Wiki source for KazusDarowiznaNr1
====Kazus nr 1 z umowy darowizny====
==sposoby wykonania zobowiązań, upoważnienie przemienne==
((1)) Stan faktyczny
Dnia 1.9.2005 r. A na mocy ustnej umowy zobowiązał się wobec siostrzeńca (B) do darowizny samochodu osobowego o wartości 20.000 zł. Przejście własności miało nastąpić z chwilą przepisania samochodu na nowego właściciela, co trwało aż do początku roku 2006. Dopiero więc 25.1.2006 r. B otrzymał auto do dyspozycji. Niebawem jednak sprzedał samochód, a uzyskane pieniądze (20.000 zł) ulokował w akcjach, które przyniosły mu 1000%-owy zysk.
W lutym 2006 r. A uległ wypadkowi, za który nikt nie ponosi odpowiedzialności, i całkowicie utracił zdolność do zarobkowania. Cały jego majątek został zużyty na przywrócenie zdrowia, na skutek czego A szybko zbiedniał tak, iż nie wystarczało mu na podstawowe potrzeby a z braku ubezpieczenia nie mógł otrzymać renty z FUS.
W czerwcu 2006 r. zażądał więc od B stosownej renty, wiedząc iż ten osiągnął na giełdzie spory sukces finansowy. B odmówił i po sprzedaży części posiadanych akcji zamiast renty wypłacił A jednorazowo 20.000 zł.
A nie chce tych pieniędzy i uważa, że po takiej wartościowej darowiźnie, B jest mu winien dozgonną wdzięczność i tym samym rentę.
//Czy A nadal może domagać się renty?//
((1)) Odpowiedź
A mógłby mieć przeciw B roszczenie o rentę na mocy {{pu przepis="art. 897 zd. 1 KC"}}, gdyby po wykonaniu darowizny popadł w niedostatek, a B byłby nadal wzbogacony.
((2)) Powstanie roszczenia
Roszczenie o dostarczenie środków utrzymania zależy od tego, czy:
- strony zawarły skuteczną umowę darowizny,
- umowa ta została wykonana,
- po wykonaniu umowy darowizny darczyńca popadł w niedostatek oraz
- obdarowany jest jeszcze wzbogacony.
((3)) skuteczna umowa darowizny
Wątpliwości w tym zakresie powstają z uwagi na formę aktu notarialnego, która została przewidziana w {{pu przepis="art. 890 § 1 zd. 1 KC"}} pod rygorem nieważności ({{pu przepis="art. 73 § 2 zd. 1 KC"}}).
Jednakże przepis {{pu przepis="art. 890 § 1 zd. 2 KC"}} pozwala na [[Konwalidacja konwalidację]] nieważnej umowy darowizny poprzez jej wykonanie.
Należy więc ustalić, czy umowa została wykonana.
Istotą darowizny jest dokonanie bezpłatnego przysporzenia na rzecz obdarowanego kosztem majątku darczyńcy (por. {{pu przepis="art. 888 KC"}}). Wykonanie darowizny oznacza więc przeniesienie własności. Zasadą jest, iż umowa darowizny rzeczy oznaczonej co do tożsamości, jako umowa zobowiązująca do przeniesienia własności, przenosi własność z chwilą jej zawarcia ({{pu przepis="art. 155 § 1 KC"}}; więcej o nabywaniu własności rzeczy ruchomych w [[NabycieWlasnosciRzeczyRuchomej osobnym dokumencie]]. W tym jednak wypadku dokonanie umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, nie mogło prowadzić do nabycia własności pojazdu przez B, gdyż strony wyłączyły skutek rozporządzający umowy darowizny ({{pu przepis="art. 155 § 1 KC"}}) na końcu, zastrzegając, iż własność przejdzie dopiero z chwilą przepisania pojazdu na B.
Przepisanie pojazdu nastąpiło jednak ostatecznie dnia 25.1.2006 r. Tego dnia własność została przeniesiona na B.
A i B zawarli więc skuteczną umowę darowizny.
((3)) wykonanie darowizny
Jak stwierdzono powyżej (zob. punkt powyżej), umowa została wykonana z chwilą zawarcia umowy rozporządzającej.
((3)) popadnięcie w niedostatek
Po wykonaniu darowizny darczyńca musiałby popaść w niedostatek. Niedostatek darczyńcy należy oceniać stosownie do zasad wypracowanych na gruncie prawa rodzinnego, wobec czego odpowiednie znaczenia mają w tym miejscu {{pu przepis="art. 60 KRO"}} oraz {{pu przepis="art. 133 § 2 KRO"}}. Niedostatek oznacza sytuację w której osoba nie może własnymi siłami zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb, w szczególności nie ma niezbędnych ku temu środków i nie może ich uzyskać przy wykorzystaniu swoich możliwości zarobkowych (J. Pietrzykowski w: PietrzykowskiKROKomentarz, 2012, art. 133 nb. 19).
Stan faktyczny wyraźnie wspomina, iż B popadł w bardzo trudną sytuację i nie mógł zapewnić sobie utrzymania. Stąd też B znajduje się w niedostatku.
((3)) obdarowany jest nadal wzbogacony
Obdarowany nie ma obowiązku pomniejszania swego majątku sprzed darowizny na potrzeby darczyńcy. Odpowiedzialność obdarowanego istnieje wobec tego tak długo, jak jeszcze w majątku obdarowanego istnieje przedmiot darowizny lub jego wartość. Z chwilą utraty wzbogacenia obdarowany jest zwolniony z obowiązku świadczenia renty.
((3)) wynik
Roszczenie o rentę wobec tego powstało.
((2)) Brak utraty roszczenia
Powstaje pytanie, czy A nie utracił roszczenia na skutek tego, iż B zwrócił mu samochód. B mógłby się bowiem uwolnić od obowiązku świadczenia renty, gdyby zwrot przedmiotu darowizny prowadził do wygaśnięcia roszczenia. Wygaśnięcie roszczenia następuje na skutek spełnienia świadczenia albo na skutek innych zdarzeń, z którymi ustawa wiąże takowy skutek. Mogą być wśród nich okoliczności prowadzące do zaspokojenia wierzyciela albo takie, które powodują wygaśnięcie roszczenia bez zaspokojenia wierzyciela (zob. więcej na SchematWygasniecieRoszczenia).
Wg RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO (nb. 827) istnieją następujące przyczyny wygaśnięcia zobowiązania prowadzące jednocześnie do zaspokojenia wierzyciela:
1) spełnienie świadczenia:
- [[SpelnienieSwiadczenia normalna sytuacja]] oraz
- [[WykonanieZastepcze wykonanie zastępcze]];
1) surogaty spełnienia:
- [[DatioInSolutum świadczenie w miejsce wypełnienia]] (datio in solutum) - {{pu przepis="art. 453 KC"}},
- [[ZobowiazaniePrzemienne zobowiązanie przemienne]] (alternativa obligatio) - {{pu przepis="art. 365 KC"}},
- [[UpowaznieniePrzemienne upoważnienie przemienne]] (facultas alternativa),
1) inne sposoby zaspokojenia wierzyciela
- [[Odnowienie odnowienie]] (nowacja) - {{pu przepis="art. 506 KC"}},
- [[Potracenie potrącenie]] - {{pu przepis="art. 498 KC"}} i nast. oraz
- złożenie do depozytu sądowego ({{pu przepis="art. 470 KC"}}).
((3)) spełnienie świadczenia
Wykonanie [[Swiadczenie świadczenia]] (=[[SpelnienieSwiadczenia spełnienie zobowiązania]]) to zachowanie się przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i w sposób czyniący zadość interesom wierzyciela. O tym, czy mamy do czynienia ze spełnieniem świadczenia decyduje więc treść zobowiązania. Mogą tu jednak zaistnieć dwie sytuacje: normalna, gdy treść świadczenia jest od początku jednoznacznie określona oraz sytuacja nazywana zobowiązaniem przemiennym.
Jeżeli treść zobowiązania jest od początku ustalona (np. zapłata 1000 zł tytułem ceny za sprzedany towar), to oczywiste jest, jak ma się zachować dłużnik, aby doszło do wykonania świadczenia i w konsekwencji do wygaśnięcia zobowiązania. W niniejszym kazusie spełnienie świadczenia polegałoby na dostarczeniu środków utrzymania, czego B jednak nie zrobił. O spełnieniu świadczenia nie może być więc mowy.
((3)) świadczenie w miejsce wykonania (por. niem. Leistung an Erfüllungs Statt)
Wg {{pu przepis="art. 453 KC"}} jeżeli dłużnik za zgodą wierzyciela (=umowa co do zmiany przedmiotu świadczenia) spełni faktycznie nowe świadczenie, to dotychczasowe zobowiązanie wygasa (przesłanki zob. w [[http://80.237.160.189/taris/?root=3698 Taris]]). W tym wypadku wprawdzie zostało spełnione nowe świadczenie, lecz brak było zgody wierzyciela (A) na spełnienie nowego świadczenia, skoro domaga się on wypłacenia renty a nie zwrotu samochodu.
((3)) zobowiązanie przemienne (por. niem //Wahlschuld//)
[[ZobowiazaniePrzemienne Zobowiązaniem przemiennym]] jest takie zobowiązanie, w którym treść świadczenia nie jest ściśle określona w chwili powstawania zobowiązania (RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, wyd. 6, nb. 110). Ten typ zobowiązania reguluje {{pu przepis="art. 365 § 1 KC"}}. Wykonanie świadczenia następuje więc dopiero po skonkretyzowaniu treści zobowiązania na skutek tzw. koncentracji. W tym kazusie treść jest jednoznacznie określona.
((3)) upoważnienie przemienne (por. niem. Ersetzungsbefugnis)
W przypadku [[UpowaznieniePrzemienne upoważnienia przemiennego]] (łac. //facultas alternativa//) od początku określone jest jedno świadczenie, lecz ustawa zezwala wyjątkowo na spełnienie innego świadczenia, którego wykonanie skutkuje wygaśnięciem zobowiązania. Do regulacji przewidujących taką możliwość zwolnienia się przez dłużnika ze świadczenia należą m.in.: {{pu przepis="art. 358 § 1 KC"}}, {{pu przepis="art. 391 zd. 2 KC"}}, {{pu przepis="art. 897 zd. 2 KC"}}, {{pu przepis="art. 974 KC"}}, {{pu przepis="art. 1000 § 3 KC"}}.
W tym wypadku zastosowanie znajdzie {{pu przepis="art. 897 zd. 2 KC"}}. Zgodnie z nim do wygaśnięcia zobowiązania obdarowanego wystarczające jest zwrócenie darczyńcy wartości wzbogacenia. Powstaje pytanie, czy zwrot wartości wzbogacenia polega na zwrocie wyłącznie bezpośrednio uzyskanej korzyści (w tym wypadku wartości auta czyli 20.000 zł) czy wszystkiego, co udało się przy pomocy tego wzbogacenia uzyskać.
Wartość wzbogacenia oblicza się wg stanu na czas powstania obowiązku jego zwrotu. Stosuje się przy tym {{pu przepis="art. 406 KC"}} i {{pu przepis="art. 409 KC"}} (Dmowski w: BieniekKomentarzKC,wyd. 6, art. 897 uw. 5). Zwrotowi podlega więc tylko wartość “bezpośrednio uzyskana”, a nie wszystko, co udało się dzięki tej wartości obdarowanemu uzyskać. Nie są bowiem objęte obowiązkiem zwrotu dalsze korzyści uzyskane przez wzbogaconego za tę kwotę (OhanowiczNiesluszneWzbogacenie, str. 319). Zwracając więc wartość samochodu B zwolnił się od obowiązku wypłaty środków utrzymania.
((3)) wynik tymczasowy
Roszczenie A wobec B wygasło więc na skutek spełnienia innego świadczenia przez B (upoważnienie przemienne).
((2)) Wynik ostateczny
A nie może domagać się zapłaty renty od B na podstawie {{pu przepis="art. 897 zd. 1 KC"}}, gdyż roszczenie wygasło.
----
CategoryKazusyDarowizna
==sposoby wykonania zobowiązań, upoważnienie przemienne==
((1)) Stan faktyczny
Dnia 1.9.2005 r. A na mocy ustnej umowy zobowiązał się wobec siostrzeńca (B) do darowizny samochodu osobowego o wartości 20.000 zł. Przejście własności miało nastąpić z chwilą przepisania samochodu na nowego właściciela, co trwało aż do początku roku 2006. Dopiero więc 25.1.2006 r. B otrzymał auto do dyspozycji. Niebawem jednak sprzedał samochód, a uzyskane pieniądze (20.000 zł) ulokował w akcjach, które przyniosły mu 1000%-owy zysk.
W lutym 2006 r. A uległ wypadkowi, za który nikt nie ponosi odpowiedzialności, i całkowicie utracił zdolność do zarobkowania. Cały jego majątek został zużyty na przywrócenie zdrowia, na skutek czego A szybko zbiedniał tak, iż nie wystarczało mu na podstawowe potrzeby a z braku ubezpieczenia nie mógł otrzymać renty z FUS.
W czerwcu 2006 r. zażądał więc od B stosownej renty, wiedząc iż ten osiągnął na giełdzie spory sukces finansowy. B odmówił i po sprzedaży części posiadanych akcji zamiast renty wypłacił A jednorazowo 20.000 zł.
A nie chce tych pieniędzy i uważa, że po takiej wartościowej darowiźnie, B jest mu winien dozgonną wdzięczność i tym samym rentę.
//Czy A nadal może domagać się renty?//
((1)) Odpowiedź
A mógłby mieć przeciw B roszczenie o rentę na mocy {{pu przepis="art. 897 zd. 1 KC"}}, gdyby po wykonaniu darowizny popadł w niedostatek, a B byłby nadal wzbogacony.
((2)) Powstanie roszczenia
Roszczenie o dostarczenie środków utrzymania zależy od tego, czy:
- strony zawarły skuteczną umowę darowizny,
- umowa ta została wykonana,
- po wykonaniu umowy darowizny darczyńca popadł w niedostatek oraz
- obdarowany jest jeszcze wzbogacony.
((3)) skuteczna umowa darowizny
Wątpliwości w tym zakresie powstają z uwagi na formę aktu notarialnego, która została przewidziana w {{pu przepis="art. 890 § 1 zd. 1 KC"}} pod rygorem nieważności ({{pu przepis="art. 73 § 2 zd. 1 KC"}}).
Jednakże przepis {{pu przepis="art. 890 § 1 zd. 2 KC"}} pozwala na [[Konwalidacja konwalidację]] nieważnej umowy darowizny poprzez jej wykonanie.
Należy więc ustalić, czy umowa została wykonana.
Istotą darowizny jest dokonanie bezpłatnego przysporzenia na rzecz obdarowanego kosztem majątku darczyńcy (por. {{pu przepis="art. 888 KC"}}). Wykonanie darowizny oznacza więc przeniesienie własności. Zasadą jest, iż umowa darowizny rzeczy oznaczonej co do tożsamości, jako umowa zobowiązująca do przeniesienia własności, przenosi własność z chwilą jej zawarcia ({{pu przepis="art. 155 § 1 KC"}}; więcej o nabywaniu własności rzeczy ruchomych w [[NabycieWlasnosciRzeczyRuchomej osobnym dokumencie]]. W tym jednak wypadku dokonanie umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, nie mogło prowadzić do nabycia własności pojazdu przez B, gdyż strony wyłączyły skutek rozporządzający umowy darowizny ({{pu przepis="art. 155 § 1 KC"}}) na końcu, zastrzegając, iż własność przejdzie dopiero z chwilą przepisania pojazdu na B.
Przepisanie pojazdu nastąpiło jednak ostatecznie dnia 25.1.2006 r. Tego dnia własność została przeniesiona na B.
A i B zawarli więc skuteczną umowę darowizny.
((3)) wykonanie darowizny
Jak stwierdzono powyżej (zob. punkt powyżej), umowa została wykonana z chwilą zawarcia umowy rozporządzającej.
((3)) popadnięcie w niedostatek
Po wykonaniu darowizny darczyńca musiałby popaść w niedostatek. Niedostatek darczyńcy należy oceniać stosownie do zasad wypracowanych na gruncie prawa rodzinnego, wobec czego odpowiednie znaczenia mają w tym miejscu {{pu przepis="art. 60 KRO"}} oraz {{pu przepis="art. 133 § 2 KRO"}}. Niedostatek oznacza sytuację w której osoba nie może własnymi siłami zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb, w szczególności nie ma niezbędnych ku temu środków i nie może ich uzyskać przy wykorzystaniu swoich możliwości zarobkowych (J. Pietrzykowski w: PietrzykowskiKROKomentarz, 2012, art. 133 nb. 19).
Stan faktyczny wyraźnie wspomina, iż B popadł w bardzo trudną sytuację i nie mógł zapewnić sobie utrzymania. Stąd też B znajduje się w niedostatku.
((3)) obdarowany jest nadal wzbogacony
Obdarowany nie ma obowiązku pomniejszania swego majątku sprzed darowizny na potrzeby darczyńcy. Odpowiedzialność obdarowanego istnieje wobec tego tak długo, jak jeszcze w majątku obdarowanego istnieje przedmiot darowizny lub jego wartość. Z chwilą utraty wzbogacenia obdarowany jest zwolniony z obowiązku świadczenia renty.
((3)) wynik
Roszczenie o rentę wobec tego powstało.
((2)) Brak utraty roszczenia
Powstaje pytanie, czy A nie utracił roszczenia na skutek tego, iż B zwrócił mu samochód. B mógłby się bowiem uwolnić od obowiązku świadczenia renty, gdyby zwrot przedmiotu darowizny prowadził do wygaśnięcia roszczenia. Wygaśnięcie roszczenia następuje na skutek spełnienia świadczenia albo na skutek innych zdarzeń, z którymi ustawa wiąże takowy skutek. Mogą być wśród nich okoliczności prowadzące do zaspokojenia wierzyciela albo takie, które powodują wygaśnięcie roszczenia bez zaspokojenia wierzyciela (zob. więcej na SchematWygasniecieRoszczenia).
Wg RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO (nb. 827) istnieją następujące przyczyny wygaśnięcia zobowiązania prowadzące jednocześnie do zaspokojenia wierzyciela:
1) spełnienie świadczenia:
- [[SpelnienieSwiadczenia normalna sytuacja]] oraz
- [[WykonanieZastepcze wykonanie zastępcze]];
1) surogaty spełnienia:
- [[DatioInSolutum świadczenie w miejsce wypełnienia]] (datio in solutum) - {{pu przepis="art. 453 KC"}},
- [[ZobowiazaniePrzemienne zobowiązanie przemienne]] (alternativa obligatio) - {{pu przepis="art. 365 KC"}},
- [[UpowaznieniePrzemienne upoważnienie przemienne]] (facultas alternativa),
1) inne sposoby zaspokojenia wierzyciela
- [[Odnowienie odnowienie]] (nowacja) - {{pu przepis="art. 506 KC"}},
- [[Potracenie potrącenie]] - {{pu przepis="art. 498 KC"}} i nast. oraz
- złożenie do depozytu sądowego ({{pu przepis="art. 470 KC"}}).
((3)) spełnienie świadczenia
Wykonanie [[Swiadczenie świadczenia]] (=[[SpelnienieSwiadczenia spełnienie zobowiązania]]) to zachowanie się przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i w sposób czyniący zadość interesom wierzyciela. O tym, czy mamy do czynienia ze spełnieniem świadczenia decyduje więc treść zobowiązania. Mogą tu jednak zaistnieć dwie sytuacje: normalna, gdy treść świadczenia jest od początku jednoznacznie określona oraz sytuacja nazywana zobowiązaniem przemiennym.
Jeżeli treść zobowiązania jest od początku ustalona (np. zapłata 1000 zł tytułem ceny za sprzedany towar), to oczywiste jest, jak ma się zachować dłużnik, aby doszło do wykonania świadczenia i w konsekwencji do wygaśnięcia zobowiązania. W niniejszym kazusie spełnienie świadczenia polegałoby na dostarczeniu środków utrzymania, czego B jednak nie zrobił. O spełnieniu świadczenia nie może być więc mowy.
((3)) świadczenie w miejsce wykonania (por. niem. Leistung an Erfüllungs Statt)
Wg {{pu przepis="art. 453 KC"}} jeżeli dłużnik za zgodą wierzyciela (=umowa co do zmiany przedmiotu świadczenia) spełni faktycznie nowe świadczenie, to dotychczasowe zobowiązanie wygasa (przesłanki zob. w [[http://80.237.160.189/taris/?root=3698 Taris]]). W tym wypadku wprawdzie zostało spełnione nowe świadczenie, lecz brak było zgody wierzyciela (A) na spełnienie nowego świadczenia, skoro domaga się on wypłacenia renty a nie zwrotu samochodu.
((3)) zobowiązanie przemienne (por. niem //Wahlschuld//)
[[ZobowiazaniePrzemienne Zobowiązaniem przemiennym]] jest takie zobowiązanie, w którym treść świadczenia nie jest ściśle określona w chwili powstawania zobowiązania (RadwanskiOlejniczakZobowiazaniaCzO, wyd. 6, nb. 110). Ten typ zobowiązania reguluje {{pu przepis="art. 365 § 1 KC"}}. Wykonanie świadczenia następuje więc dopiero po skonkretyzowaniu treści zobowiązania na skutek tzw. koncentracji. W tym kazusie treść jest jednoznacznie określona.
((3)) upoważnienie przemienne (por. niem. Ersetzungsbefugnis)
W przypadku [[UpowaznieniePrzemienne upoważnienia przemiennego]] (łac. //facultas alternativa//) od początku określone jest jedno świadczenie, lecz ustawa zezwala wyjątkowo na spełnienie innego świadczenia, którego wykonanie skutkuje wygaśnięciem zobowiązania. Do regulacji przewidujących taką możliwość zwolnienia się przez dłużnika ze świadczenia należą m.in.: {{pu przepis="art. 358 § 1 KC"}}, {{pu przepis="art. 391 zd. 2 KC"}}, {{pu przepis="art. 897 zd. 2 KC"}}, {{pu przepis="art. 974 KC"}}, {{pu przepis="art. 1000 § 3 KC"}}.
W tym wypadku zastosowanie znajdzie {{pu przepis="art. 897 zd. 2 KC"}}. Zgodnie z nim do wygaśnięcia zobowiązania obdarowanego wystarczające jest zwrócenie darczyńcy wartości wzbogacenia. Powstaje pytanie, czy zwrot wartości wzbogacenia polega na zwrocie wyłącznie bezpośrednio uzyskanej korzyści (w tym wypadku wartości auta czyli 20.000 zł) czy wszystkiego, co udało się przy pomocy tego wzbogacenia uzyskać.
Wartość wzbogacenia oblicza się wg stanu na czas powstania obowiązku jego zwrotu. Stosuje się przy tym {{pu przepis="art. 406 KC"}} i {{pu przepis="art. 409 KC"}} (Dmowski w: BieniekKomentarzKC,wyd. 6, art. 897 uw. 5). Zwrotowi podlega więc tylko wartość “bezpośrednio uzyskana”, a nie wszystko, co udało się dzięki tej wartości obdarowanemu uzyskać. Nie są bowiem objęte obowiązkiem zwrotu dalsze korzyści uzyskane przez wzbogaconego za tę kwotę (OhanowiczNiesluszneWzbogacenie, str. 319). Zwracając więc wartość samochodu B zwolnił się od obowiązku wypłaty środków utrzymania.
((3)) wynik tymczasowy
Roszczenie A wobec B wygasło więc na skutek spełnienia innego świadczenia przez B (upoważnienie przemienne).
((2)) Wynik ostateczny
A nie może domagać się zapłaty renty od B na podstawie {{pu przepis="art. 897 zd. 1 KC"}}, gdyż roszczenie wygasło.
----
CategoryKazusyDarowizna
