Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

a. zasady ogólne
Podstawową konsekwencją jest to, że obywatele państwa członkowskiego UE mieszkający w innym państwie członkowskim „korzystają z tych samych świadczeń i podlegają tym samym obowiązkom”, co obywatele tego państwa (art. 4 rozp. 883/2004). Przepis ten wyraża więc podstawową zasadę zabezpieczeń społecznych, którą jest niedopuszczalność dyskryminacji obywateli innego państwa członkowskiego z uwagi na ich obywatelstwo. Przez ten pryzmat należy oceniać sytuacje wątpliwe lub nie do końca uregulowane w przepisach obydwu rozporządzeń.
Kolejną zasadą jest, iż ustawodawstwem właściwym dla regulacji statusu ubezpieczeniowego osoby, której dotyczy rozporządzenie nr 883/2004, jest prawo tylko jednego państwa członkowskiego (art. 11 ust. 1 rozp. 883/2004).
Dla osoby wykonującej pracę najemną w określonym państwie członkowskim prawem właściwym dla określenia praw i obowiązków z zakresu ubezpieczenia społecznego jest prawo państwa członkowskiego, w którym wykonywana jest praca najemna. Pracą najemną wg omawianego rozporządzenia jest „wszelka praca lub sytuacja równoważna traktowana jako taka do celów stosowania ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym taka praca lub sytuacja ma miejsce” (art. 1 lit. a) rozp. 883/2004). Skutkiem tego obywatel czeski, zatrudniony w EUWT mającym siedzibę w Polsce podlega polskiemu ustawodawstwu socjalnemu.

b. pracownik przygraniczny
Szczególne regulacje będą obowiązywać, gdy obywatel czeski będący pracownikiem EUWT, wykonującym swoje obowiązki w siedzibie EUWT w Polsce, będzie codziennie lub przynajmniej raz w tygodniu powracał do swego miejsca zamieszkania w Czechach. W tej sytuacji będzie on tzw. pracownikiem przygranicznym w rozumieniu art. 1 lit. f) rozp. 883/2004. Jego samego oraz członków jego rodziny będą obowiązywać następujące reguły.

Świadczenia z tytułu choroby, macierzyństwa i równoważnych świadczeń dla ojca
Brak jest definicji tych świadczeń w rozporządzeniu. Zgodnie z nakazem autonomicznej wykładni przepisów prawa unijnego, należy ustalić ich treść w oderwaniu od regulacji krajowych. Stąd świadczeniami z tytułu choroby będą świadczenia związane z opieką zdrowotną. Natomiast świadczeniami z tytułu macierzyństwa i równoważnymi świadczeniami dla ojca są te świadczenia o charakterze rzeczowym, które przysługują matce i ojcu dziecka w razie urodzenia się dziecka.
W zakresie świadczeń z tytułu choroby, macierzyństwa i równoważnych świadczeń dla ojca pracownik transgraniczny i członkowie jego rodziny otrzymują w miejscu zamieszkania takie same świadczenia rzeczowe, jak gdyby byli ubezpieczeni na mocy ustawodawstwa miejsca zamieszkania (art. 17 rozp. 883/2004). Natomiast w kraju członkowskim, którego ustawodawstwu faktycznie podlegają, pracownik przygraniczny i członkowie jego rodziny mają prawo do takich samych świadczeń rzeczowych jak osoby w nim zamieszkujące, lecz tylko w czasie pobytu w państwie właściwym (art. 18 ust. 1 rozp. 883/2004). Pobytem jest wyłącznie pobyt czasowy, a więc ograniczony w czasie (art. 1 lit. k) rozp. 883/2004).
W tej konstelacji czeskiemu pracownikowi przygranicznemu EUWT z siedzibą w Polsce przysługiwać będą świadczenia rzeczowe takie same, jak wszystkim osobom mieszkającym w Czechach. Natomiast w razie pobytu pracownika i/lub członka jego rodziny w Polsce będą mieli prawo do uzyskania świadczeń według polskiego prawa socjalnego. Świadczeniami tymi są świadczenia określone w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tj. Dz.U. z 2010 r. nr 77 poz. 512 z póżn. zm.). Są nimi aktualnie (art. 2 ustawy):

1. zasiłek chorobowy,
2. świadczenie rehabilitacyjne,
3. zasiłek wyrównawczy,
4. zasiłek macierzyński,
5. zasiłek opiekuńczy.

Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej
Opisane powyżej zasady dotyczą generalnie również udzielania świadczeń z tytułu wypadku przy pracy oraz świadczeń z tytułu choroby zawodowej (art. 36 rozp. 883/2004). Są to wszelkiego rodzaju świadczenia udzielane pracownikowi w związku z nagłym zdarzeniem mającym miejsce w związku z wykonywaniem obowiązków pracownika najemnego i mającym wpływ na zdrowie pracownika (wypadek przy pracy) albo długotrwałe skutki zdrowotne wykonywania określonej pracy (choroba zawodowa). Rodzaje świadczeń przysługujących w tym sytuacjach określa prawo właściwe.
W związku z tym czeski pracownik zatrudniony w siedzibie EUWT w Polsce ulegający wypadkowi przy pracy będzie miał prawo do takich samych świadczeń jak pracownicy najemni mieszkający i zatrudnieni w Czechach, a w razie pobytu czasowego w Polsce, również prawo do świadczeń przysługujących pracownikom mieszkającym i pracującym w Polsce. Świadczenia te określa ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tj. Dz.U. 2009 nr 167 poz. 1322 z późn. zm.). Według tej ustawy pracownikowi z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:

1. "zasiłek chorobowy" - dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
2. "świadczenie rehabilitacyjne" - dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;
3. "zasiłek wyrównawczy" - dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
4. "jednorazowe odszkodowanie" - dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
5. "renta z tytułu niezdolności do pracy" - dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
6. "renta szkoleniowa" - dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
7. dodatek pielęgnacyjny;
8. pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

Świadczenia z tytułu śmierci
Rodzinie przygranicznego pracownika najemnego, zatrudnionego w Polsce, który umrze poza terytorium Polski, przysługują takie uprawnienia, jak gdyby zmarł na terytorium Polski. Takie same uprawnienia ma rodzina pracownika, gdy jego zgon nastąpi w Polsce.
Świadczeniami z tytułu śmierci są według polskiej ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tj. Dz.U. 2009 nr 167 poz. 1322 z późn. zm.):

1. "jednorazowe odszkodowanie" - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
2. "renta rodzinna" - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
3. "dodatek do renty rodzinnej" - dla sieroty zupełnej.

Świadczenia z tytułu inwalidztwa
Przyznanie świadczeń w razie inwalidztwa odbywa się według zasad art. 44 rozp. 883/2004.

Świadczenia emerytalne i z tytułu renty rodzinnej
(art. 50 rozp. 883/2004).

Świadczenia z tytułu bezrobocia
(art. 61 rozp. 883/2004).

Świadczenia przedemerytalne
(art. 66 rozp. 883/2004)

Świadczenia rodzinne
(art. 67 rozp. 883/2004)

Obydwa weszły w życie dnia 1.5.2010 r.