Alle Kategorien:
 Baza informacji o EUWT
 Komentarze nt. EUWT
 Bibliografia EUWT
 Orzecznictwo dotyczące EUWT
 Prawo o EUWT
  E U W T Zagadnienia Ogolne
  E U W T Zagadnienia Prakt...
  Gospodarka Komunalna
  Gospodarka Przestrzenna
  Miedzynarodowe Prawo Admi...
  Zwiazek Celowy

Wersja [7825]

To jest stara wersja OsobaFizycznaZdolnoscPrawna utworzona przez JacekLubecki, 2009-03-23 11:16:54.

 

Zdolność prawna osoby fizycznej

art. 8 KC i n.

A. Ogólne uwagi
Każdy człowiek jest w świetle prawa cywilnego osobą fizyczną, wyposażoną w przymiot zdolności prawnej.

B. Początek zdolności prawnej
Osobą fizyczną jest człowiek od chwili urodzenia, natomiast przedtem określany jest mianem nienarodzonego dziecka, czyli nasciturusa.

C. Urodzenie
Urodzenie może być żywe albo martwe, a w tym ostatnim wypadku człowiek umiera przy urodzeniu i nie uzyskuje zdolności prawnej, ale jego ciało ma szczególny status zwłok ludzkich. Natomiast żywe urodzenie wywołuje skutki wskazane w art. 8 § 1 KC
art. 8 KC
§ 1. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.
§ 2. (uchylony).
- następuje uzyskanie pełnej zdolności prawnej.

1. Pojęcie urodzenia
Pojęcie żywego i martwego urodzenia objaśnia ust. 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2006 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej w zakładach opieki zdrowotnej oraz sposobu jej przetwarzania:
  • § 2.1. "Żywe urodzenie jest to całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha bądź wykazuje jakiekolwiek inne oznaki życia, jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli, bez względu na to, czy sznur pępowinowy został przecięty lub łożysko zostało oddzielone; każdy taki noworodek jest uważany za żywego".
  • § 2.2. "Zgon płodu (martwe urodzenie) jest to zgon następujący przed całkowitym jego wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki - niezależnie od czasu trwania ciąży. O zgonie świadczy to, że po takim oddzieleniu płód nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku życia, jak czynność serca, pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli".

Dla uzyskania zdolności prawnej prawo polskie nie stawia dodatkowych wymagań (np. zdolności do życia dziecka, kompletnego wyposażenia w organy niezbędne do życia, przeżycia przez noworodka określonego czasu), wobec czego nie zależy ono od stanu zdrowia fizycznego lub umysłowego noworodka. W związku z tym zdolność prawna przysługuje także żywym noworodkom dotkniętym dysfunkcją somatyczną (w szczególności brak albo wadliwe funkcjonowanie jednego lub kilku organów) lub mentalną. Niezdolność do dalszego życia i następująca już po żywym urodzeniu śmierć dziecka nie wpływa na uzyskanie przez nie zdolności prawnej. Zdolność taką ma także każde z tzw. bliźniąt syjamskich, mających wspólną część ciała.

Zgodnie z art. 9 KC
art. 9 KC
W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.
domniemywa się żywego urodzenia. Jest to domniemanie wzruszalne, a przeciwdowód polega na wykazaniu, że nie wystąpiły okoliczności wskazane w ust. 3 załącznika wskazanego wyżej rozporządzenia Ministra Zdrowia z 12 grudnia 2006 r., czyli dziecko "nie oddychało" bądź "nie wykazywało jakichkolwiek innych oznak życia".

2. Chwila nabycia zdolności prawnej
Regulacja ustawowa nie rozstrzyga jaka chwila w procesie rodzenia jest chwilą początkową zdolności prawnej noworodka. W lietraturze ugruntowany jest pogląd, że jest to chwila opuszczenia przez noworodka (czy to na skutek procesów naturalnych, czy też w wyniku zabiegu dokonanego przez lekarza) łona matki (nawet jeszcze przed odcięciem pępowiny), a więc chwila, w której dziecko znalazło się całkowicie poza ciałem jego matki.

3. Akt urodzenia
Fakt urodzenia się dziecka zostaje odnotowany w akcie urodzenia, będącym aktem stanu cywilnego, w którym podaje się m.in. datę urodzenia dziecka (por. art. 40 ust. 2 pkt 2 PrAktStanCyw
art. 40 PrAktStanCyw
1. Akt urodzenia sporządza się na podstawie pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka wystawionego przez lekarza, położną lub zakład opieki zdrowotnej.
2. Do aktu urodzenia wpisuje się:
1) nazwisko, imię (imiona) i płeć dziecka,
2) miejsce i datę urodzenia dziecka,
3) nazwiska, nazwiska rodowe rodziców, imię (imiona), miejsce i datę urodzenia, miejsce zamieszkania każdego z rodziców w chwili urodzenia się dziecka,
4) nazwisko, imię i miejsce zamieszkania zgłaszającego,
5) dane dotyczące zakładu opieki zdrowotnej, jeżeli sporządzenie aktu następuje na podstawie zgłoszenia, o którym mowa w art. 39 ust. 2.
3. Pisemne zgłoszenie urodzenia dziecka powinno w szczególności zawierać:
1) imię i nazwisko, nazwisko rodowe, datę urodzenia, PESEL, określenie stanu cywilnego oraz miejsca stałego zameldowania matki dziecka,
2) imię i nazwisko, datę urodzenia, PESEL, określenie stanu cywilnego oraz miejsca stałego zameldowania ojca dziecka,
3) dane dotyczące wykształcenia rodziców dziecka,
4) dane dotyczące źródła utrzymania rodziców dziecka,
5) datę urodzenia dziecka,
6) określenie miejscowości urodzenia dziecka,
7) określenie płci, ciężaru i długości dziecka,
8) charakterystykę porodu.
3a. Przyjęcie w sprawie nazwiska dziecka oświadczeń, o których mowa w art. 88 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wymaga sporządzenia protokołu. Odpis protokołu przesyła się do urzędu stanu cywilnego, w którym sporządzono akt małżeństwa rodziców.
4. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych określi, w drodze rozporządzenia, wzór pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka, z uwzględnieniem danych, o których mowa w ust. 3, oraz z wyszczególnieniem na formularzu części wypełnianych przez zakład opieki zdrowotnej, lekarzy lub położne oraz urząd stanu cywilnego, a także sposób jego wypełniania.
). Do aktu urodzenia nie wpisuje się w zasadzie godziny urodzenia dziecka. Wyjątek dotyczy urodzenia bliźniąt lub innego porodu mnogiego. Wówczas w rubryce "Uwagi" odnotowuje się godzinę urodzenia każdego z noworodków w celu umożliwienia ustalenia starszeństwa.

D. Sytuacja prawna nasciturusa
Ustawodawca nie wprowadził do Kodeksu cywilnego ogólnego przepisu regulującego pozycję prawną dziecka poczętego. Szereg przepisów odnosi się jednak wprost do dziecka poczętego. Dopuszczają one warunkową możność nabycia przez nasciturusa określonych praw lub możność nabycia praw i obowiązków na określonej drodze. Chodzi tu m.in. o:
  • art. 927 § 2 KC
    art. 927 KC
    § 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.
    § 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
    § 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.
    (odpowiednie zastosowanie do zapisu na podstawie art. 972 KC
    art. 972 KC
    Przepisy o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów.
    ),
  • art. 4461 KC
    art. 4461 KC
    Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.
    ,
  • art. 75 KRO
    art. 75 KRO
    § 1. Można uznać ojcostwo przed urodzeniem się dziecka już poczętego.
    § 2. Jeżeli dziecko urodziło się po zawarciu przez matkę małżeństwa z innym mężczyzną niż ten, który uznał ojcostwo, przepisu art. 62 nie stosuje się.
    ,
  • art. 142 KRO
    art. 142 KRO
    Jeżeli ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa sąd.
    ,
  • art. 182 KRO
    art. 182 KRO
    Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka.
    ,
  • (akt prawny PrPrywMiędzyn nie istnieje).

Poglądy doktryny na temat pozycji prawnej dziecka poczętego były i są ciągle podzielone. Syntetycznie rzecz ujmując, w doktrynie wyróżnić można cztery zasadnicze nurty zapatrywań na sytuację cywilnoprawną nienarodzonego jeszcze dziecka w świetle art. 8 KC
art. 8 KC
§ 1. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.
§ 2. (uchylony).
:
  • 1. stanowisko: nasciturus nie ma zdolności prawnej,
  • 2. stanowisko: nasciturus ma zdolność prawną jeszcze przed urodzeniem, lecz pod warunkiem rozwiązującym martwego urodzenia,
  • 3. stanowisko (najliczniejsza grupa zwolnenników): nasciturus ma zdolność prawną pod warunkiem zawieszającym żywego urodzenia,
  • 4. stanowisko: nasciturus ma pełną zdolnością prawną (Obszernie na ten temat por.
Gawlik Zdzisław, Janiak Andrzej, Jedliński Adam, Kidyba Andrzej, Kopaczyńska-Pieczniak Katarzyna, Niezbecka Elżbieta, Sokołowski Tomasz
komentarz LEX 2009).

E. Zakres zdolności prawnej
Zdolność prawna przysługuje każdemu człowiekowi zasadniczo w takim samym zakresie. Nikt nie może w drodze czynności prawnej tego zakresu uszczuplić (np. zrzec się jakiejś części zdolności prawnej). W literaturze przedmiotu wskazuje się mimo to różne okoliczności (ograniczenia) mające wpływ na zakres zdolności prawnej, konkretnych osób fizycznych. Do takich ograniczeń zdolności prawnej osoby fizycznej najczęściej zalicza się:
  • brak pełnej zdolności do czynnosci prawnych (taka osoba nie może bowiem być podmiotem władzy rodzicielskiej - art. 94 § 1 KRO
    art. 94 KRO
    § 1. Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu.
    § 2. (uchylony).
    § 3. Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę.
    , opiekunem - art. 148 § 1 KRO
    art. 148 KRO
    § 1. Nie może być ustanowiona opiekunem osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych.
    § 1a. Opiekunem małoletniego nie może być ustanowiona także osoba, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.
    § 2. Nie może być ustanowiony opiekunem ten, w stosunku do kogo zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna.
    , kuratorem - art. 178 § 2 KRO
    art. 178 KRO
    § 1. Kuratora ustanawia się w wypadkach w ustawie przewidzianych.
    § 2. W zakresie nie uregulowanym przez przepisy, które przewidują ustanowienie kuratora, stosuje się odpowiednio do kurateli przepisy o opiece z zachowaniem przepisów poniższych.
    , wykonawca testamentu - art. 986 § 2 KC
    art. 986 KC
    § 1. Spadkodawca może w testamencie powołać wykonawcę lub wykonawców testamentu.
    § 2. Nie może być wykonawcą testamentu, kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych.
    , nie może też przysposobić dziecka - art. 114 § 3 KRO
    art. 114 KRO
    § 1. Przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra.
    § 2. Wymaganie małoletności powinno być spełnione w dniu złożenia wniosku o przysposobienie.
    ),
  • wiek,
  • ubezwłasnowolnienie (art. 11 § 1 KRO
    art. 11 KRO
    § 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie.
    § 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać każdy z małżonków.
    § 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone.
    ),
  • choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy (art. 12 § 1 KRO
    art. 12 KRO
    § 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa.
    § 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z małżonków może żądać każdy z małżonków.
    § 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków po ustaniu tej choroby.
    ),
  • obywatelstwo (ograniczenia dotyczące nabywania nieruchomości),
  • wyrok skazujący.

Na temat słuszności wyodrębnienia powyższych ograniczeń zdolności prawnej osoby fizycznej pisze M. Pazdan (w:) System Praw Prywatnego, Tom 1. Prawo cywilne - część ogólna, pod. red. M. Safjana, Warszawa 2007 r.

F. Ustanie zdolności prawnej
Wprawdzie Kodeks cywilny tego wyraźnie nie określa, jest oczywiste, iż zdolność prawna człowieka wygasa z chwilą jego śmierci. Śmierć człowieka powoduje ustanie jego podmiotowości prawnej. Wtedy to wygasa część dotychczasowych praw i obowiązków zmarłego, zarówno tych o charakterze osobistym, jak i niektóre majątkowe prawa i zobowiązania. Pozostałe prawa i obowiązki majątkowe mogą przechodzić na inne podmioty wskutek ich dziedziczenia lub w trybie przepisów szczególnych (np. na uprawnionego do odbioru świadczenia należnego z tytułu ubezpieczenia się przez zmarłego na wypadek śmierci).

1. Pojęcie i chwila śmierci
Regulacja kodeksowa nie definiuje pojęcia "zgonu". Aktualnie, zgodnie z art. 9 ust. 1 UPobierPrzechowKomór
art. 9 UPobierPrzechowKomór
1. Pobranie komórek, tkanek lub narządów do przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu).
2. Kryteria i sposób stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu ustalają powołani przez ministra właściwego do spraw zdrowia specjaliści odpowiednich dziedzin medycyny przy uwzględnieniu aktualnej wiedzy medycznej.
3. Minister właściwy do spraw zdrowia ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", kryteria i sposób stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu.
4. Trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu stwierdza jednomyślnie, na podstawie kryteriów, o których mowa w ust. 3, komisja złożona z trzech lekarzy, posiadających specjalizację, w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii.
5. Komisję, o której mowa w ust. 4, powołuje i wyznacza jej przewodniczącego kierownik podmiotu leczniczego lub osoba przez niego upoważniona.
6. Lekarze wchodzący w skład komisji, o której mowa w ust. 4, nie mogą brać udziału w postępowaniu obejmującym pobieranie i przeszczepianie komórek, tkanek lub narządów od osoby zmarłej, u której dana komisja stwierdziła trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu.
(ustawy z 1.7.2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów), przesądzające znaczenie dla stwierdzenia zgonu ma "trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu" (jest to definicja legalna "śmierci mózgu"). Kryteria i sposób stwierdzenia śmierci mózgu ustalają powołani przez ministra właściwego do spraw zdrowia "specjaliści odpowiednich dziedzin medycyny przy uwzględnianiu aktualnej wiedzy medycznej", a sam minister zobowiązany został do ogłoszenia tych kryteriów i sposobów w Monitorze Polskim, w drodze obwieszczenia (art. 9 ust. 3 UPobierPrzechowKomór
art. 9 UPobierPrzechowKomór
1. Pobranie komórek, tkanek lub narządów do przeszczepienia jest dopuszczalne po stwierdzeniu trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu).
2. Kryteria i sposób stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu ustalają powołani przez ministra właściwego do spraw zdrowia specjaliści odpowiednich dziedzin medycyny przy uwzględnieniu aktualnej wiedzy medycznej.
3. Minister właściwy do spraw zdrowia ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", kryteria i sposób stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu.
4. Trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu stwierdza jednomyślnie, na podstawie kryteriów, o których mowa w ust. 3, komisja złożona z trzech lekarzy, posiadających specjalizację, w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii.
5. Komisję, o której mowa w ust. 4, powołuje i wyznacza jej przewodniczącego kierownik podmiotu leczniczego lub osoba przez niego upoważniona.
6. Lekarze wchodzący w skład komisji, o której mowa w ust. 4, nie mogą brać udziału w postępowaniu obejmującym pobieranie i przeszczepianie komórek, tkanek lub narządów od osoby zmarłej, u której dana komisja stwierdziła trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu.
).

2. Urzędowe stwierdzenie śmierci
Urzędowe stwierdzenie śmierci zawiera akt zgonu, sporządzany przez urząd stanu cywilnego. Tryb postępowania oraz właściwość miejscowa poszczególnych urzędów stanu cywilnego w tym zakresie zostały określone przede wszystkim w od art. 64 PrAktStanCyw
art. 64 PrAktStanCyw
1. Zgon osoby należy zgłosić najpóźniej w ciągu 3 dni od dnia zgonu.
2. Jeżeli zgon nastąpił wskutek choroby zakaźnej, zgłoszenie powinno nastąpić w ciągu 24 godzin od zgonu.
do art. 69 PrAktStanCyw
art. 69 PrAktStanCyw
W razie uchylenia postanowienia o stwierdzeniu zgonu lub uznaniu za zmarłego, akt zgonu skreśla się.
, a także w niektórych przepisach regulujących szczególne wypadki rejestracji stanu cywilnego (art. 70 PrAktStanCyw
art. 70 PrAktStanCyw
Urodzenie, zawarcie małżeństwa lub zgon, które nastąpiły za granicą i nie zostały zarejestrowane w zagranicznych księgach stanu cywilnego, można zarejestrować w polskich księgach stanu cywilnego.
- art. 78 PrAktStanCyw
art. 78 PrAktStanCyw
Akty zgonu żołnierzy w czynnej służbie wojskowej i innych osób przydzielonych do jednostek wojskowych, poległych lub zmarłych w związku z działaniami wojennymi, sporządza się na podstawie zgłoszeń właściwych organów, które określa Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych.
).

3. Status prawny zwłok
Losy zwłok reguluje ustawa z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Zgodnie z art. 12 ust. 1 UCmentarzChowZmarł
art. 12 UCmentarzChowZmarł
1. Zwłoki mogą być pochowane przez złożenie w grobach ziemnych, w grobach murowanych lub katakumbach i zatopienie w morzu. Szczątki pochodzące ze spopielenia zwłok mogą być przechowywane także w kolumbariach.
2. Przenoszenie lub przewożenie zwłok w otwartych trumnach jest wzbronione.
3. Groby ziemne, groby murowane i kolumbaria przeznaczone na składanie zwłok i szczątków ludzkich mogą znajdować się tylko na cmentarzach.
4. Minister właściwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia może w drodze rozporządzenia określić wyjątki od zasad ustalonych w niniejszym artykule oraz ustalić szczegółowy sposób stosowania przepisów niniejszej ustawy do tych wyjątków.
zwłoki mogą być pochowane przez złożenie w grobach ziemnych, w grobach murowanych lub katakumbach i zatopienie w morzu. Ostatnia mozliwość dopuszczalna jest na warunkach określonych w 16 UCmentarzChowZmarł.



CategoryOsobaFizyczna
Na tej stronie nie ma komentarzy