Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Wybór mediatora

omówienie zagadnienia wyboru mediatora

A. Ogólne uwagi
Wybór odpowiedniego mediatora jest niezwykle ważny dla powodzenia mediacji. Słuszność tego stwierdzenia zawiera się w utartym wśród mediatorów powiedzeniu: „mediacja jest tak dobra, jak dobry jest mediator”.

B. Kryteria wyboru
Z uwagi na główny cel mediacji, jakim jest zawarcie przez strony ugody, przy wyborze osoby mediatora szczególną uwagę należy zwracać na te jego cechy i umiejętności, które są niezbędne dla zrozumienia różnych aspektów sporu, który powstał między stronami. Uczestnicy mediacji powinni zatem niezwykle starannie dobierać mediatorów.

1. Charakter sprawy
Analizując każdy indywidualny przypadek, należy uwzględniać przede wszystkim charakter sprawy.

2. Specjalistyczna wiedza
Strony powinny zwracać szczególną uwagę, aby osoba trzecia posiadała specjalistyczną wiedzę w zakresie przedmiotu sporu, co z pewnością przyczyni się do lepszego zrozumienia problemów występujących w konflikcie. Nie należy zgodzić się z poglądem, że specjalna wiedza w danym zakresie może wywołać wątpliwości co do bezstronności mediatora. Strony mogą zatem zobowiązać mediatora do tego, aby wykazał, że posiada wysokie kwalifikacje i należyte przygotowanie zawodowe w określonej dziedzinie. W niektórych sprawach, dotyczących wielopłaszczyznowych i skomplikowanych materii (prawnych, ekonomicznych, technicznych itp.) wiedza szczególna mediatora stanowi warunek konieczny skutecznego prowadzenia mediacji. Trudno bowiem wyobrazić sobie efektywne rozwiązywanie konfliktu na przykład pomiędzy dwoma inwestorami budowlanymi w kwestii budowy specjalistycznych maszyn, jeśli mediator nie posiada choćby elementarnej wiedzy w dziedzinie ich konstrukcji. W lietraturze wskazuje się również na możliwość występowania u boku mediatora tzw. comediatora, który doskonale specjalizuje się w danej dziedzinie – np. prawie budowlanym.

C. Prawo wyboru mediatora
W świetle obowiązujących regulacji kodeksowych wybór osoby mediatora został pozostawiony zasadniczo stronom, które mogą osobiście wskazać mediatora albo przynajmniej sposób jego wyboru (art. 183¹ § 3 KPC). Osobę mediatora może również wybrać wyznaczona przez strony osoba trzecia lub określona instytucja (np. wyspecjalizowane centrum mediacji) . Zasada swobodnego wyboru mediatora przez strony doznaje jednak pewnego ograniczenia w sytuacji, gdy do mediacji kieruje sąd. Wówczas bowiem, celem przyspieszenia postępowania, sąd wyznacza osobę mediatora. Jednakże nawet w tym przypadku strony mogą w jego miejsce wybrać inną osobę ((przepis art. 1839 zd. 1 KPC nie istnieje)). Niezależnie od tego, z czyjej inicjatywy została wszczęta mediacja, strony zawsze sprawują pełną kontrolę nad tym, kto jest mediatorem (por. art. 1831 § 3, art. 1836 § 2 pkt 3 in fine oraz (przepis art. 1836 § 2 pkt 4 KPC nie istnieje)).
Ustawodawca wprowadził podział mediatorów na dwie grupy: stałych oraz powoływanych wyłącznie do przeprowadzenia mediacji w konkretnej sprawie (ad hoc). Stały mediator to osoba, która została wpisana na listę stałych mediatorów prowadzoną przez organizacje społeczne i zawodowe ((przepis art. 1832 § 3 KPC nie istnieje)). Informacje o takich listach przekazywane są prezesom sądów okręgowych i powinny być na bieżąco aktualizowane. Według autorów projektu ustawy ma to umożliwiać popularyzację idei mediacji w tych środowiskach, w których alternatywne rozstrzyganie sporów cywilnych jest szczególnie pożądane. Mimo braku wyraźnego nakazu, prezes sądu okręgowego powinien zarządzić podanie do publicznej wiadomości (np. przez wywieszenie na tablicy ogłoszeń w sądzie okręgowym i w sądach rejonowych) list stałych mediatorów i informacji o istniejących ośrodkach mediacyjnych .
Pewną wątpliwość rodzi literalne brzmienie omawianego przepisu, który mówi jedynie o przekazywaniu informacji o listach, a nie samych list. W praktyce jednak utarło się, że organizacje prowadzące listy stałych mediatorów, powierzają prezesom sądów okręgowych kopie tych list, które zawierają zwykle dane personalne i adresowe mediatora, informacje o ich zawodzie . Udostępnienie danych kontaktowych pozwala na szybkie wszczęcie postępowania mediacyjnego. Natomiast wzmianki na temat wykonywanego przez mediatora zawodu ułatwiają wyznaczenie właściwych mediatorów do poszczególnych spraw.
Listy stałych mediatorów nie są przez prezesów sądów okręgowych weryfikowane. Zajmują się tym organizacje społeczne i zawodowe, które prowadzą listę. Tworzą one własne regulaminy postępowania gwarantujące jakość świadczonych usług oraz określają dodatkowe kryteria wpisów na listę stałych mediatorów . W myśl (przepis art. 1832 § 3 KPC nie istnieje) wpis na listę wymaga wyrażonej na piśmie zgody mediatora.
Ustawa wspomina również o tworzeniu ośrodków mediacyjnych, których głównym celem jest zorganizowanie zaplecza niezbędnego do prowadzenia profesjonalnych i skutecznych postępowań mediacyjnych.
Drugą kategorię mediatorów stanowią mediatorzy nie będący stałymi mediatorami. Są nimi osoby, które nie są umieszczone na listach stałych mediatorów, ale powołano je ad hoc do prowadzenia mediacji. Będą to z reguły sprawy, które nie trafiły jeszcze na salę sądową.
W odniesieniu do powyższych dwóch grup mediatorów ustawodawca odmiennie uregulował obowiązek przyjęcia sprawy do mediacji. W przypadku mediatora ad hoc może on w terminie tygodnia od doręczenia wniosku odmówić przeprowadzenia mediacji (art. 1836 § 2 pkt 2 i pkt 3 KPC). Może on odmówić prowadzenia mediacji ze względu na każdy powód, który w jego ocenie usprawiedliwia taką decyzję. Natomiast jak wynika z (przepis art. 1832 § 4 KPC nie istnieje) stały mediator może odmówić prowadzenia mediacji tylko z ważnych powodów, o których jest obowiązany niezwłocznie powiadomić strony, a jeżeli strony do mediacji skierował sąd - również sąd. Uregulowanie to należy uznać za uzasadnione między innymi z uwagi na brak instytucji wyłączenia mediatora, jak i brak ograniczeń co do wyboru mediatora z uwagi na pokrewieństwo z jedną ze stron. Ważnym powodem będzie bez wątpienia znaczne pogorszenie stanu zdrowia, wyjazd długoterminowy, wystąpienie okoliczności uniemożliwiających mediatorowi zachowanie bezstronności w danej sprawie itp. Pomimo tego, że Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje możliwości wymierzania jakichkolwiek sankcji (np. grzywny) za nieuzasadnioną odmowę prowadzenia mediacji, zachowanie takie może skutkować skreśleniem z listy stałych mediatorów.
Analizując obydwie kategorie mediatorów, trzeba zauważyć, że stali mediatorzy posiadają zazwyczaj lepsze kwalifikacje niż mediatorzy ad hoc. Należy zgodzić się z przedstawioną przez S. Pieckowskiego tezą, że zarówno w przypadku mediacji umownej, jak i mediacji ze skierowania sądu, korzystniejszy jest udział stałych mediatorów z dwóch powodów: jakości oferowanych przez nich usług mediacyjnych, która jest w pewnym sensie gwarantowana faktem jego certyfikacji przez wyspecjalizowany ośrodek mediacyjny, oraz pewności postępowania mediacyjnego wynikająca z tego, iż bez ważnego powodu stały mediator nie może uchylić się od obowiązku przeprowadzenia mediacji.
W szczególny sposób uregulowana została kwestia dotycząca wyboru mediatora w sprawach rodzinnych i opiekuńczych (por. art. 436 § 3 i 4 oraz (przepis art. 5702 KPC nie istnieje)), choć ustawodawca zrezygnował ostatecznie z pierwotnie przewidywanej w projekcie koncepcji utworzenia odrębnych list stałych mediatorów rodzinnych (art. 436 § 5 projektu ustawy Komisji Kodyfikacyjnej) .