Reguły cywilnoprawne wobec nielegalnego poboru energii
w prawie niemieckim
A. Odpowiedzialność kontraktowa
Jeśli nielegalnego poboru energii (NPE) dokonuje podmiot, który jest partnerem umownym przedsiębiorstwa energetycznego, proceder taki jest oczywiście naruszeniem obowiązków umownych wynikających z umowy o dostawę energii (umowa ze sprzedawcą energii) oraz z umowy o przyłączenie do sieci i o korzystanie z przyłącza (umowa z operatorem sieci). W takich przypadkach możliwe jest powołanie się na typowe sankcje odpowiedzialności kontraktowej uregulowanej w niemieckim prawie przede wszystkim w § 280 BGB. Sankcją przepisu jest roszczenie odszkodowawcze, które podmiot poszkodowany może podnieść wobec drugiej strony umowy.
Zgodnie z § 280 ust. 1 BGB roszczenie odszkodowawcze jest możliwe, jeśli spełnione są następujące przesłanki:
- strony łączy zobowiązaniowy stosunek prawny (z reguły umowa zobowiązaniowa),
- dłużnik naruszył obowiązek wynikający z umowy,
- wierzyciel poniósł w wyniku naruszenia obowiązków przez dłużnika szkodę,
- dłużnik ponosi odpowiedzialność za naruszenie obowiązku umownego, czyli z reguły ponosi winę; należy jednak zaznaczyć, że brzmienie § 280 ust. 1 zd. 2 BGB wskazuje na domniemanie winy dłużnika, który to musi wykazać, iż winy nie ponosi, jeśli nie chce ponosić odpowiedzialności.
Zastosowanie i doniosłość praktyczną ogólnych reguł odpowiedzialności kontraktowej na mocy wskazanego wyżej przepisu wobec NPE należy jednak oceniać z jednej strony w kontekście przepisów szczególnych prawa energetycznego oraz wynikających z nich uprawnień przedsiębiorstwa energetycznego, z drugiej strony z uwzględnieniem trudności udowodnienia konkretnego zakresu poniesionych przez przedsiębiorstwo szkód. Bowiem ilość pobranej energii częstokroć nie jest możliwa do ustalenia a wykrycie i udowodnienie odbiorcy NPE jest bardzo trudne. W związku z powyższym znacznie częściej przedsiębiorstwo energetyczne sięga - jeśli w ogóle - do instrumentów wynikających z rozporządzeń regulujących zasady zaopatrzenia w energię (StromGVV, GasGVV, AVBFernwärmeV). W przypadku konieczności podniesienia roszczeń o zapłatę jakichkolwiek odszkodowań, najprościej jest sięgać do opisanych w kontekście wymienionych przepisów kar umownych (§ 10 StromGVV/GasGVV; § 23 AVBFernwärmeV).
Jeśli zakres poniesionej szkody przewyższa wysokością możliwe kary umowne i jest możliwy do udowodnienia, odszkodowanie na mocy § 280 BGB jest oczywiście możliwe.
B. Odpowiedzialność deliktowa
W przypadkach, w których NPE nie jest wynikiem działań strony umowy przyłączeniowej czy o dostawę energii, odpowiedzialność kontraktowa wszelkiego rodzaju jest co do zasady wykluczona. Jest to wprawdzie przypadek rzadki, ponieważ jakikolwiek pobór energii w obiekcie podłączonym do sieci zazwyczaj powoduje konkludentne zawarcie umowy (por. np. § 2 ust. 2 StromGVV/GasGVV). Jednak w przypadku pobrania energii w sposób zupełnie nietypowy, np. poza przewidzianymi przyłączami, czy poza obiektem podłączonym do sieci przez podmiot nie posiadający jakiegokolwiek tytułu prawnego do korzystania z danego obiektu, możliwość taka przynajmniej teoretycznie istnieje.
Brak stosunku umownego między podmiotem dokonującego NPE a przedsiębiorstwem energetycznym wyklucza zatem wszelkie możliwości wynikające z odpowiedzialności kontraktowej (§ 280 BGB itp.) oraz kar umownych na mocy szczególnych przepisów prawa energetycznego. Poza fizycznymi uniemożliwieniem poboru energii, które nie ma związku z prawnym wymiarem problemu, możliwe jest ewentualnie podniesienie roszczeń wynikających z odpowiedzialności deliktowej, uregulowanej w niemieckim prawie w §§ 823 i nast. BGB.
1. Naruszenia dóbr chronionych w § 823 ust. 1 BGB
Niemieckie prawo czynów niedozwolonych w swym podstawowym zapisie, w § 823 ust. 1 BGB, konstytuuje odpowiedzialność deliktową - odmiennie, niż ma to miejsce w polskim prawie - nie o zupełnie otwartą klauzulę generalną, której jedyną granicą byłoby poniesienie szkody, a o określony katalog pozycji prawnych, których naruszenie (o ile prowadzi do powstania szkody) może rodzić roszczenia odszkodowawcze. Konkretne prawa tudzież pozycje prawne, które mogą na mocy § 823 ust. 1 BGB rodzić roszczenia odszkodowawcze, to:
Katalog pozycji prawnych chronionych w § 823 ust. 1 BGB nie jest jednak katalogiem zamkniętym. Poza uprawnieniami wskazanymi powyżej roszczenie odszkodowawcze może powstać również wtedy, gdy naruszono "inne prawo" (niem.: sonstiges Recht) w rozumieniu tego przepisu. Pod pojęciem takiego "innego prawa" rozumie się powszechnie takie pozycje prawne, jak:
W standardowej literaturze niemieckiego prawa cywilnego praktycznie nie jest praktycznie dyskutowana kwestia, czy energia elektryczna, gaz czy ciepło tudzież prawo do nich jest "innym prawem" w rozumieniu § 823 ust. 1 BGB (por. np. Sprau, [w:] Palandt, Bürgerliches Gesetzbuch, § 823, Monachium 2011; Wagner, [w:] Münchener Kommentar zum BGB, § 823, wydanie 5, Monachium 2009; podobnie jest u pozostałych komentatorów przepisu.). Jednak subsumcja podanych wyżej kryteriów wobec wszelkich form energii wskazuje na duże podobieństwo uprawnień przedsiębiorstwa energetycznego (lub dowolnego innego podmiotu władającego jakimkolwiek systemem energetycznym) do praw właściciela:
Niemieckie prawo czynów niedozwolonych w swym podstawowym zapisie, w § 823 ust. 1 BGB, konstytuuje odpowiedzialność deliktową - odmiennie, niż ma to miejsce w polskim prawie - nie o zupełnie otwartą klauzulę generalną, której jedyną granicą byłoby poniesienie szkody, a o określony katalog pozycji prawnych, których naruszenie (o ile prowadzi do powstania szkody) może rodzić roszczenia odszkodowawcze. Konkretne prawa tudzież pozycje prawne, które mogą na mocy § 823 ust. 1 BGB rodzić roszczenia odszkodowawcze, to:
- życie,
- integralność cielesna,
- zdrowie,
- wolność,
- własność.
Katalog pozycji prawnych chronionych w § 823 ust. 1 BGB nie jest jednak katalogiem zamkniętym. Poza uprawnieniami wskazanymi powyżej roszczenie odszkodowawcze może powstać również wtedy, gdy naruszono "inne prawo" (niem.: sonstiges Recht) w rozumieniu tego przepisu. Pod pojęciem takiego "innego prawa" rozumie się powszechnie takie pozycje prawne, jak:
- ograniczone prawa rzeczowe,
- prawa własności przemysłowej (patenty, prawo autorskie itp.),
- dobre imię,
- prawo do funkcjonującego przedsiębiorstwa.
W standardowej literaturze niemieckiego prawa cywilnego praktycznie nie jest praktycznie dyskutowana kwestia, czy energia elektryczna, gaz czy ciepło tudzież prawo do nich jest "innym prawem" w rozumieniu § 823 ust. 1 BGB (por. np. Sprau, [w:] Palandt, Bürgerliches Gesetzbuch, § 823, Monachium 2011; Wagner, [w:] Münchener Kommentar zum BGB, § 823, wydanie 5, Monachium 2009; podobnie jest u pozostałych komentatorów przepisu.). Jednak subsumcja podanych wyżej kryteriów wobec wszelkich form energii wskazuje na duże podobieństwo uprawnień przedsiębiorstwa energetycznego (lub dowolnego innego podmiotu władającego jakimkolwiek systemem energetycznym) do praw właściciela:
- energia w dowolnej formie jest uznana za przedmiot obrotu prawnego jako "przedmiot niematerialny", czyli zjawisko porównywalne z rzeczami (Stresemann, [w:] Münchener Kommentar zum BGB, § 90, wydanie 6, Monachium 2012, nb. 5; A. Peukert, [w:] S. Leible, M. Lehmann, H. Zech, Unkörperliche Güter im Zivilrecht, Tübingen 2011, s. 95 i nast.),
- energia znajdująca się w sieci (elektroenergetycznej, gazowniczej, ciepłowniczej) jest chroniona na mocy przepisów prawa energetycznego, takich jak rozporządzenia o przyłączeniu do sieci NAV i NDAV, o zaopatrzeniu w energię StromGVV, GasGVV czy AVBFernwärmeV); na mocy tych przepisów władanie energią w sieci jest jasno przypisane przedsiębiorstwom energetycznym odpowiednio do ich roli przy realizacji zaopatrzenia w energię a podmioty podłączone do sieci mogą korzystać z energii jedynie na warunkach i w ramach określonych w ustawie czy w umowach z przedsiębiorstwami energetycznymi,
- energia w sieci jest przyporządkowana na mocy przepisów prawa energetycznego odpowiednim przedsiębiorstwom energetycznym (czy to dostawcy odpowiednio do umów bilansowania energii, czy to operatorowi sieci) w taki sposób, że mogą oni wyegzekwować co do zasady faktycznie jak i prawnie korzystanie zasobów sieci na wytyczone przez nie cele z wyłączeniem innych podmiotów.
W związku z powyższym energia (elektryczna, gaz, ciepło) dostarczana przy pomocy sieci jest dobrem, które podlega ochronie prawa deliktowego i mogą być zaklasyfikowane jako "inne prawa" w rozumieniu § 823 ust. 1 BGB. Odpowiedzialność podmiotu nielegalnie pobierającego energię wymaga oczywiście spełnienia również pozostałych przesłanek przepisu, czyli obok naruszenia dobra (w tym wypadku pobrania energii) konieczne są:
- miało miejsce działanie, które można przypisać podmiotowi, który ma ponieść deliktową odpowiedzialność,
- między tym działaniem a naruszeniem dobra zachodzi związek przyczynowy,
- pobór energii był bezprawny,
- podmiot zobowiązany ponosi winę,
- w wyniku naruszenia dobra (pobrania energii) przedsiębiorstwo energetyczne poniosło szkodę.
(por. też tutaj)
2. Naruszenia przepisów ochronnych w rozumieniu § 823 ust. 2 BGB
Przepisem uzupełniającym odpowiedzialność odszkodowawczą w wyniku czynu niedozwolonego jest § 823 ust. 2 BGB przewidujący roszczenie odszkodowawcze również wtedy, gdy naruszono (inne, pozadeliktowe) przepisy prawa obiektywnego, jeśli przepisy te mają na celu (przynajmniej również) ochronę poszkodowanego.
Bez wątpienia przepisami takimi są przepisy kodeksu karnego (niem.: Strafgesetzbuch). Takim przepisem chroniącym przedsiębiorstwo energetyczne będzie zatem § 248c StGB, który przewiduje sankcje karne na wypadek (bezprawnego) poboru energii elektrycznej. Jednak fragmentaryczna koncepcja prawa karnego i ograniczony zakres stosowania tego przepisu karnego (wyłącznie wobec energii elektrycznej) powoduje, że znaczna część przynajmniej teoretycznie możliwych stanów faktycznych (pobór gazu ziemnego, ciepła) nie jest objęta przepisami prawa karnego i tym samym nie jest możliwe oparcie odpowiedzialności deliktowej o odpowiednie przepisy karne i § 823 ust. 2 BGB.
2. Naruszenia przepisów ochronnych w rozumieniu § 823 ust. 2 BGB
Przepisem uzupełniającym odpowiedzialność odszkodowawczą w wyniku czynu niedozwolonego jest § 823 ust. 2 BGB przewidujący roszczenie odszkodowawcze również wtedy, gdy naruszono (inne, pozadeliktowe) przepisy prawa obiektywnego, jeśli przepisy te mają na celu (przynajmniej również) ochronę poszkodowanego.
Bez wątpienia przepisami takimi są przepisy kodeksu karnego (niem.: Strafgesetzbuch). Takim przepisem chroniącym przedsiębiorstwo energetyczne będzie zatem § 248c StGB, który przewiduje sankcje karne na wypadek (bezprawnego) poboru energii elektrycznej. Jednak fragmentaryczna koncepcja prawa karnego i ograniczony zakres stosowania tego przepisu karnego (wyłącznie wobec energii elektrycznej) powoduje, że znaczna część przynajmniej teoretycznie możliwych stanów faktycznych (pobór gazu ziemnego, ciepła) nie jest objęta przepisami prawa karnego i tym samym nie jest możliwe oparcie odpowiedzialności deliktowej o odpowiednie przepisy karne i § 823 ust. 2 BGB.
Ewentualnie godne rozpatrzenia byłoby zastosowanie § 823 ust. 2 BGB w połączeniu z przepisami NAV/NDAV oraz StromGVV/GasGVV i AVBFernwärmeV w zakresie sankcji wobec NPE. Przepisy te jednak nie stanowią reżimu istniejącego bez jakiegokolwiek powiązania umownego między przedsiębiorstwem energetycznym i podmiotem dokonującym poboru energii, stąd też trudno jest tu mówić o przepisach ochronnych, które usprawiedliwiałyby zastosowanie § 823 ust. 2 BGB. Dlatego też konstrukcja taka nie jest w ogóle dyskutowana w doktrynie niemieckiego prawa cywilnego.
C. Roszczenie o wydanie bezpodstawnego wzbogacenia, § 812 ust. 1 zd. 1 alt. 2 BGB
NPE może być rozpatrywany również w kontekście przepisów prawa cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu, czyli §§ 812 i nast. BGB. Ponieważ czynność NPE oznaczać może wzbogacenie w wyniku wtargnięcia podmiotu wzbogaconego w sferę praw podmiotu, którego kosztem do wzbogacenia doszło (tzw. "Eingriffskondiktion"), możliwe jest przesłanek roszczenia wynikającego z § 812 ust. 1 zd. 1 alt. 2 BGB.
Roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia może zostać podniesione, jeśli spełnione są następujące przesłanki:
- w sferze majątkowej podmiotu zobowiązanego pojawił się dowolny przedmiot powiększający majątek,
- wzbogacenie nastąpiło w sposób inny, niż w wyniku świadczenia (świadczeniem jest np. dostawa energii na mocy umowy zgodnie z warunkami umownymi),
- do wzbogacenia doszło na koszt podmiotu podnoszącego roszczenie,
- przysporzenie w majątku zobowiązanego nie ma podstawy prawnej,
- wzbogacenie co do zasady jeszcze istnieje i podlega (w jakiejkolwiek formie) wydaniu (§ 818 BGB).
W przypadku NPE przedmiotem wzbogacenia jest pobrana energia, której wartość jest przysporzeniem w majątku podmiotu dokonującego NPE. Ponieważ podmiot dokonujący NPE narusza reguły poboru energii i w nielegalny sposób "przywłaszcza" sobie energię w sposób czyniący niemożliwym jej rozliczenie i uznanie za świadczenie, do którego byłoby co do zasady zobowiązane przedsiębiorstwo energetyczne, mamy tu do czynienia z sytuacją analogiczną do kradzieży, która nigdy nie oznacza świadczenia, nawet jeśli dochodzi do niej w domu towarowym, w którym przedmioty są wystawione do sprzedaży w sposób umożliwiający pobranie ich przez klientów i samodzielne podejście z nimi do kasy.
Energia pobrana z sieci musi zostać przez przedsiębiorstwo energetyczne - czy to przez przedsiębiorstwo sieciowe czy przez dostawcę energii bilansującego jej ilość w sieci - opłacona. Dlatego pobranie energii z sieci powoduje pomniejszenie majątku u podmiotu uprawnionego do podniesienia roszczenia. Natomiast pobranie energii w sposób nielegalny nie ma podstawy w umowach z przedsiębiorstwem energetycznym, ponieważ we wszelkich przepisach czy warunkach umownych zawarty jest wyraźny zakaz NPE. Tak więc jest to również proceder nie mający podstawy prawnej.
Tak więc roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest w przypadku NPE możliwe.
Jedynym problemem, który może się pojawić przynajmniej w zakresie wysokości tego roszczenia jest ewentualny brak możliwości wydania wzbogacenia tudzież utrata tego wzbogacenia u podmiotu zobowiązanego. Pobrania i zużyta energia nie może być faktycznie zwrócona. Jednak na mocy § 818 ust. 2 BGB w przypadku wzbogacenia, które w związku z naturą jego przedmiotu (tu. energia) nie może zostać zwrócone, podmiot zobowiązany musi wydać jego wartość - czyli wartość pobranej energii.
Wykluczenie obowiązku zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia w wyniku utraty wzbogacenia na mocy § 818 ust. 3 BGB (Brzmienie przepisu w wolnym tłumaczeniu: "Obowiązek wydania lub zwrotu wartości jest wykluczony, o ile podmiot otrzymujący (wzbogacenie) nie jest już wzbogacony ", niem.: Die Verpflichtung zur Herausgabe oder zum Ersatz des Wertes ist ausgeschlossen, soweit der Empfänger nicht mehr bereichert ist.) możliwe jest tylko w ograniczonym zakresie. Wprawdzie oczywistym jest fakt, że wraz ze zużyciem energii nie tylko nie jest możliwe wydanie samej energii, ale również wartość tego wzbogacenia trudna jest do zidentyfikowania. Jednak wzbogacenie istnieje w takim przypadku nadal w postaci poczynionych w ten sposób oszczędności: podmiot pobierający energię nie musiał zapłacić za energię, którą w innych okolicznościach - jeśli musiał ją pobrać - musiałby opłacić.
Roszczenie może być zatem wykluczone tylko w przypadku, gdy zobowiązany wykaże, że w przypadku konieczności opłacenia pobranej energii nie pobierałby jej w ogóle - czy to ze względu na jego sytuację finansową czy to ze względu na podłączenie do sieci kompletnie zbędnego urządzenia elektrycznego, którego na własny koszt nigdy by nie podłączono.
Jednak również w takim przypadku roszczenie z § 812 BGB nie podlega żadnym ograniczeniom, jeśli podmiot wzbogacony wiedział o braku podstawy prawnej dla danego przysporzenia. W przypadku NPE jest tak z reguły a jedynie w przypadku nieświadomego poboru (np. niezauważonego defektu licznika itp.) możliwa jest sytuacja odmienna.
CategoryNPE
Na tej stronie nie ma komentarzy
