Kazus nr 2 z zakresu zasiedzenia własności nieruchomości
zasiedzenie nieruchomości znacjonalizowanych, bieg terminu zasiedzenia w latach PRL
A. Stan faktyczny
A jest byłym właścicielem nieruchomości rolnych położonych w województwie wielkopolskim. W 1945 r. został pozbawiony wszelkich nieruchomości na mocy dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej z dnia 6 września 1944 (Dz.U. z 1945 roku, Nr 3, poz. 13). W 2005 r. złożył wniosek o zwrot znacjonalizowanego majątku. Skarb Państwa, reprezentowany przez wojewodę wielkopolskiego, odmawia zwrotu, twierdząc, że może i dekret był bezprawny, ale ostatecznie Skarb Państwa zasiedział przedmiotowe nieruchomości.
Czy twierdzenia wojewody są zasadne?
B. Rozwiązanie
Zob. schemat Taris(R)
Skarb Państwa nabyłby własność nieruchomości przez zasiedzenie, gdyby był samoistnym posiadaczem nieruchomości przez niezbędny okres zasiedzenia (art. 172 KC
art. 172 KC
§ 1. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).
§ 2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.
).§ 1. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).
§ 2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.
1. Dopuszczalność zasiedzenia
Ogólne wywody na ten temat zob. ZasiedzenieNieruchomosci (pkt A.1.)
Sędziowie Izby Cywilnej uznali, iż nie powoduje wyjęcia nieruchomości z obrotu cywilnoprawnego przejęcie jej przez Państwo w ramach działań o charakterze władczym (polemika z orzeczeniami SN z 25.10.1996 r. oraz 21.9.1993 r.). Nieruchomości przejęte na mocy dekretu o reformie rolnej mogły być więc przedmiotem zasiedzenia.
2. Samoistne i nieprzerwane posiadanie nieruchomości
a. posiadanie
Skarb Państwa wszedł w posiadanie nieruchomości na mocy dekretu o reformie rolnej z dniem 13.9.1944 r.. Było to nabycie w ramach sprawowania władztwa publicznego. Wcześniejsze orzeczenia SN (sprzed 2007 r.) wychodziły z założenia, iż nabycie w drodze wykonywania uprawnień władczych wyłącza cywilnoprawną ocenę sprawowanego władztwa nad rzeczą. W uchwale z 26.10.2007 r. SN stwierdził słusznie, iż dla określenia rodzaju posiadania znaczenie ma wyłącznie sposób władania nieruchomością, a nie sposób uzyskania posiadania (zob. str. 13). Tak więc władanie nieruchomością przez Państwo może stanowić posiadanie lub inny cywilnoprawny sposób władania rzeczą (dzierżenie, władztwo prekaryjne).
b. posiadanie samoistne
Kolejną kwestią jest ustalenie, że posiadanie Państwa miało charakter samoistny. Z uwagi na jednak art. 339 KC
art. 339 KC
Domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym.
trzeba poszukiwać argumentów przemawiających za twierdzeniem, iż posiadanie nieruchomości przejętych przez Państwo na mocy dekretu o reformie rolnej nie ma charakteru posiadania samoistnego. Takie argumenty przedstawił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18.11.1992 r. (III CZP 133/92) i z 21.9.1993 (III CZP 72/93), które jednak pełen skład Izby Cywilnej w uchwale z października 2007 słusznie skrytykował. Przyjął natomiast linię orzeczniczą prezentowaną w postanowieniu z 9.5.2003 (V CK 13/03 i V CK 24/03) i niektórych późniejszych (zob. str. 11 uzasadnienia uchwały z 26.10.2007).Domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym.
Ogólna teza orzeczenia z 26.10.2007 r. potwierdza więc domniemanie. Skarb Państwa był więc samoistnym posiadaczem nieruchomości przejętych w 1944 r.
c. posiadanie nieprzerwane
Wobec domniemania z art. 340 zd. 1 KC
art. 340 KC
Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.
kwestionujący zasiedzenie winien udowodnić, iż doszło do trwałej utraty władztwa nad rzeczą. Natomiast posiadanie nie traci charakteru posiadania nieprzerwanego, jeżeli posiadacz tylko przejściowo nie wykonuje władztwa (art. 340 zd. 2 KCDomniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.
art. 340 KC
Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.
, art. 337 KCDomniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.
art. 337 KC
Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne.
). W omawianym stanie faktycznym brak było informacji o trwałym wyzuciu Skarbu Państwa z posiadania, stąd też SN nie poruszał tej kwestii wyraźnie.Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne.
3. Upływ okresu posiadania
Sąd Najwyższy w omawianym orzeczeniu nie zajął się kwestią tego, czy wejście w posiadanie nastąpiło w dobrej lub w złej wierze, co skutkowałoby przyjęciem odpowiednich okresów zasiedzenia.
a. uzyskanie posiadania
O długości terminów zasiedzenia dobra lub zła wiara. Dla ustalenia, czy podmiot działał w dobrej czy w złej wierze, decydujący jest moment nabycia posiadania (art. 172 § 1 KC
art. 172 KC
§ 1. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).
§ 2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.
). SN nie zajął się oceną, czy nabycie w trybie wykonywania imperium stanowi uzyskanie w dobrej czy w złej wierze. Siłą rzeczy SN nie odniósł się także do zagadnienia, czy o dobrej albo złej wierze decyduje ocena wg przekonań współczesnych czy też poglądy panujące w momencie obejmowania nieruchomości we władanie. Zgodnie z art. 316 § 1 KPC§ 1. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).
§ 2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.
art. 316 KPC
§ 1. Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.
§ 2. Rozprawa powinna być otwarta na nowo, jeżeli istotne okoliczności ujawniły się dopiero po jej zamknięciu.
sąd wydaje wyrok biorąc za podstawę stan rzeczy (a więc również również stan prawny) obowiązujący w chwili zamknięcia rozprawy (zob też wyrok SN z dnia 20.4.2006 r., IV CSK 28/06, opubl. w Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna z 2007 r., nr 2, poz. 31). Oznacza to, że o ocenie dobrej wiary decydują przepisy z dnia orzekania.§ 1. Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.
§ 2. Rozprawa powinna być otwarta na nowo, jeżeli istotne okoliczności ujawniły się dopiero po jej zamknięciu.
b. wstrzymanie biegu zasiedzenia z powodów politycznych
SN zauważył, że bieg zasiedzenia nie rozpoczął się, a rozpoczęty uległ zawieszeniu (art. 175 KC
art. 175 KC
Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń.
w zw. z art. 121 pkt 4 KCDo biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń.
art. 121 KC
Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez cały czas trwania przeszkody.
), jeżeli "w ówczesnych warunkach ustrojowych i w stanie prawnym wówczas obowiązującym skuteczne dochodzenie roszczenia nie było możliwe bądź ze względu na niedostępność środków prawnych, które pozwoliłyby podważyć wadliwe akty władzy publicznej, bądź ze względu na to, że powszechna praktyka stosowania obowiązujących wówczas przepisów – obiektywnie biorąc - nie stwarzała realnych szans uzyskania korzystnego dla uprawnionego rozstrzygnięcia." (str. 29-30 uzasadnienia uchwały pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 26 października 2007 r.,sygn. akt: III CZP 30/07). Fakt wykazania takowej przeszkody w skutecznym dochodzeniu praw ciąży na kwestionującym zasiedzenie. Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez cały czas trwania przeszkody.
Na początku trzeba stwierdzić, że te rozważania SN wykraczały poza pytanie przedstawione przez RPO. W rzeczywistości więc SN nie był uprawniony do wypowiadania się na temat innej przesłanki zasiedzenia niż ta, której dotyczyło pytanie prawne na podstawie art. 60 USN
art. 60 USN
§ 1. Jeżeli w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów wojskowych lub Sądu Najwyższego ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego może przedstawić wniosek o ich rozstrzygnięcie Sądowi Najwyższemu w składzie siedmiu sędziów lub innym odpowiednim składzie.
§ 2. Z wnioskiem, o którym mowa w § 1, mogą wystąpić również Rzecznik Praw Obywatelskich i Prokurator Generalny oraz, w zakresie swojej właściwości, Rzecznik Praw Dziecka, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego i Rzecznik Ubezpieczonych.
. § 1. Jeżeli w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów wojskowych lub Sądu Najwyższego ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego może przedstawić wniosek o ich rozstrzygnięcie Sądowi Najwyższemu w składzie siedmiu sędziów lub innym odpowiednim składzie.
§ 2. Z wnioskiem, o którym mowa w § 1, mogą wystąpić również Rzecznik Praw Obywatelskich i Prokurator Generalny oraz, w zakresie swojej właściwości, Rzecznik Praw Dziecka, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego i Rzecznik Ubezpieczonych.
Zanim jednak SN doszedł do wykładni art. 121 pkt 4 KC
art. 121 KC
Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez cały czas trwania przeszkody.
(w zw. z art. 175 KCBieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez cały czas trwania przeszkody.
art. 175 KC
Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń.
), należało ustalić, jakie przepisy mają być stosowane. Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń.
Art. 121 pkt 4 obowiązuje w aktualnym brzmieniu od 1.1.1965 r. Pytanie jednak, czy można dokonać wstrzymania biegu okresu zasiedzenia na jego podstawie w czasie, gdy przepis jeszcze nie obowiązywał. SN zakłada bowiem, że wstrzymanie biegu zasiedzenia następuje, gdy właściciel nie mógł skutecznie żądać zwrotu własności także przed 1.1.1965 r.
Art. 41 § 1 przepisów wprowadzających KC stwierdza, że do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego, stosuje się od tej chwili przepisy tego kodeksu; dotyczy to w szczególności możności nabycia prawa przez zasiedzenie. Oznacza to możliwość stosowania art. 121 pkt 4 KC
art. 121 KC
Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez cały czas trwania przeszkody.
także do sytuacji, gdy do objęcia nieruchomości doszło przed 1.1965 r. a dochodzenie roszczeń nie było możliwe z powodów politycznych (podobnie zresztą brzmiał art. 277 pkt 4 Kodeksu zobowiązań z 26.10.1933 r., do którego odsyłał art. 53 dekretu z 11.10.1946 - Prawo rzeczowe.Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez cały czas trwania przeszkody.
Dla stanów faktycznych trwałych (zasiedzenie, przedawnienie) mają jednak znaczenie także przepisy wcześniej obowiązujące, jeżeli
CategoryKazusyNabycieWlasnosciNieruchomosci CategoryZasiedzenie
Na tej stronie nie ma komentarzy
