Wiki source for GlosaWyrokSNIVCSK43708
====Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 19.3.2009, IV CSK 437/08====
((1)) Uwagi wstępne
Orzeczenie - WyrokSNIVCSK43708 - dotyka kilku problemów, które wydają się nie mieć większego znaczenia dla praktyki. Tymczasem zagadnienia w nim poruszone rzadko są przedmiotem dyskusji na łamach prawniczych publikacji. Zagadnienia te krążą przede wszystkim wokół roszczenia windykacyjnego i legitymacji biernej posiadacza pośredniego. Pozostałe są mniej lub bardziej wypadkową tego podstawowego problemu w omawianym orzeczeniu.
((1)) Stan faktyczny
Sąd Najwyższy został skonfrontowany z sytuacją, w której kilku właścicieli nieruchomości zabudowanej budynkiem wielomieszkaniowym domagało się od gminy - zarządcy nieruchomości - wydania tejże w stanie bez obciążeń. W budynku zamieszkiwało jednak kilkoro lokatorów. Niektórzy z nich zajmowali mieszkania na mocy umów najmu zawartych z gminą (lub wstąpili we wcześniej zawarte stosunki najmu na mocy {{pu przepis="art. 691 KC"}}). Dwa lokale były natomiast zajęte nielegalnie. Ich mieszkańcy nie posiadali żadnego tytułu prawnego do zajmowania mieszkań. W ten sposób całość nieruchomości zajmowana była przez podmioty inne niż pozwana gmina.
Powodowie domagali się wydania nieruchomości wolnej od najemców oraz o zapewnienie lokatorom mieszkań zamiennych lub socjalnych, dalej o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie, zwrotu kwoty podatku od nieruchomości i pokrycie kosztów eksploatacji lokali w zakresie, w jakim opłaty pochodzące od lokatorów nie wystarczały na ich wyrównanie.
((1)) Orzeczenia sądów w sprawie
Sąd okręgowy przyznał rację powodom w zakresie dotyczącym wydania lokali zajmowanych przez lokatorów posiadających umowy najmu z gminą. W części dotyczącej pozostałych - nielegalnie - zajmowanych lokali powództwo zostało oddalone. Orzeczenie sądu okręgowego zostało podtrzymane przez sąd apelacyjny. Oba sądy zgodziły się, iż nie ma podstaw do przyjęcia, aby {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} wymagał "samodzielnego władania nieruchomością" przez pozwanego. Nawet bowiem w razie oddania rzeczy drugiemu w posiadanie pozwany nie traci statusu posiadacza ({{pu przepis="art. 337 KC"}}).
Powodowie nie mogą być natomiast - wbrew stanowisku pozwanej gminy - uznani za stronę stosunków najmu, gdyż są to stosunki o charakterze względnym. Wiążą więc co do zasady jedynie strony kontraktu.
Sąd Najwyższy nie podzielił ostatecznie argumentacji sądów niższych instancji i - znosząc orzeczenie sądu apelacyjnego - oddalił powództwo w całości.
((1)) Najważniejsze konkluzje Sądu Najwyższego
SN uznał w pierwszym rzędzie orzeczenie sądu okręgowego i utrzymującego je sądu apelacyjnego za niewykonalne oraz podzielił zarzut pozwanej, iż legitymacja bierna roszczenia z {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} wymaga faktycznego władania rzeczą.
((2)) Wykonalność wyroku o wydanie rzeczy
SN nie wyjaśnił bliżej, z jakich powodów zaskarżony wyrok sądu apelacyjnego nie jest wykonalny. Można się domyślać, iż wynika to z faktu, że gmina nie jest w stanie zrealizować żądania wydania rzeczy albowiem podmiotom, z którymi związana jest umową najmu, przysługuje skuteczne względem niej prawo do władania rzeczą, jak długo obowiązują stosunki najmu.
Jeżeli taka byłaby podstawa odmowy wykonalności orzeczenia, to nie wydaje się ona do końca trafna. Władanie rzeczą przez osobę trzecią nie wyklucza orzeczenia obowiązku zwrotu rzeczy. Z mocy {{pu przepis="art. 791 § 1 KPC"}} wyrok taki upoważnia do prowadzenia egzekucji przeciwko każdemu, kto tymi rzeczami włada. W tym wypadku realizacja orzeczenia windykacyjnego zależy od zgody osoby trzeciej, która znajduje się we władaniu rzeczy. Problem pojawia się, gdy osoba trzecia odmawia wydania rzeczy. Z jednej strony mamy przepis {{pu przepis="art. 1043 KPC"}}. W razie odmowy wydania rzeczy przez osobę trzecią komornik dokona zajęcia roszczenia dłużnika (posiadacza pośredniego) o jej wydanie. Dalsze czynności zmierzające do wydania ruchomości komornik może podjąć na wniosek wierzyciela (Flaga-Gieruszyńska w: ZielinskiKPCKomentarz, 5 wyd., art. 1043 nb. 2; zob. też Krakowiak w: JankowskiKomentarzKPC, 2011, art. 1043 nb. 4). Dalszy tok procedowania jest taki, jak w przypadku egzekucji z ruchomości ({{pu przepis="art. 905 § 2 KPC"}}). Jednakże {{pu przepis="art. 1043 KPC"}} dotyczy rzeczy "należących do dłużnika" a w tym wypadku rzecz należy wszakże do wierzyciela, a dłużnik jest jedynie jej posiadaczem pośrednim.
W tym momencie albo należy podjąć rozważania o analogicznym stosowaniu {{pu przepis="art. 1043 KPC"}} albo odrzucenie koncepcji o zajęciu roszczenia wydobywczego. W tym drugim wypadku rozwiązaniem byłoby orzeczenie w wyroku windykacyjnym zobowiązania posiadacza pośredniego do wydania roszczenia o zwrot rzeczy po zakończeniu stosunku prawnego uprawniającego osobę trzecią do władania rzeczą. Wydanie posiadania pośredniego jest możliwe według {{pu przepis="art. 350 KC"}}.
((3)) stosowanie {{pu przepis="art. 1043 KPC"}} analogicznie
Przesłanki stosowania analogii w prawie polskim. KoszowskiPrzegladPrawnoEkonomiczny2010 (analogia legis)
((3)) zobowiązanie posiadacza pośredniego do przelania roszczenia o zwrot rzeczy
Uchylenie orzeczenia sądu apelacyjnego z uwagi na niemożność jego wykonania nie jest trafne jeszcze z innych powodów. Sąd Najwyższy sugeruje bowiem, iż właściwe byłoby wytoczenie powództwa windykacyjnego przeciwko posiadaczowi bezpośredniemu (faktycznie władającemu rzeczą). Tymczasem takie orzeczenie również nie gwarantuje skuteczności. Wręcz przeciwnie, jego wykonalność zależna jest również od zachowania posiadacza bezpośredniego. Zwrócenie rzeczy posiadaczowi pośredniemu powoduje całkowitą niewykonalność wyroku windykacyjnego.
Z powyższych przyczyn najlepszym rozwiązaniem jest jednak wydanie wyroku przeciw posiadaczowi pośredniemu z alternatywnym zobowiązaniem do wydania pozycji posiadacza pośredniego albo do wydania rzeczy, gdyby rzecz jednak została zwrócona. Z tych powodów jednak słuszniejszym było wydanie wyroku przeciw posiadaczowi pośredniemu.
((2)) Faktyczne władanie rzeczą przez adresata roszczenia windykacyjnego
Powyższe byłoby jednak do zaakceptowania jedynie pod warunkiem, że powództwo windykacyjne może być skierowane przeciwko posiadaczowi pośredniemu. Sąd Najwyższy odrzucił generalnie taką koncepcję. W uzasadnieniu stwierdził, że roszczenie z {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} przysługuje wyłącznie przeciw osobie, która fizycznie włada rzeczą. Tymczasem z posiadaniem przez gminę - o ile w ogóle można mówić o posiadaniu przez nią - nie łączyło się władztwo nad rzeczą żadnego rodzaju. Przywołując wcześniejsze orzecznictwo, SN podsumował, że w sytuacjach takich jak opisana w stanie faktycznym, roszczenie windykacyjne przysługiwać może wyłącznie wobec posiadacza zależnego.
Z tym wnioskami trudno się zgodzić, nawet jeżeli przyjmiemy wyłącznie językową wykładnię przepisu {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}}. Faktyczne władanie rzeczą, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} nie powinno być utożsamiane z fizycznym władaniem rzeczą. Tymczasem w omawianym orzeczeniu i w kilku innych cytowanych SN stawia znak równości pomiędzy fizycznym władztwem i faktycznym władaniem.
W jednym z wcześniejszych orzeczeń SN zdefiniował słusznie faktyczne władanie rzeczą jako "możność władania rzeczą" (wyrok SN z dnia 9.7.2004, II CK 454/03, LEX 303341 ). Konsekwentnie więc dla przyjęcia tego faktycznego władania wystarczy realna możliwość korzystania z rzeczy.
Dalej za legitymacją bierną posiadacza pośredniego przemawiają przedstawione wcześniej argumenty natury procesowej. Ograniczenie zakresu podmiotowego roszczenia do posiadaczy bezpośrednich niesłusznie ogranicza właściciela w skutecznym dochodzeniu roszczenia windykacyjnego. Chodzi wszakże o ochronę najszerszego prawa rzeczowego - prawo własności. Przekazywanie sobie rzeczy pomiędzy posiadaczem pośrednim i bezpośrednim może zablokować właściciela na wiele lat w efektywnym dochodzeniu roszczenia windykacyjnego.
----
CategoryGlosy CategoryOchronaWlasnosci
((1)) Uwagi wstępne
Orzeczenie - WyrokSNIVCSK43708 - dotyka kilku problemów, które wydają się nie mieć większego znaczenia dla praktyki. Tymczasem zagadnienia w nim poruszone rzadko są przedmiotem dyskusji na łamach prawniczych publikacji. Zagadnienia te krążą przede wszystkim wokół roszczenia windykacyjnego i legitymacji biernej posiadacza pośredniego. Pozostałe są mniej lub bardziej wypadkową tego podstawowego problemu w omawianym orzeczeniu.
((1)) Stan faktyczny
Sąd Najwyższy został skonfrontowany z sytuacją, w której kilku właścicieli nieruchomości zabudowanej budynkiem wielomieszkaniowym domagało się od gminy - zarządcy nieruchomości - wydania tejże w stanie bez obciążeń. W budynku zamieszkiwało jednak kilkoro lokatorów. Niektórzy z nich zajmowali mieszkania na mocy umów najmu zawartych z gminą (lub wstąpili we wcześniej zawarte stosunki najmu na mocy {{pu przepis="art. 691 KC"}}). Dwa lokale były natomiast zajęte nielegalnie. Ich mieszkańcy nie posiadali żadnego tytułu prawnego do zajmowania mieszkań. W ten sposób całość nieruchomości zajmowana była przez podmioty inne niż pozwana gmina.
Powodowie domagali się wydania nieruchomości wolnej od najemców oraz o zapewnienie lokatorom mieszkań zamiennych lub socjalnych, dalej o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie, zwrotu kwoty podatku od nieruchomości i pokrycie kosztów eksploatacji lokali w zakresie, w jakim opłaty pochodzące od lokatorów nie wystarczały na ich wyrównanie.
((1)) Orzeczenia sądów w sprawie
Sąd okręgowy przyznał rację powodom w zakresie dotyczącym wydania lokali zajmowanych przez lokatorów posiadających umowy najmu z gminą. W części dotyczącej pozostałych - nielegalnie - zajmowanych lokali powództwo zostało oddalone. Orzeczenie sądu okręgowego zostało podtrzymane przez sąd apelacyjny. Oba sądy zgodziły się, iż nie ma podstaw do przyjęcia, aby {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} wymagał "samodzielnego władania nieruchomością" przez pozwanego. Nawet bowiem w razie oddania rzeczy drugiemu w posiadanie pozwany nie traci statusu posiadacza ({{pu przepis="art. 337 KC"}}).
Powodowie nie mogą być natomiast - wbrew stanowisku pozwanej gminy - uznani za stronę stosunków najmu, gdyż są to stosunki o charakterze względnym. Wiążą więc co do zasady jedynie strony kontraktu.
Sąd Najwyższy nie podzielił ostatecznie argumentacji sądów niższych instancji i - znosząc orzeczenie sądu apelacyjnego - oddalił powództwo w całości.
((1)) Najważniejsze konkluzje Sądu Najwyższego
SN uznał w pierwszym rzędzie orzeczenie sądu okręgowego i utrzymującego je sądu apelacyjnego za niewykonalne oraz podzielił zarzut pozwanej, iż legitymacja bierna roszczenia z {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} wymaga faktycznego władania rzeczą.
((2)) Wykonalność wyroku o wydanie rzeczy
SN nie wyjaśnił bliżej, z jakich powodów zaskarżony wyrok sądu apelacyjnego nie jest wykonalny. Można się domyślać, iż wynika to z faktu, że gmina nie jest w stanie zrealizować żądania wydania rzeczy albowiem podmiotom, z którymi związana jest umową najmu, przysługuje skuteczne względem niej prawo do władania rzeczą, jak długo obowiązują stosunki najmu.
Jeżeli taka byłaby podstawa odmowy wykonalności orzeczenia, to nie wydaje się ona do końca trafna. Władanie rzeczą przez osobę trzecią nie wyklucza orzeczenia obowiązku zwrotu rzeczy. Z mocy {{pu przepis="art. 791 § 1 KPC"}} wyrok taki upoważnia do prowadzenia egzekucji przeciwko każdemu, kto tymi rzeczami włada. W tym wypadku realizacja orzeczenia windykacyjnego zależy od zgody osoby trzeciej, która znajduje się we władaniu rzeczy. Problem pojawia się, gdy osoba trzecia odmawia wydania rzeczy. Z jednej strony mamy przepis {{pu przepis="art. 1043 KPC"}}. W razie odmowy wydania rzeczy przez osobę trzecią komornik dokona zajęcia roszczenia dłużnika (posiadacza pośredniego) o jej wydanie. Dalsze czynności zmierzające do wydania ruchomości komornik może podjąć na wniosek wierzyciela (Flaga-Gieruszyńska w: ZielinskiKPCKomentarz, 5 wyd., art. 1043 nb. 2; zob. też Krakowiak w: JankowskiKomentarzKPC, 2011, art. 1043 nb. 4). Dalszy tok procedowania jest taki, jak w przypadku egzekucji z ruchomości ({{pu przepis="art. 905 § 2 KPC"}}). Jednakże {{pu przepis="art. 1043 KPC"}} dotyczy rzeczy "należących do dłużnika" a w tym wypadku rzecz należy wszakże do wierzyciela, a dłużnik jest jedynie jej posiadaczem pośrednim.
W tym momencie albo należy podjąć rozważania o analogicznym stosowaniu {{pu przepis="art. 1043 KPC"}} albo odrzucenie koncepcji o zajęciu roszczenia wydobywczego. W tym drugim wypadku rozwiązaniem byłoby orzeczenie w wyroku windykacyjnym zobowiązania posiadacza pośredniego do wydania roszczenia o zwrot rzeczy po zakończeniu stosunku prawnego uprawniającego osobę trzecią do władania rzeczą. Wydanie posiadania pośredniego jest możliwe według {{pu przepis="art. 350 KC"}}.
((3)) stosowanie {{pu przepis="art. 1043 KPC"}} analogicznie
Przesłanki stosowania analogii w prawie polskim. KoszowskiPrzegladPrawnoEkonomiczny2010 (analogia legis)
((3)) zobowiązanie posiadacza pośredniego do przelania roszczenia o zwrot rzeczy
Uchylenie orzeczenia sądu apelacyjnego z uwagi na niemożność jego wykonania nie jest trafne jeszcze z innych powodów. Sąd Najwyższy sugeruje bowiem, iż właściwe byłoby wytoczenie powództwa windykacyjnego przeciwko posiadaczowi bezpośredniemu (faktycznie władającemu rzeczą). Tymczasem takie orzeczenie również nie gwarantuje skuteczności. Wręcz przeciwnie, jego wykonalność zależna jest również od zachowania posiadacza bezpośredniego. Zwrócenie rzeczy posiadaczowi pośredniemu powoduje całkowitą niewykonalność wyroku windykacyjnego.
Z powyższych przyczyn najlepszym rozwiązaniem jest jednak wydanie wyroku przeciw posiadaczowi pośredniemu z alternatywnym zobowiązaniem do wydania pozycji posiadacza pośredniego albo do wydania rzeczy, gdyby rzecz jednak została zwrócona. Z tych powodów jednak słuszniejszym było wydanie wyroku przeciw posiadaczowi pośredniemu.
((2)) Faktyczne władanie rzeczą przez adresata roszczenia windykacyjnego
Powyższe byłoby jednak do zaakceptowania jedynie pod warunkiem, że powództwo windykacyjne może być skierowane przeciwko posiadaczowi pośredniemu. Sąd Najwyższy odrzucił generalnie taką koncepcję. W uzasadnieniu stwierdził, że roszczenie z {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} przysługuje wyłącznie przeciw osobie, która fizycznie włada rzeczą. Tymczasem z posiadaniem przez gminę - o ile w ogóle można mówić o posiadaniu przez nią - nie łączyło się władztwo nad rzeczą żadnego rodzaju. Przywołując wcześniejsze orzecznictwo, SN podsumował, że w sytuacjach takich jak opisana w stanie faktycznym, roszczenie windykacyjne przysługiwać może wyłącznie wobec posiadacza zależnego.
Z tym wnioskami trudno się zgodzić, nawet jeżeli przyjmiemy wyłącznie językową wykładnię przepisu {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}}. Faktyczne władanie rzeczą, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} nie powinno być utożsamiane z fizycznym władaniem rzeczą. Tymczasem w omawianym orzeczeniu i w kilku innych cytowanych SN stawia znak równości pomiędzy fizycznym władztwem i faktycznym władaniem.
W jednym z wcześniejszych orzeczeń SN zdefiniował słusznie faktyczne władanie rzeczą jako "możność władania rzeczą" (wyrok SN z dnia 9.7.2004, II CK 454/03, LEX 303341 ). Konsekwentnie więc dla przyjęcia tego faktycznego władania wystarczy realna możliwość korzystania z rzeczy.
Dalej za legitymacją bierną posiadacza pośredniego przemawiają przedstawione wcześniej argumenty natury procesowej. Ograniczenie zakresu podmiotowego roszczenia do posiadaczy bezpośrednich niesłusznie ogranicza właściciela w skutecznym dochodzeniu roszczenia windykacyjnego. Chodzi wszakże o ochronę najszerszego prawa rzeczowego - prawo własności. Przekazywanie sobie rzeczy pomiędzy posiadaczem pośrednim i bezpośrednim może zablokować właściciela na wiele lat w efektywnym dochodzeniu roszczenia windykacyjnego.
----
CategoryGlosy CategoryOchronaWlasnosci
