Wiki source for KazusRoszczenieNegatoryjne1
====Kazus nr 1 z zakresu roszczenia negatoryjnego====
==rozróżnienie pomiędzy roszczeniem windykacyjnym a negatoryjnym==
((1)) Stan faktyczny
W 2003 r. A nabył od W działkę budowlaną, na której stoi słup energetyczny i stacja transformatorowa. A chciałby, aby w przyszłości na całej działce powstał kompleks rekreacyjno-wypoczynkowy z basenem i innymi wygodami. W zabudowie działki przeszkadzają mu jednak instalacje Zakładu Energetycznego (Z). A żąda więc od Z, aby ten usunął urządzenia z gruntu. Z twierdzi zgodnie z prawdą, że miał podpisaną z W umowę dzierżawy, która nadal obowiązuje.
//Czy A może domagać się od Z usunięcia instalacji z działki? //
((1)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}}
Roszczeniem jest uprawnienie wierzyciela do żądania określonego zachowania się przez dłużnika.
Należy się więc zastanowić, na ile więc właścicielowi nieruchomości przysługuje prawo do żądania usunięcia przez przedsiębiorstwo energetyczne swoich instalacji. Podstawą roszczenia o ochronę własności stanowi w Polsce {{pu przepis="art. 222 KC"}}, który rozróżnia dwie sytuacje: gdy własność naruszono poprzez pozbawienie właściciela bezpośredniego władztwa nad rzeczą (czyli np. zabranie rzeczy) oraz pozostałe sposoby naruszania własności.
Ponieważ w sytuacji określonej w pytaniu właściciel nieruchomości nie może, na skutek umiejscowienia słupa i stacji trafo, korzystać z części swej działki, prawidłową podstawą będzie {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}}. Roszczenie z tego tytułu powstaje, gdy właściciel jest pozbawiony władztwa nad swoją rzeczą (albo jej częścią) przez podmiot, który nie posiada tytułu prawnego do korzystania z cudzej rzeczy.
((2)) Własność A
Własność nieruchomości zazwyczaj nie budzi zastrzeżeń. Dla uściślenia przypominamy, iż zgodnie z {{pu przepis="art. 3 § 1 UKsWieczHip"}} domniemywa się, że osoba wpisana do księgi wieczystej jako właściciel nieruchomości jest jej właścicielem. Jeżeli na działce nie wyodrębniono osobnych nieruchomości dla posadowienia instalacji energetycznych, to własność obejmuje cały teren, a więc – co najważniejsze – także ten, który zajmują urządzenia.
((2)) Pozbawienie władztwa
Naruszenie własności wg {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} musi polegać na pozbawieniu władztwa nad rzeczą. Skoro właściciel działki nie ma dostępu do tych części działki, które zajmuje słup energetyczny oraz stacja transformatorowa, jest pozbawiony posiadania tych części działki. Wg SN (wyrok SN z 14.12.2004 r., II CK 255/04, niepubl. oraz ostatnio [[UchwalaSNIIICZP3613 uchwała SN z 24.7.2013, III CZP 36/13]]) jest to faktyczne władztwo w podobnych granicach, które wykonuje uprawniony z tytułu służebności ({{pu przepis="art. 352 KC"}}). Jest to więc naruszenie własności w inny sposób niż przez pozbawienie fatycznego władztwa nad rzeczą. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi nie powództwo windykacyjne lecz negatoryjne.
((2)) Wynik pośredni
Wobec powyższego roszczenie z {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} odpada.
((1)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}
W rachubę wchodzi jednak jeszcze roszczenie negatoryjne z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}. Przesłanki tego roszczenia zostały opisane bliżej w SchematRoszczenieNegatoryjne222KC.
((2)) Własność
A jest właścicielem gruntu, który nabył od W.
((2)) Naruszenie własności w inny sposób niż przez pozbawienie władztwa
W {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}} chodzi o takie oddziaływania, które uniemożliwiają lub utrudniają właścicielowi wykonywanie służących mu uprawnień w sposób odpowiadający treści prawa własności (Dybowski w: SystemPrawaCywilnegoTomII, 1977 r. str. 529 - 530). Posadowienie urządzeń na gruncie stanowi - wg orzecznictwa SN (zob. wyrok SN z 14.12.2004 r., II CK 255/04, LEX 277869) - naruszenie własności w taki właśnie sposób.
Może się pojawić pytanie, czy przedsiębiorstwo energetyczne jest faktycznie właścicielem słupa i stacji trafo (na temat jej statusu prawnego zob. właśnie wyrok SN z 14.12.2004 r., II CK 255/04, LEX 277869 i inne tam powołane), albowiem w polskim prawie rzeczowym obowiązuje zasada //superficies solo cedit//, zgodnie z którą wszystkie urządzenia trwale związane z gruntem nie stanowią odrębnego od nieruchomości przedmiotu własności ({{pu przepis="art. 48 KC"}}). Tym samym właściciel działki byłby także właścicielem słupa i stacji, co oznaczałoby jednocześnie brak naruszenia własności (nie można przecież samemu naruszyć swojej własności).
Wyjątek przewidziany jest jednakże dla urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego. Zgodnie z {{pu przepis="art. 49 § 1 KC"}} te urządzenia nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa. Budynek stacji transformatorowej jest urządzeniem w rozumieniu {{pu przepis="art. 49 KC"}}, jeżeli tworzy, wraz z znajdującą się w nim instalacją przekazu energii elektrycznej, nierozerwalną całość techniczno-konstrukcyjną (por. wyrok SN z dnia 6.5.2004 r. II CK 258/03, niepubl.).
Samo przyłączenie do sieci nie powoduje wprawdzie przejścia własności (zob. {{pu przepis="art. 49 § 2 KC"}}), chyba że połączenie następuje w ten sposób, że urządzenie staje się częścią składową przedsiębiorstwa (zob. RykowskiPPH2009, str. 49). Jednakże przyłączenie powoduje, że urządzenia te tracą status części składowych gruntu i stają się rzeczami ruchomymi należącymi do podmiotów, które je nabyły i wybudowały. Stąd też właścicielem urządzeń jest zakład energetyczny.
((2)) Bezprawność naruszeń
Problematyczne jest natomiast, czy przedsiębiorstwo nie ma tytułu prawego do korzystania z tych części działki, na których stoi słup oraz stacja. Tylko wtedy bowiem, gdy przedsiębiorstwu nie przysługuje żadne prawo do korzystania z nieruchomości roszczenie może zostać uwzględnione (bezprawność naruszeń).
SN odróżnia prawo do korzystania z urządzeń od prawa do wejścia w sferę uprawnień właściciela nieruchomości. Te pierwsze wynikają np. z {{pu przepis="art. 124 UGospNier"}}.
Należy więc odrębnie poszukiwać upoważnienia do korzystania z nieruchomości poprzez posadowienie tam urządzeń. W tym wypadku może nim być umowa dzierżawy. Jeżeli taka umowa została zawarta, to – zgodnie z {{pu przepis="art. 678 § 1 KC"}} w zw. z {{pu przepis="art. 694 KC"}} – nabywca nieruchomości wchodzi w umowie dzierżawy w miejsce zbywcy. Wiąże go więc ta sama umowa, co poprzedniego właściciela działki. Umowa może zostać jednak przez nowego właściciela wypowiedziana ({{pu przepis="art. 678 § 1 KC"}}), przy czym konieczne jest zachowanie terminów wypowiedzenia wynikających z {{pu przepis="art. 673 § 2 KC"}}. Dopiero po upływie terminu wypowiedzenia umowa przestaje obowiązywać i właściciel może domagać się usunięcia urządzeń z jego nieruchomości. Trzeba jednak pamiętać, iż przedwczesne rozwiązanie umowy może spowodować, przy wystąpieniu okoliczności opisanych w {{pu przepis="art. 679 KC"}}, odpowiedzialność odszkodowawczą wypowiadającego umowę właściciela.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22.4.2005 r. (sygn. akt II CK 594/04) stwierdził, że podstawą rozwiązania umowy wiążącej przedsiębiorstwo i właściciela nieruchomości może być także {{pu przepis="art. 357(1) zd. 1 KC"}}. W orzeczeniu tym zaznaczył, że powołany artykuł może być podstawą takich żądania rozwiązania umowy, albowiem zmiana ustroju jest nadzwyczajną zmianą stosunków uzasadniającą takie żądanie (zob. “Rzeczpospolita” Nr 99 z 28 kwietnia 2005 r.). Trzeba jednak pamiętać o tym, że przepis ten wchodzi w grę tylko wówczas, gdy nie jest możliwe rozwiązanie umowy w innym trybie (np. przez wypowiedzenie).
((2)) Brak okoliczności wykluczającej zaskarżalność roszczenia
Do tych zdarzeń, oprócz przedawnienia czy też prawa zatrzymania, dla których brak jest tutaj możliwości zastosowania, należy też zarzut nadużycia prawa ({{pu przepis="art. 5 KC"}}). Czynienie ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego nie jest w polskim prawie cywilnym uważane za wykonywanie praw ({{pu przepis="art. 5 zd. 1 KC"}}). Sporne jest jednakże stosowanie {{pu przepis="art. 5 KC"}} wobec roszczeń o ochronę własności. Jeżeli więc działanie zmierzające do usunięcia urządzeń podyktowane byłoby tylko i wyłącznie chęcią wymuszenia na przedsiębiorstwie wyższego czynszu za zajęte części działki albo zwykłą złośliwością, takie roszczenie nie zostanie przez sąd w postępowaniu uwzględnione, choć formalnie spełnione są wszelkie wymogi do jego dochodzenia.
((2)) Wynik
A nie może domagać się usunięcia instalacji z gruntu, gdyż wiąże go umowa zawarta przez poprzedniego właściciela.
----
CategoryKazusyRoszczenieNegatoryjne
==rozróżnienie pomiędzy roszczeniem windykacyjnym a negatoryjnym==
((1)) Stan faktyczny
W 2003 r. A nabył od W działkę budowlaną, na której stoi słup energetyczny i stacja transformatorowa. A chciałby, aby w przyszłości na całej działce powstał kompleks rekreacyjno-wypoczynkowy z basenem i innymi wygodami. W zabudowie działki przeszkadzają mu jednak instalacje Zakładu Energetycznego (Z). A żąda więc od Z, aby ten usunął urządzenia z gruntu. Z twierdzi zgodnie z prawdą, że miał podpisaną z W umowę dzierżawy, która nadal obowiązuje.
//Czy A może domagać się od Z usunięcia instalacji z działki? //
((1)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}}
Roszczeniem jest uprawnienie wierzyciela do żądania określonego zachowania się przez dłużnika.
Należy się więc zastanowić, na ile więc właścicielowi nieruchomości przysługuje prawo do żądania usunięcia przez przedsiębiorstwo energetyczne swoich instalacji. Podstawą roszczenia o ochronę własności stanowi w Polsce {{pu przepis="art. 222 KC"}}, który rozróżnia dwie sytuacje: gdy własność naruszono poprzez pozbawienie właściciela bezpośredniego władztwa nad rzeczą (czyli np. zabranie rzeczy) oraz pozostałe sposoby naruszania własności.
Ponieważ w sytuacji określonej w pytaniu właściciel nieruchomości nie może, na skutek umiejscowienia słupa i stacji trafo, korzystać z części swej działki, prawidłową podstawą będzie {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}}. Roszczenie z tego tytułu powstaje, gdy właściciel jest pozbawiony władztwa nad swoją rzeczą (albo jej częścią) przez podmiot, który nie posiada tytułu prawnego do korzystania z cudzej rzeczy.
((2)) Własność A
Własność nieruchomości zazwyczaj nie budzi zastrzeżeń. Dla uściślenia przypominamy, iż zgodnie z {{pu przepis="art. 3 § 1 UKsWieczHip"}} domniemywa się, że osoba wpisana do księgi wieczystej jako właściciel nieruchomości jest jej właścicielem. Jeżeli na działce nie wyodrębniono osobnych nieruchomości dla posadowienia instalacji energetycznych, to własność obejmuje cały teren, a więc – co najważniejsze – także ten, który zajmują urządzenia.
((2)) Pozbawienie władztwa
Naruszenie własności wg {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} musi polegać na pozbawieniu władztwa nad rzeczą. Skoro właściciel działki nie ma dostępu do tych części działki, które zajmuje słup energetyczny oraz stacja transformatorowa, jest pozbawiony posiadania tych części działki. Wg SN (wyrok SN z 14.12.2004 r., II CK 255/04, niepubl. oraz ostatnio [[UchwalaSNIIICZP3613 uchwała SN z 24.7.2013, III CZP 36/13]]) jest to faktyczne władztwo w podobnych granicach, które wykonuje uprawniony z tytułu służebności ({{pu przepis="art. 352 KC"}}). Jest to więc naruszenie własności w inny sposób niż przez pozbawienie fatycznego władztwa nad rzeczą. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi nie powództwo windykacyjne lecz negatoryjne.
((2)) Wynik pośredni
Wobec powyższego roszczenie z {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} odpada.
((1)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}
W rachubę wchodzi jednak jeszcze roszczenie negatoryjne z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}. Przesłanki tego roszczenia zostały opisane bliżej w SchematRoszczenieNegatoryjne222KC.
((2)) Własność
A jest właścicielem gruntu, który nabył od W.
((2)) Naruszenie własności w inny sposób niż przez pozbawienie władztwa
W {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}} chodzi o takie oddziaływania, które uniemożliwiają lub utrudniają właścicielowi wykonywanie służących mu uprawnień w sposób odpowiadający treści prawa własności (Dybowski w: SystemPrawaCywilnegoTomII, 1977 r. str. 529 - 530). Posadowienie urządzeń na gruncie stanowi - wg orzecznictwa SN (zob. wyrok SN z 14.12.2004 r., II CK 255/04, LEX 277869) - naruszenie własności w taki właśnie sposób.
Może się pojawić pytanie, czy przedsiębiorstwo energetyczne jest faktycznie właścicielem słupa i stacji trafo (na temat jej statusu prawnego zob. właśnie wyrok SN z 14.12.2004 r., II CK 255/04, LEX 277869 i inne tam powołane), albowiem w polskim prawie rzeczowym obowiązuje zasada //superficies solo cedit//, zgodnie z którą wszystkie urządzenia trwale związane z gruntem nie stanowią odrębnego od nieruchomości przedmiotu własności ({{pu przepis="art. 48 KC"}}). Tym samym właściciel działki byłby także właścicielem słupa i stacji, co oznaczałoby jednocześnie brak naruszenia własności (nie można przecież samemu naruszyć swojej własności).
Wyjątek przewidziany jest jednakże dla urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego. Zgodnie z {{pu przepis="art. 49 § 1 KC"}} te urządzenia nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa. Budynek stacji transformatorowej jest urządzeniem w rozumieniu {{pu przepis="art. 49 KC"}}, jeżeli tworzy, wraz z znajdującą się w nim instalacją przekazu energii elektrycznej, nierozerwalną całość techniczno-konstrukcyjną (por. wyrok SN z dnia 6.5.2004 r. II CK 258/03, niepubl.).
Samo przyłączenie do sieci nie powoduje wprawdzie przejścia własności (zob. {{pu przepis="art. 49 § 2 KC"}}), chyba że połączenie następuje w ten sposób, że urządzenie staje się częścią składową przedsiębiorstwa (zob. RykowskiPPH2009, str. 49). Jednakże przyłączenie powoduje, że urządzenia te tracą status części składowych gruntu i stają się rzeczami ruchomymi należącymi do podmiotów, które je nabyły i wybudowały. Stąd też właścicielem urządzeń jest zakład energetyczny.
((2)) Bezprawność naruszeń
Problematyczne jest natomiast, czy przedsiębiorstwo nie ma tytułu prawego do korzystania z tych części działki, na których stoi słup oraz stacja. Tylko wtedy bowiem, gdy przedsiębiorstwu nie przysługuje żadne prawo do korzystania z nieruchomości roszczenie może zostać uwzględnione (bezprawność naruszeń).
SN odróżnia prawo do korzystania z urządzeń od prawa do wejścia w sferę uprawnień właściciela nieruchomości. Te pierwsze wynikają np. z {{pu przepis="art. 124 UGospNier"}}.
Należy więc odrębnie poszukiwać upoważnienia do korzystania z nieruchomości poprzez posadowienie tam urządzeń. W tym wypadku może nim być umowa dzierżawy. Jeżeli taka umowa została zawarta, to – zgodnie z {{pu przepis="art. 678 § 1 KC"}} w zw. z {{pu przepis="art. 694 KC"}} – nabywca nieruchomości wchodzi w umowie dzierżawy w miejsce zbywcy. Wiąże go więc ta sama umowa, co poprzedniego właściciela działki. Umowa może zostać jednak przez nowego właściciela wypowiedziana ({{pu przepis="art. 678 § 1 KC"}}), przy czym konieczne jest zachowanie terminów wypowiedzenia wynikających z {{pu przepis="art. 673 § 2 KC"}}. Dopiero po upływie terminu wypowiedzenia umowa przestaje obowiązywać i właściciel może domagać się usunięcia urządzeń z jego nieruchomości. Trzeba jednak pamiętać, iż przedwczesne rozwiązanie umowy może spowodować, przy wystąpieniu okoliczności opisanych w {{pu przepis="art. 679 KC"}}, odpowiedzialność odszkodowawczą wypowiadającego umowę właściciela.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22.4.2005 r. (sygn. akt II CK 594/04) stwierdził, że podstawą rozwiązania umowy wiążącej przedsiębiorstwo i właściciela nieruchomości może być także {{pu przepis="art. 357(1) zd. 1 KC"}}. W orzeczeniu tym zaznaczył, że powołany artykuł może być podstawą takich żądania rozwiązania umowy, albowiem zmiana ustroju jest nadzwyczajną zmianą stosunków uzasadniającą takie żądanie (zob. “Rzeczpospolita” Nr 99 z 28 kwietnia 2005 r.). Trzeba jednak pamiętać o tym, że przepis ten wchodzi w grę tylko wówczas, gdy nie jest możliwe rozwiązanie umowy w innym trybie (np. przez wypowiedzenie).
((2)) Brak okoliczności wykluczającej zaskarżalność roszczenia
Do tych zdarzeń, oprócz przedawnienia czy też prawa zatrzymania, dla których brak jest tutaj możliwości zastosowania, należy też zarzut nadużycia prawa ({{pu przepis="art. 5 KC"}}). Czynienie ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego nie jest w polskim prawie cywilnym uważane za wykonywanie praw ({{pu przepis="art. 5 zd. 1 KC"}}). Sporne jest jednakże stosowanie {{pu przepis="art. 5 KC"}} wobec roszczeń o ochronę własności. Jeżeli więc działanie zmierzające do usunięcia urządzeń podyktowane byłoby tylko i wyłącznie chęcią wymuszenia na przedsiębiorstwie wyższego czynszu za zajęte części działki albo zwykłą złośliwością, takie roszczenie nie zostanie przez sąd w postępowaniu uwzględnione, choć formalnie spełnione są wszelkie wymogi do jego dochodzenia.
((2)) Wynik
A nie może domagać się usunięcia instalacji z gruntu, gdyż wiąże go umowa zawarta przez poprzedniego właściciela.
----
CategoryKazusyRoszczenieNegatoryjne
