Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

1. Stan faktyczny
Stan faktyczny w sprawie, która ostatecznie znalazła swój - częściowy - finał przed Trybunałem, nie był skomplikowany. Powód, pan Deo Antoine Homawoo uległ dnia 29 sierpnia 2007 r. we Francji wypadkowi drogowemu. Wypadek został spowodowany przez kierowcę pojazdu ubezpieczonego w zakładzie ubezpieczeń GMF Assurances SA. Dnia 8 stycznia 2009 r. poszkodowany wytoczył przed High Court of Justice powództwo przeciwko zakładowi ubezpieczeniowemu. Roszczenia odszkodowawcze powód wywiódł z prawa angielskiego jako lex fori. Pozwany kwestionował właściwość prawa angielskiego. Wg niego prawem właściwym jest prawo francuskie jako prawo wskazane przez normy kolizyjne rozporządzenia Rzym II. Konieczność zastosowania rozporządzenia 864/2007 pozwany uzasadnił tym, że zdarzenie nastąpiło po wejściu w życie rozporządzenia (wg pozwanego nastąpiło to dnia 20 sierpnia 2007 r.) a powództwo zostało w czasie, gdy rozporządzenie podlegało stosowaniu (tzn. po dniu 11 stycznia 2009).
Sąd (High Court of Justice England & Wales) nie podzielił stanowiska pozwanego. Jego zdaniem okoliczność, że art. 32 RozpUERzymII nie uzależnia stosowania ani od wytoczenia powództwa w określonej dacie ani od wydania orzeczenia wystarczająco przemawia za stosowaniem rozporządzenia Rzym II wyłącznie do zdarzeń, które miały miejsce po dniu 11 stycznia 2009 r. Inna interpretacja, choć zdaniem sądu niewykluczona, godziłaby w pewność prawa.
Przekonanie sądu wnoszącego o orzeczenie prejudycjalne podzielił rzecznik generalny - Paolo Mengozzi - w opinii przedstawionej dnia 6 września 2011 r.

2. Rozstrzygnięcie
Trybunał przychylił się do stanowiska reprezentowanego we wniosku o wydanie orzeczenia prejudycjalnego. Orzekł, że sąd krajowy ma obowiązek stosować to rozporządzenie jedynie do zdarzeń powodujących szkodę, które nastąpiły po dniu 11 stycznia 2009 r. Kategorycznie odrzucił natomiast możliwość uzależniania stosowania rozporządzenia od dnia wytoczenia powództwa odszkodowawczego lub ustalenia przez sąd rozpatrujący sprawę prawa właściwego.

3. Motywy decyzji Trybunału
Swoje rozstrzygnięcie Trybunał uzasadnił przede wszystkim argumentami o czysto formalnym charakterze. Wg Trybunału rozporządzenie weszło w życie dnia 20 sierpnia 2007 r., gdyż takie reguły wynikają z art. 297 ust. 1 akapit trzeci TFUE (nb. 30). Ten wniosek potwierdza fakt, że w rozporządzeniu przewidziano dla państw członkowskich i Komisji określone obowiązki. Ich wykonanie miało nastąpić przed dniem 11 stycznia 2009 r. (nb. 31-32). Nie byłyby one "wymagalne", gdyby rozporządzenie nie było wówczas, a więc w czasie pomiędzy 20 sierpnia 2007 r. i 11 stycznia 2009 r., obowiązujące.
Nie oznacza to jednak, że rozporządzeniu podlegają również zdarzenia powodujące szkodę, które nastąpiły w tym okresie. Brzmienie art. 32 RozpUERzymII wskazuje, zdaniem Trybunału, jednoznacznie, że rozporządzeniu podlegają wyłącznie te zdarzenia, które miały miejsce po dniu 10 stycznia 2009 r. (nb. 33).
Ścisłe rozróżnienie chwili wejścia w życie i stosowania służyć ma pewności prawa, w szczególności poprzez zapewnienie jego przewidywalności (nb. 34). Z tych samych przyczyn nie mogą stanowić kryteriów czasowych stosowania rozporządzenia takie okoliczności, jak wniesienie powództwa czy wydanie orzeczenia przez sąd (nb. 35).

1. Rozbieżności poglądów w Europie
Orzeczenie zakończy dość ciekawy spór, co do interpretacji art. 31 RozpUERzymII i art. 32 RozpUERzymII. Do tej pory dały się zauważyć dwa główne nurty ich wykładni.
Koncepcja do tej pory reprezentowana mniej licznie odwoływała się do art. 297 TFUE i wskazywała na dzień 20 sierpnia 2007 r. jako dzień wejścia w życie (Glöckner, IPRax 2009, S. 123; Kadner Graziano, RabelsZ 2009, S. 3; Dickinson, The Rome II Regulation... (2008), Rn. 3.322.). Konsekwencją tego byłoby stosowanie rozporządzenia już do tych zdarzeń, które miały miejsce po dniu 20 sierpnia 2007 r. (choć przed dniem 11 stycznia 2009 r.).
Oponenci (Bücken, IPRax 2009, S. 125 ff.; von Hein, ZEuP 2009, S. 11; Wurmnest w: jurisPKBGB (2010), Art. 1 Rom II-VO Rn. 56; Ludwig in: jurisPK-BGB (2010), Art. 31 Rom IIVO Rn. 6; MünchKommEGBGB/Junker (2010), Art. 32 Rom II-VO Rn. 4; ausführlich Generalanwalt Paolo Mengozzi w opinii przedstawionej dnia 6 września 2011 w sprawie C-412/10 – Homawoo/GMF Assurances SA, nb. 20–53; Sujecki, EuZW 2011, S. 816.) zarzucali temu rozwiązaniu, że rozróżnianie pomiędzy dniem wejścia w życie i dniem stosowania rozporządzenia spowoduje liczne problemy, których nie da się w prosty sposób rozstrzygnąć. Poza tym wykładnia ta nie odpowiada rzeczywistej woli prawodawcy.
Do grona zwolenników tego poglądu poniekąd dołączył dnia 17 listopada 2011 r. Trybunał Sprawiedliwości UE. Jego stanowisko powinno być zakwalifikowane jako pośrednie. Akceptuje on bowiem pogląd, iż datą wejścia w życie jest dzień 20 sierpnia 2007 r. Z drugiej strony podziela pogląd większości, która składnia się do stosowania rozporządzenia do zdarzeń, które nastąpiły po dniu 11 stycznia 2009 r. Na tym tle wydaje się, że wyrok Trybunału przesądzi o zasadach wykładni art. 31 i 32 rozporządzenia.

2. Zakres stosowania orzeczenia
Orzeczenie TS z dnia 17 listopada 2011 r. dotyczy wprawdzie zdarzenia będącego deliktem (odpowiedzialność za ruch pojazdu). Skutki wyroku nie będą jednak odnosić się wyłącznie do czynów niedozwolonych. Treść sentencji wskazuje na generalne potraktowanie zagadnienia. Mowa jest bowiem o "zdarzeniach" - bez bliższej kwalifikacji ich źródła. Wyrok stanie się więc wytyczną dla wykładni zagadnień czasowego stosowania norm kolizyjnych do stosunków zobowiązaniowych wynikających z innych niż czyny niedozwolone zdarzeń pozaumownych. Zdarzeniem powodującym szkodę może być wg art. 2 ust. 1 RozpUERzymII czyn niedozwolony, bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia lub culpa in contrahendo. Wprawdzie bezpodstawne wzbogacenie i prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia nie wiążą się z reguły z wyrządzeniem szkody. Stąd też jako szkodę należy rozumieć konsekwencje o charakterze majątkowym i niemajątkowym, których przyczyną jest jedno z wymienionych w art. 2 ust. 1 zdarzeń.

3. Ocena orzeczenia
Czy nie powstaną problemy ze stosowaniem z uwagi na rozbieżność momentu wejścia w życie i stosowania?

1. Zdarzenia jednorazowe (punktowe)
Zdarzenie powodujące szkodę ma charakter jednorazowy, gdy jednokrotne zachowanie się sprawcy wyczerpuje w jednorazowym zachowaniu (odpowiedzialność za działanie) (MünchKommEGBGB/Junker, 2010, Art. 32 nb. 6-7; Spickhoff w: Bamberger/Roth (red.), BeckOK VO (EG) 864/2007 Art. 32 nb. 3-4). Dla oceny, czy zdarzenie jest jednorazowe nie ma znaczenia, kiedy się ujawniły się jego pośrednie albo dalsze skutki (art. 4 ust. 1 RozpUERzymII).
Dla czynnych zachowań sprawcy szkody (odpowiedzialność za działanie) możliwość zastosowania norm kolizyjnych będzie miała więc
W przypadku odpowiedzialności za zaniechanie miarodajna jest ostatnia chwila, w której działanie, którego podjęcia zaniechano, było jeszcze możliwe. Z kolei przy odpowiedzialności na zasadzie ryzyka rozstrzygające dla przyjęcia jednorazowości zdarzenia jest to, czy realizacja niebezpieczeństwa związanego z odpowiedzialności na zasadzie ryzyka (w Polsce np. prowadzenie przedsiębiorstwa wprawianego w ruch siłami przyrody albo ruch pojazdu mechanicznego) nastąpiła w formie zdarzenia, którego czas trwania nie przekraczał jednego dnia (np. eksplozja w zakładzie wprawianym w ruch siłami przyrody) czy też trwała przez więcej niż jeden dzień (np. długotrwałe emisje substancji szkodliwych) (MünchKommEGBGB/Junker (2010), Art. 32 Rom II-VO Rn. 9; Wurmnest in: jurisPK- BGB (2010), Art. 1 Rom II-VO Rn. 56; Sujecki, EWS 2009, S. 313).
Do zobowiązań wynikających z tych zdarzeń stosuje się - wg orzeczenia TS z dnia 17 listopada 2011 r. - przepisy kolizyjne rozporządzenia Rzym II, jeżeli miały one miejsce po dniu 11 stycznia 2009 r.

2. Zdarzenia trwałe
Jeżeli chodzi o zdarzenia, które rozgrywają się w dłuższym okresie czasu, to możemy mieć do czynienia ze zdarzeniami ciągłymi albo powtarzalnymi. W przypadku zdarzeń ciągłych czasowo nie da się wyróżnić poszczególnych zachowań albo zdarzeń. Całe zdarzenie, z którego wynika szkoda, trwa w sposób nieprzerwany (np. ciągła emisja substancji). Dla zdarzeń powtarzalnych charakterystyczne jest natomiast to, iż dadzą się wyodrębnić poszczególne zdarzenia, które powracają w mniej lub bardziej regularnych interwałach (np. prowadzenie zrzutów nieczystości do rzeki co jakiś czas).
Jeżeli zdarzenie ciągłe w całości (a więc od dnia rozpoczęcia do zakończenia) miało miejsce przed 11 stycznia 2009 r., podlega ono ocenie wyłącznie na podstawie krajowych norm kolizyjnych. Gdy zaś jego początek przypadł na czas po dniu 11 stycznia 2009 r., to zobowiązania wynikającego z tego znaczenia podlegają wyłącznie normom kolizyjnym rozp. Rzym II. Najwięcej problemów przysparza jednak ocena intertemporalna zdarzeń ciągłych, które swój początek miały przed dniem 11 stycznia 2009 r. i które nie zakończyły się przed tym dniem. W tym wypadku należy albo zastosować przepisy dotychczasowe (a więc sprzed 11 stycznia 2009 r.) albo dopuścić stosowanie nowych reguł kolizyjnych od dnia rozpoczęcia ich stosowania. Za tym drugim rozwiązaniem drugim rozwiązaniem przemawia wiele. Wprawdzie wiąże się ono z dopuszczeniem zmiany statutu z dniem 11 stycznia 2009 r. (MünchKommEGBGB/Junker (2010), Art. 32 Rom II-VO Rn. 10; von Hein, ZEuP 2009, S. 11; Leible/Lehmann, RIW 2007, S. 724; PWW/Schaub Art. 32 ROm II-VO, nb. 1). Stoją jednak za nim ważkie argumenty. Do najważniejszych należy, iż jest to rozwiązanie korzystne dla poszkodowanego, który z chwilą rozpoczęcia stosowania rozporządzenia uzyskuje na mocy jego postanowić prawo wyboru statutu. Biorąc pod uwagę, iż prawo polskie do tej pory takiej opcji nie przewidywało, nowe rozwiązania są elastyczniejsze i pomagają poszkodowanemu. Reprezentowane tu rozwiązanie jest zresztą zgodne z ogólnymi zasadami prawa intertemporalnego, wedle których do stanów faktycznych niezamkniętych przed dniem wejścia w życie nowej regulacji, stosuje się od tego dnia przepisy nowe (Art. XLIX § 1 PrzepWprowKC, Art. 232 § 10 EGBGB; wyrok SN z dnia 7.10.2004, sygn. IV CK 81/2004 (LEX 197651) i BGH NJW 1994, S. 2685).