Wersja [15653]
To jest stara wersja OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneZanieczyszczeniemWod utworzona przez MarcinKrzymuski, 2012-03-03 00:04:52.
Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody wyrządzone zanieczyszczeniem wód
projekt publikacji
A. Znaczenie problemu
Najczęściej odpowiedzialność za szkody powstałe w związku z gospodarką wodną są analizowane w kontekście szkód powodziowych (zob. JaniszewskaPS2009 i tam podana literatura). Tymczasem ważkim problemem wydaje się również odpowiedzialność cywilnoprawna za szkody spowodowane zanieczyszczeniami niesionymi przez wody. Z takimi wypadkami mieliśmy wielokrotnie do czynienia.
Jest to problem o tyle ciekawy, że przepisy ustawy - Prawo wodne (PrWodn) regulacji w tym zakresie nie zawierają.
Problem odpowiedzialności za szkody wynikające z zanieczyszczenia wód powinien być analizowany z dwóch punktów widzenia. Po pierwsze może chodzić o odpowiedzialność właściciela zanieczyszczonych wód wobec tych podmiotów, którym wody te wyrządziły szkody cywilnoprawne (odpowiedzialność za wody zanieczyszczone). Po drugie należy na ten problem spojrzeć z punktu widzenia właściciela wód, którego wody zostały zanieczyszczone powodując w ten sposób uszczerbek w dobrach i interesach chronionych prawem (odpowiedzialność za zanieczyszczenie wód).
"Zanieczyszczenia wód rozumiane są jako zmiana składu lub stanu wód, która czyni te wody miej przydatnymi do jednego lub wszystkich celów, którym mogłaby służyć w swym stanie naturalnym. Zanieczyszczenie wód objawia się przekroczeniem w nich parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych."1
B. Podstawy odpowiedzialności
Paradoksalnie rzecz ujmując, ustawa - Prawo wodne, która pierwsza przychodzi na myśl, jako źródło ewentualnych roszczeń, nie zawiera żadnych cywilnoprawnych regulacji dotyczących odpowiedzialności za zanieczyszczenie wód.
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, do której odsyła art. 186 ust. 2 PrWodn
art. 186 PrWodn
1. W sprawie naprawienia szkód innych niż określone w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust. 1 droga sądowa przysługuje po wyczerpaniu trybu, o którym mowa w ust. 3.
2. Naprawienie szkody, o której mowa w ust. 1, obejmuje pokrycie strat poniesionych przez poszkodowanego.
3. Na żądanie poszkodowanego organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego, a jeżeli szkoda nie jest następstwem pozwolenia wodnoprawnego – właściwy marszałek województwa, ustala wysokość odszkodowania w drodze decyzji; decyzja jest niezaskarżalna.
4. Stronie niezadowolonej z ustalonego odszkodowania przysługuje droga sądowa; droga sądowa przysługuje również w przypadku niewydania decyzji przez właściwy organ w ciągu trzech miesięcy od zgłoszenia żądania przez poszkodowanego.
5. Wystąpienie na drogę sądową nie wstrzymuje wykonania decyzji, o której mowa w ust. 3.
, zawiera regulacje o charakterze publicznoprawnym, wobec czego nie ma ona zastosowania do prywatnoprawnych zasad naprawienia szkody wynikającej z zanieczyszczenia rzek.1. W sprawie naprawienia szkód innych niż określone w art. 16 ust. 3 i art. 17 ust. 1 droga sądowa przysługuje po wyczerpaniu trybu, o którym mowa w ust. 3.
2. Naprawienie szkody, o której mowa w ust. 1, obejmuje pokrycie strat poniesionych przez poszkodowanego.
3. Na żądanie poszkodowanego organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego, a jeżeli szkoda nie jest następstwem pozwolenia wodnoprawnego – właściwy marszałek województwa, ustala wysokość odszkodowania w drodze decyzji; decyzja jest niezaskarżalna.
4. Stronie niezadowolonej z ustalonego odszkodowania przysługuje droga sądowa; droga sądowa przysługuje również w przypadku niewydania decyzji przez właściwy organ w ciągu trzech miesięcy od zgłoszenia żądania przez poszkodowanego.
5. Wystąpienie na drogę sądową nie wstrzymuje wykonania decyzji, o której mowa w ust. 3.
Pozostają więc wyłącznie cywilnoprawne regulacje zawarte w KC oraz w ustawie PrOchrŚrod.
1. Roszczenie z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow
Przepis ten jest bezsprzecznie podstawą roszczeń cywilnoprawnych (Nachweise).
art. 323 PrOchrŚrodow
1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie.
2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna.
Przepis ten jest bezsprzecznie podstawą roszczeń cywilnoprawnych (Nachweise).
a. Cel roszczenia
Celem tego roszczenia jest przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych. W ostateczności można domagać się zaprzestania działalności, która doprowadziła do powstania szkody lub grozi jej wyrządzeniem. O celach roszczenia więcej w Art323PrOchrSrodow.
Spełnienie powyższych przesłanek prowadzi do powstania roszczenia
Celem tego roszczenia jest przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych. W ostateczności można domagać się zaprzestania działalności, która doprowadziła do powstania szkody lub grozi jej wyrządzeniem. O celach roszczenia więcej w Art323PrOchrSrodow.
Spełnienie powyższych przesłanek prowadzi do powstania roszczenia
(1) przywrócenie stanu zgodnego z prawem
W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrod: ??????????????
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda.2 Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji.3 Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego”.4 Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
(2) podjęcie środków zapobiegawczych
Bezpośrednie zagrożenie szkodą
(3) żądanie zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie
Niemożliwość lub nadmierna trudność podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności zamontowania instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem.
Przesłanką uwzględnienia tych żądań jest natomiast wyrządzenie szkody na skutek bezprawnego oddziaływania na środowisko.
Bezprawne oddziaływanie na środowisko zostało bliżej przedstawione w Art323PrOchrSrodow.
W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrod: ??????????????
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda.2 Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji.3 Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego”.4 Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
(2) podjęcie środków zapobiegawczych
Bezpośrednie zagrożenie szkodą
(3) żądanie zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie
Niemożliwość lub nadmierna trudność podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności zamontowania instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem.
Przesłanką uwzględnienia tych żądań jest natomiast wyrządzenie szkody na skutek bezprawnego oddziaływania na środowisko.
Bezprawne oddziaływanie na środowisko zostało bliżej przedstawione w Art323PrOchrSrodow.
b. Zasada odpowiedzialności
Przekonanie o tym, iż art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż art. 323 PrOchrŚrod jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do art. 435 KC
c. Przesłanki odpowiedzialności wg art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko.
Przekonanie o tym, iż art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż art. 323 PrOchrŚrod jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do art. 435 KC
art. 435 KC
§ 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy. § 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
c. Przesłanki odpowiedzialności wg art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
Zdarzeniem rodzącym odpowiedzialność z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest zawinione (zob. wyżej) i bezprawne oddziaływanie na środowisko.
(1) oddziaływanie na środowisko
Z art. 3 pkt 11) PrOchrŚrod oraz z art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod5 wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod
(2) bezprawność oddziaływania na środowisko
Odpowiedzialność odszkodowawczą z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod rodzi wyłącznie bezprawne oddziaływanie na środowisko. W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni pojęcia w przepisie deliktowym z art. 325 PrOchrŚrod oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg art. 144 KC
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w art. 144 KC
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. W tym wypadku bezprawność zachodziłaby w przypadku obiektywnej sprzeczności oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.11 Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji12, wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji.13 Art. 144 KC
Jednakże także wg ogólnych zasad zezwolenie administracyjne z reguły nie wyłącza bezprawności zachowania będącego jego przedmiotem, gdyż celem zezwolenia jest ochrona innych interesów niż osób podnoszących roszczenia cywilnoprawne.16
Czy można zastosować art. 144 KC
Przyjmując deliktowe rozumienie bezprawności nie wyklucza się jednak zupełnie zastosowania art. 144 KC. Mógłby on być przyjmowany jako okoliczność wyłączająca bezprawność oddziaływań pośrednich, które naruszałyby szeroko rozumiany porządek prawny. Taki jest też ogólnie rzecz biorąc sens art. 144 KC
(3) szkoda w dobrach i interesach prawnie chronionych
Z art. 3 pkt 11) PrOchrŚrod oraz z art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod5 wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod
art. 62 UUdostInformŚrod
1. W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko określa się, analizuje oraz ocenia:
1) bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na:
a) środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi,
b) dobra materialne,
c) zabytki,
d) wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa w lit. a-c,
e) dostępność do złóż kopalin;
2) możliwości oraz sposoby zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko;
3) wymagany zakres monitoringu.
2. W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 określa się, analizuje oraz ocenia oddziaływanie przedsięwzięć na obszary Natura 2000, biorąc pod uwagę także skumulowane oddziaływanie przedsięwzięcia z innymi przedsięwzięciami.
ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrod podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi.61. W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko określa się, analizuje oraz ocenia:
1) bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na:
a) środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi,
b) dobra materialne,
c) zabytki,
d) wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa w lit. a-c,
e) dostępność do złóż kopalin;
2) możliwości oraz sposoby zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko;
3) wymagany zakres monitoringu.
2. W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 określa się, analizuje oraz ocenia oddziaływanie przedsięwzięć na obszary Natura 2000, biorąc pod uwagę także skumulowane oddziaływanie przedsięwzięcia z innymi przedsięwzięciami.
(2) bezprawność oddziaływania na środowisko
Odpowiedzialność odszkodowawczą z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod rodzi wyłącznie bezprawne oddziaływanie na środowisko. W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni pojęcia w przepisie deliktowym z art. 325 PrOchrŚrod oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg art. 144 KC
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
.Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w art. 144 KC
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
.7 W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych.8 Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań.9 podobnie w przypadku aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko).10 Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. W tym wypadku bezprawność zachodziłaby w przypadku obiektywnej sprzeczności oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.11 Ponieważ art. 323 PrOchrŚrod należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji12, wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji.13 Art. 144 KC
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich.14 Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o art. 144 KCWłaściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo art. 144 KCWłaściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
czyniłby zbędnym art. 325 PrOchrŚrod. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego.15 Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
Jednakże także wg ogólnych zasad zezwolenie administracyjne z reguły nie wyłącza bezprawności zachowania będącego jego przedmiotem, gdyż celem zezwolenia jest ochrona innych interesów niż osób podnoszących roszczenia cywilnoprawne.16
Czy można zastosować art. 144 KC
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
do roszczeń deliktowych. Przemawia za tym koncepcja podpierająca się zasadą jednolitości systemu prawnego.17Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
Przyjmując deliktowe rozumienie bezprawności nie wyklucza się jednak zupełnie zastosowania art. 144 KC. Mógłby on być przyjmowany jako okoliczność wyłączająca bezprawność oddziaływań pośrednich, które naruszałyby szeroko rozumiany porządek prawny. Taki jest też ogólnie rzecz biorąc sens art. 144 KC
art. 144 KC
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
w polskim systemie prawa. Decyduje on bowiem o konieczności tolerowania oddziaływań sąsiedzkich. Tutaj proponowana wykładnia bezprawności oddziaływań na środowisko pozostaje również w zgodzie z art. 325 PrOchrŚrod. Oddziaływanie może być więc bezprawne również wówczas, gdy instalacja, z której wynika, działa a podstawie i w granicach decyzji administracyjnej. Nie będzie więc bezprawne takie oddziaływanie, które mieści się w granicach wyznaczonych aktami normatywnymi.Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.
(3) szkoda w dobrach i interesach prawnie chronionych
(a) własność wód
Pierwszym problemem, z jakim konfrontuje nas zagadnienie odpowiedzialności za szkody niesione zanieczyszczonymi wodami jest ich własność. Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 44 KC
Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności będą raczej wtórne.
Podobnie w przypadku zanieczyszczeń wydobywających się ze zbiorników zakładowych główną podstawą odpowiedzialności będzie z reguły prowadzenie przedsiębiorstwa wykorzystującego siły przyrody - art. 435 KC
Natomiast zanieczyszczone śródlądowe wody powierzchniowe płynące (cieki) są własnością Skarbu Państwa ( art. 10 ust. 1a PrWodn
Wody stojące (jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne) mogą być natomiast przedmiotem własności Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych ( art. 10 ust. 1 PrWodn
(b) dobro osobiste
(…)
(c) środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
(...)
(d) zdrowie i życie
(e) mienie (zakłady lecznicze, turystyczne)
Pierwszym problemem, z jakim konfrontuje nas zagadnienie odpowiedzialności za szkody niesione zanieczyszczonymi wodami jest ich własność. Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 44 KC
art. 44 KC
Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.
i art. 45 KCMieniem jest własność i inne prawa majątkowe.
art. 45 KC
Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.
przedmiotem własności mogą być rzeczy o charakterze materialnym, występujące w dowolnym stanie skupienia, o ile pod względem fizycznym i prawnym są na tyle wyodrębnione, że mogą być samodzielnie występować w obrocie. W przypadku wód zanieczyszczonych problematyczne jest ich wyodrębnienie.Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.
Odpowiedzialność za wody zanieczyszczone (skażone) zamknięte w pojemnikach (cysternach, beczkach) jest w miarę nieproblematyczna. Tutaj w grę wchodzić będzie z reguły odpowiedzialność przedsiębiorcy - wytwórcy zanieczyszczeń, wobec czego kwestie własności będą raczej wtórne.
Podobnie w przypadku zanieczyszczeń wydobywających się ze zbiorników zakładowych główną podstawą odpowiedzialności będzie z reguły prowadzenie przedsiębiorstwa wykorzystującego siły przyrody - art. 435 KC
art. 435 KC
§ 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
.§ 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
Natomiast zanieczyszczone śródlądowe wody powierzchniowe płynące (cieki) są własnością Skarbu Państwa ( art. 10 ust. 1a PrWodn
art. 10 PrWodn
1. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych.
1a. Wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa.
2. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi.
3. Płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
). Podobnie wymienione w tym przepisie morskie oraz wody podziemne.1. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych.
1a. Wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa.
2. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi.
3. Płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
Wody stojące (jeziora oraz inne naturalne zbiorniki wodne) mogą być natomiast przedmiotem własności Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych ( art. 10 ust. 1 PrWodn
art. 10 PrWodn
1. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych.
1a. Wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa.
2. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi.
3. Płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
).1. Wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych.
1a. Wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa.
2. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi.
3. Płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi cywilnoprawnemu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
(b) dobro osobiste
(…)
(c) środowisko (lub jego element) jako przedmiot ochrony
(...)
(d) zdrowie i życie
(e) mienie (zakłady lecznicze, turystyczne)
(4) związek przyczynowo-skutkowy między szkodą a działalnością
2. Roszczenie z art. 435 KC
3. Roszczenie z innych podstaw
C. Zakres odpowiedzialności
art. 435 KC
§ 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
§ 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
3. Roszczenie z innych podstaw
(...)
D. Zagadnienia prawa prywatnego międzynarodowego
Ponieważ granice Polski na zachodzie i częściowo na wschodzie przebiegają z biegiem rzek problem odpowiedzialności cywilnoprawnej za skutki zanieczyszczenia wód może się również pojawić w ujęciu transgranicznym. Przepisami właściwymi do ustalenia odpowiedzialności będą przepisy rozporządzenia 864/2007 (RozpUERzymII).
E. Wnioski
(...)
CategoryOdpowiedzialnoscOdszkodowawcza CategoryRoszczeniaOdszkodowawcze CategoryPrawoWodne CategoryOchronaSrodowiska
Na tej stronie nie ma komentarzy
