Wersja [12227]
To jest stara wersja NiemozliwoscSwiadczenia utworzona przez MarcinKrzymuski, 2010-07-04 16:47:39.
Niemożliwość świadczenia
pierwotna i następcza obiektywna niemożliwość świadczenia
Sytuacja, w której po zawarciu umowy okazuje się, że spełnienie jednego ze świadczeń jest z obiektywnych względów niemożliwe, jest zazwyczaj niekorzystna dla obu stron: strona zainteresowana tym świadczeniem nie może otrzymać tego, co chciała. Natomiast strona przeciwna nie może wywiązać się z umownego obowiązku. Stąd też sytuacja taka została uregulowana w kodeksie cywilnym. Jej ocena zależy od kilku okoliczności sprawy, przede wszystkim od tego, czy:
- już przed zawarciem umowy jej wykonanie było niemożliwe, czy też dopiero po nim,
- jedna ze stron jest za niemożliwość odpowiedzialna.
A. Niemożliwość pierwotna
Gdy wykonanie umowy było niemożliwe już przed jej zawarciem, umowa jest na mocy art. 387 § 1 KC
art. 387 KC
§ 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.
nieważna i nie rodzi żadnych konsekwencji. Strony są traktowane, jak gdyby nigdy nie zawarły umowy. Ewentualną zapłatę czy inne świadczenia muszą sobie wzajemnie zwrócić jako nienależne (art. 405 KC§ 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.
art. 405 KC
Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
).Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Niemożliwość ma miejsce wtedy, gdy umówiono się, że zostanie wykonana czynność niemożliwa ze względu na prawa natury (np. przewiezienie osoby na Marsa), gdy obiecano przekazanie rzeczy nieistniejącej lub ustalono podobnie nierealny obowiązek. Powody niemożliwości mogą być różne, jednak z niemożliwością w rozumieniu art. 387 § 1 KC
art. 387 KC
§ 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.
mamy do czynienia wyłącznie wtedy, gdy ma ona charakter obiektywny, tzn. gdy umowy nie mógłby wykonać nikt, a nie tylko strona umowy. Osoba obiecująca czynność zasadniczo możliwą, jednak nie mogąca jej sama wykonać, ponosi za to pełną odpowiedzialność.§ 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.
Przy ustalaniu, czy świadczenie było niemożliwe już przed zawarciem umowy nie ma znaczenia, czy strony o tym wiedziały, czy też nie. Dlatego gdy wykonanie pewnych prac (umowa o dzieło) od początku nie było możliwe ze względu na właściwości rzeczy, na której prace miały być wykonane, to zastosowanie ma art. 387 § 1 KC
art. 387 KC
§ 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.
niezależnie od tego, czy strony okoliczność znały, czy też dowiedziały się o niej dopiero po zawarciu umowy, czy nawet po rozpoczęciu prac. To, czy dana strona wiedziała o niemożliwości wykonania umowy może powodować jedynie roszczenia odszkodowawcze drugiej strony wg art. 387 § 2 KC§ 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.
art. 387 KC
§ 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.
.§ 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.
B. Niemożliwość następcza
Inne reguły mają zastosowanie, gdy wykonanie umowy stało się niemożliwe dopiero po jej zawarciu. W takich wypadkach rozwiązanie prawne zależy od tego, czy strony są za tą niemożliwość odpowiedzialne czy też nie.
Na wstępie należy jednak zaznaczyć, że ze względu na jedną z podstawowych zasad prawa cywilnego, nie można nikogo prawnie zobowiązać do świadczeń niemożliwych. Dlatego gdy świadczenie nie może zostać - obiektywnie rzecz biorąc - spełnione, strona uprawniona w umowie nie może się go domagać.
Konsekwencjami niemożliwości następczej jest:
roszczenia o odszkodowanie (art. 493 § 1 KC
art. 493 KC
§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.
§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
),§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.
§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
roszczenie o świadczenia zastępcze (art. 475 § 2 KC
art. 475 KC
§ 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.
§ 2. Jeżeli rzecz będąca przedmiotem świadczenia została zbyta, utracona lub uszkodzona, dłużnik obowiązany jest wydać wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody.
),§ 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.
§ 2. Jeżeli rzecz będąca przedmiotem świadczenia została zbyta, utracona lub uszkodzona, dłużnik obowiązany jest wydać wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody.
powstanie uprawnienia do odstąpienia od umowy (art. 493 § 1 KC
art. 493 KC
§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.
§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
),§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.
§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
wygaśnięcie zobowiązania na mocy art. 475 § 1 KC
art. 475 KC
§ 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.
§ 2. Jeżeli rzecz będąca przedmiotem świadczenia została zbyta, utracona lub uszkodzona, dłużnik obowiązany jest wydać wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody.
w wypadku, gdy dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za niemożliwość (np. sprzedana rzecz została bez jego winy skradziona itp.). § 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.
§ 2. Jeżeli rzecz będąca przedmiotem świadczenia została zbyta, utracona lub uszkodzona, dłużnik obowiązany jest wydać wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody.
Ewentualną wątpliwość co do tego, co zrobić z zapłatą za niemożliwe świadczenie wyjaśnia art. 495 § 1 KC
art. 495 KC
§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
§ 2. Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe tylko częściowo, strona ta traci prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego. Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
: obowiązek drugiej strony również wygasa, zapłata za świadczenie niemożliwe nie należy się (gdy została już zapłacona, podlega zwrotowi).§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
§ 2. Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe tylko częściowo, strona ta traci prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego. Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
Naprawienie szkody może polegać m.in. na zwrocie zapłaconej ceny za rzecz czy usługę, ale może sięgać też dalej, np. obejmować utracone korzyści.
W wypadku odstąpienia na mocy art. 493 § 1 KC
art. 493 KC
§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.
§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
ewentualnie zapłacona już cena podlega zwrotowi.§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.
§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
Nie ma wyraźnej regulacji na wypadek, gdy niemożliwość wynikła z działania drugiej strony. Jedynie w wypadku umowy o dzieło istnieje regulacja po części regulująca taki przypadek i nakazuje ona zapłacenie wynagrodzenia za dzieło, mimo że nie mogło ono być wykonane, o ile osoba zamawiająca w wykonaniu dzieła przeszkodziła, art. 639 KC
art. 639 KC
Zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego. Jednakże w wypadku takim zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.
. Ogólnie prawidłowym rozwiązaniem byłoby przyznanie stronie świadczącej roszczenia o świadczenie wzajemne mimo iż druga strona nie otrzyma już tego, co chciała (np. w wypadku, gdy sprzedany samochód zostanie zniszczony przez kupującego przed przekazaniem go, sprzedawcy należy przyznać prawo do zapłaty). W przypadku sporu należy się tu powołać na to, że art. 493 § 1 KCZamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego. Jednakże w wypadku takim zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.
art. 493 KC
§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.
§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
zwalnia od świadczenia wzajemnego tylko wtedy, gdy żadna ze stron nie zawiniła niemożliwości. Nie można jednak wykluczyć, że taki argument będzie poddawany w wątpliwość, dlatego w razie potrzeby należy powołać się również na inne przepisy, które wyraźnie przewidują roszczenia w takim wypadku - np. odszkodowanie z tytułu art. 471 KC§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.
§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
art. 471 KC
Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
czy art. 415 KCDłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
art. 415 KC
Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
.Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
C. Odpowiedzialność za niemożliwość
Przy ustalaniu, czy dana strona umowy ponosi odpowiedzialność za daną sytuację należy z jednej strony pamiętać o ogólnej regule art. 472 KC
art. 472 KC
Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.
, wg której strony umowy (i każdego stosunku zobowiązaniowego) muszą zachować w zasadzie należytą staranność, czyli w wypadku braku innych ustaleń czy reguł odpowiadają za swe niedbalstwo czy działania umyślne.Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.
Z drugiej strony konieczne jest uwzględnienie ewentualnych zmian tej reguły. W pewnych ramach możliwe jest ograniczenie odpowiedzialności, co powoduje przykładowo, że strona nie odpowiada za niedbalstwo. Ponadto istnieje szereg przepisów, które w pewnych sytuacjach zaostrzają lub łagodzą reguły odpowiedzialności. I tak na przykład w wypadku, gdy dłużnik popadł w zwłokę z wydaniem rzeczy, odpowiada za wszelkie szkody na rzeczy (łącznie ze zniszczeniem, które uniemożliwia wykonanie umowy!), nawet jeśli nie można mu zarzucić żadnej winy.
Dlatego ustalenie, czy i na ile strony umowy w danej sytuacji odpowiadają za dane okoliczności może mieć decydujące znaczenie dla ustalenia ich wzajemnych roszczeń.
D. Szczególny przepis przy umowie o dzieło
Przy rozpatrywaniu niemożliwości wykonywania zamówionego dzieła należy pamiętać, że niekiedy ma zastosowanie wspomniany już, specjalny przepis art. 639 KC
art. 639 KC
Zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego. Jednakże w wypadku takim zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.
. Jeśli wystąpią przeszkody w realizacji w sferze zamawiającego, nie mają tu zastosowania opisane wyżej reguły, tylko przepis art. 639 KCZamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego. Jednakże w wypadku takim zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.
art. 639 KC
Zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego. Jednakże w wypadku takim zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.
, który daje wykonawcy prawo domagania się zapłaty mimo niewykonania dzieła.Zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego. Jednakże w wypadku takim zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.
CategorySkrypty CategoryZobowiazania CategoryLeksykonN
Na tej stronie nie ma komentarzy