Systematyka regulacji nielegalnego poboru energii
zarys w niemieckim prawie
A. Regulacja nielegalnego poboru energii w przepisach szczególnych prawa energetycznego
Nielegalny pobór energii (NPE) nie został w niemieckim prawie uregulowany w centralnej ustawie dotyczącej energetyki, czyli w ustawie o zaopatrzeniu w energię elektryczną i gaz (w skrócie EnWG). Przepisy poświęcone tej tematyce w prawie energetycznym znajdują się w rozporządzeniach wykonawczych do ww. ustawy, co związane jest ze specyficzną, nadaną regulacji w wyniku implementacji dyrektyw europejskich systematyką niemieckiego prawa energetycznego. Kształt regulacji nielegalnego poboru energii (NPE) w niemieckim prawie wynika bowiem między innymi z europejskich wytycznych w zakresie kształtu rynku energii. Ten natomiast został gruntownie przebudowany w ciągu ostatnich ok. 15 lat i musi uwzględniać (we wszystkich krajach UE) takie zasady, jak:
- wydzielenie niezależnych operatorów sieci elektroenergetycznej i gazowniczej (unbundling),
- liberalizacja rynku energii i swoboda wyboru sprzedawcy energii.
Z zasad tych wynika, iż nielegalny pobór energii może dotyczyć różnych stosunków prawnych:
- po pierwsze, stosunku prawnego między odbiorcą energii a operatorem sieci,
- po drugie, stosunku prawnego między odbiorcą energii a sprzedawcą energii.
1. Stosunek prawny między odbiorcą a operatorem sieci
W zakresie przyłączenia odbiorcy do sieci zastosowanie ma rozporządzenie o ogólnych warunkach przyłączenia do sieci oraz korzystania z łącza w celu zaopatrzenia w energię elektryczną w sieci niskiego napięcia (niemiecki tytuł w oryginale: Verordnung über Allgemeine Bedingungen für den Netzanschluss und dessen Nutzung für die Elektrizitätsversorgung in Niederspannung, w skrócie określane jako NAV). W przypadku sieci gazowniczej obowiązuje niemal identycznie brzmiące rozporządzenie dotyczące przyłączenia do sieci i korzystania z przyłącza do sieci gazowniczej niskiego ciśnienia (niem. skrót: NDAV).
2. Stosunek prawny między odbiorcą a sprzedawcą energii
Stosunek prawny między odbiorcą a sprzedawcą energii może być natomiast objęty co do zasady różnymi regułami w zależności od tego, czy sprzedawcą energii jest dostawca wybrany przez odbiorcę czy też energia została zakupiona od sprzedawcy z urzędu (w języku niemieckim zaopatrzenie w energię przez sprzedawcę z urzędu określane jest mianem "zaopatrzenia podstawowego", niem. Grundversorgung), czyli w przypadku, gdy odbiorca nie skorzystał ze swego prawa wyboru sprzedawcy. Wybór sprzedawcy powoduje bowiem poddanie się obydwu stron swobodzie kontraktowej i wyłącza (bezpośrednie) zastosowanie przepisów obowiązujących sprzedawcę z urzędu (więcej na ten temat J. Hellermann, [w:] Britz/Hellermann/Hermes, Ustawa o energetyce. Komentarz, art. 39, Monachium 2010, nb. 15 i nast.). Jednak również w tym ostatnim przypadku reguły obowiązujące sprzedawcę z urzędu są w pewnym stopniu wiążące dla sprzedawcy na zliberalizowanym rynku. Jest to związane z mechanizmem funkcjonowania ogólnych warunków umownych w niemieckim prawie.
Wobec zaopatrzenia podstawowego (czyli w przypadku zakupu energii od sprzedawcy z urzędu) zastosowanie mają §§ 36 i nast. EnWG, które jednak nie przewidują - jak wspomniano powyżej - reguł mających zastosowanie wobec NPE. Reguły takie zawarte są natomiast w rozporządzeniach wykonawczych do przepisów o zaopatrzeniu podstawowym: w §§ 10 oraz 19 i nast. StromGVV i GasGVV, które mają praktycznie identyczne brzmienie dla energii elektrycznej jak i gazu.
W przypadku zaopatrzenia w energię odbiorców korzystających z liberalizacji rynku i swobody wyboru sprzedawcy (tzw. "umowy z klientami szczególnymi", niem. Sonderkundenverträge, poniżej określane dla uproszczenia jako umowy indywidualne) przepisy wspomnianych wyżej rozporządzeń nie mają bezpośredniego zastosowania. Jednak klauzule zawarte w tego typu umowach podlegają bardzo restrykcyjnym zasadom kontroli ogólnych warunków umów (OWE) na mocy §§ 305 i nast. BGB (czyli kodeksu cywilnego, niem. //Bürgerliches Gesetzbuch//). W związku z tym klauzule umów z klientami nie tylko nie mogą naruszać wytycznych zawartych w katalogach klauzul zakazanych (§§ 308 oraz 309 BGB). Zabronione jest również stosowanie wszelkich klauzul zbyt niekorzystnych lub zaskakujących dla klienta, §§ 305c i 307 BGB. Jednocześnie przepisy o kontroli ogólnych warunków umownych przewidują domniemanie prawidłowości OWE przedsiębiorstw zaopatrujących w energię i wodę w przypadku, gdy nie odbiegają one na niekorzyść odbiorców od ogólnie obowiązujących przepisów (czyli między innymi od ww. rozporządzeń) o tym zaopatrzeniu, § 310 ust. 2 zd. 1 BGB. Dlatego też de facto niemal wszystkie przedsiębiorstwa infrastrukturalne bez wyjątku włączają zapisy rozporządzeń czy to pośrednio czy też bezpośrednio do swych OWU (J. Hellermann, [w:] Britz/Hellermann/Hermes, Ustawa o energetyce. Komentarz, art. 39, Monachium 2010, nb. 16). W ten sposób reguły obowiązujące wobec NPE z rozporządzeń o zaopatrzeniu podstawowym w energię elektryczną czy gaz są stosowane zazwyczaj również wobec klientów korzystających z możliwości wyboru sprzedawcy.
Teoretycznie możliwe jest również sformułowanie przez przedsiębiorstwo energetyczne OWU innych, niż §§ 10 oraz 19 i nast. StromGVV czy GasGVV, jednak bardziej korzystnych dla klienta zasad funkcjonowania stosunku umownego. W takim przypadku również reguły obowiązujące strony na wypadek nielegalnego poboru energii wynikałyby wyłącznie z zapisów umowy. Ze względu jednak na ryzyko uchylenia danej klauzuli OWU - jeśli miałaby ona zostać uznana za mniej korzystną dla klienta przez sąd - z jednej i zrozumiałej niechęci do zbytniego uprzywilejowania klienta z drugiej strony przedsiębiorstwa takiej możliwości w praktyce nie biorą praktycznie nigdy pod uwagę. Zapisy StromGVV oraz GasGVV są włączane mniej lub bardziej literalnie do zapisów OWU sprzedawców energii.
3. Szczególna regulacja w zakresie ciepła systemowego
W przeciwieństwie do polskiego prawa energetycznego regulującego również wytwarzanie i dystrybucję ciepła systemowego, w prawie niemieckim ciepło nie podlega co do zasady regulacji. Niemiecki ustawodawca postrzega ciepło systemowe jako pewien dział rynku ogrzewania lokali (na który składają się również inne sposoby ogrzewania, takie jak piece węglowe, gazowe, peletowe, olejowe itp.) i w związku z powyższym pozostawia stronom umów o dostawę ciepła swobodę co do ich kształtowania (Więcej na ten temat W. Lisiewicz, Podobieństwa i różnice w regulacji działalności ciepłowniczej w Polsce i w Niemczech, PUG 7/2007, s. 11 i nast.). W celu ochrony odbiorcy przewidziano jednak wytyczne porównywalne ze wspomnianymi wyżej rozporządzeniami regulującymi kwestie zaopatrzenia w energię elektryczną i gaz, które mają za zadanie przede wszystkim umożliwienie kontroli OWU dostawcy ciepła. Przepisy te zawarte są w rozporządzeniu o ogólnych warunkach zaopatrzenia w ciepło (niem.: Verordnung über Allgemeine Bedingungen für die Versorgung mit Fernwärme, w skrócie AVBFernwärmeV.). NPE został w tym akcie prawnym uregulowany w §§ 23 oraz 33.
W zakresie przyłączenia odbiorcy do sieci zastosowanie ma rozporządzenie o ogólnych warunkach przyłączenia do sieci oraz korzystania z łącza w celu zaopatrzenia w energię elektryczną w sieci niskiego napięcia (niemiecki tytuł w oryginale: Verordnung über Allgemeine Bedingungen für den Netzanschluss und dessen Nutzung für die Elektrizitätsversorgung in Niederspannung, w skrócie określane jako NAV). W przypadku sieci gazowniczej obowiązuje niemal identycznie brzmiące rozporządzenie dotyczące przyłączenia do sieci i korzystania z przyłącza do sieci gazowniczej niskiego ciśnienia (niem. skrót: NDAV).
2. Stosunek prawny między odbiorcą a sprzedawcą energii
Stosunek prawny między odbiorcą a sprzedawcą energii może być natomiast objęty co do zasady różnymi regułami w zależności od tego, czy sprzedawcą energii jest dostawca wybrany przez odbiorcę czy też energia została zakupiona od sprzedawcy z urzędu (w języku niemieckim zaopatrzenie w energię przez sprzedawcę z urzędu określane jest mianem "zaopatrzenia podstawowego", niem. Grundversorgung), czyli w przypadku, gdy odbiorca nie skorzystał ze swego prawa wyboru sprzedawcy. Wybór sprzedawcy powoduje bowiem poddanie się obydwu stron swobodzie kontraktowej i wyłącza (bezpośrednie) zastosowanie przepisów obowiązujących sprzedawcę z urzędu (więcej na ten temat J. Hellermann, [w:] Britz/Hellermann/Hermes, Ustawa o energetyce. Komentarz, art. 39, Monachium 2010, nb. 15 i nast.). Jednak również w tym ostatnim przypadku reguły obowiązujące sprzedawcę z urzędu są w pewnym stopniu wiążące dla sprzedawcy na zliberalizowanym rynku. Jest to związane z mechanizmem funkcjonowania ogólnych warunków umownych w niemieckim prawie.
Wobec zaopatrzenia podstawowego (czyli w przypadku zakupu energii od sprzedawcy z urzędu) zastosowanie mają §§ 36 i nast. EnWG, które jednak nie przewidują - jak wspomniano powyżej - reguł mających zastosowanie wobec NPE. Reguły takie zawarte są natomiast w rozporządzeniach wykonawczych do przepisów o zaopatrzeniu podstawowym: w §§ 10 oraz 19 i nast. StromGVV i GasGVV, które mają praktycznie identyczne brzmienie dla energii elektrycznej jak i gazu.
W przypadku zaopatrzenia w energię odbiorców korzystających z liberalizacji rynku i swobody wyboru sprzedawcy (tzw. "umowy z klientami szczególnymi", niem. Sonderkundenverträge, poniżej określane dla uproszczenia jako umowy indywidualne) przepisy wspomnianych wyżej rozporządzeń nie mają bezpośredniego zastosowania. Jednak klauzule zawarte w tego typu umowach podlegają bardzo restrykcyjnym zasadom kontroli ogólnych warunków umów (OWE) na mocy §§ 305 i nast. BGB (czyli kodeksu cywilnego, niem. //Bürgerliches Gesetzbuch//). W związku z tym klauzule umów z klientami nie tylko nie mogą naruszać wytycznych zawartych w katalogach klauzul zakazanych (§§ 308 oraz 309 BGB). Zabronione jest również stosowanie wszelkich klauzul zbyt niekorzystnych lub zaskakujących dla klienta, §§ 305c i 307 BGB. Jednocześnie przepisy o kontroli ogólnych warunków umownych przewidują domniemanie prawidłowości OWE przedsiębiorstw zaopatrujących w energię i wodę w przypadku, gdy nie odbiegają one na niekorzyść odbiorców od ogólnie obowiązujących przepisów (czyli między innymi od ww. rozporządzeń) o tym zaopatrzeniu, § 310 ust. 2 zd. 1 BGB. Dlatego też de facto niemal wszystkie przedsiębiorstwa infrastrukturalne bez wyjątku włączają zapisy rozporządzeń czy to pośrednio czy też bezpośrednio do swych OWU (J. Hellermann, [w:] Britz/Hellermann/Hermes, Ustawa o energetyce. Komentarz, art. 39, Monachium 2010, nb. 16). W ten sposób reguły obowiązujące wobec NPE z rozporządzeń o zaopatrzeniu podstawowym w energię elektryczną czy gaz są stosowane zazwyczaj również wobec klientów korzystających z możliwości wyboru sprzedawcy.
Teoretycznie możliwe jest również sformułowanie przez przedsiębiorstwo energetyczne OWU innych, niż §§ 10 oraz 19 i nast. StromGVV czy GasGVV, jednak bardziej korzystnych dla klienta zasad funkcjonowania stosunku umownego. W takim przypadku również reguły obowiązujące strony na wypadek nielegalnego poboru energii wynikałyby wyłącznie z zapisów umowy. Ze względu jednak na ryzyko uchylenia danej klauzuli OWU - jeśli miałaby ona zostać uznana za mniej korzystną dla klienta przez sąd - z jednej i zrozumiałej niechęci do zbytniego uprzywilejowania klienta z drugiej strony przedsiębiorstwa takiej możliwości w praktyce nie biorą praktycznie nigdy pod uwagę. Zapisy StromGVV oraz GasGVV są włączane mniej lub bardziej literalnie do zapisów OWU sprzedawców energii.
3. Szczególna regulacja w zakresie ciepła systemowego
W przeciwieństwie do polskiego prawa energetycznego regulującego również wytwarzanie i dystrybucję ciepła systemowego, w prawie niemieckim ciepło nie podlega co do zasady regulacji. Niemiecki ustawodawca postrzega ciepło systemowe jako pewien dział rynku ogrzewania lokali (na który składają się również inne sposoby ogrzewania, takie jak piece węglowe, gazowe, peletowe, olejowe itp.) i w związku z powyższym pozostawia stronom umów o dostawę ciepła swobodę co do ich kształtowania (Więcej na ten temat W. Lisiewicz, Podobieństwa i różnice w regulacji działalności ciepłowniczej w Polsce i w Niemczech, PUG 7/2007, s. 11 i nast.). W celu ochrony odbiorcy przewidziano jednak wytyczne porównywalne ze wspomnianymi wyżej rozporządzeniami regulującymi kwestie zaopatrzenia w energię elektryczną i gaz, które mają za zadanie przede wszystkim umożliwienie kontroli OWU dostawcy ciepła. Przepisy te zawarte są w rozporządzeniu o ogólnych warunkach zaopatrzenia w ciepło (niem.: Verordnung über Allgemeine Bedingungen für die Versorgung mit Fernwärme, w skrócie AVBFernwärmeV.). NPE został w tym akcie prawnym uregulowany w §§ 23 oraz 33.
B. Regulacja nielegalnego poboru energii w przepisach ogólnych
Przepisy szczególne prawa energetycznego wskazane powyżej nie przewidują - poza karami umownymi w § 10 StromGVV i GasGVV - wielu sankcji za nielegalny pobór energii. Zastosowanie mają tu jednak również sankcje karno- i cywilonoprawne wynikające z reguł ogólnych (czyli z kodeksu karnego i cywilnego).
1. Kodeks karny
W prawie karnym pod potocznym i powszechnie stosowanym pojęciem "kradzieży energii" należy rozumieć szczególny przepis § 248c kodeksu karnego (Niem. Strafgesetzbuch, w dalszej części określanego w skrócie StGB). Przepis ten, przez ustawodawcę określany jako czyn "pozbawienia energii elektrycznej" (niem.: Entziehung elektrischer Energie).
2. Kodeks cywilny
W prawie cywilnym możliwe jest - w ramach odpowiedzialności kontraktowej, niezależnie od szczególnych kar umownych - roszczenie o wyrównanie szkody w wyniku naruszenia obowiązków umowy wiążącej odbiorcę i przedsiębiorstwo energetyczne. Podstawą prawną jest tu ogólny przepis odpowiedzialności kontraktowej § 280 BGB.
Jednak w przypadku, gdy między podmiotem dokonującym NPE a przedsiębiorstwem nie istnieje żadna umowa, usankcjonowanie NPE na mocy przepisów prawa cywilnego możliwe jest co do zasady tylko w ramach reguł deliktowych.
W teorii niemieckiego prawa cywilnego energia (elektryczna czy gaz) jest "przedmiotem niematerialnym" i przez to możliwym obiektem obrotu prawnego oraz ochrony cywilnoprawnej (Stresemann, [w:] Münchener Kommentar zum BGB, § 90, wydanie 6, Monachium 2012, nb. 5; ogólnie o przedmiotach niematerialnych w niemieckim prawie cywilnym A. Peukert, [w:] S. Leible, M. Lehmann, H. Zech, Unkörperliche Güter im Zivilrecht, Tübingen 2011, s. 95 i nast.). Wprawdzie energia nie jest dyskutowana jako prawo absolutne w kontekście najczęściej stosowanego przepisu deliktowego, czyli § 823 ust. 1 BGB [1]. Energia (zarówno elektryczna jak i wszelka inna) posiada jednak porównywalny z przedmiotami materialnymi charakter prawny i możliwe jest przyporządkowanie jej do konkretnego podmiotu prawnego - przynajmniej w przypadkach, w których istnieje powiązanie energii z siecią należącą do przedsiębiorstwa energetycznego. Dlatego możliwe wydaje się uznanie prawa do energii za "inne prawo" w rozumieniu § 823 ust. 1 BGB. Ponadto naruszenie przepisów karnych rodzi automatycznie odpowiedzialność deliktową w oparciu o § 823 ust. 2 BGB, czyli wynikającą z naruszenia przepisów (karnych lub innych) chroniących przed danego typu szkodą.
Dlatego również ogólne reguły deliktowe przewidują roszczenia przedsiębiorstwa energetycznego wobec podmiotów dokonujących nielegalnego poboru energii.
W prawie karnym pod potocznym i powszechnie stosowanym pojęciem "kradzieży energii" należy rozumieć szczególny przepis § 248c kodeksu karnego (Niem. Strafgesetzbuch, w dalszej części określanego w skrócie StGB). Przepis ten, przez ustawodawcę określany jako czyn "pozbawienia energii elektrycznej" (niem.: Entziehung elektrischer Energie).
2. Kodeks cywilny
W prawie cywilnym możliwe jest - w ramach odpowiedzialności kontraktowej, niezależnie od szczególnych kar umownych - roszczenie o wyrównanie szkody w wyniku naruszenia obowiązków umowy wiążącej odbiorcę i przedsiębiorstwo energetyczne. Podstawą prawną jest tu ogólny przepis odpowiedzialności kontraktowej § 280 BGB.
Jednak w przypadku, gdy między podmiotem dokonującym NPE a przedsiębiorstwem nie istnieje żadna umowa, usankcjonowanie NPE na mocy przepisów prawa cywilnego możliwe jest co do zasady tylko w ramach reguł deliktowych.
W teorii niemieckiego prawa cywilnego energia (elektryczna czy gaz) jest "przedmiotem niematerialnym" i przez to możliwym obiektem obrotu prawnego oraz ochrony cywilnoprawnej (Stresemann, [w:] Münchener Kommentar zum BGB, § 90, wydanie 6, Monachium 2012, nb. 5; ogólnie o przedmiotach niematerialnych w niemieckim prawie cywilnym A. Peukert, [w:] S. Leible, M. Lehmann, H. Zech, Unkörperliche Güter im Zivilrecht, Tübingen 2011, s. 95 i nast.). Wprawdzie energia nie jest dyskutowana jako prawo absolutne w kontekście najczęściej stosowanego przepisu deliktowego, czyli § 823 ust. 1 BGB [1]. Energia (zarówno elektryczna jak i wszelka inna) posiada jednak porównywalny z przedmiotami materialnymi charakter prawny i możliwe jest przyporządkowanie jej do konkretnego podmiotu prawnego - przynajmniej w przypadkach, w których istnieje powiązanie energii z siecią należącą do przedsiębiorstwa energetycznego. Dlatego możliwe wydaje się uznanie prawa do energii za "inne prawo" w rozumieniu § 823 ust. 1 BGB. Ponadto naruszenie przepisów karnych rodzi automatycznie odpowiedzialność deliktową w oparciu o § 823 ust. 2 BGB, czyli wynikającą z naruszenia przepisów (karnych lub innych) chroniących przed danego typu szkodą.
Dlatego również ogólne reguły deliktowe przewidują roszczenia przedsiębiorstwa energetycznego wobec podmiotów dokonujących nielegalnego poboru energii.
[1] W niemieckim prawie cywilnym nie istnieje - poza odpowiedzialnością za umyślne i niezgodne z dobrymi obyczajami działanie na szkodę innego podmiotu wg § 826 BGB - przepis porównywalny z art. 415 KC
art. 415 KC
Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
, który w sposób ogólny przewidywałby obowiązek wyrównania każdej, wywołanej w kauzalny sposób z winy danego podmiotu szkody. Przepisem o porównywalnym znaczeniu jest § 823 ust. 1 BGB, który to jednak ogranicza możliwość domagania się odszkodowania do określonego katalogu dóbr, bez których naruszenia obowiązek odszkodowawczy nie istnieje. W katalogu tym ustawodawca uwzględnia takie dobra, jak zdrowie, wolność czy własność oraz "inne dobra / prawa". W literaturze przedmiotu w zakresie "innego dobra" dyskutowane są wszystkie prawa absolutne, takie jak np. prawa rzeczowe, prawa autorskie czy własność przemysłowa, nie jest natomiast dyskutowana energia, por. Palandt, § 823; Wagner, [w:] Münchener Kommentar zum BGB, § 823, wydanie 5, Monachium 2009.Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
CategoryNPE
Na tej stronie nie ma komentarzy
