Wiki source for Art323PrOchrSrodow
====Komentarz do art. 323 ""PrOchrŚrodow""====
==internetowy komentarz do przepisu art. 323 ustawy - Prawo ochrony środowiska==
{{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow" mode="view"}}
W Dziale I Tytułu VI (art. 322 do art. 328) ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska ustawodawca określił zasady cywilnej odpowiedzialności w ochronie środowiska. Porównując te regulacje z nielicznymi przepisami o charakterze cywilnym w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska (Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. (t.j. Dz.U. z 1994 r. Nr 49, poz.196 z późn. zm.) zmiany są wyraźnie na korzyść prawa cywilnego. Dokonując tej operacji ustawodawca nie tylko przesądził o znaczeniu odpowiedzialności wg reguł prawa cywilnego dla ochrony środowiska. Sytuując zasady odpowiedzialności cywilnej w pierwszym dziale tytułu poświęconego odpowiedzialności w ochronie środowiska w ogóle podkreślił jej znaczącą rolę na tym obszarze. Czy jednak istotnie reguły prawa cywilnego zaczęły pełnić wiodącą rolę w zakresie ochrony środowiska? Ujmując rzecz kwantytatywnie wydaje się, że stosowanie zasad prawa cywilnego w ochronie środowiska nadal jest wstrzemięźliwe. Od wejścia w życie dnia 1 października 2001 r. (Art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1085 z późn. zm.) przepisy art. 322 i nast. stały się podstawą rozstrzygnięcia przez sądy najwyższego szczebla jedynie w kilku wypadkach (np. wg SIP LEX art. 322 i nast. PrOchrŚrod były powoływane w orzecznictwie SN i NSA jedynie kilka razy.)
Niniejsze opracowanie stawia sobie za cel ustalenie przyczyn takiego stanu rzeczy i zaproponowanie rozwiązań, które mogłyby zwiększyć zaufanie do instytucji o cywilnoprawnej proweniencji w ochronie środowiska.
((1)) ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI
Przekonanie o tym, iż {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do {{pu przepis="art. 435 KC"}}. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy.
((1)) ROSZCZENIE O PRZYWRÓCENIE STANU ZGODNEGO Z PRAWEM ({{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}})
((2)) Cel roszczenia: stan zgodny z prawem
Przywrócenie stanu zgodnego z prawem zostało użyte już wcześniej w innych przepisach. Do najważniejszych i o zbliżonym znaczeniu należy {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}. Cel roszczenia negatoryjnego z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}} polegający na przywróceniu stanu zgodnego z prawem był już przedmiotem dyskusji w literaturze (zob. więcej w RoszczenieNegatoryjne222KC). Wprawdzie dyskusja ta dotyczy roszczenia prawno-rzeczowego, a {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} jest przepisem z zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej. Normatywny wydźwięk nie ulega zmianie. Wspólnym celem obydwu przepisów będzie bowiem stworzenie takiego stanu, który odpowiada standardom normatywnym. W przypadku {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}} oceniać będzie się jednak wyłącznie skutki ingerencji w cudze prawo własności. Natomiast na zakres żądania z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} trzeba patrzeć przez pryzmat szkody. To oznacza, że przywrócenie stanu zgodnego z prawem na podstawie {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} będzie oznaczać stworzenie stanu odpowiadającego wymaganiom normatywnym w zakresie wszystkich dóbr i interesów podlegających ochronie prawnej (zarówno związanych z osobą jak i z mieniem poszkodowanego, w tym z własnością). To może również oznaczać, że przywrócenie stanu legalnego będzie wymagać podjęcia dodatkowych aktywności przez sprawcę szkody/zagrożenia.
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103; aprobująco GruszeckiPrOchrSrodowKomentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}.). Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}} nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
((2)) Przesłanki roszczenia o przywrócenie stanu zgodnego z prawem
Celem tego roszczenia jest w pierwszej kolejności przywrócenie stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych. W razie wystąpienia dodatkowych okoliczności roszczenie z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} może zmierzać do zaprzestania działalności powodującej zagrożenie szkodą lub jej wyrządzenie. {{pu przepis="Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych.
W pierwszej kolejności ustalić należy zasadę odpowiedzialności deliktowej, na której bazuje {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}.
((3)) szkoda
{{pu przepis="Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} znajduje zastosowanie, gdy podmiot legitymowany do podniesienia roszczenia doznał szkody. Ponieważ ustawa nie definiuje pojęcia szkody na użytek przepisów o odpowiedzialności cywilnej w ochronie środowiska, konieczne jest sięgnięcie do ogólnych zasad wypracowanych w prawie prywatnym. Odpowiada to również dyrektywie art. 322 PrOchrŚrodow.
Szkoda w prawie cywilnym jest ujmowana jako uszczerbek, który nastąpił wbrew woli poszkodowanego, w prawnie chronionych dobrach (interesach), i który wyraża się w różnicy pomiędzy stanem dóbr, jaki istniał i jaki mógłby się w normalnej kolei rzeczy wytworzyć, a stanem, jaki powstał na skutek zdarzenia wywołującego zmianę w dotychczasowym stanie rzeczy, z którym to zdarzeniem ustawodawca wiąże powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej (więcej w SzkodaCywilnoprawna). Powstaje pytanie o związek tego pojęcia z ochroną środowiska. W przypadku odpowiedzialności na podstawie {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} chodzi wyłącznie o szkodę w dobrach lub interesach prawnie chronionych podmiotów indywidualnych. Szkoda w środowisku jako takim wyzwala roszczenia tylko dla wąskiego kręgu podmiotów wymienionych w {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}}. W przypadku opisanym w ust. 1 będzie więc chodzić o stany faktyczne, gdy elementy środowiska są jedynie pośrednikiem między (bezprawnym) oddziaływaniem na środowisko a szkodą.
((3)) legitymacja czynna
Stosownie do powyższego uprawniony do zgłoszenia roszczenia z art. 323 ust. 1 jest każdy podmiot, któremu grozi szkoda lub któremu szkoda już została wyrządzona. Warunkiem legitymacji czynnej jest więc posiadanie zdolności prawnej lub osobowości prawnej. Do uprawnionych trzeba będzie również zaliczyć ułomne osoby prawne ({{pu przepis="art. 33(1) KC"}}), którym ustawa przyznaje zdolność prawną (np. wspólnoty mieszkaniowe).
((3)) oddziaływanie na środowisko
Z {{pu przepis="art. 3 pkt 11) PrOchrŚrodow"}} oraz z {{pu przepis="art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod"}} wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg {{pu przepis="art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod"}} ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrodow podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi (Por. § 3 ust. 1 niemieckiej ustawy o odpowiedzialności za środowisko z 10 grudnia 1990 r., (BGBl. Tom I, s. 2634 i nast. z późn. zm.).
((3)) bezprawność oddziaływania na środowisko
Odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} rodzi wyłącznie "bezprawne oddziaływanie na środowisko". W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni tego pojęcia z regulacją wynikającą z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}} oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg {{pu przepis="art. 144 KC"}}.
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 144 KC"}} (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 104; Padrak/Solan, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego z 2009 r., nr 5, s. 10). W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2003, I CKN 497/01; Katner, Nowe Prawo z 1988 r., s. 215). Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań (Gładyszowski, Nowe Prawo z 1975 r., s. 419-420; RudnickiKomentarzKC (2002), s. 63). Podobnie ocenia się znaczenie aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko) (KasprzykNP1988, s. 46; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2009, I CNP 82/08 (LEX Nr 508833); wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2008, II CSK 169/08 (LEX Nr 465949); wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2004, IV CSK 454/02 (LEX Nr 175937); odmiennie natomiast Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 19 marca 1987, III CRN 53/87 (OSPiKA z 1988 r. Nr 7-8, poz.. 173); z dnia 16 grudnia 1992, I CRN 188/92 (OSNCP z 1993 r., Nr 5, poz. 90).
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego (Bieniek w: BieniekKomentarzKC (6. wyd.), art. 415 uw. 3 (s. 235); Radwański/Olejniczak, Zobowiązania... (6. wyd.), nb. 472; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1979, IV CR 447/79 (OSN z 1980 r., Nr 7-8, poz. 143). Ponieważ {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji (SkoczylasPS2003, s. 62), wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji (RudnickiKomentarzKC (1999), art. 222-223 uw. 16 (s. 308); Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 291 nb. 201; GniewekPrawoRzeczowe, 2008, nb. 207). {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich (Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski (red.). Kodeks cywilny... (4. wyd.), art. 144 nb. 21; Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 290; Nadler w: GniewekKCKomentarz, 2008, art. 144 nb. 1; DybowskiOchronaWlasnosci 1969, s. 321; inaczej Kocon, Państwo i Prawo z 1978 r. nr 2, s. 94-95). Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego (zob. wyżej).
Jednakże także wg ogólnych zasad zezwolenie administracyjne z reguły nie wyłącza bezprawności zachowania będącego jego przedmiotem, gdyż celem zezwolenia jest ochrona innych interesów niż osób podnoszących roszczenia cywilnoprawne (KasprzykNP1988, s. 39).
Czy można zastosować {{pu przepis="art. 144 KC"}} do roszczeń deliktowych. Przemawia za tym koncepcja podpierająca się zasadą jednolitości systemu prawnego (KatnerZNIBPS1979, nr 11, s. 63; KatnerOchronaWlasnosciNieruchomosci (1982), s. 142-143; KasprzykNP1988, s. 45; SkoczylasCywilnoprawneSrodki (1986), s. 169).
Przyjmując deliktowe rozumienie bezprawności nie wyklucza się jednak zupełnie zastosowania {{pu przepis="art. 144 KC"}}. Mógłby on być przyjmowany jako okoliczność wyłączająca bezprawność oddziaływań pośrednich, które naruszałyby szeroko rozumiany porządek prawny. Taki jest też ogólnie rzecz biorąc sens {{pu przepis="art. 144 KC"}} w polskim systemie prawa. Decyduje on bowiem o konieczności tolerowania oddziaływań sąsiedzkich. Tutaj proponowana wykładnia bezprawności oddziaływań na środowisko pozostaje również w zgodzie z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. Oddziaływanie może być więc bezprawne również wówczas, gdy instalacja, z której wynika, działa a podstawie i w granicach decyzji administracyjnej. Nie będzie więc bezprawne takie oddziaływanie, które mieści się w granicach wyznaczonych aktami normatywnymi.
((3)) wina
Stosownie do przyjętej tu koncepcji ukształtowania odpowiedzialności z {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} na zasadzie winy, kolejną przesłanką jest zawinienie sprawcy szkody lub niebezpieczeństwa jej powstania.
((1)) ROSZCZENIE O PODJĘCIE ŚRODKÓW ZAPOBIEGAWCZYCH ({{pu przepis="ART. 323 UST. 1 PROCHRŚRODOW"}})
Podmiot uprawniony może domagać się zastosowania środków zapobiegawczych.
((2)) Treść roszczenia
Na początek należy wyjaśnić, czy roszczenia o zastosowanie środków zapobiegawczych może być zgłaszane samodzielnie czy też zawsze w wraz z roszczeniem przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Sformułowanie przepisu i użycie spójnika "i" wskazuje na to, iż obydwa żądania mogą być zgłaszane tylko łącznie. Taka wykładnia nie wydaje się trafna. Oczywiście z reguły koniecznym do zachowania stanu zgodnego z prawem konieczne będzie wdrożenie środków prewencyjnych. Wówczas kumulatywne zgłoszenie obydwu roszczeń jest jak najbardziej uzasadnione. Uprawniony winien mieć prawo wyboru instrumentu obrony. Może więc ograniczyć się tylko do jednej formy świadczenia sprawcy, jeżeli - jego zdaniem - wystarcza do zachowania pożądanego stanu. Roszczenie to służy wyłącznie ochronie interesów indywidualnych. Ochrona środowiska jest tu tylko "skutkiem ubocznym" ewentualnej akcji prywatnej. Stąd też mimo tego, że transmitterem oddziaływania na dobra indywidualne są elementy środowiska, nie powinno się ograniczać uprawnień poszkodowanego/zagrożonego przez wyłącznie kumulatywną wykładnię.
((2)) Cel roszczenia
Celem roszczenia jest zapewnienie stabilności stanu zgodnego z prawem względnie usunięcie bezpośredniego zagrożenia powstania szkody. Chodzi więc o podjęcie środków na tyle skutecznych, aby zapewniały one osiągnięcie tego rezultatu. Tą przesłankę należy oceniać wg stanu wiedzy i techniki na dzień ich podejmowania. Środki powinny być jednocześnie, jak najmniej obciążające dla sprawcy szkody/zagrożenia. Generalnie więc rozważając, które z możliwych i tak samo efektywnych środków należy zastosować, konieczne jest oparcie się o zasadę proporcjonalności.
((2)) Przesłanki roszczenia
Przesłanki roszczenia o podjęcie środków zapobiegawczych są odpowiadają co do zasady omówionym powyżej przesłankom roszczenia o przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Stąd też w zakresie legitymacji czynnej, bezprawnego oddziaływania na środowisko oraz wyrządzenie szkody można odesłać do powyżej poczynionych wywodów.
Więcej uwagi poświęcić trzeba natomiast przesłance środków zapobiegawczych.
Podstawowym kryterium zobowiązania do zastosowania określonych środków zaradczych jest to, czy są w ogóle zdatne do likwidacji negatywnych skutków oddziaływania. Zobowiązać możne jedynie do podjęcia takich środków (instalacji lub urządzeń), które są w stanie zabezpieczyć przed zagrożeniem lub naruszeniem. Takimi środkami będą wszelkie, które dają pewność, iż ponownie nie wystąpi szkoda albo nie dojdzie do zagrożenia jej powstaniem. Natomiast środki te nie muszą wyłączać oddziaływania na środowisko. Stosownie do brzmienia art. 323 ust. 1 chodzi wyłącznie o zapobieżenie szkodzie lub jej zagrożeniu.
Podsumowując: podmiot bezprawnie oddziałujący na środowisko jest zobowiązany do zastosowania obiektywnie i subiektywnie osiągalnych dla niego środków zapobiegawczych. Jeżeli środki mogące wstrzymać skutki oddziaływania na środowisko z przyczyn obiektywnych lub subiektywnych pozostają poza zasięgiem jego możliwości, jedyną drogą do ich wyeliminowania jest zaprzestanie działalności generującej oddziaływanie na środowisko.
((1)) ROSZCZENIE O ZAPRZESTANIE DZIAŁALNOŚCI ({{pu przepis="ART. 323 UST. 1 PROCHRŚRODOW"}} IN FINE)
Niemożliwość lub nadmierna trudność podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności zamontowania instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem powoduje, iż aktualizuje się roszczenie zmierzające do zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie.
((2)) Cel roszczenia: zaprzestanie działalności
Przede wszystkim należy zauważyć, że zakaz prowadzenia określonej działalności nie musi być tożsamy z zakazem prowadzenia jakiejkolwiek działalności w ogóle. Celem roszczenia powinno być bowiem wyłącznie wyeliminowanie tej działalności, której skutkiem jest powstanie szkody luby sytuacji zagrożenia. Jeżeli jest to jedna z wielu działalności prowadzonych przez zobowiązanego, uprawnienie do prowadzenia pozostałych rodzajów działalności pozostaje nienaruszone. Jeżeli jednak zakaz dotyczy jedynej działalności danego podmiotu, pozostaje jeszcze próba prowadzenia działalności alternatywnej wobec zakazanej, pod warunkiem, iż nie prowadzi ona do rezultatu w postaci szkody lub zagrożenia jej powstaniem. Likwidacja zakładu lub przedsiębiorstwa będzie więc konieczna dopiero wówczas, gdy brak jest alternatywy dla działalności zabronionej. Dopiero więc w takim wypadku dojdzie do kolizji orzeczenia sądu powszechnego z orzeczeniem organu administracyjnego lub sądu administracyjnego. Z uwagi na odrębne kompetencje obydwu struktur prawodawczych wydaje się, że konsekwencje wynikające z roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} idą jednak za daleko. Przyznają bowiem w ten sposób sądom powszechnym prawo do decydowania o wykonywaniu działalności zalegalizowanej uprzednio przez administrację. Jednakże z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}} wynika dość jasna deklaracja, iż prywatnoprawnym środkom ochrony przyznaje się prymat nawet przed ostatecznymi decyzjami administracyjnymi sankcjonującymi wykonywanie określonej działalności.
((2)) Niemożliwość/nadmierna trudność przywrócenia stanu zgodnego z prawem
Prawo polskie nadal hołduje zasadzie, iż //ultra posse nemo obligatur est// (por. {{pu przepis="art. 387 KC"}}). Nie jest więc dopuszczalne zobowiązanie do zastosowania środków zapobiegawczych od początku obiektywnie niemożliwych. W związku z tym w razie gdy realizacja powyższych roszczeń jest niemożliwa lub nadmiernie utrudniona, aktualizuje się prawo do żądania zaprzestania prowadzenia działalności.
Niemożliwość zachodzi, gdy z przyczyn obiektywnych (niedostępność, techniczna niewykonalność itp.) lub subiektywnych (nadmierny wydatek finansowy, brak brak wykwalifikowanego personelu itp.) przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zastosowanie środków zapobiegawczych jest poza zasięgiem podmiotu powodującego naruszenie lub zagrożenie. Natomiast zastosowanie środków jest nadmiernie utrudnione, gdy są niekoniecznie niemożliwe do spełnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 20.5.2010 r., V CSK 387/09 [Legalis] - orzeczenie na tle {{pu przepis="art. 388 KC"}}; wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 8.10.2009 r., II CSK 160/09 [Legalis] - orzeczenie do {{pu przepis="art. 567 KC"}} [Legalis]). W tym wypadku chodzi o sytuacje, gdy zarówno obiektywnie jak i subiektywnie sprawca szkody lub zagrożenia jest w stanie dokonać restytucji stanu zgodnego z prawem i zastosować środki zaradcze, ale czynności te są nieadekwatne do związanych z nimi nakładów.
Ocena, czy chodzi o działania niemożliwe czy związane z nadmiernymi trudnościami powinna uwzględniać stan techniki i możliwości sprawcy szkody/zagrożenia na dzień rozstrzygania. Okoliczność, iż za jakiś czas pewne możliwości staną się bardziej dostępne, nie powinna prowadzić do utrzymywania stanu zagrożenia lub szkody.
((1)) ROSZCZENIE PREWENCYJNE Z {{pu przepis="ART. 323 UST. 1 PROCHRŚRODOW"}}
Zob. więcej w dokumencie: RoszczeniePrewencyjne323PrOchrSrodow
((1)) ROSZCZENIE Z {{pu przepis="ART. 323 UST. 2 PROCHRŚRODOW"}}
Roszczenia określone w ust. 1 mogą być zgłoszone również przez podmioty wymienione w ust. 2.
((2)) Uwagi ogólne
{{pu przepis="Art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}} rozszerza krąg uprawnionych do podniesienia roszczeń na Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego i organizacje ekologiczne. Jeżeli rozumieć skargę powszechną (actio popularis) jako uprawnienie jednostki do wniesienia powództwa w celu obrony interesu publicznego, to faktycznie należy zgodzić się z poglądami, z których wynika, iż przepis ten nie wprowadza do polskiego systemu prawnego tej instytucji (Bar w: PrOchrSrodKomentarz, 2011, art. 323 uw. 7). Uprawnionymi są bowiem podmioty z urzędu zobligowane do dbania o interes publiczny.
((2)) Cel roszczenia z art. 323 ust. 2
Ponieważ w tym wypadku chodzi o szkodę dotyczącą elementów środowiska, przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza stworzenie stanu odpowiadającego obiektywnym standardom. Określają je przepisy rangi podustawowej wydawane na podstawie odpowiednich upoważnień z ustawy - PrOchrŚrodow.
I tak np. w zakresie hałasu należy mieć na uwadze rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów **hałasu** w środowisku (Dz.U. 2007 Nr 120, poz. 826), wydane na podstawie {{pu przepis="art. 113 PrOchrŚrodow"}}. O jakości **powietrza** decydują m.in. przepisy rozporządzenia w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U.z 2008 r., nr 47, poz.281). W przypadku **wód** wachlarz aktów prawnych jest dość duży i obejmuje następujące rozporządzenia ministra ochrony środowiska:
1) rozp. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. z 2002 nr 204, poz. 1728 );
1) rozp. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, których wprowadzanie w ściekach przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego (Dz.U. z 2005 r. nr 233, poz. 1988);
1) rozp. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U. z 2002 r. nr 176, poz. 1455);
1) rozp. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeżne będące środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków (Dz.U. z 2002 nr 176, poz. 1454 ).
Standardy jakości **gleby i ziemi** określa z kolei rozp. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. z 2002 r. nr 165, poz. 1359). Poziomy pól elektromagnetycznych wyznacza rozp. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz.U. z 2003 r. nr 192, poz. 1883).
Ponadto otwarte są możliwości dochodzenia podjęcia środków zapobiegawczych oraz zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie. Tutaj można odesłać do wcześniejszych wywodów.
((2)) Podmioty uprawnione wg {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}}
((3)) Skarb Państwa
Z jednej strony należy wspomnieć o tym, kiedy Skarb Państwa będzie uprawniony do wystąpienia z roszczeniami, z drugiej zaś - jakie jednostki organizacyjne będą reprezentować Skarb Państwa w takich sytuacjach.
Zasady działania Skarbu Państwa w sferze prywatnoprawnej reguluje przede wszystkim {{pu przepis="art. 34 KC"}}. Skarb Państwa będzie więc uprawniony do działania, gdy naruszenie środowiska będzie dotyczyć tych elementów, które stanowią jego własność a jednocześnie nie stanowią własności państwowych osób prawnych. Własność Skarbu Państwa stanowią wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne ({{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}}). Własnością Skarbu Państwa są również złoża kopalin nie stanowiące części składowych nieruchomości gruntowej ({{pu przepis="art. 7 ust. 1 PrGeologGór"}}). Podobny status mają również grunty leśne stanowiące własność Skarbu Państwa (zasoby zarządzane przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (por. {{pu przepis="art. 4 ULas"}})) i grunty z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (zob. ustawa - {{pu akt="UGospNierRolSP"}}).
Natomiast inne składniki środowiska stanowią własność Agencji i innych państwowych osób prawnych. W tym wypadku legitymacja przysługuje tym podmiotom jako podmiotom indywidualnym w rozumieniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}.
Pozostaje problem powietrze, które - z naturalnych powodów - nie stanowi mienia. Nie jest więc własnością Skarbu Państwa, co wykluczałoby legitymację czynną Skarbu Państwa. {{pu przepis="Art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}} należy chyba potraktować jako lex specialis do {{pu przepis="art. 34 KC"}} i rozszerzający kompetencje SP na wszelkie elementy środowiska, które nie stanowią dobra indywidualnego.
((3)) Jednostki samorządu terytorialnego
A związki j.s.t.?
((3)) Organizacje ekologiczne
Zob. {{pu przepis="art. 4 pkt 16 PrOchrŚrodow"}}
((2)) Środowisko jako dobro wspólne
Warunkiem podjęcia akcji przez wymienione powyżej podmioty jest wyrządzenie szkody lub zagrożenie szkodą w środowisku jako dobru wspólnym. Problematyczne jest w szczególności wyjaśnienie, kiedy dochodzi do naruszenia środowiska jako dobra wspólnego. W zasadzie - z uwagi na brak prawa podmiotowego do nieskażonego środowiska - i charakter środowiska jako otoczenia życia człowieka, każde naruszenie elementu środowiska jest naruszeniem dobra wspólnego. W zasadzie najczęściej będzie chodzić o sytuacje, gdy szkoda (lub zagrożenie jej powstaniem) dotyczyć będzie elementów nie stanowiących przedmiotu własności podmiotów indywidualnych (np. wód publicznych w rozumieniu {{pu przepis="art. 10 ust. 2 PrWodn"}}). Nie ma jednak również przeszkód do zgłoszenia roszczenia przez podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 również wówczas, gdy szkoda dotyczy również przedmiotu ochrony indywidualnej (Bar w: PrOchrSrodKomentarz, 2011, art. 323 uw. 7).
Tutaj więc dopiero tak naprawdę będzie chodzić o [[SzkodaWSrodowisku szkodę w środowisku]] lub [[SzkodaEkologiczna szkodzie ekologicznej]].
((1)) PRAWO KOLIZYJNE
Zob. {{pu przepis="art. 7 RozpUERzymII"}}
((1)) ZAGADNIENIA UBEZPIECZENIOWE
(...)
----
CategoryKomentarzPrOchrSrodow CategoryOdpowiedzialnoscOdszkodowawcza
==internetowy komentarz do przepisu art. 323 ustawy - Prawo ochrony środowiska==
{{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow" mode="view"}}
W Dziale I Tytułu VI (art. 322 do art. 328) ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska ustawodawca określił zasady cywilnej odpowiedzialności w ochronie środowiska. Porównując te regulacje z nielicznymi przepisami o charakterze cywilnym w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska (Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. (t.j. Dz.U. z 1994 r. Nr 49, poz.196 z późn. zm.) zmiany są wyraźnie na korzyść prawa cywilnego. Dokonując tej operacji ustawodawca nie tylko przesądził o znaczeniu odpowiedzialności wg reguł prawa cywilnego dla ochrony środowiska. Sytuując zasady odpowiedzialności cywilnej w pierwszym dziale tytułu poświęconego odpowiedzialności w ochronie środowiska w ogóle podkreślił jej znaczącą rolę na tym obszarze. Czy jednak istotnie reguły prawa cywilnego zaczęły pełnić wiodącą rolę w zakresie ochrony środowiska? Ujmując rzecz kwantytatywnie wydaje się, że stosowanie zasad prawa cywilnego w ochronie środowiska nadal jest wstrzemięźliwe. Od wejścia w życie dnia 1 października 2001 r. (Art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1085 z późn. zm.) przepisy art. 322 i nast. stały się podstawą rozstrzygnięcia przez sądy najwyższego szczebla jedynie w kilku wypadkach (np. wg SIP LEX art. 322 i nast. PrOchrŚrod były powoływane w orzecznictwie SN i NSA jedynie kilka razy.)
Niniejsze opracowanie stawia sobie za cel ustalenie przyczyn takiego stanu rzeczy i zaproponowanie rozwiązań, które mogłyby zwiększyć zaufanie do instytucji o cywilnoprawnej proweniencji w ochronie środowiska.
((1)) ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI
Przekonanie o tym, iż {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} jest prawną podstawą odpowiedzialności opartą o zasadę winy wynika z systematyki ustawy oraz samego brzmienia przepisu. Zakłada on bowiem wymóg bezprawnego oddziaływania na środowisko. Powszechnie wiadomo, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka takiej przesłanki nie ustanawia. Jej istotą jest bowiem sankcjonowanie szkód wywołanych prowadzeniem działalności dozwolonej choć niebezpiecznej (w tym sensie, że związanej ze zwiększonym prawdopodobieństwem wywołania uszczerbku). Wymóg bezprawności (pojmowanej w Polsce jako sprzeczność z porządkiem prawnym, obejmującym obok prawa pozytywnego również zasady współżycia społecznego oraz dobre obyczaje) nie ma więc w przypadku tej zasady racji bytu. Przepis ten nie ogranicza również odpowiedzialności sprawcy szkody, co powodowałoby przyjęcie absolutnej odpowiedzialności sprawcy szkody, a to jest nie do pogodzenia z pryncypiami polskiego prawa deliktów. Charakterystyczne jest bowiem, iż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ograniczona jest wystąpieniem przesłanek egzoneracyjnych, do których należą z reguły siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego albo wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący działalność niebezpieczną nie ponosi odpowiedzialności. Nie bez znaczenia jest fakt, iż {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} jest przepisem umiejscowionym przed regulacjami odnoszącymi się wprost do {{pu przepis="art. 435 KC"}}. Brak bezpośredniego odniesienia do przepisów bazujących na zasadzie ryzyka sugeruje, iż należy przepis ten traktować jako klauzulę generalną. Podstawową zasadą odpowiedzialności jest w polskim prawie deliktów wciąż zasada winy.
((1)) ROSZCZENIE O PRZYWRÓCENIE STANU ZGODNEGO Z PRAWEM ({{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}})
((2)) Cel roszczenia: stan zgodny z prawem
Przywrócenie stanu zgodnego z prawem zostało użyte już wcześniej w innych przepisach. Do najważniejszych i o zbliżonym znaczeniu należy {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}. Cel roszczenia negatoryjnego z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}} polegający na przywróceniu stanu zgodnego z prawem był już przedmiotem dyskusji w literaturze (zob. więcej w RoszczenieNegatoryjne222KC). Wprawdzie dyskusja ta dotyczy roszczenia prawno-rzeczowego, a {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} jest przepisem z zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej. Normatywny wydźwięk nie ulega zmianie. Wspólnym celem obydwu przepisów będzie bowiem stworzenie takiego stanu, który odpowiada standardom normatywnym. W przypadku {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}} oceniać będzie się jednak wyłącznie skutki ingerencji w cudze prawo własności. Natomiast na zakres żądania z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} trzeba patrzeć przez pryzmat szkody. To oznacza, że przywrócenie stanu zgodnego z prawem na podstawie {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} będzie oznaczać stworzenie stanu odpowiadającego wymaganiom normatywnym w zakresie wszystkich dóbr i interesów podlegających ochronie prawnej (zarówno związanych z osobą jak i z mieniem poszkodowanego, w tym z własnością). To może również oznaczać, że przywrócenie stanu legalnego będzie wymagać podjęcia dodatkowych aktywności przez sprawcę szkody/zagrożenia.
Pojawia się zarzut, iż przepis ten zobowiązuje sprawcę szkody do świadczenia większego niż spowodowana przez niego szkoda (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103.). Stąd też zgłaszane są postulaty stosownej zmiany omawianej regulacji (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 103; aprobująco GruszeckiPrOchrSrodowKomentarz (2008), art. 323 uw. 3.). Niniejsze opracowanie nie jest miejscem, aby rozważać relację pojęcia „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” do „odszkodowania” oraz „przywrócenia stanu poprzedniego” (W tym zakresie zob. dyskusję dotyczącą zakresu świadczenia dłużnika z {{pu przepis="art. 222 § 2 KC"}}.). Poprzestanę tu na stwierdzeniu, iż obecne sformułowanie dyspozycji jest uzasadnione. Po pierwsze nie jest wykluczone żądanie przez podmiot, który poniósł szkodę odszkodowania, gdyż pojęcie „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” jest pojęciem obejmującym także naprawienie szkody. Dodatkowo przepis {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zawiera w sobie podstawę dla roszczeń prewencyjnych. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza w tym kontekście przede wszystkim odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa wyrządzenia szkody. Wreszcie skutek prawny w postaci „przywrócenia stanu zgodnego z prawem” odpowiada szerokiemu ujęciu podmiotów legitymowanych do zgłoszenia roszczenia. Podmioty wymienione w {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}} nie ponoszą szkody we własnych dobrach czy interesach, wobec czego nie mogą być uprawnione do zgłoszenia żądań naprawienia szkody. Ideą stojącą za przyznaniem legitymacji czynnej tym podmiotom było maksymalne wykorzystanie instrumentów cywilnoprawnych dla ochrony środowiska. Stąd też wyposażenie tych podmiotów w uprawnienie do żądania przywrócenia środowiska do stanu zgodnego z prawem najlepiej wkomponowuje się całość przepisu.
((2)) Przesłanki roszczenia o przywrócenie stanu zgodnego z prawem
Celem tego roszczenia jest w pierwszej kolejności przywrócenie stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych. W razie wystąpienia dodatkowych okoliczności roszczenie z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} może zmierzać do zaprzestania działalności powodującej zagrożenie szkodą lub jej wyrządzenie. {{pu przepis="Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zawiera więc samodzielną podstawę roszczeń represyjnych (zmierzających do przywrócenia stanu zgodnego z prawem) oraz prewencyjnych.
W pierwszej kolejności ustalić należy zasadę odpowiedzialności deliktowej, na której bazuje {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}.
((3)) szkoda
{{pu przepis="Art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} znajduje zastosowanie, gdy podmiot legitymowany do podniesienia roszczenia doznał szkody. Ponieważ ustawa nie definiuje pojęcia szkody na użytek przepisów o odpowiedzialności cywilnej w ochronie środowiska, konieczne jest sięgnięcie do ogólnych zasad wypracowanych w prawie prywatnym. Odpowiada to również dyrektywie art. 322 PrOchrŚrodow.
Szkoda w prawie cywilnym jest ujmowana jako uszczerbek, który nastąpił wbrew woli poszkodowanego, w prawnie chronionych dobrach (interesach), i który wyraża się w różnicy pomiędzy stanem dóbr, jaki istniał i jaki mógłby się w normalnej kolei rzeczy wytworzyć, a stanem, jaki powstał na skutek zdarzenia wywołującego zmianę w dotychczasowym stanie rzeczy, z którym to zdarzeniem ustawodawca wiąże powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej (więcej w SzkodaCywilnoprawna). Powstaje pytanie o związek tego pojęcia z ochroną środowiska. W przypadku odpowiedzialności na podstawie {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} chodzi wyłącznie o szkodę w dobrach lub interesach prawnie chronionych podmiotów indywidualnych. Szkoda w środowisku jako takim wyzwala roszczenia tylko dla wąskiego kręgu podmiotów wymienionych w {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}}. W przypadku opisanym w ust. 1 będzie więc chodzić o stany faktyczne, gdy elementy środowiska są jedynie pośrednikiem między (bezprawnym) oddziaływaniem na środowisko a szkodą.
((3)) legitymacja czynna
Stosownie do powyższego uprawniony do zgłoszenia roszczenia z art. 323 ust. 1 jest każdy podmiot, któremu grozi szkoda lub któremu szkoda już została wyrządzona. Warunkiem legitymacji czynnej jest więc posiadanie zdolności prawnej lub osobowości prawnej. Do uprawnionych trzeba będzie również zaliczyć ułomne osoby prawne ({{pu przepis="art. 33(1) KC"}}), którym ustawa przyznaje zdolność prawną (np. wspólnoty mieszkaniowe).
((3)) oddziaływanie na środowisko
Z {{pu przepis="art. 3 pkt 11) PrOchrŚrodow"}} oraz z {{pu przepis="art. 3 ust. 2 UUdostInformŚrod"}} wynika jedynie, iż oddziaływaniem na środowisko jest również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Wg {{pu przepis="art. 62 ust. 1 pkt 1 UUdostInformŚrod"}} ocena oddziaływania na środowisko polega na ustaleniu bezpośredniego i pośredniego wpływu planowanego przedsięwzięcia na: środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, zabytki, wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa wcześniej oraz na dostępność do złóż kopalin. Wpływ przedsięwzięcia na środowisko zostanie więc potwierdzony, gdy analiza wg powyższych wskazań wykaże, iż w razie zrealizowania przedsięwzięcia dojdzie do zmiany wartości określonego czynnika. Nie wyjaśnia to jeszcze do końca sposobu, w jaki następuje zmiana parametrów wymienionych powyżej elementów analizy oddziaływania na środowisko. Dla roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} zmiana ta stanowi już skutek rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą, gdyż jest uszczerbkiem w dobrach i interesach prawni chronionych. W ten sposób pojęcie oddziaływania na środowisko przyjęte w cytowanych przepisach jest równoznaczne ze szkodą w rozumieniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}. Na potrzeby tej ostatniej regulacji niezbędne jest więc wypracowanie autonomicznej definicji. Zastanawiając się nad sposobem, w jaki może dojść do uszczerbku, należy skoncentrować się na sposobie wpływu na elementy środowiskowe w tym również na zdrowie ludzi. Art. 83 PrOchrŚrodow podpowiada, iż oddziaływanie to może następować przy pomocy substancji lub energii. Przedsięwzięcie dokonuje bowiem zmian w otoczeniu poprzez emisję fal i cząstek materialnych. Stąd też oddziaływanie na środowisko w znaczeniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} powinno mieć miejsce w razie gdy szkoda powstaje w wyniku emisji cząstek (stałych, gazów, cieczy), fal (hałasu, promieniowania, ciepła), ciśnienia, wstrząsów lub innych oddziaływań, które rozprzestrzeniają się w wodzie, powietrzu lub ziemi (Por. § 3 ust. 1 niemieckiej ustawy o odpowiedzialności za środowisko z 10 grudnia 1990 r., (BGBl. Tom I, s. 2634 i nast. z późn. zm.).
((3)) bezprawność oddziaływania na środowisko
Odpowiedzialność z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} rodzi wyłącznie "bezprawne oddziaływanie na środowisko". W zakresie wykładni tego pojęcia nie ma zgodności. Zachodzi bowiem konieczność pogodzenia wykładni tego pojęcia z regulacją wynikającą z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}} oraz dopuszczalnością pośredniej ingerencji wg {{pu przepis="art. 144 KC"}}.
Niektórzy autorzy opowiadają się za utożsamieniem bezprawności z kryterium przeciętnej miary, o którym mowa jest w {{pu przepis="art. 144 KC"}} (RadeckiOdpowiedzialnoscPrawna, s. 104; Padrak/Solan, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego z 2009 r., nr 5, s. 10). W tym sytuacji oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne wówczas, gdyby przekraczało przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Nie miałoby znaczenia natomiast, czy zachowane zostały wartości graniczne określone w aktach normatywnych (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2003, I CKN 497/01; Katner, Nowe Prawo z 1988 r., s. 215). Mają one bowiem jedynie znaczenie pomocnicze dla ustalenia przeciętnej miary oddziaływań (Gładyszowski, Nowe Prawo z 1975 r., s. 419-420; RudnickiKomentarzKC (2002), s. 63). Podobnie ocenia się znaczenie aktów indywidualnych (pozwoleń na działalność powodującą oddziaływania na środowisko) (KasprzykNP1988, s. 46; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2009, I CNP 82/08 (LEX Nr 508833); wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2008, II CSK 169/08 (LEX Nr 465949); wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2004, IV CSK 454/02 (LEX Nr 175937); odmiennie natomiast Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 19 marca 1987, III CRN 53/87 (OSPiKA z 1988 r. Nr 7-8, poz.. 173); z dnia 16 grudnia 1992, I CRN 188/92 (OSNCP z 1993 r., Nr 5, poz. 90).
Innym rozwiązaniem byłoby zastosowanie reguł wypracowanych dla pojęcia bezprawności w sferze prawa czynów niedozwolonych. Oddziaływanie na środowisko byłoby więc bezprawne, gdyby zachodziłaby obiektywna sprzeczność oddziaływania z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego (Bieniek w: BieniekKomentarzKC (6. wyd.), art. 415 uw. 3 (s. 235); Radwański/Olejniczak, Zobowiązania... (6. wyd.), nb. 472; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1979, IV CR 447/79 (OSN z 1980 r., Nr 7-8, poz. 143). Ponieważ {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} należy do grupy przepisów o deliktowej proweniencji (SkoczylasPS2003, s. 62), wskazane jest przyjęcie takiego rozumienia bezprawności dla tego przepisu. Nie jest to jednak jedyny argument przemawiający za wykładnią bezprawności w duchu przepisów o czynach niedozwolonych. Oddziaływania w zaproponowanej tutaj definicji mogą mieć również charakter imisji bezpośrednich, a więc takich, które są kierowane na cudzy grunt bezpośrednio i celowo przy pomocy stworzonych w tym celu instalacji (RudnickiKomentarzKC (1999), art. 222-223 uw. 16 (s. 308); Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 291 nb. 201; GniewekPrawoRzeczowe, 2008, nb. 207). {{pu przepis="Art. 144 KC"}} odnosi się zaś wyłącznie do oddziaływań pośrednich (Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski (red.). Kodeks cywilny... (4. wyd.), art. 144 nb. 21; Stelmachowski w: SystemPrawaPrywatnegoTom3 (2003), s. 290; Nadler w: GniewekKCKomentarz, 2008, art. 144 nb. 1; DybowskiOchronaWlasnosci 1969, s. 321; inaczej Kocon, Państwo i Prawo z 1978 r. nr 2, s. 94-95). Skutkiem przyjęcia interpretacji bezprawności w oparciu o {{pu przepis="art. 144 KC"}} byłaby konieczność stosowania innych reguł dla ustalenia bezprawności oddziaływań o charakterze bezpośrednim. Dodatkowo {{pu przepis="art. 144 KC"}} czyniłby zbędnym {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. gdyż dla ustalenia przekroczenia przeciętnej miary oddziaływań pozwolenia indywidualne nie mają z reguły znaczenia decydującego (zob. wyżej).
Jednakże także wg ogólnych zasad zezwolenie administracyjne z reguły nie wyłącza bezprawności zachowania będącego jego przedmiotem, gdyż celem zezwolenia jest ochrona innych interesów niż osób podnoszących roszczenia cywilnoprawne (KasprzykNP1988, s. 39).
Czy można zastosować {{pu przepis="art. 144 KC"}} do roszczeń deliktowych. Przemawia za tym koncepcja podpierająca się zasadą jednolitości systemu prawnego (KatnerZNIBPS1979, nr 11, s. 63; KatnerOchronaWlasnosciNieruchomosci (1982), s. 142-143; KasprzykNP1988, s. 45; SkoczylasCywilnoprawneSrodki (1986), s. 169).
Przyjmując deliktowe rozumienie bezprawności nie wyklucza się jednak zupełnie zastosowania {{pu przepis="art. 144 KC"}}. Mógłby on być przyjmowany jako okoliczność wyłączająca bezprawność oddziaływań pośrednich, które naruszałyby szeroko rozumiany porządek prawny. Taki jest też ogólnie rzecz biorąc sens {{pu przepis="art. 144 KC"}} w polskim systemie prawa. Decyduje on bowiem o konieczności tolerowania oddziaływań sąsiedzkich. Tutaj proponowana wykładnia bezprawności oddziaływań na środowisko pozostaje również w zgodzie z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}}. Oddziaływanie może być więc bezprawne również wówczas, gdy instalacja, z której wynika, działa a podstawie i w granicach decyzji administracyjnej. Nie będzie więc bezprawne takie oddziaływanie, które mieści się w granicach wyznaczonych aktami normatywnymi.
((3)) wina
Stosownie do przyjętej tu koncepcji ukształtowania odpowiedzialności z {{pu przepis="art. 323 PrOchrŚrodow"}} na zasadzie winy, kolejną przesłanką jest zawinienie sprawcy szkody lub niebezpieczeństwa jej powstania.
((1)) ROSZCZENIE O PODJĘCIE ŚRODKÓW ZAPOBIEGAWCZYCH ({{pu przepis="ART. 323 UST. 1 PROCHRŚRODOW"}})
Podmiot uprawniony może domagać się zastosowania środków zapobiegawczych.
((2)) Treść roszczenia
Na początek należy wyjaśnić, czy roszczenia o zastosowanie środków zapobiegawczych może być zgłaszane samodzielnie czy też zawsze w wraz z roszczeniem przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Sformułowanie przepisu i użycie spójnika "i" wskazuje na to, iż obydwa żądania mogą być zgłaszane tylko łącznie. Taka wykładnia nie wydaje się trafna. Oczywiście z reguły koniecznym do zachowania stanu zgodnego z prawem konieczne będzie wdrożenie środków prewencyjnych. Wówczas kumulatywne zgłoszenie obydwu roszczeń jest jak najbardziej uzasadnione. Uprawniony winien mieć prawo wyboru instrumentu obrony. Może więc ograniczyć się tylko do jednej formy świadczenia sprawcy, jeżeli - jego zdaniem - wystarcza do zachowania pożądanego stanu. Roszczenie to służy wyłącznie ochronie interesów indywidualnych. Ochrona środowiska jest tu tylko "skutkiem ubocznym" ewentualnej akcji prywatnej. Stąd też mimo tego, że transmitterem oddziaływania na dobra indywidualne są elementy środowiska, nie powinno się ograniczać uprawnień poszkodowanego/zagrożonego przez wyłącznie kumulatywną wykładnię.
((2)) Cel roszczenia
Celem roszczenia jest zapewnienie stabilności stanu zgodnego z prawem względnie usunięcie bezpośredniego zagrożenia powstania szkody. Chodzi więc o podjęcie środków na tyle skutecznych, aby zapewniały one osiągnięcie tego rezultatu. Tą przesłankę należy oceniać wg stanu wiedzy i techniki na dzień ich podejmowania. Środki powinny być jednocześnie, jak najmniej obciążające dla sprawcy szkody/zagrożenia. Generalnie więc rozważając, które z możliwych i tak samo efektywnych środków należy zastosować, konieczne jest oparcie się o zasadę proporcjonalności.
((2)) Przesłanki roszczenia
Przesłanki roszczenia o podjęcie środków zapobiegawczych są odpowiadają co do zasady omówionym powyżej przesłankom roszczenia o przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Stąd też w zakresie legitymacji czynnej, bezprawnego oddziaływania na środowisko oraz wyrządzenie szkody można odesłać do powyżej poczynionych wywodów.
Więcej uwagi poświęcić trzeba natomiast przesłance środków zapobiegawczych.
Podstawowym kryterium zobowiązania do zastosowania określonych środków zaradczych jest to, czy są w ogóle zdatne do likwidacji negatywnych skutków oddziaływania. Zobowiązać możne jedynie do podjęcia takich środków (instalacji lub urządzeń), które są w stanie zabezpieczyć przed zagrożeniem lub naruszeniem. Takimi środkami będą wszelkie, które dają pewność, iż ponownie nie wystąpi szkoda albo nie dojdzie do zagrożenia jej powstaniem. Natomiast środki te nie muszą wyłączać oddziaływania na środowisko. Stosownie do brzmienia art. 323 ust. 1 chodzi wyłącznie o zapobieżenie szkodzie lub jej zagrożeniu.
Podsumowując: podmiot bezprawnie oddziałujący na środowisko jest zobowiązany do zastosowania obiektywnie i subiektywnie osiągalnych dla niego środków zapobiegawczych. Jeżeli środki mogące wstrzymać skutki oddziaływania na środowisko z przyczyn obiektywnych lub subiektywnych pozostają poza zasięgiem jego możliwości, jedyną drogą do ich wyeliminowania jest zaprzestanie działalności generującej oddziaływanie na środowisko.
((1)) ROSZCZENIE O ZAPRZESTANIE DZIAŁALNOŚCI ({{pu przepis="ART. 323 UST. 1 PROCHRŚRODOW"}} IN FINE)
Niemożliwość lub nadmierna trudność podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności zamontowania instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem powoduje, iż aktualizuje się roszczenie zmierzające do zaprzestania działalności powodującej zagrożenie lub naruszenie.
((2)) Cel roszczenia: zaprzestanie działalności
Przede wszystkim należy zauważyć, że zakaz prowadzenia określonej działalności nie musi być tożsamy z zakazem prowadzenia jakiejkolwiek działalności w ogóle. Celem roszczenia powinno być bowiem wyłącznie wyeliminowanie tej działalności, której skutkiem jest powstanie szkody luby sytuacji zagrożenia. Jeżeli jest to jedna z wielu działalności prowadzonych przez zobowiązanego, uprawnienie do prowadzenia pozostałych rodzajów działalności pozostaje nienaruszone. Jeżeli jednak zakaz dotyczy jedynej działalności danego podmiotu, pozostaje jeszcze próba prowadzenia działalności alternatywnej wobec zakazanej, pod warunkiem, iż nie prowadzi ona do rezultatu w postaci szkody lub zagrożenia jej powstaniem. Likwidacja zakładu lub przedsiębiorstwa będzie więc konieczna dopiero wówczas, gdy brak jest alternatywy dla działalności zabronionej. Dopiero więc w takim wypadku dojdzie do kolizji orzeczenia sądu powszechnego z orzeczeniem organu administracyjnego lub sądu administracyjnego. Z uwagi na odrębne kompetencje obydwu struktur prawodawczych wydaje się, że konsekwencje wynikające z roszczenia z {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}} idą jednak za daleko. Przyznają bowiem w ten sposób sądom powszechnym prawo do decydowania o wykonywaniu działalności zalegalizowanej uprzednio przez administrację. Jednakże z {{pu przepis="art. 325 PrOchrŚrodow"}} wynika dość jasna deklaracja, iż prywatnoprawnym środkom ochrony przyznaje się prymat nawet przed ostatecznymi decyzjami administracyjnymi sankcjonującymi wykonywanie określonej działalności.
((2)) Niemożliwość/nadmierna trudność przywrócenia stanu zgodnego z prawem
Prawo polskie nadal hołduje zasadzie, iż //ultra posse nemo obligatur est// (por. {{pu przepis="art. 387 KC"}}). Nie jest więc dopuszczalne zobowiązanie do zastosowania środków zapobiegawczych od początku obiektywnie niemożliwych. W związku z tym w razie gdy realizacja powyższych roszczeń jest niemożliwa lub nadmiernie utrudniona, aktualizuje się prawo do żądania zaprzestania prowadzenia działalności.
Niemożliwość zachodzi, gdy z przyczyn obiektywnych (niedostępność, techniczna niewykonalność itp.) lub subiektywnych (nadmierny wydatek finansowy, brak brak wykwalifikowanego personelu itp.) przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zastosowanie środków zapobiegawczych jest poza zasięgiem podmiotu powodującego naruszenie lub zagrożenie. Natomiast zastosowanie środków jest nadmiernie utrudnione, gdy są niekoniecznie niemożliwe do spełnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 20.5.2010 r., V CSK 387/09 [Legalis] - orzeczenie na tle {{pu przepis="art. 388 KC"}}; wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 8.10.2009 r., II CSK 160/09 [Legalis] - orzeczenie do {{pu przepis="art. 567 KC"}} [Legalis]). W tym wypadku chodzi o sytuacje, gdy zarówno obiektywnie jak i subiektywnie sprawca szkody lub zagrożenia jest w stanie dokonać restytucji stanu zgodnego z prawem i zastosować środki zaradcze, ale czynności te są nieadekwatne do związanych z nimi nakładów.
Ocena, czy chodzi o działania niemożliwe czy związane z nadmiernymi trudnościami powinna uwzględniać stan techniki i możliwości sprawcy szkody/zagrożenia na dzień rozstrzygania. Okoliczność, iż za jakiś czas pewne możliwości staną się bardziej dostępne, nie powinna prowadzić do utrzymywania stanu zagrożenia lub szkody.
((1)) ROSZCZENIE PREWENCYJNE Z {{pu przepis="ART. 323 UST. 1 PROCHRŚRODOW"}}
Zob. więcej w dokumencie: RoszczeniePrewencyjne323PrOchrSrodow
((1)) ROSZCZENIE Z {{pu przepis="ART. 323 UST. 2 PROCHRŚRODOW"}}
Roszczenia określone w ust. 1 mogą być zgłoszone również przez podmioty wymienione w ust. 2.
((2)) Uwagi ogólne
{{pu przepis="Art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}} rozszerza krąg uprawnionych do podniesienia roszczeń na Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego i organizacje ekologiczne. Jeżeli rozumieć skargę powszechną (actio popularis) jako uprawnienie jednostki do wniesienia powództwa w celu obrony interesu publicznego, to faktycznie należy zgodzić się z poglądami, z których wynika, iż przepis ten nie wprowadza do polskiego systemu prawnego tej instytucji (Bar w: PrOchrSrodKomentarz, 2011, art. 323 uw. 7). Uprawnionymi są bowiem podmioty z urzędu zobligowane do dbania o interes publiczny.
((2)) Cel roszczenia z art. 323 ust. 2
Ponieważ w tym wypadku chodzi o szkodę dotyczącą elementów środowiska, przywrócenie stanu zgodnego z prawem oznacza stworzenie stanu odpowiadającego obiektywnym standardom. Określają je przepisy rangi podustawowej wydawane na podstawie odpowiednich upoważnień z ustawy - PrOchrŚrodow.
I tak np. w zakresie hałasu należy mieć na uwadze rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów **hałasu** w środowisku (Dz.U. 2007 Nr 120, poz. 826), wydane na podstawie {{pu przepis="art. 113 PrOchrŚrodow"}}. O jakości **powietrza** decydują m.in. przepisy rozporządzenia w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U.z 2008 r., nr 47, poz.281). W przypadku **wód** wachlarz aktów prawnych jest dość duży i obejmuje następujące rozporządzenia ministra ochrony środowiska:
1) rozp. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. z 2002 nr 204, poz. 1728 );
1) rozp. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, których wprowadzanie w ściekach przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego (Dz.U. z 2005 r. nr 233, poz. 1988);
1) rozp. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U. z 2002 r. nr 176, poz. 1455);
1) rozp. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeżne będące środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków (Dz.U. z 2002 nr 176, poz. 1454 ).
Standardy jakości **gleby i ziemi** określa z kolei rozp. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. z 2002 r. nr 165, poz. 1359). Poziomy pól elektromagnetycznych wyznacza rozp. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz.U. z 2003 r. nr 192, poz. 1883).
Ponadto otwarte są możliwości dochodzenia podjęcia środków zapobiegawczych oraz zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie. Tutaj można odesłać do wcześniejszych wywodów.
((2)) Podmioty uprawnione wg {{pu przepis="art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}}
((3)) Skarb Państwa
Z jednej strony należy wspomnieć o tym, kiedy Skarb Państwa będzie uprawniony do wystąpienia z roszczeniami, z drugiej zaś - jakie jednostki organizacyjne będą reprezentować Skarb Państwa w takich sytuacjach.
Zasady działania Skarbu Państwa w sferze prywatnoprawnej reguluje przede wszystkim {{pu przepis="art. 34 KC"}}. Skarb Państwa będzie więc uprawniony do działania, gdy naruszenie środowiska będzie dotyczyć tych elementów, które stanowią jego własność a jednocześnie nie stanowią własności państwowych osób prawnych. Własność Skarbu Państwa stanowią wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne ({{pu przepis="art. 10 ust. 1a PrWodn"}}). Własnością Skarbu Państwa są również złoża kopalin nie stanowiące części składowych nieruchomości gruntowej ({{pu przepis="art. 7 ust. 1 PrGeologGór"}}). Podobny status mają również grunty leśne stanowiące własność Skarbu Państwa (zasoby zarządzane przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (por. {{pu przepis="art. 4 ULas"}})) i grunty z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (zob. ustawa - {{pu akt="UGospNierRolSP"}}).
Natomiast inne składniki środowiska stanowią własność Agencji i innych państwowych osób prawnych. W tym wypadku legitymacja przysługuje tym podmiotom jako podmiotom indywidualnym w rozumieniu {{pu przepis="art. 323 ust. 1 PrOchrŚrodow"}}.
Pozostaje problem powietrze, które - z naturalnych powodów - nie stanowi mienia. Nie jest więc własnością Skarbu Państwa, co wykluczałoby legitymację czynną Skarbu Państwa. {{pu przepis="Art. 323 ust. 2 PrOchrŚrodow"}} należy chyba potraktować jako lex specialis do {{pu przepis="art. 34 KC"}} i rozszerzający kompetencje SP na wszelkie elementy środowiska, które nie stanowią dobra indywidualnego.
((3)) Jednostki samorządu terytorialnego
A związki j.s.t.?
((3)) Organizacje ekologiczne
Zob. {{pu przepis="art. 4 pkt 16 PrOchrŚrodow"}}
((2)) Środowisko jako dobro wspólne
Warunkiem podjęcia akcji przez wymienione powyżej podmioty jest wyrządzenie szkody lub zagrożenie szkodą w środowisku jako dobru wspólnym. Problematyczne jest w szczególności wyjaśnienie, kiedy dochodzi do naruszenia środowiska jako dobra wspólnego. W zasadzie - z uwagi na brak prawa podmiotowego do nieskażonego środowiska - i charakter środowiska jako otoczenia życia człowieka, każde naruszenie elementu środowiska jest naruszeniem dobra wspólnego. W zasadzie najczęściej będzie chodzić o sytuacje, gdy szkoda (lub zagrożenie jej powstaniem) dotyczyć będzie elementów nie stanowiących przedmiotu własności podmiotów indywidualnych (np. wód publicznych w rozumieniu {{pu przepis="art. 10 ust. 2 PrWodn"}}). Nie ma jednak również przeszkód do zgłoszenia roszczenia przez podmioty wymienione w art. 323 ust. 2 również wówczas, gdy szkoda dotyczy również przedmiotu ochrony indywidualnej (Bar w: PrOchrSrodKomentarz, 2011, art. 323 uw. 7).
Tutaj więc dopiero tak naprawdę będzie chodzić o [[SzkodaWSrodowisku szkodę w środowisku]] lub [[SzkodaEkologiczna szkodzie ekologicznej]].
((1)) PRAWO KOLIZYJNE
Zob. {{pu przepis="art. 7 RozpUERzymII"}}
((1)) ZAGADNIENIA UBEZPIECZENIOWE
(...)
----
CategoryKomentarzPrOchrSrodow CategoryOdpowiedzialnoscOdszkodowawcza
