Alle Kategorien:
 Baza informacji o EUWT
 Komentarze nt. EUWT
 Bibliografia EUWT
 Orzecznictwo dotyczące EUWT
 Prawo o EUWT
  E U W T Zagadnienia Ogolne
  E U W T Zagadnienia Prakt...
  Gospodarka Komunalna
  Gospodarka Przestrzenna
  Miedzynarodowe Prawo Admi...
  Zwiazek Celowy
Inhaltsverzeichnis des Artikels

Ogólne warunki umów w transakcjach transgranicznych

ogólne warunki umów w obrocie profesjonalnym

A. Dane makroekonomiczne
Wg DeStatis (Statistisches Bundesamt (Federal Statistical Office), Wiesbaden 10.3.2011) wartość obrotu handlowego między Polską a Niemcami wyniosła w 2010 r. 66.469,8 mln €. Polska importowała z Niemiec dobra i usługi za 38.053,3 mln €, zaś wyeksportowała dobra i usługi o wartości 28.416,4 mln €. Znaczna część tej kwoty obejmuje transakcje pomiędzy podmiotami profesjonalnymi (przedsiębiorcami). Pokazuje to skalę zagadnienia, skoro stosowanie wzorców umów w obrocie pomiędzy przedsiębiorcami jest zwyczajowe.

B. Cel stosowania wzorca
Dla obrotu profesjonalnego zworce umów mają znaczenie choćby już z tej przyczyny, że powodują zarówno ułatwienie jak i przyspieszenie toku pracy. Stosowanie standardowych formularzy pozwala uniknąć kłopotów związanych z negocjowaniem klauzul. To z kolei przyczynia się do obniżenia kosztów prowadzenia działalności (jedna umowa sprawdzone przez adwokata czy radcę może być wykorzystana wielokrotnie, bez potrzeby ciągłego angażowania prawników.
Ponadto poprzez stosowanie klauzul wyłączających albo ograniczających odpowiedzialność możliwe jest zapanowanie nad ryzykiem wynikającym z danego kontraktu (Berger, NJW 2010, S. 465 ff). Zapis o karze umownej motywują natomiast partnerów do dochowania terminów i należytego wywiązywania się ze zobowiązania.
Z tych powodów posługiwanie się wzorcami jest powszechne w obrocie gospodarczym pomiędzy profesjonalistami. To z kolei prowokuje pytanie, w jaki sposób dokonywać kontroli wzorców w przypadku, gdy stają się zagadnieniem kluczowym dla odpowiedzialności jednego z partnerów.
W zasadzie w każdym wypadku postawić należy trzy pytania:
  1. czy dana klauzula stanowi ogólny warunek umowny,
  2. czy została włączona do umowy i
  3. czy jest skuteczna.
W obrocie krajowym na te pytania udzielają odpowiedzi przepisy prawa cywilnego. W Polsce są to art. 384 KC
art. 384 KC
§ 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.
§ 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.
§ 3. (uchylony)
§ 4. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.
§ 5. (uchylony).
[schowaj]
i nast., w Niemczech § 307 BGB i nast. Natomiast w obrocie międzynarodowym kwestia jest bardziej skomplikowana, gdyż zachodzi kolizja porządków prawnych.
Metodologicznie prawidłowym postępowaniem jest sięgnięcie najpierw do przepisów prawa międzynarodowego zawierających normy materialnoprawne, a dopiero później do norm kolizyjnych.

C. O.w.u. wg Konwencji o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów
Znaczny odsetek kontraktów w obrocie polsko-niemieckim, to umowy sprzedaży rzeczy ruchomych. Dla tego typu kontraktów obowiązuje w obrocie między Polską i Niemcami Konwencja Wiedeńska z 1980 r. (KonwCISG). Konwencja ta nie zwiera wprawdzie żadnych szczególnych regulacji dla wzorców umów, co powoduje, iż reguły konwencji stosuje się zarówno do postanowień indywidualnie wynegocjowanych jaki i do klauzul stosowanych standardowo.
1. Włączenie o.w.u. do umowy międzynarodowej sprzedaży towarów
Przyjmuje się, że w zakresie badania, czy dane zapisy o.w.u. stały się integralną częścią umowy, stosuje się reguły ogólne, art. 14 KonwCISG
artykuł 14 KonwCISG
(1) Propozycja zawarcia umowy skierowana do jednej lub wielu określonych osób stanowi ofertę, jeżeli jest wystarczająco precyzyjna i wskazuje, że oferent umowy, w razie jej przyjęcia, ma zamiar być nią związany. Propozycja jest wystarczająco precyzyjna, jeżeli wskazuje towary oraz w sposób wyraźny lub dorozumiany określa lub pozwala ustalić ich ilość i cenę.
(2) Propozycję skierowaną do osób nie określonych uważa się jedynie za zaproszenie do składania oferty, chyba że osoba składająca taką propozycję jednoznacznie oświadczyła inaczej.
[schowaj]
i nast. Inaczej jest natomiast wówczas, gdy strony ustaliły inne reguły (art. 6 KonwCISG
artykuł 6 KonwCISG
Strony mogą wyłączyć zastosowanie niniejszej konwencji albo, z zastrzeżeniem artykułu 12, uchylić bądź zmienić skutki któregokolwiek z jej postanowień.
[schowaj]
) albo w tym zakresie istnieją pomiędzy stronami albo generalnie w danej branży odmienne zwyczaje (art. 9 KonwCISG
artykuł 9 KonwCISG
(1) Strony są związane wszelkimi zwyczajami, które uzgodniły, oraz ustaloną między nimi praktyką.
(2) Przy braku odmiennego porozumienia stron uważa się, że strony przyjmują w sposób dorozumiany stosowanie do ich umowy lub do sposobu jej zawarcia zwyczajów, które znały lub powinny były znać i które są w handlu międzynarodowym ogólnie znane i powszechnie stosowane przez strony do umów tego rodzaju w danej dziedzinie handlu.
[schowaj]
) (Burghard Piltz, AGB in UN-Kaufverträgen, IHR 2004 Nr. 4).

2. Skuteczność o.w.u.
Natomiast dla oceny skuteczności danych zapisów KonwCISG nie zawiera żadnych postanowień. Natomiast wg art. 4 zd. 2 lit. a) KonwCISG skuteczność materialnoprawna nie podlega CISG lecz prawu ustalonemu wg zasad ogólnych (lex causae). Obecnie są to przepisy RozpUERzymI wzgl. art. 28 PrPrywMiędz
art. 28 PrPrywMiędz
1. Prawo właściwe dla zobowiązania umownego określa rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (Dz. Urz. UE L 177 z 04.07.2008 r., str. 6).
2. Do zobowiązań umownych, które na podstawie przepisu art. 1 ust. 2 lit. j rozporządzenia, o którym mowa w ust. 1, zostały wyłączone z zakresu jego zastosowania, stosuje się przepisy tego rozporządzenia odpowiednie dla danego zobowiązania.
[schowaj]
w zw. z RozpUERzymI w zakresie, w jakim RozpUERzymI nie ma zastosowania wprost.

D. Kontrakty poza CISG
Pozostałe, tj. nie podpadające pod zakres zastosowania KonwCISG (zob. art. 1 KonwCISG
artykuł 1 KonwCISG
(1) Niniejsza konwencja ma zastosowanie do umów sprzedaży towarów między stronami mającymi siedziby handlowe w różnych państwach:
(a) jeżeli państwa te są Umawiającymi się Państwami lub
(b) jeżeli normy międzynarodowego prawa prywatnego wskazują na ustawodawstwo Umawiającego się Państwa, jako prawo właściwe.
(2) Fakt posiadania przez strony swoich siedzib handlowych w różnych państwach nie będzie uwzględniany, jeżeli nie wynika on z umowy lub z jakichkolwiek stosunków handlowych między stronami lub też z informacji ujawnionej przez strony w jakimkolwiek czasie przed zawarciem lub w chwili zawarcia umowy.
(3) Przy określaniu zakresu stosowania niniejszej konwencji ani przynależność państwowa stron, ani ich status cywilnoprawny lub handlowy, ani też charakter cywilnoprawny lub handlowy umowy nie będą brane pod uwagę.
[schowaj]
i art. 2 KonwCISG
artykuł 2 KonwCISG
Niniejszej konwencji nie stosuje się do sprzedaży:
(a) towarów zakupionych do użytku osobistego, rodzinnego lub do użytku w gospodarstwie domowym, jeśli sprzedający, w jakimkolwiek czasie przed zawarciem umowy lub w chwili jej zawarcia, nie wiedział i nie powinien był wiedzieć, że towary zostały zakupione do użytku w jakimkolwiek z tych celów;
(b) na licytacji;
(c) w drodze egzekucji lub w inny sposób przez organy wymiaru sprawiedliwości;
(d) udziałów, akcji, tytułów inwestycyjnych, papierów wartościowych lub pieniędzy;
(e) okrętów, statków, poduszkowców i statków powietrznych;
(f) energii elektrycznej.
[schowaj]
), kontrakty, podlegają ocenie wg prawa krajowego, ustalonego na podstawie norm kolizyjnych. Są nimi obecnie normy RozpUERzymI albo - od 16 maja 2011 - ustawy z 4.2.2011 r. PrPrywMiędz.
1. Prawo właściwe wg RozpUERzymI
Wg rozp. Rzym I (593/2008) umowa podlega prawu:
  1. wybranemu przez strony (art. 3 RozpUERzymI
    art. 3 RozpUERzymI
    1. Umowa podlega prawu wybranemu przez strony. Wybór prawa jest dokonany wyraźnie lub w sposób jednoznaczny wynika z postanowień umowy lub okoliczności sprawy. Strony mogą dokonać wyboru prawa właściwego dla całej umowy lub tylko dla jej części.
    2. Strony mogą w każdym czasie umówić się, że umowa podlega prawu innemu niż to, które dla tej umowy było uprzednio właściwe na podstawie wcześniejszego wyboru dokonanego zgodnie z niniejszym artykułem lub na podstawie innych przepisów niniejszego rozporządzenia. Zmiana prawa właściwego dokonana przez strony po zawarciu umowy nie narusza ważności umowy ze względu na formę w rozumieniu art. 11 ani praw osób trzecich.
    3. W przypadku gdy wszystkie inne elementy stanu faktycznego w chwili dokonywania wyboru prawa właściwego są zlokalizowane w państwie innym niż państwo, którego prawo zostało wybrane, dokonany przez strony wybór nie narusza stosowania tych przepisów prawa tego innego państwa, których nie można wyłączyć w drodze umowy.
    4. W przypadku gdy wszystkie inne elementy stanu faktycznego w chwili dokonywania wyboru prawa właściwego są zlokalizowane w jednym lub więcej państwach członkowskich, dokonany przez strony wybór prawa właściwego innego niż prawo państwa członkowskiego nie narusza stosowania przepisów prawa wspólnotowego, w odpowiednich przypadkach w kształcie, w jakim zostały one wdrożone w państwie członkowskim sądu, których nie można wyłączyć w drodze umowy.
    5. Do oceny istnienia i ważności porozumienia stron w przedmiocie prawa właściwego stosuje się przepisy art. 10, 11 i 13.
    [schowaj]
    ) albo
  2. prawu państwa, w którym strona zobowiązana do spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umowy ma miejsce zwykłego pobytu, chyba że normy szczególne rozporządzenia przewidują inny łącznik. Normy szczególne, zawierające inne łączniki, zostały ustanowione dla umów przewozu, umów konsumenckich, umów ubezpieczenia i indywidualnych umów o pracę. Te nie mają większego znaczenia dla obrotu profesjonalnego.
a. wybór prawa (łącznik subiektywny)
Umowa o wyborze prawa musi wskazywać porządek prawny państwowy. Skuteczność tej umowy ocenia się wg prawa, które miałoby zastosowanie, gdyby umowa o wyborze prawa była skuteczna (art. 3 ust. 5 RozpUERzymI
art. 3 RozpUERzymI
1. Umowa podlega prawu wybranemu przez strony. Wybór prawa jest dokonany wyraźnie lub w sposób jednoznaczny wynika z postanowień umowy lub okoliczności sprawy. Strony mogą dokonać wyboru prawa właściwego dla całej umowy lub tylko dla jej części.
2. Strony mogą w każdym czasie umówić się, że umowa podlega prawu innemu niż to, które dla tej umowy było uprzednio właściwe na podstawie wcześniejszego wyboru dokonanego zgodnie z niniejszym artykułem lub na podstawie innych przepisów niniejszego rozporządzenia. Zmiana prawa właściwego dokonana przez strony po zawarciu umowy nie narusza ważności umowy ze względu na formę w rozumieniu art. 11 ani praw osób trzecich.
3. W przypadku gdy wszystkie inne elementy stanu faktycznego w chwili dokonywania wyboru prawa właściwego są zlokalizowane w państwie innym niż państwo, którego prawo zostało wybrane, dokonany przez strony wybór nie narusza stosowania tych przepisów prawa tego innego państwa, których nie można wyłączyć w drodze umowy.
4. W przypadku gdy wszystkie inne elementy stanu faktycznego w chwili dokonywania wyboru prawa właściwego są zlokalizowane w jednym lub więcej państwach członkowskich, dokonany przez strony wybór prawa właściwego innego niż prawo państwa członkowskiego nie narusza stosowania przepisów prawa wspólnotowego, w odpowiednich przypadkach w kształcie, w jakim zostały one wdrożone w państwie członkowskim sądu, których nie można wyłączyć w drodze umowy.
5. Do oceny istnienia i ważności porozumienia stron w przedmiocie prawa właściwego stosuje się przepisy art. 10, 11 i 13.
[schowaj]
w zw. z art. 10 ust. 1 RozpUERzymI
art. 10 RozpUERzymI
1. Istnienie i ważność umowy lub jednego z jej postanowień ocenia się według prawa, które zgodnie z niniejszym rozporządzeniem byłoby dla niej właściwe, gdyby umowa lub jej postanowienie były ważne.
2. Jeżeli jednak z okoliczności wynika, że nie byłoby uzasadnione dokonywanie oceny skutków zachowania się jednej ze stron według prawa określonego zgodnie z ust. 1, strona ta może – w celu ustalenia, że nie wyraziła zgody na zawarcie umowy – powołać się na prawo państwa miejsca swojego zwykłego pobytu.
[schowaj]
). Oznacza to, że należy ustalić, czy umowa o wybór prawa jest skuteczna wg prawa wybranego. W tym wypadku fakt, czy o.w.u. stały się częścią umowy (art. 384 KC
art. 384 KC
§ 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.
§ 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.
§ 3. (uchylony)
§ 4. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.
§ 5. (uchylony).
[schowaj]
, § 305 ust. 2 BGB) ocenia się wg przepisów porządku wybranego przez strony.
Zgodnie z tą zasadą ocenia się również skuteczność wyboru prawa w sytuacji, gdy właściwy porządek prawny został ustalony w o.w.u. (MüKommBGB/Spellenberg, Art. 10 Rom I-VO, nb. 165).

b. łączniki obiektywne wynikające z RozpUERzymI
W razie braku wyboru prawa albo w sytuacji, gdy klauzula o wyborze prawa jest bezskuteczna, zobowiązania umowne podlegają następującym łącznikom:
  • umowa sprzedaży towarów podlega prawu państwu, w którym sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu;
  • umowa o świadczenie usług podlega prawu państwa, w którym usługodawca ma miejsce zwykłego pobytu (art. 4 ust. 1 lit. a) i b) RozpUERzymI),
  • pozostałe umowy - innym łącznikom wg art. 4 RozpUERzymI
    art. 4 RozpUERzymI
    1. W zakresie, w jakim nie dokonano wyboru prawa właściwego dla umowy zgodnie z art. 3 i bez uszczerbku dla art. 5–8, prawo właściwe dla umowy ustala się następująco:
    a) umowa sprzedaży towarów podlega prawu państwu, w którym sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu;
    b) umowa o świadczenie usług podlega prawu państwa, w którym usługodawca ma miejsce zwykłego pobytu;
    c) umowa, której przedmiotem jest prawo rzeczowe na nieruchomości lub prawo do korzystania z nieruchomości, podlega prawu państwa, w którym nieruchomość jest położona;
    d) niezależnie od lit. c), umowa dotycząca czasowego korzystania z nieruchomości na użytek własny, zawarta na okres nie dłuższy niż sześć kolejnych miesięcy, podlega prawu państwa, w którym oddający nieruchomość do korzystania ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że biorący do korzystania jest osobą fizyczną i ma miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie;
    e) umowa franczyzy podlega prawu państwa, w którym franczyzobiorca ma miejsce zwykłego pobytu;
    f) umowa dystrybucji podlega prawu państwa, w którym dystrybutor ma miejsce zwykłego pobytu;
    g) umowa sprzedaży towarów w drodze licytacji podlega prawu państwa, w którym odbywa się licytacja, jeżeli miejsce to można ustalić;
    h) umowa zawarta w ramach wielostronnego systemu, który kojarzy lub ułatwia kojarzenie wielu transakcji kupna i sprzedaży instrumentów finansowych w rozumieniu definicji z art. 4 ust. 1 pkt 17 dyrektywy 2004/39/WE, zgodnie z regułami innymi niż uznaniowe, i który podlega jednemu prawu, podlega temu właśnie prawu.
    2. Umowa, która nie jest objęta ust. 1 lub której składniki byłyby objęte zakresem więcej niż jednego z przypadków określonych w ust. 1 lit. a) h), podlega prawu państwa, w którym strona zobowiązana do spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umowy ma miejsce zwykłego pobytu.
    3. Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że umowa pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa.
    4. Jeżeli nie można ustalić prawa właściwego zgodnie z ust. 1 lub 2, umowa podlega prawu państwa, z którym wykazuje najściślejszy związek.
    [schowaj]
    .
2. Skutek ustalenia prawa właściwego
Ustalone w powyższy sposób prawo właściwe, decyduje więc przede wszystkim o tym, czy postanowienia, o które chodzi, w ogóle stanowią o.w.u., czy zostały włączone do umowy i czy są skuteczne.

E. Pojęcie o.w.u. w prawie polskim i niemieckim
1. O.w.u. w prawie polskim
Wzorzec umowy, a takie pojęcie jest najszersze, stanowi zbiór postanowień umownych powstały przed zawarciem umowy, który jest w określony sposób wykorzystywany przez proponenta przy zawieraniu umowy (Olejniczak w: KidybaKomentarzKC, 2010, art. 384 uw. 4; Zagrobelny w: GniewekKCKomentarz, 2010 art. 384 nb. 5-6). Są to więc jednostronne i uprzednio przygotowane zestawienie klauzul umownych, ujętych w sposób generalny i abstrakcyjny, z przeznaczeniem do wykorzystania w nieograniczonej liczbie przypadków (Wieczorek w: PUG).
2. O.w.u. w prawie niemieckim
Definicję zawiera § 305 ust. 1 BGB. Są nimi postanowienia, które spełniają kumulatywnie następujące przesłanki:
  1. są to postanowienia umowne,
  2. sformułowane uprzednio,
  3. w celu wielokrotnego wykorzystania w umowach,
  4. przedstawione drugiej stronie przez stosującego w momencie zawarcia umowy i
  5. nie stanowiące postanowień ustalonych w drodze indywidualnych negocjacji.
Z powyższego wynika, iż nie ma znaczenia, czy postanowienia te stanowią zewnętrznie oddzielną część umowy czy też zostały włączone do dokumentu umowy ani to jaki mają zakres, w jaki graficzny sposób zostały ujęte ani to jaką formę ma umowa (zob. Taris

F. Włączenie o.w.u. do umowy wg prawa polskiego i niemieckiego
Kolejną kwestią jest ustalenie, czy sporne postanowienia w ogóle stały się częścią kontraktu.
1. Przesłanki skutecznego włączenia o.w.u. do umowy wg prawa polskiego
Stosownie do art. 384 § 1 KC
art. 384 KC
§ 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.
§ 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.
§ 3. (uchylony)
§ 4. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.
§ 5. (uchylony).
[schowaj]
o.w.u. wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przed zawarciem umowy. Oznacza to, że o.w.u. zostały faktycznie doręczone drugiej stronie i że druga strona zgodziła się na włączenie tych postanowień do umowy. Doręczenie jest interpretowane dość restrykcyjnie. Wymaga się bowiem wręczenia przez proponenta dokumentu obejmującego cały wzorzec sposób, który zapewnia realną możliwość zapoznania się z treścią wzorca (Popiołek w: PietrzykowskiKomentarzKC, tom I, s. 1077). W tym zakresie między przedsiębiorcami obowiązują więc takie same zasady jak w przypadku obrotu konsumenckiego. Można się spierać, czy jest to pogląd słuszny, gdyż standardy obrotu konsumenckiego nie powinny być przenoszone na obrót profesjonalny. Przedsiębiorcy działają bowiem z innym doświadczeniem, które uwrażliwia ich na określone zachowania w obrocie zawodowym.
W razie gdy po otrzymaniu oferty zawierającej o.w.u. druga strona niezwłocznie zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy na warunkach przewidzianych o.w.u., umowa w ogóle nie dochodzi do skutku (art. 3854 § 1 KC
art. 3854 KC
§ 1. Umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne.
§ 2. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy na warunkach przewidzianych w § 1.
[schowaj]
). Natomiast jeżeli wzorce przedstawione przez obie strony są ze sobą sprzeczne, to umowa dochodzi do skutku, ale tylko w tam zakresie, w jakim się one nie wykluczają (art. 3854 § 2 KC
art. 3854 KC
§ 1. Umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne.
§ 2. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy na warunkach przewidzianych w § 1.
[schowaj]
).
2. Przesłanki skutecznego włączenia o.w.u. do umowy wg prawa niemieckiego
Analizując prawo niemieckie należy zwrócić uwagę na dwa aspekty. Na początek wyjaśnić warunki włączania o.w.u. do kontraktów między przedsiębiorcami. Ciekawym problemem w obrocie międzynarodowym jest kwestia posłużenia się "trzecim" językiem (np. sformułowanie o.w.u. w j. angielskim w transakcji polsko-niemieckiej).
a. wymagania ogólne stawiane przesłance włączenia o.w.u. do umowy
Stosownie do § 310 ust. 1 zd. 1 BGB w obrocie między przedsiębiorcami nie stosuje się surowych wymagań odnoszących się do włączenia o.w.u. do kontraktu opisanych w § 305 ust. 2 i 3 BGB. Nie oznacza to jednak, że brak jest w tym zakresie jakichkolwiek ustaleń.
Ustalone orzecznictwo BGH oraz piśmiennictwo stoją na stanowisku, że o.w.u. stają się częścią kontraktu, jeżeli przedsiębiorca (druga strona) w jakikolwiek sposób (także konkludentnie (Np. przez wielokrotne wskazania na o.w.u. w rachunkach (BGH, NJW-RR z 1991 r., str. 571), przez przyjęcie świadczenia bez zastrzeżeń, na skutek milczenia wobec pisma potwierdzającego ofertę lub zawarcie umowy (zob. także BGH, NJW 1964, str. 1788))) wyraził na nie zgodę (Lapp w: jurisPK-BGB, 4. wyd., § 310 BGB nb. 8). O.w.u. nie muszą być przedstawione drugiej stronie przy zawarciu umowy. Wystarczy, iż stosujący udostępni ich treść na żądanie kontrahenta (Lapp w: jurisPK-BGB, 4. wyd., § 310 BGB nb. 8). Stosujący o.w.u. nie musi również informować o tym, że dla danego kontraktu mają zastosowanie o.w.u., jeżeli jego partner – przedsiębiorca – widział albo musiał wiedzieć, że stosujący o.w.u. ma w zwyczaju stosować własne o.w.u. (trwałe orzecznictwo BGH, zob. wskazania w: Basedow w: Münchener Kommentar zum BGB, 5. wyd. (2006), § 305 nb. 91). Ma to miejsce szczególnie wtedy, gdy stosowanie o.w.u. w danej branży jest zwyczajowe (Basedow w: Münchener Kommentar zum BGB, 5. wyd. (2006), § 305 nb. 92 i podane tam orzecznictwo dot. obrotu międzybankowego, ubezpieczeniowego oraz spedytorskiego.). Jednakże i w tym wypadku niezbędna jest – choćby konkludentnie wyrażona – zgoda kontrahenta na włączenie o.w.u. do umowy i okoliczność, iż przedsiębiorca, wobec którego o.w.u. zostały zastosowane, ma możliwość zapoznania się z ich treścią (np. dlatego, iż są one opublikowane w dostępnym miejscu, wyłożone do wglądu albo można bez trudu w inny sposób dowiedzieć się o ich treści). Zob. Taris

Wobec powyższego BGH przyjmuje, iż o.w.u. stają się częścią umowy, jeżeli stosujący zwrócił na nie uwagę kontrahenta w pismach poprzedzających zawarcie umowy, choćby nie były one do tego pisma dołączone (wg orzeczenia BGH (NJW z 1976 r., str. 1887) w gestii kontrahenta leży wówczas to, czy zapozna się z o.w.u. przed zawarciem kontraktu). Literatura domaga się natomiast spełnienia dodatkowego warunku, a mianowicie, że chodzi o o.w.u. stosowane zwyczajowo w danej branży.
b. przedstawianie lub doręczenie o.w.u. w innym języku
W prawie niemieckim brak jest bezpośredniej regulacji dotyczącej o.w.u. sformułowanych w języku obcym (innym niż niemiecki). Należy więc zastosować ogólne zasady dotyczące dojścia oświadczenia woli do adresata. Rozstrzygająca jest więc okoliczność, czy w normalnych warunkach adresat mógł uzyskać wiedzę o treści oświadczenia woli złożonego w języku obcym i czy należało od niego oczekiwać, iż wiedzę tą poweźmie (Oberlandesgericht Hamm, NJW-RR z 1996 r., str. 1272). Dla oceny tej miarodajny jest profil rozsądnego uczestnika obrotu międzynarodowego z uwzględnianiem zwyczajów tego obrotu oraz szczególnych okoliczności każdego przypadku. Sąd w Hamm uznał, iż z jednej strony adresat oświadczenia woli złożonego w obcym języku nie powinien ignorować istotnych oświadczeń, tylko dlatego, iż są sformułowane w języku obcym. Z drugiej strony nie można jednak oczekiwać od każdego przedsiębiorcy znajomości języka angielskiego albo tego, by we własnym zakresie sporządził tłumaczenie przesłanych oświadczeń (Oberlandesgericht Hamm, NJW-RR z 1996 r., str. 1272). Konkludentne włączenie o.w.u. do umowy między przedsiębiorcami w obrocie międzynarodowym może mieć więc miejsce, gdy są one bez większego wysiłku zrozumiałe dla drugiej strony (Oberlandesgericht Hamburg, NJW z 1980 r., str. 1233). Przyjmuje się w związku z tym, iż nie ma przeciwwskazań co do włączenia do umowy o.w.u. sporządzonych w języku, który był językiem negocjacji lub językiem, w którym umowa została zawarta (Schlechtriem/Schroeter w: Schlechtriem/Schwenzer (red.), Kommentar zum einheitlichen UN-Kaufrecht, 5. wyd. (2008), Art. 14 CISG nb. 62-63).
W Polsce wzorce umów sporządzone w j. angielskim nie są z reguły akceptowane (zob. pogląd ???? w: GniewekKomentarzKC, art. 384 KC
art. 384 KC
§ 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.
§ 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.
§ 3. (uchylony)
§ 4. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.
§ 5. (uchylony).
[schowaj]
, nb. ?????), bez jednak odniesienia się do realiów (zob. wzorce typu FIDIC w budownictwie).

G. Skuteczność postanowień wzorca
Na koniec pozostaje zbadać, czy dany zapis wzorca, jest skuteczny, a więc czy ze względu na swoją treść, nie narusza zasad równowagi stron.
1. Kryteria oceny skuteczności wzorca wg prawa polskiego
Prawo polskie nie przewiduje szczególnych kryteriów oceny dopuszczalności wzorca dla wzorców stosowanych w obrocie profesjonalnym, poza tą, że wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały (art. 385 § 2 zd. 1 KC
art. 385 KC
§ 1. W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy strony są związane umową.
§ 2. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. Zasady wyrażonej w zdaniu poprzedzającym nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.
[schowaj]
). W pozostałym zakresie dopuszczalność klauzuli ocenia się wg kryteriów wymienionych w art. 3531 KC
art. 3531 KC
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
[schowaj]
. Postanowienie wzorca nie może być więc sprzeczne:
  1. z przepisami o charakterze ius cogens ani z
  2. z naturą stosunku prawnego ani z
  3. zasadami współżycia społecznego.
2. Kryteria oceny skuteczności wzorca wg prawa niemieckiego
Z kolei prawo niemieckie przewiduje w § 307 BGB dla o.w.u. zawartych w umowie między przedsiębiorcami szczególne kryteria oceny merytorycznej klauzul. Zob. Taris
a. obszary wyłączone (Ausschlussbereiche)
Zunächst ist anzumerken, dass die inhaltliche Prüfung insb. im Gesellschaftsrecht sowie bei Tarifverträgen, Betriebs- und Dienstvereinbarungen entfällt (§ 310 Abs. 4 BGB).
b. klauzule odmienne od postanowień dyspozytywnych ustawy (Abweichen vom dispositiven Recht)
Die AGBs werden der Kontrolle unterworfen, soweit sie von den gesetzlichen Vorschriften abweichen (§ 307 Abs. 3 BGB). Der Prüfung sind also die Vertragsbedingungen entzogen, die den Gesetzeswortlaut wiederholen bzw. die Bestimmungen über die Hauptleistungspflichten (Leistungsbeschreibungen zu Art, Güte, Umfang etc.) enthalten.
c. nadmierne pokrzywdzenie drugiej strony (unangemessene Benachteiligung des Vertragspartners)
Aus dem Gesamtbild der Regelungen (§§ 307 ff. BGB) ergibt sich, dass solche AGB-Klauseln verboten sind, die „den Vertragspartner des Verwenders unangemessenen benachteiligen“.
Eine Benachteiligung liegt vor, wenn die Interessen beider Vertragsparteien des Vertrages zu Ungunsten des Vertragspartners des AGB-Verwenders nicht ausgeglichen sind.
Eine bloße Benachteiligung reicht aber nicht aus. Unwirksam sind nur diejenigen Klauseln, die unangemessen sind.

(1) kryteria § 307 BGB
Diese Unangemessenheit kann sich grundsätzlich aus:
1. dem Verstoß gegen Treu und Glauben,
2. einer mangelnden Transparenz der AGB,
3. der Missachtung des Grundgedankens einer gesetzlichen Regelung oder
4. der Einschränkung wesentlicher Rechte oder Pflichten
ergeben.

(a) naruszenie dobrych obyczajów (Verstoß gegen Treu und Glauben)
Eine Klausel ist vor dem Hintergrund der Verletzung der Treu und Glauben dann unangemessen, wenn der AGB-Verwender durch einseitige Vertragsgestaltung missbräuchlich eigene Interessen auf Kosten seines Vertragspartners verfolgt ohne ihm einen angemessenen Ausgleich zu gewähren (BGH NJW 1984, 1182).
Beispiel: Der Internetprovider ist bei Verträgen, in denen für den Kunden eine Mindestlaufzeit gilt, berechtigt, den Vertrag mit einer Frist von vier Wochen zu kündigen. Der Kunde darf dagegen ausschließlich mit einer Frist von vier Wochen zum Ende der Mindestlaufzeit kündigen (OLG Koblenz MMR 2004, 106.).
Hier ist die asymmetrische Verteilung von Rechten und Pflichten besonders sichtbar. Diese Ungleichbehandlung wird an anderen Stellen nicht ausgeglichen und kann daher nicht gerechtfertigt werden.

(b) brak przejrzystości (Intransparenz der AGB)
Das Transparenzgebot erfordert, dass die betroffene Klausel für einen durchschnittlichen Partner eines solchen Vertragstyps ausreichend verständlich ist (MünchKommBGB/Kieninger, 2007, § 307 Rndnr. 58; Jauernig/Stadler, BGB, 2009, § 307 Rndnr. 8). Dieses Prüfungskriterium hat vor allem Bedeutung für Vertragsbedingungen, die sich auf Zinsberechnung und Wertstellungsurteile beziehen.
Beispiel: Eigenständige AGB-Klauseln werden unter einer falschen Überschrift versteckt werden ("Wettbewerbsverbot" wird ohne weitere Hervorhebung im Abschnitt "Vertragsstrafe" unterbracht) (LArbG Hamm v. 10.09.2004 - 7 Sa 918/04 - Bibliothek BAG (Zitat nach Lapp in jurisPK-BGB, 5. Aufl., § 307 Rndnr. 99)
Hier liegt der Verstoß gegen das Transparenzgebot darin, dass der Vertragspartner dann nicht imstande ist, sich zu einzelnen Bestimmungen des Vertrages einen Überblick mühelos zu verschaffen (Lapp in jurisPK-BGB, 5. Aufl., § 307 Rndnr. 99.).

(c) naruszenie podstawowych zasad norm dyspozytywnych (Wesentliche Grundgedanken dispositiver Normen)
Hier geht es um Verstoß gegen das gesetzliche Leitbild der dispositiven Regelung oder allgemeiner Rechtsgrundsätze, die der Erfüllung des Gerechtigkeitsgebotes dienen sollen
Beispiel: Vor dem Hintergrund wurde vom BGH für unwirksam die Klausel erklärt, die dem AGB-Verwender (dem Kfz-Hersteller) ein Recht zuweist, selbständig das dem Vertragshändler zugewiesene Marktverantwortungsgebiet einseitig zu verkleinern (BGH NJW 1984, 1182, 1183: „Sollte die Gesellschaft zu der Erkenntnis kommen, dass ihre Interessen am Marktverantwortungsgebiet aus Gründen der Marktabdeckung oder der Verkaufsleistung nicht genügend gewahrt sind, so behält sie sich das Recht vor, einen oder mehrere zusätzliche Haupthändler im Marktverantwortungsgebiet zu ernennen, die dann gemeinsam für dieses Gebiet die Verantwortung mittragen. Aus den gleichen Gründen behält sie sich das Recht vor, die Grenzen eines bestehenden Marktverantwortungsgebietes zu ändern.“)
Aus dem § 313 BGB folgt, dass nur eine schwerwiegende Änderung von Geschäftsgrundlage zur Änderung der Anpassung des Vertrages führen kann. Sonst ist an den Vertrag zu halten. Aus diesem Rechtsgrundsatz der Bindung beider Vertragspartner an eine von ihnen getroffene Vereinbarung (pacta sunt servanda), folgt die Pflicht, dass die Änderungen nur durch beiderseitiges Einvernehmen vorzunehmen sind. Nur wenn wegen schwerwiegender Gründe es ungerecht wäre, an den Vertrag festzuhalten, kann eine Vertragsänderung begehrt werden. Diese erfolgt aber nur unter der Bedingung, dass die Interessen des anderen Vertragspartners angemessen berücksichtigt werden.
(d) ograniczenie istotnych uprawnień partnera lub obowiązków stosującego wzorzec (Einschränkung wesentlicher Rechte des Vertragspartners oder Pflichten des Verwenders
Unwirksam sind des Weiteren die Klauseln, nach denen sich der Verwender von seinen sog. Kardinalpflichten (d.h. Pflichten, mit denen die Durchführung des Vertrages steht und fällt) freizeichnen wird oder wenn er seine Haftung für die Verletzung solcher Pflichten wesentlich einschränken will (Jauernig/Stadler, BGB, 2009, § 307 Rndnr. 12).
Beispiel: Unwirksam ist die Freizeichnung für die Verletzung einer berufstypischen Leistung, die der AGB-Verwender gegenüber dem Vertragspartner zu erbringen hat. Das gilt insbesondere dann, wenn der AGB-Verwender zur Gruppe gehört, der das Monopol auf die Leistungserbringung zusteht (Wirtschaftsprüfer, Steuerberater, Rechtsanwälte, Ärzte), oder wenn der AGB-Verwender eine Vertrauensstellung gegenüber seinem Vertragsteil einnimmt (Graf von Westphalen, Vertragsrecht und AGB-Klauselwerke, 2010, Nr. 10, Rndnr. 45-46).

(2) znaczenie katalogów z §§ 308 i 309 BGB (Bedeutung der §§ 308 und 309 BGB)
§§ 308 und 309 sehen Kataloge von Klauseln vor, die – nach oder ohne Wertung – als verboten angesehen werden. Grundsätzlich sind aber §§ 308 und 309 im kaufmännischen Geschäftsverkehr nicht anwendbar (§ 310 Abs. 1 S. 1 BGB). Doch nach § 307 Abs. 1. S. 2 BGB können auch Wertvorstellungen im Rahmen der Generalklausel von § 307 Abs. 1 und 2 berücksichtigt werden. Dieser Satz ist so zu lesen, dass eine in §§ 308 oder 309 genannte Klausel unwirksam sein kann, wenn sie bei der Berücksichtigung der Gewohnheiten und Gebräuche des Handelsverkehrs unangemessene Benachteiligung des Vertragspartners des AGB-Verwenders bewirkt. Die Rechtsprechung leitet davon eine Indizwirkung der §§ 308, 309 ab.9 Dem wird entgegen gehalten, dass dadurch Grundsätze und Prüfungsmaßstäbe des Verbraucherschutzes auf den professionellen Geschäftsverkehr übertragen und auf damit die Differenzierung zwischen dem kaufmännischen und Verbraucherverkehr missachtet wird (44. Z.B. MünchKommBGB/Kieninger, 2007, § 307 Rndnr. 73; BGH NJW 2007, 3774, 3775; Jauernig/Stadler, BGB, 2009, § 309 Rndnr. 2. A.A. H. Schmidt, BeckOK BGB, Ed. 18 (2010), § 307 Rndnr. 76).
Das Problem der Berücksichtigung der §§ 308 und 309 im unternehmerischen Bereich schildert folgendes Beispiel: Nach § 309 Nr. 8 lit. b ee) BGB ist die Klausel unwirksam, in der der AGB-Verwender dem Vertragspartner für die Anzeige nicht offensichtlicher Mängel eine kürzere Ausschlussfrist setzt, als die nach den Doppelbuchstaben 8 lit. b ff) BGB zulässige Frist (Beispiel in H. Schmidt, BeckOK BGB, Ed. 18 (2010), § 307 Rndnr. 76.). Nach § 377 Abs. 1 HGB ist aber ein Mangel im kaufmännischen Geschäftsverkehr unverzüglich anzuzeigen.
Hier ist sichtbar, dass die pauschale Übertragung der Gedanken des Verbraucherschutzes auf die Verträge, an denen zwei Unternehmer beteiligt sind von vornherein verfehlt ist.

H. Wnioski końcowe
Die AGB im unternehmerischen Geschäftsverkehr unterliegen formellen und materiellen Einschränkungen. Grundsätzlich lässt sich feststellen, dass die Grenze für die Vertragsinhaltsgestaltung dort liegt, wo eine unangemessene Benachteiligung des Vertragspartners des AGB-Verwenders erfolgt.
Allgemein wird durch diese Unterstellung der AGB aus den b2b-Verträgen der Inhaltskontrolle die Kontrollschwelle herabgesetzt. Dieses bedeutet an sich eine Einschränkung der Vertragsfreiheit (Berger, NJW 2010, S. 465).
Des weiteren bewirkt die Inhaltskontrolle der vorformulierten Vertragsbedingungen im professionellen Wirtschaftsverkehr, dass die Konkurrenzfähigkeit des deutschen Vertragsrechts in Frage gestellt wird (Berger, NJW 2010, S. 470). Im polnischen Recht unterliegen AGB aus dem b2b-Verkehr der Prüfung nur nach den allgemeinen Rechtsgrundsätzen (Gesetzesverstoß, sozial-gesellschaftliche Grundsätze des Zusammenlebens). Dies kann dazu führen, dass die AGB eines deutschen Dienstleistungsanbieters oder Verkäufers dem strengeren Regime unterliegen werden. Deswegen kann der deutsche Unternehmer durch eigene Rechtsordnung des Rechtsschutzes beraubt werden. Es wird sogar gewarnt, in grenzüberschreitenden Transaktionen deutsches Recht zu wählen.
Für die Kontrolle spricht aber, dass der, wer die AGB stellt, die Vertragsgestaltungsfreiheit für sich allein in Anspruch nimmt (Graf v. Westphalen, NJW 2009, 2981). Bereits ist vor diesem Hintergrund ist eine detaillierte Prüfung der verwendeten Klauseln geboten.
CategoryPrawoObce CategoryNiedozwoloneKlauzuleUmowne
Na tej stronie nie ma komentarzy