Protokół zmian strony CywilnoprawnaOchronaSrodowiska
Dodane:
W obecnym stanie prawnym jako podstawowe instytucje prawa cywilnego, których skutki będą oddziaływać na środowisko, należy wymienić obok {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} również {{pu przepis="art. 435 KC"}} oraz {{pu przepis="art. 222 KC"}}. Są to podstawowe roszczenia, których efektywne wykorzystanie, może wywołać pozytywne reakcje w środowisku.
((2)) Roszczenie na podstawie {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 435 KC"}} w zw. z {{pu przepis="art. 324 PrOchrŚrodow"}}
Podsumowując można poprzestać na stwierdzeniu, iż obecny stan prawny nie jest idealny, ale systematyczna wykładnia pozwala na pogodzenie regulacji ustawy i kodeksu. Ceną tego jest jednak osłabienie pozycji regulacji {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod"}}. Bazując na zasadzie winy, przepis ten – mimo interesujących dla ochrony środowiska skutków – nie stanie się przepisem znaczącym, gdyż większość szkodliwych dla środowiska oddziaływań ma swoje źródło w zgodnej z prawem działalności przemysłowej.
((2)) Roszczenie na podstawie {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 435 KC"}} w zw. z {{pu przepis="art. 324 PrOchrŚrodow"}}
Podsumowując można poprzestać na stwierdzeniu, iż obecny stan prawny nie jest idealny, ale systematyczna wykładnia pozwala na pogodzenie regulacji ustawy i kodeksu. Ceną tego jest jednak osłabienie pozycji regulacji {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod"}}. Bazując na zasadzie winy, przepis ten – mimo interesujących dla ochrony środowiska skutków – nie stanie się przepisem znaczącym, gdyż większość szkodliwych dla środowiska oddziaływań ma swoje źródło w zgodnej z prawem działalności przemysłowej.
Usunięte:
((2)) Roszczenie na podstawie art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 435 KC"}} w zw. z art. 324 PrOchrŚrod
Podsumowując można poprzestać na stwierdzeniu, iż obecny stan prawny nie jest idealny, ale systematyczna wykładnia pozwala na pogodzenie regulacji ustawy i kodeksu. Ceną tego jest jednak osłabienie pozycji regulacji art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod. Bazując na zasadzie winy, przepis ten – mimo interesujących dla ochrony środowiska skutków – nie stanie się przepisem znaczącym, gdyż większość szkodliwych dla środowiska oddziaływań ma swoje źródło w zgodnej z prawem działalności przemysłowej.
Dodane:
CategoryCywilnoprawnaOchronaSrodowiska CategoryRoszczeniaOdszkodowawcze CategoryPrawoWodne CategoryOchronaSrodowiska
Usunięte:
Dodane:
Zob. Art323PrOchrSrodow
Zob. OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneZanieczyszczeniemWod
Zob. OdpowiedzialnoscZaSzkodySpowodowaneZanieczyszczeniemWod
Usunięte:
Niniejsze opracowanie stawia sobie za cel ustalenie przyczyn takiego stanu rzeczy i zaproponowanie rozwiązań, które mogłyby zwiększyć zaufanie do instytucji o cywilnoprawnej proweniencji w ochronie środowiska.
((1)) Brak prawa podmiotowego do środowiska
Po pierwsze należy stwierdzić, iż przepisy o odpowiedzialności cywilnoprawnej (i to nie tylko te z zakresu PrOchrŚrod) nie odnoszą się do szkody w środowisku jako takim. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa.5 Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka.
Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
Celem tego roszczenia jest w pierwszej kolejności przywrócenie stanu zgodnego z prawem i podjęcie środków zapobiegawczych. W razie wystąpienia dodatkowych okoliczności roszczenie z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod może zmierzać do zaprzestania działalności powodującej zagrożenie szkodą lub jej wyrządzenie.
Dotychczasowe opracowania nie dają odpowiedzi na podstawowe pytanie: czy przepis art. 322 i nast. PrOchrŚrod stanowią samodzielne względem KC podstawy roszczeń. Logiczne i w pełni przekonywające jest ustalenie relacji przepisów ustawy wobec kodeksu, lecz wynik tego badania nie jest zadowalający. Okazuje się bowiem, iż podstawą prawną odpowiedzialności i tak pozostaje przepis {{pu przepis="art. 435 KC"}} (z lekką tylko modyfikacją wynikającą z art. 324 PrOchrŚrod). Art. 323 PrOchrŚrod jawi się wówczas jako przepis bazujący na zasadzie winy, która w zakresie odpowiedzialności za szkody wyrządzone oddziaływaniem na środowisko ma znikome znaczenie, albowiem gros oddziaływań pochodzi z przedsiębiorstw spełniających kryteria określone w {{pu przepis="art. 435 KC"}} (ewentualnie w zw. z art. 324 PrOchrŚrod).
((3)) przesłanki odpowiedzialności na podstawie art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
Przekonanie o tym, iż art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż art. 323 PrOchrŚrod jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do {{pu przepis="art. 435 KC"}}. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy.
Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrod:
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103; aprobująco GruszeckiPrOchrSrodowKomentarz (2008), art. 323 uw. 3). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (w tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}) Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
Główną rolę grać będą jednak przepisy oparte na zasadzie ryzyka. Są one korzystniejsze dla poszkodowanego, albowiem brak jest konieczności wykazania bezprawności oraz zawinienia sprawcy szkody. Dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka bez znaczenia jest więc art. 325 PrOchrŚrod. Dodatkowo w zakresie przyczynowości orzecznictwo wypracowało mechanizmy korzystne dla zgłaszającego roszczenie, który jest zobowiązany do wykazania, ich działalność z natury rzeczy jest w stanie wywołać takie skutki, jakie w rzeczywistości wystąpiły. Nie ma natomiast potrzeby wykazywania bezpośredniego związku między działalnością przedsiębiorstwa a szkodą.
Podstawą odpowiedzialności jest w tym wypadku ruch przedsiębiorstwa (zakładu) wprawianego w ruch siłami przyrody. Rozszerzenie wynikające z art. 324 PrOchrŚrod pozwala na objęcie reżimem surowszej odpowiedzialności przedsiębiorstwa o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku (pojęcie określone w art. 248 PrOchrŚrod) niezależnie od źródła ich napędu.
II. Podstawa odpowiedzialności – oddziaływanie na środowisko
III. Zasada odpowiedzialności
IV. Przesłanki odpowiedzialności
1. Zakres chronionych dóbr
2. Oddziaływanie na środowisko (bezprawność?)
3. Wpływ posiadanych pozwoleń
4. Kwestie przyczynowości
V. Zakres odpowiedzialności
1. Zakres szkód podlegających naprawieniu (szkoda majątkowa i niemajątkowa)
2. Szkoda w środowisku nie, ale szkoda w dobrach indywidualnych
3. Kwestie dopuszczalności modyfikacji zakresu odpowiedzialności
VI. Prawo kolizyjne
Zob. {{pu przepis="art. 7 RozpUERzymII"}}
Możliwości zastosowania środków o charakterze cywilnoprawnym ukazuje schemat: MMCywilnoprawneSrodkiOchronySrodowiska.
Dodane:
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103; aprobująco GruszeckiPrOchrSrodowKomentarz (2008), art. 323 uw. 3). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (w tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}) Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
Usunięte:
Dodane:
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (Radecki, Odpowiedzialność prawna... (2002), s. 103; aprobująco Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz (2008), art. 323 uw. 3). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (w tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}) Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
Usunięte:
Dodane:
VI. Prawo kolizyjne
Zob. {{pu przepis="art. 7 RozpUERzymII"}}
Zob. {{pu przepis="art. 7 RozpUERzymII"}}
Usunięte:
Dodane:
W Dziale I Tytułu VI (art. 322 do art. 328) ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska ({{pu akt="PrOchrŚrod"}}) ustawodawca określił zasady cywilnej odpowiedzialności w ochronie środowiska. Porównując te regulacje z nielicznymi przepisami o charakterze cywilnym w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska (Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. (t.j. Dz.U. z 1994 r. Nr 49, poz.196 z późn. zm.) zmiany są wyraźnie na korzyść prawa cywilnego. Dokonując tej operacji ustawodawca nie tylko przesądził o znaczeniu odpowiedzialności wg reguł prawa cywilnego dla ochrony środowiska. Sytuując zasady odpowiedzialności cywilnej w pierwszym dziale tytułu poświęconego odpowiedzialności w ochronie środowiska w ogóle podkreślił jej znaczącą rolę na tym obszarze. Czy jednak istotnie reguły prawa cywilnego zaczęły pełnić wiodącą rolę w zakresie ochrony środowiska? Ujmując rzecz kwantytatywnie wydaje się, że stosowanie zasad prawa cywilnego w ochronie środowiska nadal jest wstrzemięźliwe. Od wejścia w życie dnia 1 października 2001 r. (Art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1085 z późn. zm.) przepisy art. 322 i nast. stały się podstawą rozstrzygnięcia przez sądy najwyższego szczebla jedynie w kilku wypadkach.
Niniejsze opracowanie stawia sobie za cel ustalenie przyczyn takiego stanu rzeczy i zaproponowanie rozwiązań, które mogłyby zwiększyć zaufanie do instytucji o cywilnoprawnej proweniencji w ochronie środowiska.
((1)) Brak prawa podmiotowego do środowiska
Po pierwsze należy stwierdzić, iż przepisy o odpowiedzialności cywilnoprawnej (i to nie tylko te z zakresu PrOchrŚrod) nie odnoszą się do szkody w środowisku jako takim. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa.5 Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka.
Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
((1)) Obecny stan prawny
W obecnym stanie prawnym jako podstawowe instytucje prawa cywilnego, których skutki będą oddziaływać na środowisko, należy wymienić obok art. 323 PrOchrŚrod również {{pu przepis="art. 435 KC"}} oraz {{pu przepis="art. 222 KC"}}. Są to podstawowe roszczenia, których efektywne wykorzystanie, może wywołać pozytywne reakcje w środowisku.
((2)) Roszczenie na podstawie art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
Celem tego roszczenia jest w pierwszej kolejności przywrócenie stanu zgodnego z prawem i podjęcie środków zapobiegawczych. W razie wystąpienia dodatkowych okoliczności roszczenie z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod może zmierzać do zaprzestania działalności powodującej zagrożenie szkodą lub jej wyrządzenie.
Dotychczasowe opracowania nie dają odpowiedzi na podstawowe pytanie: czy przepis art. 322 i nast. PrOchrŚrod stanowią samodzielne względem KC podstawy roszczeń. Logiczne i w pełni przekonywające jest ustalenie relacji przepisów ustawy wobec kodeksu, lecz wynik tego badania nie jest zadowalający. Okazuje się bowiem, iż podstawą prawną odpowiedzialności i tak pozostaje przepis {{pu przepis="art. 435 KC"}} (z lekką tylko modyfikacją wynikającą z art. 324 PrOchrŚrod). Art. 323 PrOchrŚrod jawi się wówczas jako przepis bazujący na zasadzie winy, która w zakresie odpowiedzialności za szkody wyrządzone oddziaływaniem na środowisko ma znikome znaczenie, albowiem gros oddziaływań pochodzi z przedsiębiorstw spełniających kryteria określone w {{pu przepis="art. 435 KC"}} (ewentualnie w zw. z art. 324 PrOchrŚrod).
((3)) przesłanki odpowiedzialności na podstawie art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
Przekonanie o tym, iż art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż art. 323 PrOchrŚrod jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do {{pu przepis="art. 435 KC"}}. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy.
Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrod:
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda.6 Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji.7 Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego”.8 Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 435 KC"}} w zw. z art. 324 PrOchrŚrod
Główną rolę grać będą jednak przepisy oparte na zasadzie ryzyka. Są one korzystniejsze dla poszkodowanego, albowiem brak jest konieczności wykazania bezprawności oraz zawinienia sprawcy szkody. Dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka bez znaczenia jest więc art. 325 PrOchrŚrod. Dodatkowo w zakresie przyczynowości orzecznictwo wypracowało mechanizmy korzystne dla zgłaszającego roszczenie, który jest zobowiązany do wykazania, ich działalność z natury rzeczy jest w stanie wywołać takie skutki, jakie w rzeczywistości wystąpiły. Nie ma natomiast potrzeby wykazywania bezpośredniego związku między działalnością przedsiębiorstwa a szkodą.
Podstawą odpowiedzialności jest w tym wypadku ruch przedsiębiorstwa (zakładu) wprawianego w ruch siłami przyrody. Rozszerzenie wynikające z art. 324 PrOchrŚrod pozwala na objęcie reżimem surowszej odpowiedzialności przedsiębiorstwa o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku (pojęcie określone w art. 248 PrOchrŚrod) niezależnie od źródła ich napędu.
((1)) Wnioski
Podsumowując można poprzestać na stwierdzeniu, iż obecny stan prawny nie jest idealny, ale systematyczna wykładnia pozwala na pogodzenie regulacji ustawy i kodeksu. Ceną tego jest jednak osłabienie pozycji regulacji art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod. Bazując na zasadzie winy, przepis ten – mimo interesujących dla ochrony środowiska skutków – nie stanie się przepisem znaczącym, gdyż większość szkodliwych dla środowiska oddziaływań ma swoje źródło w zgodnej z prawem działalności przemysłowej.
II. Podstawa odpowiedzialności – oddziaływanie na środowisko
III. Zasada odpowiedzialności
IV. Przesłanki odpowiedzialności
1. Zakres chronionych dóbr
2. Oddziaływanie na środowisko (bezprawność?)
3. Wpływ posiadanych pozwoleń
4. Kwestie przyczynowości
V. Zakres odpowiedzialności
1. Zakres szkód podlegających naprawieniu (szkoda majątkowa i niemajątkowa)
2. Szkoda w środowisku nie, ale szkoda w dobrach indywidualnych
3. Kwestie dopuszczalności modyfikacji zakresu odpowiedzialności
VI. Prawo kolizyjne – art. 7 rozporządzenia Rzym II
CategoryOdpowiedzialnoscOdszkodowawcza CategoryRoszczeniaOdszkodowawcze CategoryPrawoWodne CategoryOchronaSrodowiska
Niniejsze opracowanie stawia sobie za cel ustalenie przyczyn takiego stanu rzeczy i zaproponowanie rozwiązań, które mogłyby zwiększyć zaufanie do instytucji o cywilnoprawnej proweniencji w ochronie środowiska.
((1)) Brak prawa podmiotowego do środowiska
Po pierwsze należy stwierdzić, iż przepisy o odpowiedzialności cywilnoprawnej (i to nie tylko te z zakresu PrOchrŚrod) nie odnoszą się do szkody w środowisku jako takim. Do tej pory ani Konstytucja ani literatura czy też orzecznictwo nie doszły do porozumienia, czy istnieje prawo podmiotowe do (nieskażonego) środowiska naturalnego, którego naruszenie mogłoby powodować reperkusje w sferze cywilnoprawnej. Większość autorów wypowiada się przeciw istnieniu takiego prawa.5 Taki pogląd jest zresztą słuszny biorąc pod uwagę charakter środowiska naturalnego jako dobra powszechnego wobec indywidualnego charakteru dóbr chronionych przepisami prawa cywilnego. Reguły cywilnoprawne w ochronie środowiska będą miały więc zastosowanie tylko wówczas, gdy skażenie środowiska spowoduje jednocześnie naruszenie (ubytek) w dobrach i interesach chronionych przepisami prawa cywilnego (szkoda cywilnoprawna) albo nastąpi ingerencja w sferę uprawnień prawno-rzeczowych. Będzie miało to miejsce np. w sytuacji, gdy zniszczony wyziewami przemysłowymi las będzie stanowił przedmiot własności prywatnej (lub innego prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym) lub gdy emisje przemysłowe oddziaływać będą na zdrowie człowieka.
Okazuje się więc, że tak długo, jak długi prawo do środowiska nie będzie uznanym prawem podmiotowym, ochrona środowiska będzie jedynie skutkiem ubocznym ochrony dóbr indywidualnych.
((1)) Obecny stan prawny
W obecnym stanie prawnym jako podstawowe instytucje prawa cywilnego, których skutki będą oddziaływać na środowisko, należy wymienić obok art. 323 PrOchrŚrod również {{pu przepis="art. 435 KC"}} oraz {{pu przepis="art. 222 KC"}}. Są to podstawowe roszczenia, których efektywne wykorzystanie, może wywołać pozytywne reakcje w środowisku.
((2)) Roszczenie na podstawie art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
Celem tego roszczenia jest w pierwszej kolejności przywrócenie stanu zgodnego z prawem i podjęcie środków zapobiegawczych. W razie wystąpienia dodatkowych okoliczności roszczenie z art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod może zmierzać do zaprzestania działalności powodującej zagrożenie szkodą lub jej wyrządzenie.
Dotychczasowe opracowania nie dają odpowiedzi na podstawowe pytanie: czy przepis art. 322 i nast. PrOchrŚrod stanowią samodzielne względem KC podstawy roszczeń. Logiczne i w pełni przekonywające jest ustalenie relacji przepisów ustawy wobec kodeksu, lecz wynik tego badania nie jest zadowalający. Okazuje się bowiem, iż podstawą prawną odpowiedzialności i tak pozostaje przepis {{pu przepis="art. 435 KC"}} (z lekką tylko modyfikacją wynikającą z art. 324 PrOchrŚrod). Art. 323 PrOchrŚrod jawi się wówczas jako przepis bazujący na zasadzie winy, która w zakresie odpowiedzialności za szkody wyrządzone oddziaływaniem na środowisko ma znikome znaczenie, albowiem gros oddziaływań pochodzi z przedsiębiorstw spełniających kryteria określone w {{pu przepis="art. 435 KC"}} (ewentualnie w zw. z art. 324 PrOchrŚrod).
((3)) przesłanki odpowiedzialności na podstawie art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod
Przekonanie o tym, iż art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż art. 323 PrOchrŚrod jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do {{pu przepis="art. 435 KC"}}. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy.
Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych. W pierwszym wypadku chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która odpowiada wymaganiom ustawy co do prawidłowego stanu środowiska. Wymagania te określają następujące przepisy PrOchrŚrod:
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda.6 Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji.7 Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego”.8 Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 PrOchrŚrod nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
((2)) Roszczenie z {{pu przepis="art. 435 KC"}} w zw. z art. 324 PrOchrŚrod
Główną rolę grać będą jednak przepisy oparte na zasadzie ryzyka. Są one korzystniejsze dla poszkodowanego, albowiem brak jest konieczności wykazania bezprawności oraz zawinienia sprawcy szkody. Dla odpowiedzialności na zasadzie ryzyka bez znaczenia jest więc art. 325 PrOchrŚrod. Dodatkowo w zakresie przyczynowości orzecznictwo wypracowało mechanizmy korzystne dla zgłaszającego roszczenie, który jest zobowiązany do wykazania, ich działalność z natury rzeczy jest w stanie wywołać takie skutki, jakie w rzeczywistości wystąpiły. Nie ma natomiast potrzeby wykazywania bezpośredniego związku między działalnością przedsiębiorstwa a szkodą.
Podstawą odpowiedzialności jest w tym wypadku ruch przedsiębiorstwa (zakładu) wprawianego w ruch siłami przyrody. Rozszerzenie wynikające z art. 324 PrOchrŚrod pozwala na objęcie reżimem surowszej odpowiedzialności przedsiębiorstwa o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku (pojęcie określone w art. 248 PrOchrŚrod) niezależnie od źródła ich napędu.
((1)) Wnioski
Podsumowując można poprzestać na stwierdzeniu, iż obecny stan prawny nie jest idealny, ale systematyczna wykładnia pozwala na pogodzenie regulacji ustawy i kodeksu. Ceną tego jest jednak osłabienie pozycji regulacji art. 323 ust. 1 PrOchrŚrod. Bazując na zasadzie winy, przepis ten – mimo interesujących dla ochrony środowiska skutków – nie stanie się przepisem znaczącym, gdyż większość szkodliwych dla środowiska oddziaływań ma swoje źródło w zgodnej z prawem działalności przemysłowej.
II. Podstawa odpowiedzialności – oddziaływanie na środowisko
III. Zasada odpowiedzialności
IV. Przesłanki odpowiedzialności
1. Zakres chronionych dóbr
2. Oddziaływanie na środowisko (bezprawność?)
3. Wpływ posiadanych pozwoleń
4. Kwestie przyczynowości
V. Zakres odpowiedzialności
1. Zakres szkód podlegających naprawieniu (szkoda majątkowa i niemajątkowa)
2. Szkoda w środowisku nie, ale szkoda w dobrach indywidualnych
3. Kwestie dopuszczalności modyfikacji zakresu odpowiedzialności
VI. Prawo kolizyjne – art. 7 rozporządzenia Rzym II
CategoryOdpowiedzialnoscOdszkodowawcza CategoryRoszczeniaOdszkodowawcze CategoryPrawoWodne CategoryOchronaSrodowiska
Usunięte:
Dodane:
====Cywilnoprawna ochrona środowiska naturalnego====
Usunięte:
Dodane:
====Cywilnoprawna ochrona śrdodowiska naturalnego====
==ochrona środowiska przy zastosowaniu środków cywilnoprawnych==
==ochrona środowiska przy zastosowaniu środków cywilnoprawnych==
Usunięte:
Dodane:
Możliwości zastosowania środków o charakterze cywilnoprawnym ukazuje schemat: MMCywilnoprawneSrodkiOchronySrodowiska.
CategoryOchronaSrodowiska CategoryPrawoCywilne
CategoryOchronaSrodowiska CategoryPrawoCywilne
Usunięte:
Dodane:
====Ochrona środowiska przy zastosowaniu środków cywilnoprawnych====
Usunięte:
Dodane:
CategoryOchronaSrodowiska
Usunięte:
<!-- To view this file, download free mind mapping software FreeMind from http://freemind.sourceforge.net -->
<node CREATED="1221638140828" ID="Freemind_Link_1781835240" MODIFIED="1221638163625" STYLE="bubble" TEXT="Nach Zielen der Ansprüche">
<node CREATED="1221637980703" ID="Freemind_Link_1235808049" MODIFIED="1221637989953" POSITION="right" STYLE="bubble" TEXT="Einführung in die Problematik"/>
<node CREATED="1221637990906" ID="Freemind_Link_1429355528" MODIFIED="1221637995421" POSITION="right" STYLE="bubble" TEXT="Kollisionsrecht">
<node CREATED="1221637996562" ID="Freemind_Link_1403083789" MODIFIED="1221638025406" STYLE="bubble" TEXT="Internationales Deliktsrecht ">
<node CREATED="1221638026828" ID="Freemind_Link_1274606327" MODIFIED="1221638046031" STYLE="bubble" TEXT="Rom II-Verordnung"/>
<node CREATED="1221638030281" ID="Freemind_Link_574494297" MODIFIED="1221638038140" STYLE="bubble" TEXT="Anwendung nationaler Vorschriften"/>
</node>
<node CREATED="1221638004140" ID="Freemind_Link_615035094" MODIFIED="1221638013609" STYLE="bubble" TEXT="Internationales Sachenrecht"/>
</node>
<node CREATED="1221638050765" ID="Freemind_Link_1490718212" MODIFIED="1221638054484" POSITION="right" STYLE="bubble" TEXT="Sachrecht">
<node CREATED="1221638313687" ID="Freemind_Link_79095707" MODIFIED="1221638319531" STYLE="bubble" TEXT="präventiver Schutz">
<node CREATED="1221638263093" ID="Freemind_Link_866721682" MODIFIED="1221638266593" STYLE="bubble" TEXT="in Deutschland">
<node CREATED="1221638528234" ID="Freemind_Link_1708182282" MODIFIED="1221638563906" STYLE="bubble" TEXT="§ 1004 Abs. 1 BGB"/>
<node CREATED="1221638574968" ID="Freemind_Link_775461769" MODIFIED="1221639020250" STYLE="bubble" TEXT="§ 823 BGB + § 1004 BGB analog"/>
</node>
<node CREATED="1221638255015" ID="_" MODIFIED="1221649603140" STYLE="bubble" TEXT="in Polen">
<icon BUILTIN="flag"/>
<node CREATED="1221638461265" ID="Freemind_Link_179806062" MODIFIED="1221638473203" STYLE="bubble" TEXT="Art. 323 Abs. 1 UmwSchR"/>
<node CREATED="1221638390109" ID="Freemind_Link_1940314179" MODIFIED="1221638436453" STYLE="bubble" TEXT="Art. 439 ZGB"/>
<node CREATED="1221638371468" ID="Freemind_Link_906379215" MODIFIED="1221638386500" STYLE="bubble" TEXT="Art. 222 § 2 ZGB + Art. 144 ZGB"/>
<node CREATED="1221638479000" ID="Freemind_Link_302703345" MODIFIED="1221638486796" STYLE="bubble" TEXT="Art. 24 § 1 S. 1 ZGB"/>
</node>
</node>
<node CREATED="1221638320015" ID="Freemind_Link_673865675" MODIFIED="1221638327406" STYLE="bubble" TEXT="repressiver Schutz">
<node CREATED="1221638079265" ID="Freemind_Link_1821840169" MODIFIED="1221638100250" STYLE="bubble" TEXT="Schadensersatzansprüche">
<node CREATED="1221639032765" ID="Freemind_Link_1654051346" MODIFIED="1221639039343" STYLE="bubble" TEXT="in Deutschland">
<node CREATED="1221639040234" ID="Freemind_Link_1004908750" MODIFIED="1221651209734" STYLE="bubble" TEXT="UmwHG">
<node CREATED="1221651211031" ID="Freemind_Link_1064431152" MODIFIED="1221651216765" TEXT="§ 1 UmweltHG">
<node CREATED="1221651246843" ID="Freemind_Link_1966381210" MODIFIED="1221651258796" TEXT="Umwelteinwirkungen durch betriebene Anlagen"/>
</node>
<node CREATED="1221651218000" ID="Freemind_Link_1950997852" MODIFIED="1221651223515" TEXT="§ 2 UmweltHG">
<node CREATED="1221651236609" ID="Freemind_Link_1413974182" MODIFIED="1221651274875" TEXT="Umwelteinwirkungen durch nichtbetriebene Anlagen"/>
</node>
</node>
<node CREATED="1221639046937" ID="Freemind_Link_533974942" MODIFIED="1221639052109" STYLE="bubble" TEXT="§ 823 BGB"/>
<node CREATED="1221639052734" ID="Freemind_Link_1729730640" MODIFIED="1221652231015" STYLE="bubble" TEXT="Spezialgesetze">
<node CREATED="1221648399687" ID="Freemind_Link_225002748" MODIFIED="1221648412031" TEXT="§ 1 ProdHaftG"/>
<node CREATED="1221648414671" ID="Freemind_Link_1171936940" MODIFIED="1221651447218" TEXT="WHG">
<node CREATED="1221651448406" ID="Freemind_Link_1981702430" MODIFIED="1221651451437" TEXT="§ 22 WHG"/>
<node CREATED="1221651452218" ID="Freemind_Link_541784304" MODIFIED="1221651470031" TEXT="§ 22 Abs. 3 WHG + § 10 Abs. 2 WHG"/>
</node>
<node CREATED="1221648419281" ID="Freemind_Link_1674674180" MODIFIED="1221648430687" TEXT="AtomG">
<node CREATED="1221651335671" ID="Freemind_Link_859159114" MODIFIED="1221651362828" TEXT="§ 25 Abs. 1 AtomG + PariserHaftÜbk"/>
<node CREATED="1221651363578" ID="Freemind_Link_1082509793" MODIFIED="1221651369093" TEXT="§ 26 AtomG"/>
</node>
<node CREATED="1221648432781" ID="Freemind_Link_81080960" MODIFIED="1221648438265" TEXT="§ 32 GenTG"/>
<node CREATED="1221648441250" ID="Freemind_Link_924133655" MODIFIED="1221648445031" TEXT="§ 7 StVG"/>
<node CREATED="1221648454156" ID="Freemind_Link_1891943039" MODIFIED="1221648458203" TEXT="LuftVG">
<node CREATED="1221651389531" ID="Freemind_Link_830893796" MODIFIED="1221651394718" TEXT="§ 22 LuftVG"/>
<node CREATED="1221651395218" ID="Freemind_Link_1598941338" MODIFIED="1221651398687" TEXT="§ 44 LuftVG"/>
</node>
<node CREATED="1221648460390" ID="Freemind_Link_261639772" MODIFIED="1221651411343" TEXT="HaftPflG">
<node CREATED="1221651412421" ID="Freemind_Link_1495700219" MODIFIED="1221651420734" TEXT="§ 1 HaftPflG"/>
<node CREATED="1221651421140" ID="Freemind_Link_1076721379" MODIFIED="1221651429421" TEXT="§ 2 Abs. 1 HaftPflG"/>
</node>
</node>
</node>
<node CREATED="1221639058125" ID="Freemind_Link_916000304" MODIFIED="1221649586625" STYLE="bubble" TEXT="in Polen">
<icon BUILTIN="flag"/>
<node CREATED="1221639103656" ID="Freemind_Link_387130645" MODIFIED="1221639116625" STYLE="bubble" TEXT="Art. 435 ZGB">
<node CREATED="1221647840843" ID="Freemind_Link_1086159599" MODIFIED="1221647871406" STYLE="bubble" TEXT="zakłady wprawiane w ruch przy pomocy sił przyrody"/>
</node>
<node CREATED="1221646736078" ID="Freemind_Link_281014217" MODIFIED="1221646859437" STYLE="bubble" TEXT="Art. 435 ZGB + Art. 324 UmwSchR">
<node CREATED="1221647872281" ID="Freemind_Link_1120992125" MODIFIED="1221647893828" STYLE="bubble" TEXT="zakłady o zwiększonym (lub dużym) ryzyku, niezależnie od napędu"/>
</node>
<node CREATED="1221651611078" ID="Freemind_Link_1618200476" MODIFIED="1221651623781" TEXT="andere deliktische Haftungsgrundlagen">
<node CREATED="1221647961671" ID="Freemind_Link_1638618244" MODIFIED="1221647966921" STYLE="bubble" TEXT="Art. 415 ZGB">
<node CREATED="1221647968046" ID="Freemind_Link_1767838834" MODIFIED="1221647979656" STYLE="bubble" TEXT="zakłady nie napędzane siłami przyrody"/>
</node>
<node CREATED="1221651624828" ID="Freemind_Link_1595582604" MODIFIED="1221651631593" TEXT="Art. 416 ZGB"/>
<node CREATED="1221651632015" ID="Freemind_Link_568205293" MODIFIED="1221651741046" TEXT="Art. 429 ZGB"/>
<node CREATED="1221651741953" ID="Freemind_Link_1880226972" MODIFIED="1221651752312" TEXT="Art. 430 ZGB"/>
</node>
<node CREATED="1221647007687" ID="Freemind_Link_237038317" MODIFIED="1221647013203" STYLE="bubble" TEXT="Art. 24 § 2 ZGB"/>
<node CREATED="1221639121187" ID="Freemind_Link_481957623" MODIFIED="1221652238156" STYLE="bubble" TEXT="Spezialgesetze">
<node CREATED="1221648976843" ID="Freemind_Link_461999253" MODIFIED="1221648983765" TEXT="AtomR"/>
<node CREATED="1221648984796" ID="Freemind_Link_1309295210" MODIFIED="1221648988703" TEXT="GMOG"/>
<node CREATED="1221648991859" ID="Freemind_Link_445066630" MODIFIED="1221648994671" TEXT="LuftR"/>
<node CREATED="1221648998296" ID="Freemind_Link_745469095" MODIFIED="1221649004187" TEXT="WasserR"/>
<node CREATED="1221649005468" ID="Freemind_Link_74804958" MODIFIED="1221649013703" TEXT="NaturSchG"/>
<node CREATED="1221649014281" ID="Freemind_Link_935561769" MODIFIED="1221649021562" TEXT="JagdR"/>
</node>
</node>
</node>
<node CREATED="1221638100828" ID="Freemind_Link_1719447647" MODIFIED="1221651145000" STYLE="bubble" TEXT="Ansprüche auf Entschädigung in Geld">
<icon BUILTIN="flag"/>
<node CREATED="1221646865031" ID="Freemind_Link_1003288188" MODIFIED="1221647030359" STYLE="bubble" TEXT="art. 24 § 1 S. 3 ZGB"/>
<node CREATED="1221646872359" ID="Freemind_Link_1474654856" MODIFIED="1221646972203" STYLE="bubble" TEXT="Art. 445 ZGB"/>
<node CREATED="1221646977750" ID="Freemind_Link_773901547" MODIFIED="1221646984734" STYLE="bubble" TEXT="Art. 446 § 4 ZGB"/>
<node CREATED="1221646972625" ID="Freemind_Link_27942961" MODIFIED="1221646976703" STYLE="bubble" TEXT="Art. 448 ZGB"/>
</node>
<node CREATED="1221646719046" ID="Freemind_Link_1387970553" MODIFIED="1221651150312" STYLE="bubble" TEXT="Wiederherstellungsanspruch">
<icon BUILTIN="flag"/>
<node CREATED="1221639062562" ID="Freemind_Link_222033285" MODIFIED="1221639102828" STYLE="bubble" TEXT="Art. 323 Abs. 1 UmwSchR"/>
<node CREATED="1221646894500" ID="Freemind_Link_886599779" MODIFIED="1221646934593" STYLE="bubble" TEXT="Art. 222 § 2 ZGB"/>
</node>
<node CREATED="1221651174484" ID="Freemind_Link_939351185" MODIFIED="1221651181671" TEXT="sonstige repressive Ansprüche">
<node CREATED="1221648525890" ID="Freemind_Link_615302964" MODIFIED="1221649580640" TEXT="Anspruch auf Einstellung der Tätigkeit - Art. 323 Abs. 1 a.E. UmwSchR">
<icon BUILTIN="flag"/>
</node>
<node CREATED="1221648556421" ID="Freemind_Link_368649040" MODIFIED="1221649583234" TEXT="Anspruch auf Ersatz von Aufwendungen - Art. 326 UmwSchR">
<icon BUILTIN="flag"/>
</node>
<node CREATED="1221649443218" ID="Freemind_Link_750330893" MODIFIED="1221649460703" TEXT="Aufopferungsansprüche">
<node CREATED="1221649461609" ID="Freemind_Link_665346003" MODIFIED="1221649468609" TEXT="§ 906 Abs. 2 S. 2 BGB"/>
<node CREATED="1221649469187" ID="Freemind_Link_749717829" MODIFIED="1221649484203" TEXT="§ 14 S. 2 BImSchG"/>
<node CREATED="1221649488156" ID="Freemind_Link_1313529319" MODIFIED="1221649507265" TEXT="§ 7 Abs. 6 AtG + § 14 S. 2 BImSchG"/>
<node CREATED="1221649508125" ID="Freemind_Link_1008010783" MODIFIED="1221649515937" TEXT="§ 11 LuftVG"/>
</node>
</node>
</node>
<node CREATED="1221648497218" ID="Freemind_Link_850127097" MODIFIED="1221648505937" TEXT="sonstige Anspruchsziele">
<node CREATED="1221648506984" ID="Freemind_Link_651147255" MODIFIED="1221649577187" TEXT="Auskunftsanspruch - 327 UmwSchR">
<icon BUILTIN="flag"/>
</node>
</node>
</node>
</node>
</map>
CategoryOchronaSrodowiska CategoryMindMap
