Wersja [2966]
To jest stara wersja KazusBezpodstawneWzbogacenieNr2 utworzona przez MarcinKrzymuski, 2008-07-14 09:55:58.
Kazus nr 2 z bezpodstawnego wzbogacenia
A. Stan faktyczny
D postanowił darować pannie P i kawalerowi K z okazji ślubu obraz Jacka Malczewskiego o wartości 120.000 zł. W dniu ślubu wręczył obraz młodym w czasie wesela, będąc jeszcze trzeźwym i mając pełne rozeznanie tego, co czyni. Dwa dni po ślubie doszedł do wniosku, iż był to stanowczo za drogi prezent i zażądał jego zwrotu, powołując się na nieważność umowy darowizny z uwagi na niedochowanie formy notarialnej oświadczenia o darowiźnie.
Czy D ma prawo domagać się od P i K zwrotu dzieła?
B. Roszczenie D przeciwko P i K o zwrot obrazu z art. 898 § 1 KC
art. 898 KC
§ 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.
i art. 898 § 2 zd. 1 KC§ 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.
art. 898 KC
§ 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.
w zw. z art. 405 KC§ 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.
art. 405 KC
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Wobec braku przesłanek dla przyjęcia rażącej niewdzięczności P i K, roszczenie z powyższej podstawy prawnej odpada.
C. Roszczenie D przeciwko P i K o zwrot obrazu z art. 405 w zw. z art. 410 § 2 KC
art. 410 KC
§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
1. Powstanie roszczenia
Roszczenie na wskazanej podstawie powstaje, gdy dojdzie do wzbogacenia jednego podmiotu kosztem drugiego i bez uzasadnienia prawnego dla tego wzbogacenia.
a. wzbogacenie
Wzbogacenie polega na uzyskaniu jakiejś korzyści majątkowej w dowolnej postaci (RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, nb. 652). W pierwszej kolejności należy więc ustalić, co P i K uzyskali od D.
Zgodnie z art. 155 § 1 KC
art. 155 KC
§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.
umowa zobowiązująca do przeniesienia własności, także darowizna, przenosi własność na nabywcę już z chwilą jej zawarcia (solo consensu). Jest to tzw. podwójny skutek umów rozporządzających, charakterystyczny dla prawa polskiego i różniący polski i niemiecki system prawny.§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.
P i K mogliby więc uzyskać własność, gdyby umowa została skutecznie zawarta.
Zgodnie jednak z art. 890 § 1 zd. 1 KC
art. 890 KC
§ 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
§ 2. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.
oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie atu notarialnego. Wobec braku tej formy, umowa jest nieważna (art. 73 § 2 zd. 1 KC§ 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
§ 2. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.
art. 73 KC
§ 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.
§ 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
).§ 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.
§ 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
Jednakże umowa staje się ważna z chwilą wykonania darowizny (tzw. darowizna rękodajna). W takim wypadku darowizna uzyskuje ważność z mocą wsteczną (ex tunc) (Dmowski w: BieniekKomentarzKC, 6. wyd. str. 718). Za wykonanie darowizny nie można jednak uważać zawarcia samej umowy (tak RadwanskiPanowiczZobowiazania, nb. 193), ale dopiero wydanie rzeczy będącej przedmiotem umowy. Oznaczałoby to bowiem, że nieważna umowa wywołuje skutek rzeczowy polegający na przeniesieniu własności.
W powyższym kazusie z chwilą wydania obrazu P i K uzyskali więc własność obrazu.
b. zubożenie
Zubożenie drugiego podmiotu musi przybrać postać majątkową i może polegać na ubytku określonych przedmiotów (zmniejszenie aktywów), naruszeniu przysługujących praw i zaciągnięciu zobowiązań (zwiększenie pasywów) oraz utracie spodziewanych korzyści (por. RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, nb. 653).
W tym wypadku D utracił własność obrazu, wobec czego zmniejszyły się jego aktywa i jest zubożony.
c. związek między wzbogaceniem a zubożeniem
Między zubożeniem a wzbogaceniem musi istnieć związek, co wynika stąd, iż wzbogacenie ma nastąpić “kosztem innej osoby” (RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, nb. 654). W niniejszym kazusie związek ten jest oczywisty, gdyż wynika bezpośrednio z zachowania samego zubożonego.
d. bezpodstawność wzbogacenia
Wzbogacenie kosztem zubożonego musi nastąpić bez podstawy prawnej, przy czym podstawę tą mogą stanowić czynności prawne, decyzje administracyjne lub inne zdarzenia prawne określone w przepisach prawnych (RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, nb. 657). Można więc stwierdzić, że wzbogacenie jest bezpodstawne, jeżeli nastąpiło na podstawie nienależnego świadczenia albo jeżeli brak jest jakiegokolwiek innego uzasadnienia dla przesunięcia majątkowego, jakie nastąpiło. W tym wypadku w grę wchodzi przede wszystkim nienależne świadczenie.
Ponieważ “nienależne świadczenie skonstruowane zostało jako szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia” (RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, nb. 658), należy w pierwszej kolejność sprawdzić, czy nie mamy do czynienia z tego typu przypadkiem. Jeżeli bowiem wzbogacenie nastąpiłoby na podstawie należnego świadczenia, wówczas nie mogłoby być mowy nie tylko o nienależnym świadczeniu ale i o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Aby ustalić, czy mamy do czynienia z przypadkiem nienależne go świadczenia, należy sprawdzić, czy w ogóle mieliśmy do czynienia ze świadczeniem, a dalej czy to świadczenie było w istocie nienależne.
(1) świadczenie
Świadczenie to zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela (RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, nb. 92). W tym wypadku świadczeniem było przekazanie przez D obrazu. Było to mianowicie działanie podjęte w celu wykonania zobowiązania ciążącego na D i wynikającego z zawartej umowy darowizny.
(2) nienależność świadczenia
Świadczenie musi być nienależne. KC wyczerpująco określa sytuacje, kiedy świadczenie jest nienależne podając następujące okoliczności:
- brak zobowiązania (condictio indebiti),
- odpadnięcie podstawy prawnej (condictio causa finita),
- nieosiągnięcie celu świadczenia (condictio causa data causa non secuta) oraz
- nieważność czynności prawnej (condictio sine causa).
W kazusie w grę wchodziłaby tylko ostatnia z możliwości, gdyż zgodnie z art. 890 § 1 zd. 1 KC
art. 890 KC
§ 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
§ 2. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.
w zw. z art. 73 § 2 zd. 1 KC§ 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
§ 2. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.
art. 73 KC
§ 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.
§ 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
umowa darowizny była nieważna. Jednakże wykonanie darowizny poprzez przekazanie obrazu, doprowadziło do konwalidacji nieważnej czynności. Tym samym umowa stała się ważna z mocą wsteczną ex tunc.§ 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.
§ 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
Brak podstawy prawnej mógłby wynikać dalej z uchylenia się od skutków oświadczenia woli, o ile zachodziłaby okoliczność uprawniająca do takiego uchylenia się. Zgodnie z art. 84 KC
art. 84 KC
§ 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).
- art. 87 KC§ 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).
art. 87 KC
Kto złożył oświadecznie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
takimi okolicznościami są: błąd, podstęp oraz groźba. Brak jest informacji w stanie faktycznym, aby któraś z nich miała miejsce.Kto złożył oświadecznie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Świadczenie dokonane przez D było więc należne.
2. Wynik
Wobec tego, iż istniała podstawa prawna dla dokonanego przesunięcia majątkowego w postaci ważnej umowy darowizny rękodajnej (art. 890 § 1 zd. 2 KC
art. 890 KC
§ 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
§ 2. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.
), P i K nie są zobowiązani do zwrotu wg art. 410 § 1 KC§ 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
§ 2. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.
art. 410 KC
§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
w zw. z art. 405 KC§ 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
art. 405 KC
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
.Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
D. D przeciw P i K o zwrot obrazu z art. 222 § 1 KC
art. 222 KC
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
§ 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
Wobec faktu, iż P i K są aktualnie właścicielami obrazu na skutek przekazania im dzieła przez D w następstwie konwalidowanej umowy darowizny, D nie ma legitymacji czynnej do podniesienia roszczenia windykacyjnego.
CategoryKazusyBezpodstawneWzbogacenie
Na tej stronie nie ma komentarzy
