla przesłanki wynikającej z art. 285 § 2 KC (trwałe i obiektywne zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej), gdyż jest to warunek charakterystyczny tylko dla służebności gruntowej.
Z orzecznictwa SN wynika ponadto, iż przepis art. 146 KC jest aktualny, tylko wówczas, gdy nie można ustanowić służebności gruntowej drogi koniecznej, a więc w wypadku, gdy właściciel nieruchomości nie chce lub nie może wystąpić o ustanowienie drogi w trybie art. 145 KC (tak SN w postanowieniu z 28.5.1971 r., III CRN 109/71, LEX nr 6937). Mamy więc do czynienia z subsydiarnością roszczenia.

II. Roszczenie o zamianę służebności na rentę, art. 303 KC
Jest to roszczenie charakterystyczne dla służebności osobistych. Aktualizuje się ono wówczas, gdy uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa. Jest to roszczenie właściciela nieruchomości obciążonej przeciwko osobie fizycznej, na rzecz której ustanowiono służebność osobistą. Nie może więc domagać się zmiany służebności na rentę osoba fizyczna, której dana służebność przysługuje (tak SA w Katowicach w wyroku z 9.1.1992 r., I ACr 484/91, opubl. w OSA1992 r. nr 6, poz. 52).
Dalszą przesłanką roszczenia jest są rażące uchybienia osoby fizycznej przy wykonywaniu służebności. Ponieważ służebności osobiste mają charakter alimentacyjny, a przez to majątkowy (choć również czysto osobisty), przesłankę tą należy oceniać według zasad prawidłowego gospodarowania (Szachułowicz w: Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz (2004), art. 303 nb. 3 – 4). Chodzi więc o takie wykroczenia przeciw treści służebności, które powodują, iż zachowanie uprawnionego nie ma nic wspólnego z uprawnieniami wynikającymi ze służebności albo wręcz jej nadużycie.
Ponadto uchybienia te winny być rażące i występować wielokrotnie (Rudnicki, Kodeks cywilny. Księga druga. Komentarz (2001), str. 435).

III. Roszczenie o zmianę treści lub zakresu wykonywania służebności, art. 297 w zw. z art. 291 KC
Treść i przesłanki tego roszczenia są identyczne, jak w przypadku roszczenia o zmianę treści lub zakresu wykonywania służebności gruntowej, stąd też odsyłam do skryptu o służebnościach gruntowych.

IV. Roszczenie o zniesienie służebności, art. 294 lub 295 KC
Także i w tym wypadku chodzi o odpowiednie zastosowanie przepisów o służebności gruntowej, wobec czego w tym miejscu należy sięgnąć do odpowiedniego <a href=”sluzebnosci_grunt.html#zniesienie”>skryptu o służebnościach gruntowych</a>.

---

CategorySluzebnosci