Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Nabycie własności rzeczy ruchomej w polskim prawie cywilnym

rodzaje i przesłanki nabycie własności rzeczy ruchomej

Nabycie własności rzeczy ruchomej w drodze czynności prawnej
Prawo własności można nabyć w drodze następujących zdarzeń prawnych:

1. czynność prawna,
2. z mocy samego prawa,
3. poprzez akt władczy (por. Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski (red.), KC. Tom I. Komentarz. (2004), art. 155 nb. 1).

W grupie czynności prawnych mogących prowadzić do nabycia własności przewodnią rolę grają umowy. Wyjątkowo jednak możliwe jest także nabycie tego prawa w wyniku jednostronnej czynności prawnej.
A. Nabycie w drodze umowy
Uzyskanie własności w tym trybie ma charakter pochodny, tzn. nabywca wywodzi swoje prawo od poprzednika prawnego. Ten tryb nabycia własności określa się również jako przeniesienie własności.
I. Zawarcie umowy
Umowy prowadzące do nabycia własności mogą być dwojakiego rodzaju: albo są to tzw, umowy o podwójnym skutku albo umowy o wyłącznym skutku rozporządzającym.
1. Umowy o podwójnym skutku
W prawie polskim przyjęto, inaczej niż w prawie niemieckim, iż umowa zobowiązująca do przeniesienia własności (taka jak np. umowa sprzedaży, zamiany, darowizny itp.) powoduje przejście własności ze zbywcy na nabywcę solo consensu, czyli z samej woli stron z chwilą zawarcia umowy (tzw. umowa o podwójnym skutku obligacyjno-rzeczowym (zobowiązująco-rozporządzającym)). Zasadę tą wyraża wprost art. 155 § 1 KC. Tylko wyjątkowo, gdy strony tak postanowiły albo gdy tak zarządza przepis ustawy, do przeniesienia praw własności konieczna jest dodatkowa czynność, którą jest zawarcie umowy rzeczowej (= umowy o skutku rozporządzającym). Wskutek powyższego przesłanki przeniesienia własności w tym trybie kształtują się następująco: zawarcie umowy w rozumieniu art. 155 § 1 KC, przeniesienie posiadania, brak wyłączenia skutku rozporządzającego przez przepis ustawy albo porozumienie stron.
a. zawarcie umowy w rozumieniu art. 155 § 1 KC
Zawarcie skutecznej umowy, o której mowa jest w art. 155 § 1 KC podlega ogólnemu reżimowi dotyczącemu umów obligacyjnych. Charakterystyczna jest w tym wypadku jedynie treść umowy – musi być ona umową zobowiązującą do przeniesienia własności. Przepis wskazuje tu przykładowo na umowę sprzedaży, zamiany i darowizny. Nie jest to jednak wyliczenie wyczerpujące. Jako umowa o podwójnym skutku wchodzi bowiem w grę każda umowa, która zobowiązuje do przeniesienia własności rzeczy.
b. przeniesienie posiadania
Ten warunek jest konieczny tylko wówczas, gdy umowa zobowiązująca do przeniesienia własności dotyczy rzeczy określonych co do gatunku albo rzeczy przyszłych (zob. art. 155 § 2 KC). W sytuacji gdy przedmiot umowy jest określony co do tożsamości, wystarczy sam konsens pomiędzy stronami co do przejścia własności na nabywcę.
Rzeczą oznaczoną co do tożsamości jest przedmiot określony wg swych indywidualnych cech lub właściwości (por. Gniewek, nb. 23). Rzeczami oznaczonymi co do gatunku są przedmioty określone wg ich cech rodzajowych, właściwych dla większej liczby przedmiotów (Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski (red.), KC. Tom I. Komentarz. (2004), art. 45 nb. 8). Są to – w przeciwieństwie do rzeczy oznaczonych co do tożsamości – rzeczy zastępowalne.
Rzeczą przyszłą jest natomiast rzecz, która w chwili zawierania umowy jeszcze fizycznie nie istnieje (Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski (red.), KC. Tom I. Komentarz. (2004), art. 155 nb. 14).
Sposoby przeniesienia własności regulują art. 348 – 351 KC. Wyróżnić możemy tutaj:
- wydanie rzeczy (art. 348 zd. 1 KC),
- traditio longa manu (art. 348 zd. 2 KC),
- constitutum posessorium (art. 349 KC),
- przez umowę między stronami i zawiadomienie osoby trzeciej, która rzecz posiada albo dzierży (art. 350 KC) i
- traditio brevi manu (art. 351 KC).
Więcej na ten temat zob. skrypt dot. nabycia posiadania.
c. brak wyłączenia skutku rozporządzającego
Gdy skutek rozporządzający został wyłączony (przez ustawę albo przez porozumienie strony) skutkiem zawarcia umowy obligacyjnej jest wyłącznie powstanie roszczenia nabywcy o przeniesienie własności. Skutek rozporządzający następuje w tym wypadku po zawarciu (dodatkowej) umowy rozporządzającej.
Wyłączenie skutku rozporządzającego umowy obligacyjnej przewidziano w KC (art. 157 § 2, art. 517 § 2 zd. 2, art. 921¹²) oraz w innych ustawach (np. art. 147 § 2 PrSpółdz, art. 172 USpółdzMieszk, art. 3 i 4 UKształtUstrRoln).
2. Umowa wyłącznie rozporządzająca
Umowa rzeczowa (umowa o skutku rozporządzającym) to umowa, której wyłączną treścią jest przeniesienie własności rzeczy. W przypadku badania skuteczności umowy wyłącznie rozporządzającej należy zwrócić szczególną uwagę na kauzalność umowy rozporządzającej. Jest to tzw. kauzalność materialna. Z art. 156 KC wynika, że umowa rzeczowa powinna wskazywać przyczynę przeniesienia własności. Ponadto wadliwość przyczyny pociąga za sobą nieważność umowa rzeczowej.
Poza tym podlega ona ogólnym warunkom co do jej zawarcia oraz skuteczności.
II. Uprawnienie
W przypadku pochodnego nabycia własności w drodze umowy o podwójnym skutku albo umowy rozporządzającej warunkiem do nabycia własności jest uprawnienie osoby, która dokonuje rozporządzenia rzeczą. Gdy takiego uprawnienie jest brak, w grę wchodzić może jedynie nabycie w dobrej wierze od nieuprawnionego.
1. Zbywca jest uprawniony
Niewątpliwie, gdy zbywca jest właścicielem i posiada możność rozporządzania swym majątkiem, nabycie jest możliwe. Uprawnionym jest także inna osoba uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą, czyli np. komisant (art. 765 KC), przewoźnik (art. 787 § 2 KC).
2. Zbywca jest nieuprawniony
W polskim prawie obowiązuje reguła, iż nie można przenieść na inny podmiot więcej praw, aniżeli samemu się posiada (nemo plus iuris in alium transfere potest, quam ipse habet). Wyjątkiem od tej zasady jest nabycie w dobrej wierze własności rzeczy ruchomej od nieuprawnionego przewidziane w KC w art. 169. Warunki nabycia własności rzeczy ruchomej od osoby nie będącej właścicielem zależą od tego, czy rzecz została przez właściciela utracona (np. zgubiona albo skradziona) czy nie.
a. nabycie od nieuprawnionego wg art. 169 § 1 KC
W tym wypadku chodzi o nabycie własności rzeczy ruchomej w wypadku, gdy właściciel nie utracił władztwa nad rzeczą wbrew swej woli.
(1) ruchomość
W trybie art. 169 § 1 KC nabyć można tylko własność rzeczy ruchomej.
(2) brak uprawnienia
Oznacza to, że właściciel, który przeniósł władztwo na osobę dokonującą rozporządzenia tą rzeczą, nie upoważnił jej do zbycia przedmiotu albo że sam właściciel, który dokonał rozporządzenia, był ograniczony w rozporządzaniu przedmiotem. Takie ograniczenie właściciela wynika np. z art. 848 KPC, art. 593 w zw. z art. 92 KC oraz przepisów prawa upadłościowego.
(3) wydanie rzeczy
Nabywca dla uzyskania własności rzeczy nabytej od nieuprawnionego musi objąć ją w posiadanie. Oznacza to, że musi nastąpić przekazanie bezpośredniego władztwa nad rzeczą w trybie przewidzianym w art. 348 KC lub innym. Wykluczone jest natomiast wg Sądu Najwyższego (zob. wyrok z 18.4.2002 r., II CKN 1226/00, opubl. w OSNC z 2003 r. Nr 4, poz. 59) przeniesienie posiadania w drodze constitutum posessorium (art. 349 KC) oraz przez umowę i zawiadomienie posiadacza lub dzierżyciela (art. 350).
(4) dobra wiara nabywcy
W dobrej wierze jest ten, kto jest przekonany, że nabywa własność od osoby uprawnionej i jego przekonanie jest usprawiedliwione konkretnymi okolicznościami (Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski (red.), KC. Tom I. Komentarz. (2004), art. 155 nb. 11). Oznacza to, że dobra wiara jest wyłączona, gdy nabywca ma świadomość, iż zbywca nie jest uprawniony do rozporządzania rzeczą a także gdy brak świadomości co do braku uprawnienia zbywcy jest wynikiem niezachowania wymaganej staranności albo wynikiem niedbalstwa. Niedołożenie należytej staranności w celu zbadania, czy zbywca jest rzeczywiście osobą uprawnioną do rozporządzania rzeczą, wyłącza istnienie dobrej wiary po stronie nabywcy (wyrok SN z 9.12.1983 r., I CR 362/83, niepubl.). Stąd też wynika słuszne orzeczenie SN, iż nie może być uważana za nabywcę w dobrej wierze osoba, która zawiera umowę kupna-sprzedaży z osobą nie wpisaną jako właściciel w dowodzie rejestracyjnym samochodu (wyrok z 11.3.1985 r., III CRN 208/84, OSNC z 1986 r., Nr 1-2, poz. 9).
Zgodnie z art. 7 KC dobrą wiarę należy domniemywać, co oznacza, że ciężar udowodnienia, iż nabywca nie działał w dobrej wierze, spoczywa na kwestionującym.
(5) brak utraty rzeczy
Nabycie wg przesłanek określonych w art. 169 § 1 KC może nastąpić, o ile nie chodzi o rzeczy utracone przez właściciela wbrew jego woli (zgubione, skradzione itp). Wyjątkiem jest tu nabycie przedmiotów wymienionych w art. 169 § 2 zd. 2 KC (pieniędzy, dokumentów na okaziciela oraz przedmiotów nabytych na urzędowej licytacji publicznej albo w toku postępowania egzekucyjnego). Te rzeczy, nawet utracone wbrew woli właściciela, można nabyć bez konieczności spełnienia dodatkowych warunków, o których mowa jest w art. 169 § 2 zd. 1 KC.
b. nabycie od nieuprawnionego wg art. 169 § 2 zd. 1 KC
Własność przedmiotów utracone przez właściciela wbrew jego woli można nabyć po spełnieniu dodatkowych warunków, o których mowa jest w art. 169 § 2 zd. 1 KC. Jest to zasadnicza różnica wobec prawa niemieckiego, które w § 935 ust. 1 BGB wyklucza nabycie własności rzeczy przez właściciela utraconych.
(1) utrata rzeczy
Przez utratę rzeczy należy rozumieć każdą inną, poza wypadkiem kradzieży lub zgubienia, utratę władztwa nad rzeczą. Pojęcie utraty obejmuje więc także wydanie rzeczy przez właściciela pod wpływem groźby, przymusu albo przez właściciela nie mającego zdolności prawnej (wyrok SApel w Warszawie z 31.7.2000 r., I ACa 1130/99, opubl. w Wokanda z 2002 Nr 5, poz. 38). Rzeczami utraconymi są wobec tego przedmioty, nad którymi właściciel stracił bezpośrednie władztwo wbrew swej woli. Nie jest natomiast utraconą wbrew woli rzecz przekazana innej osobie pod wpływem błędu nawet wówczas, gdy nastąpiło uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu (wyrok SApel w Warszawie z 31.7.2000 r., I ACa 1130/99, opubl. w Wokanda z 2002 Nr 5, poz. 38).
(2) spełnienie warunków podstawowych
Przede wszystkim powinny zostać jednak w pierwszej linii spełnione przesłanki podstawowe, do których zalicza się: ruchomość, brak uprawnienia do rozporządzania rzeczą, wydanie rzeczy oraz dobra wiara nabywcy (zob. wyżej pkt (1) – (4)).
Trzeba jednak zauważyć, że jeśli w trzyletnim okresie z art. 169 § 2 zd.1 KC rzecz skradziona znajdowała się w posiadaniu kilku osób, które ją kolejno zbywały, warunkiem nabycia własności przez ostatnią z nich jest dobra wiara nie tylko jej, lecz i wszystkich poprzednich nieuprawnionych posiadaczy. Nabywca musi pozostawać w dobrej wierze nie tylko w momencie obejmowania rzeczy w posiadanie, ale przez cały okres pozostały do momentu upływu terminu trzyletniego (wyrok SApel w Krakowie z 17.8.1995 r., II AKz 396/95, opubl. w Prokuratura i Prawo z 1996 r., Nr 2 – 3, poz. 23; wyrok SN z 28.8.1984, I CR 261/84, opubl. w OSNC z 1985 r. Nr 5 – 6 , poz. 71).
(3) upływ trzyletniego terminu
Nabycie własności rzeczy przez właściciela utraconych wbrew jego woli następuje dopiero po trzech latach od momentu utraty rzeczy przez właściciela.
B. Nabycie własności przez jednostronną czynność prawną
Jest to sytuacja wyjątkowa i w zasadzie jedynym przykładem takiego sposobu nabycia własności, jest nabycie praw własności nagrodzonego dzieła na podstawie publicznego przyrzeczenia nagrody, art. 921 § 3 KC (Piątowski w: Ignatowicz (red.), System prawa cywilnego. Tom II. Część 1 (1977), str. 191.).
Ponadto wspomnieć tu należy o przejęciu na własność dokonywanym przez zastawnika w przypadku ustanowienia zastawu rejestrowego (art. 22 UZastRej).

---

Strukturę problemów przedstawia poniższy schemat:

Download this mind map :: Use Freemind to edit it :: Open fullscreen

---

Literatura:

Ignatowicz (red.), System prawa cywilnego. Tom II. Część 1 (1977);
Pietrzykowski (red.), KC. Tom I. Komentarz. (2004)

---

CategoryPrawoRzeczowe