Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 8 lipca 1969 r.
III CZP 41/69
Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz (sprawozdawca).
Sędziowie: B. Łubkowski, F. Wesely.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Teodozji M. o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Katowicach-Ośrodek Zamiejscowy w Częstochowie postanowieniem z dnia 25 marca 1969 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 KPC:
"Czy zawieszenie biegu zasiedzenia, z którego korzysta małoletni, rozciąga się na pełnoletnich współwłaścicieli w sprawie, w której bieg zasiedzenia rozpoczął się przed wejściem w życie dekretu z dnia 11 października 1946 r. o prawie rzeczowym, jeżeli przed zakończeniem terminu zasiedzenia, którego upływ stosownie do przepisu art. XXXII § 2 przep. wprow. prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych obliczać należy według prawa dotychczasowego (art. 2262 kodeksu cywilnego Napoleona) i w okresie obowiązywania już prawa rzeczowego, nastąpiło zawieszenie biegu zasiedzenia z powodu małoletności jednego z współwłaścicieli nieruchomości?"
udzielił następującej odpowiedzi:
W wypadku gdy zasiedzenie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie prawa rzeczowego w 1946 r. nastąpiłoby - przy uwzględnieniu terminu przewidzianego w art. 2262 kodeksu Napoleona - wcześniej (art. XXXIII § 2 przep. wprow. pr. rzecz.), a w okresie tego terminu nastąpiło zawieszenie biegu zasiedzenia z powodu małoletności jednego ze współwłaścicieli nieruchomości, zawieszenie to nie wywiera skutku w stosunku do pozostałych pełnoletnich współwłaścicieli.

Przedstawione Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 KPC zagadnienie prawne nasunęło się Sądowi Wojewódzkiemu w Katowicach - Ośrodek Zamiejscowy w Częstochowie na tle następującego stanu faktycznego:
Wnioskodawczyni Teodozja M. wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie własności działki budowlanej, położonej w Z. o powierzchni 403 m2, bliżej we wniosku opisanej. Wszyscy uczestnicy postępowania oświadczyli, że nie roszczą żadnych pretensji do spornej działki z wyjątkiem spadkobierców po Stanisławie P., bracie wnioskodawczyni, przy czym jedna ze spadkobierczyń Maria M. podniosła zarzut, że jej ojciec Stanisław P. zmarł 10.I.1962 r., a więc w czasie, kiedy była ona małoletnią. Urodziła się bowiem w dniu 24.X.1947 r.
Rozpoznając sprawę po raz pierwszy, Sąd Powiatowy w Zawierciu postanowieniem z dnia 14.XII.1966 r. stwierdził, że wnioskodawczyni nabyła w drodze zasiedzenia własność spornej działki w 23/24 częściach.
Wskutek rewizji Marii M. Sąd Wojewódzki uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, wyrażając m.in. pogląd, że przeszkoda w biegu terminu zasiedzenia, spowodowana małoletnością Marii M., dotyczy całej nieruchomości. Wynika to, jak stwierdza Sąd Wojewódzki, z istoty współwłasności, uregulowanej przepisami prawa rzeczowego a następnie przepisami kodeksu cywilnego i polegającej na tym, że własność rzeczy przysługuje wszystkim współwłaścicielom łącznie.
Rozpoznając ponownie sprawę, Sąd Powiatowy w Zawierciu postanowieniem z dnia 28.X.1968 r. wniosek Teodozji M. oddalił. Postanowienie to zaskarżył rewizją pełnomocnik wnioskodawczyni, podkreślając dopuszczalność nabycia w drodze zasiedzenia własności ułamkowej części nieruchomości.
Przechodząc do rozważenia przedstawionego przez Sąd Wojewódzki zagadnienia prawnego, zauważyć należy, co następuje:
Jak wynika z ustaleń Sądu I instancji wnioskodawczyni Teodozja M. posiadała sporną działkę pod tytułem właściciela od 1 stycznia 1929 r. Rozpoczęte więc z tym dniem zasiedzenie na rzecz wnioskodawczyni, stosownie do art. 2262 kodeksu cywilnego Napoleona, nie mogło się - jak trafnie podkreśla Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia - zakończyć w dniu wejścia w życie prawa rzeczowego, tj. w dniu 1 stycznia 1947 r., ponieważ nie upłynął termin 30-letni. Poza tym termin ten nie upłynął w okresie od 1.I.1939 r. do końca stycznia 1945 r., tj. do czasu wznowienia po wojnie w Z. działalności przez sądy polskie. Do zasiedzenia tego należy więc stosować przepisy prawa rzeczowego, z tym zastrzeżeniem, że w myśl art. XXXIII § 2 przep. wprow. pr. rzecz. termin zakończenia należy obliczać według prawa dotychczasowego, a więc według art. 226 § 2 kodeksu cywilnego Napoleona, ponieważ termin skończyłby się wcześniej, tj. w dniu 1 czerwca 1964 r., niż według prawa rzeczowego (art. 50 § 1), tj. w dniu 1 stycznia 1967 r., przy przyjęciu dobrej wiary po stronie wnioskodawczyni.
W okresie biegu zasiedzenia, już pod rządem prawa rzeczowego, jeden ze współwłaścicieli tej nieruchomości Stanisław P. (brat wnioskodawczyni, a syn Kunegundy P.) zmarł w dniu 10.I.1962 r., pozostawiając małoletnią córkę Marię M., urodzoną dnia 24.X.1947 r.
W świetle więc przedstawionego wyżej stanu faktycznego i prawnego nasuwają się dwa zagadnienia, a mianowicie, czy możliwe jest nabycie własności udziału w nieruchomości na zasadzie zasiedzenia oraz czy w świetle art. XXXIII przep. wprow. pr. rzecz. zasady zawarte w § 2 tegoż przepisu stosować należy tylko w zakresie obliczenia terminu zasiedzenia, czy także dla oceny wszystkich kwestii związanych z zasiedzeniem. To ostatnie zagadnienie ma, zdaniem Sądu Wojewódzkiego, o tyle znaczenie, że na tle stosowania art. 225 KCN., reprezentowany był w orzecznictwie pogląd, iż małoletność jednego ze spadkobierców powinna powodować zawieszenie biegu przedawnienia co do każdej części spadku, wobec czego z zawieszenia biegu przedawnienia z powodu nieletniości jednego ze współspadkobierców może korzystać także jego pełnoletnie rodzeństwo, dochodzące łącznie swych praw do spadku.
Jeśli chodzi o pierwszy problem, to w literaturze i orzecznictwie na tle przepisów prawa rzeczowego przeważał na ogół pogląd co do dopuszczalności zasiedzenia udziału we współwłasności. Poglądy te zachowały aktualność również na tle przepisów kodeksu cywilnego. Wprawdzie art. 296 pr. rzecz., a obecnie art. 236 KC mówi o posiadaniu rzeczy, jednakże posiadać w znaczeniu prawnym można tylko określone prawo podmiotowe.
Skoro więc wolno zasiedzieć prawo własności, to tym bardziej można w taki sam sposób nabyć część tego prawa, która stanowi udział współwłaściciela. Zaznaczyć należy, że za dopuszczalnością zasiedzenia udziału we współwłasności wypowiedział się Sąd Najwyższy m.in. w uchwale III CO 38/55 (OSN 1956 r. poz. 88) oraz w orzeczeniu z dnia 18.III.1959 r. 4 CR 316/59 (OSPiKA 1960, poz. 11). Tezy i argumenty tych orzeczeń zachowały aktualność również obecnie.
Przedstawiony wyżej pogląd co do dopuszczalności zasiedzenia udziału we współwłasności wiąże się w sprawie niniejszej z drugim zagadnieniem, a mianowicie, czy na tle art. 53 i 54 pr. rzecz. i art. 109 i 110 p.o.p.c. możliwe było - a obecnie na tle art. 175 KC w związku z art. 121 KC i art. 122 KC czy możliwe jest - zasiedzenie udziału lub udziałów należących do innych pełnoletnich współwłaścicieli, jeżeli jednym ze współwłaścicieli jest osoba małoletnia. Na pytanie to należy dać odpowiedź twierdzącą. Powołane bowiem wyżej przepisy miały bądź mają na celu jedynie ochronę małoletniego. Wynika to wyraźnie z brzmienia tych przepisów. W związku z tym ponieważ małoletni jest współwłaścicielem każdej niepodzielnej cząstki nieruchomości, nie byłoby możliwe zasiedzenie całej nieruchomości lub fizycznie wydzielonej części. Natomiast brak przeszkód prawnych do zasiedzenia samego udziału pełnoletniego współwłaściciela. Fakt zasiedzenia takiego udziału nie nasuwa bowiem prawa małoletniego do przysługującego mu udziału we współwłasności.
Za takim rozwiązaniem przemawia również okoliczność, że tak według art. 79 pr. rzecz. jak i obecnie w myśl art. 198 KC każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. W tym stanie rzeczy uznać należy, że udział taki może również być przedmiotem zasiedzenia współwłaścicieli przy jednoczesnym utrzymaniu w pełni wszystkich praw małoletniego do nieruchomości.
Pozostaje z kolei do rozważenia następna kwestia wiążąca się z przedstawionym przez Sąd Wojewódzki zagadnieniem, a mianowicie czy art. XXXIII przep. wprow. pr. rzecz. reguluje tylko zakres obliczenia terminów zasiedzenia, czy też przepis ten, a w szczególności jego paragraf 2, należy rozumieć w ten sposób, że dotyczy on również wszelkich kwestii prawnych związanych z zasiedzeniem. Art. XXXIII przep. wpr. pr. rzecz. przyjął jako zasadę, że do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed wejściem w życie prawa rzeczowego, stosuje się od tej chwili przepisy tego prawa, a więc prawa rzeczowego. Dotyczy to w szczególności możliwości nabycia prawa przez zasiedzenie. Priorytet prawa nowego przyjął ustawodawca również w § 2 powołanego artykułu w stosunku do terminów zasiedzenia, wprowadzając jedynie wyjątek co do obliczenia tych terminów według prawa dawnego, jeżeli zasiedzenie rozpoczęte przed wejściem w życie prawa rzeczowego nastąpiłoby według przepisów dawnego prawa wcześniej.
Powyższe rozważania prowadzą więc do wniosku, że w wypadku gdy zasiedzenie rozpoczęte przed dniem wejścia w życie prawa rzeczowego nastąpiłoby - przy uwzględnieniu terminu przewidzianego w art. 226 § 2 kodeksu cywilnego Napoleona - wcześniej, przy czym w okresie tego terminu nastąpiło zawieszenie biegu zasiedzenia z powodu małoletności jednego ze współwłaścicieli nieruchomości, to zawieszenie to nie wywiera skutku w stosunku do pozostałych pełnoletnich współwłaścicieli w zakresie możliwości nabycia przez nich w drodze zasiedzenia udziału we współwłasności - z wyjątkiem oczywiście udziału małoletniego współwłaściciela.

---

CategoryOrzecznictwo CategoryNabycieWlasnosci