Wiki source for ZakresCzasowyObowiazywaniaRozporzadzeniaRzymII
====Zakres czasowy stosowania rozporządzenia 864/2007/WE (Rzym II)===
==Rozważania na kanwie orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 17 listopada 2011 r. w sprawie C-412/10 (Homawoo przeciwko GMF Assurances)==
((1)) Wstęp
Orzeczenie dotyczy stanu faktycznego wynikającego z wypadku drogowego. Polskie sądy w tym zakresie stosują Konwencję Haską o prawie właściwym dla wypadków drogowych z dnia 4 maja 1971 r. (Dz.U. 2003 Nr 63, poz. 585). Jednakże problem dotyczy stosowania rozporządzenia jako takiego. Orzeczenie będzie więc odnosiło się do wszelkich zdarzeń objętych rzeczowym zakresem zastosowania rozporządzenia, który wyznaczony jest przez art. 1 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rzym II.
((1)) Orzeczenie TS UE z dnia 17 listopada 2011 r.
((2)) Stan faktyczny
Stan faktyczny w sprawie, która ostatecznie znalazła swój - częściowy - finał przed Trybunałem, nie był skomplikowany. Powód, pan Deo Antoine Homawoo uległ dnia 29 sierpnia 2007 r. we Francji wypadkowi drogowemu. Wypadek został spowodowany przez kierowcę pojazdu ubezpieczonego w zakładzie ubezpieczeń GMF Assurances SA. Dnia 8 stycznia 2009 r. poszkodowany wytoczył przed High Court of Justice powództwo przeciwko zakładowi ubezpieczeniowemu. Roszczenia odszkodowawcze powód wywiódł z prawa angielskiego jako lex fori. Pozwany kwestionował właściwość prawa angielskiego. Wg niego prawem właściwym jest prawo francuskie jako prawo wskazane przez normy kolizyjne rozporządzenia Rzym II. Konieczność zastosowania rozporządzenia 864/2007 pozwany uzasadnił tym, że zdarzenie nastąpiło po wejściu w życie rozporządzenia (wg pozwanego nastąpiło to dnia 20 sierpnia 2007 r.) a powództwo zostało w czasie, gdy rozporządzenie podlegało stosowaniu (tzn. po dniu 11 stycznia 2009).
Sąd (High Court of Justice England & Wales) nie podzielił stanowiska pozwanego. Jego zdaniem okoliczność, że {{pu przepis="art. 32 RozpUERzymII"}} nie uzależnia stosowania ani od wytoczenia powództwa w określonej dacie ani od wydania orzeczenia wystarczająco przemawia za stosowaniem rozporządzenia Rzym II wyłącznie do zdarzeń, które miały miejsce po dniu 11 stycznia 2009 r. Inna interpretacja, choć zdaniem sądu niewykluczona, godziłaby w pewność prawa.
Przekonanie sądu wnoszącego o orzeczenie prejudycjalne podzielił rzecznik generalny - Paolo Mengozzi - w opinii przedstawionej dnia 6 września 2011 r.
((2)) Rozstrzygnięcie
Trybunał przychylił się do stanowiska reprezentowanego we wniosku o wydanie orzeczenia prejudycjalnego. Orzekł, że sąd krajowy ma obowiązek stosować to rozporządzenie jedynie do zdarzeń powodujących szkodę, które nastąpiły po dniu 11 stycznia 2009 r. Kategorycznie odrzucił natomiast możliwość uzależniania stosowania rozporządzenia od dnia wytoczenia powództwa odszkodowawczego lub ustalenia przez sąd rozpatrujący sprawę prawa właściwego.
((2)) Motywy decyzji Trybunału
Swoje rozstrzygnięcie Trybunał uzasadnił przede wszystkim argumentami formalnymi. Wg Trybunału rozporządzenie weszło w życie dnia 20 sierpnia 2007 r. Taki wniosek wynika bowiem z zasady wyrażonej w art. 297 ust. 1 akapit trzeci TFUE (nb. 30 uzasadnienia). Przemawia za tym ponadto ustanowienie w rozporządzeniu określonych obowiązków dla państw członkowskich i Komisji. Ich realizacja miała nastąpić przed dniem 11 stycznia 2009 r. (nb. 31-32 uzasadnienia). Nie byłyby one "wymagalne", gdyby rozporządzenie nie miało wówczas mocy obowiązującej.
Poddanie rozporządzeniu zdarzeń powodujących szkodę, następuje jednak nie od momentu wejścia w życie ale od chwili stosowania. Brzmienie zaś art. 32 rozporządzenia jasno, zdaniem Trybunału, wskazuje, że rozporządzeniu podlegają wyłącznie te zdarzenia, które miały miejsce po dniu 10 stycznia 2009 r. (nb. 33 uzasadnienia).
Ścisłe rozróżnienie chwili wejścia w życie i stosowania służyć ma pewności prawa, w szczególności poprzez zapewnienie jego przewidywalności (nb. 34 uzasadnienia). Z tych samych przyczyn nie mogą stanowić kryteriów czasowych stosowania rozporządzenia takie okoliczności, jak wniesienie powództwa czy wydanie orzeczenia przez sąd (nb. 35 uzasadnienia).
((1)) Ocena orzeczenia
Z jednej strony trudno się nie zgodzić z sentencją wyroku TS. Proste i jasne rozstrzygnięcie ustanawia, jak się wydaje, klarowne zasady. Z drugiej jednak strony trzeba pamiętać, że orzeczenie dotyczy sytuacji dość nieskomplikowanej.
((2)) Dotychczasowa rozbieżność poglądów
Orzeczenie zakończy dość ciekawy spór, co do interpretacji {{pu przepis="art. 31 RozpUERzymII"}} i {{pu przepis="art. 32 RozpUERzymII"}}.
Koncepcja do tej pory reprezentowana mniej licznie odwoływała się do art. 297 TFUE. Wg tego poglądu wejście w życie nastąpiło 20 sierpnia 2007 r. (Glöckner, IPRax 2009, S. 123; Kadner Graziano, RabelsZ 2009, S. 3; Dickinson, The Rome II Regulation... (2008), Rn. 3.322). Pod pojęciem wejścia w życie należy rozumieć możliwość wywołania przez akt skutków normatywnych, a więc moment powstania praw i obowiązków wynikających z aktu normatywnego (Schmidt in: von der Groeben/Schwarze (Hrsg.), Kommentar zum EU-/EG-Vertrag, 6. Aufl. (2003), Art. 254 EGV, Rn. 11). Natomiast stosowanie oznacza możliwość odniesienia regulacji do zdarzeń, które miały miejsce przed wejściem w życie (Schmidt in: von der Groeben/Schwarze (Hrsg.), Kommentar zum EU-/EG-Vertrag, 6. Aufl. (2003), Art. 254 EGV, Rn. 12.).
Jednakże koncepcja ta ignorowała postanowienie o stosowaniu rozporządzenia. Konsekwencją tego było poddanie rozporządzeniu także zdarzeń, które miały miejsce przed dniem 11 stycznia 2009 r.
Oponenci (Bücken, IPRax 2009, S. 125 ff.; von Hein, ZEuP 2009, S. 11; Wurmnest w: jurisPKBGB (2010), Art. 1 Rom II-VO Rn. 56; Ludwig in: jurisPK-BGB (2010), Art. 31 Rom IIVO Rn. 6; MünchKommEGBGB/Junker (2010), Art. 32 Rom II-VO Rn. 4; ausführlich Generalanwalt Paolo Mengozzi w opinii przedstawionej dnia 6 września 2011 w sprawie C-412/10 – Homawoo/GMF Assurances SA, nb. 53; Sujecki, EuZW 2011, S. 816) zarzucali temu rozwiązaniu, że rozróżnianie pomiędzy dniem wejścia w życie i dniem stosowania rozporządzenia spowoduje liczne problemy, których nie da się w prosty sposób rozstrzygnąć. Poza tym wykładnia ta nie odpowiada rzeczywistej woli prawodawcy.
Do grona zwolenników tego poglądu poniekąd dołączył dnia 17 listopada 2011 r. Trybunał Sprawiedliwości UE. Jego stanowisko powinno być zakwalifikowane jako pośrednie. Akceptuje on bowiem pogląd, iż datą wejścia w życie jest dzień 20 sierpnia 2007 r. Z drugiej strony podziela pogląd większości, która składnia się do stosowania rozporządzenia do zdarzeń, które nastąpiły po dniu 11 stycznia 2009 r. Na tym tle wydaje się, że wyrok Trybunału przesądzi o zasadach wykładni art. 31 i 32 rozporządzenia.
((2)) Zakres stosowania orzeczenia
Orzeczenie TS z dnia 17 listopada 2011 r. dotyczy wprawdzie zdarzenia będącego deliktem (odpowiedzialność za ruch pojazdu). Skutki wyroku nie będą jednak odnosić się wyłącznie do czynów niedozwolonych. Treść sentencji wskazuje na generalne potraktowanie zagadnienia. Mowa jest bowiem o "zdarzeniach" - bez bliższej kwalifikacji ich źródła. Wyrok stanie się więc wytyczną dla wykładni zagadnień ratione temporis stosowania norm kolizyjnych do stosunków zobowiązaniowych wynikających z innych niż czyny niedozwolone zdarzeń pozaumownych. Zdarzeniem powodującym szkodę może być wg {{pu przepis="art. 2 ust. 1 RozpUERzymII"}} czyn niedozwolony, bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia lub culpa in contrahendo. Wprawdzie bezpodstawne wzbogacenie i prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia nie wiążą się z reguły z wyrządzeniem szkody. Stąd też jako szkodę należy rozumieć konsekwencje o charakterze majątkowym i niemajątkowym, których przyczyną jest jedno z wymienionych w {{pu przepis="art. 2 ust. 1 RozpUERZymI"}} zdarzeń.
((2)) Zakres stosowania orzeczenia
Orzeczenie TS z dnia 17 listopada 2011 r. dotyczy wprawdzie zdarzenia będącego deliktem (odpowiedzialność za ruch pojazdu). Skutki wyroku nie będą jednak odnosić się wyłącznie do czynów niedozwolonych. Treść sentencji wskazuje na generalne potraktowanie zagadnienia. Mowa jest bowiem o "zdarzeniach" - bez bliższej kwalifikacji ich źródła. Wyrok stanie się więc wytyczną dla wykładni zagadnień ratione temporis stosowania norm kolizyjnych do stosunków zobowiązaniowych wynikających z innych niż czyny niedozwolone zdarzeń pozaumownych. Zdarzeniem powodującym szkodę może być wg {{pu przepis="art. 2 ust. 1 RozpUERzymII"}} czyn niedozwolony, bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia lub culpa in contrahendo. Wprawdzie bezpodstawne wzbogacenie i prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia nie wiążą się z reguły z wyrządzeniem szkody. Stąd też jako szkodę należy rozumieć konsekwencje o charakterze majątkowym i niemajątkowym, których przyczyną jest jedno z wymienionych w art. 2 ust. 1 zdarzeń.
((2)) Ocena orzeczenia
Czy nie powstaną problemy ze stosowaniem z uwagi na rozbieżność momentu wejścia w życie i stosowania?
((1)) Zagadnienia intertemporalne związane z rozporządzeniem Rzym II
Orzeczenie w sprawie C-412/10 jest katalizatorem do zgłębienia zagadnień czasowego stosowania rozporządzenia Rzym II. Dla rozstrzygnięcia tych kwestii znaczenie będzie mieć w głównej mierze, czy oceniane zdarzenie jest zdarzeniem "jednorazowym" czy też długotrwałym. Szczególną uwagą należy obdarzyć odpowiedzialność za zaniechanie.
((2)) Zdarzenia jednorazowe (punktowe)
Zdarzenie powodujące szkodę ma charakter jednorazowy, gdy jednokrotne zachowanie się sprawcy wyczerpuje w jednorazowym zachowaniu (odpowiedzialność za działanie) (MünchKommEGBGB/Junker, 2010, Art. 32 nb. 6-7; Spickhoff w: Bamberger/Roth (red.), BeckOK VO (EG) 864/2007 Art. 32 nb. 3-4). Dla oceny, czy zdarzenie jest jednorazowe nie ma natomiast znaczenia, kiedy się ujawniły się jego pośrednie albo dalsze skutki ({{pu przepis="art. 4 ust. 1 RozpUERzymII"}}). Do zobowiązań wynikających z tych zdarzeń stosuje się - wg orzeczenia TS z dnia 17 listopada 2011 r. - przepisy kolizyjne rozporządzenia Rzym II, jeżeli miały one miejsce po dniu 11 stycznia 2009 r.
((2)) Zdarzenia trwałe
Zdarzenia, które rozgrywają się w dłuższym okresie czasu, mogą mieć postać zdarzeń ciągłych albo powtarzalnych. Nie ma znaczenia natomiast, czy odpowiedzialność za to zdarzenie jest oparta na zasadzie ryzyka czy na zasadzie winy. Ocena kolizyjnoprawna nie zależy bowiem od charakteru odpowiedzialności.
((3)) Zdarzenia ciągłe (nieprzerwane)
W przypadku zdarzeń ciągłych nie da się wyróżnić poszczególnych zachowań sprawcy. Całe zdarzenie bowiem trwa w sposób nieprzerwany (np. ciągła emisja substancji z instalacji). Jeżeli zdarzenie ciągłe w całości (a więc od dnia rozpoczęcia do zakończenia) miało miejsce przed 11 stycznia 2009 r., podlega ono ocenie wyłącznie na podstawie krajowych norm kolizyjnych. Gdy zaś jego początek przypadł na czas po dniu 11 stycznia 2009 r., to zobowiązania wynikającego z tego znaczenia podlegają wyłącznie normom kolizyjnym rozp. Rzym II.
Najwięcej problemów przysparza jednak ocena intertemporalna zdarzeń ciągłych, które swój początek miały przed dniem 11 stycznia 2009 r. i które nie zakończyły się przed tym dniem. W tym wypadku należy albo zastosować przepisy dotychczasowe (a więc sprzed 11 stycznia 2009 r.) albo dopuścić stosowanie nowych reguł kolizyjnych od dnia rozpoczęcia ich stosowania. Z tym drugim rozwiązaniem wiąże się wprawdzie dopuszczenie zmiany statutu z dniem 11 stycznia 2009 r. (MünchKommEGBGB/Junker (2010), Art. 32 Rom II-VO Rn. 10; von Hein, ZEuP 2009, S. 11; Leible/Lehmann, RIW 2007, S. 724; PWW/Schaub Art. 32 ROm II-VO, nb. 1). Przemawiają za nim ważkie argumenty (MünchKommEGBGB/Junker (2010), Art. 32 Rom II-VO Rn. 9; Wurmnest in: jurisPK- BGB (2010), Art. 1 Rom II-VO Rn. 56; Sujecki, EWS 2009, S. 313). Do najważniejszych należy, iż jest to rozwiązanie korzystne dla poszkodowanego, który z chwilą rozpoczęcia stosowania rozporządzenia uzyskuje na mocy jego postanowić prawo wyboru statutu. Biorąc pod uwagę, iż prawo polskie do tej pory takiej opcji nie przewidywało, nowe rozwiązania są elastyczniejsze i pomagają poszkodowanemu. Reprezentowane tu rozwiązanie jest zresztą zgodne z ogólnymi zasadami prawa intertemporalnego, wedle których do stanów faktycznych niezamkniętych przed dniem wejścia w życie nowej regulacji, stosuje się od tego dnia przepisy nowe (Art. XLIX § 1 PrzepWprowKC, Art. 232 § 10 EGBGB; wyrok SN z dnia 7.10.2004, sygn. IV CK 81/2004 (LEX 197651) i BGH NJW 1994, S. 2685).
((3)) Zdarzenia powtarzalne
Dla zdarzeń powtarzalnych charakterystyczne jest natomiast to, iż dadzą się wyodrębnić poszczególne pojedyncze zachowania. Powtarzają się one w takiej samej lub podobnej postaci w mniej lub bardziej regularnych interwałach (np. dokonywanie zrzutów nieczystości do wód płynących co jakiś czas). Każde z tych pojedynczych zdarzeń cząstkowych powinno być traktowane samodzielnie i poddawane odrębnej ocenie, również z punktu widzenia prawa regulującego kwestie międzyczasowego stosowania regulacji (por. Palandt/Sprau (Palandt-Archiv Teil II, 2008), Art. 232 § 10 EGBGB nb. 1; por. Staudinger/Rauscher, EGBGB (2003), Art. 232 Rn. 3; por. też Sujecki, EWS 2009, S. 313).
((2)) Odpowiedzialność za zaniechanie
W przypadku odpowiedzialności za zaniechanie brak jest aktywnego działania sprawy, które mogłoby stanowić punkt zaczepienia. Wydaje się więc, że mimo wszystko powinny znaleźć tutaj odpowiednie zastosowanie powyższe reguły. W przypadku gdy podjęcie działania było konieczne w jednym momencie (np. ratowanie cudzego dobra w sytuacji nagłego zagrożenia), decydujące będzie, czy moment na podjęcie działań przypadał na czas przed czy po dniu 11 stycznia 2009 r.
W sytuacji gdy stan wymagający interwencji utrzymywał się przez dłuższy czas, należy odpowiednio zastosować reguły dla zdarzeń ciągłych. W tym wypadku o możliwości zastosowania rozporządzenia będzie rozstrzygać okoliczność, czy ostatnia chwila, w której działanie, którego podjęcia zaniechano, było jeszcze możliwe, przypadła na dzień po 11 stycznia 2009 r. Tylko gdy tak było, skutki wynikające z zaniechania poddane będą prawu wskazanemu wg norm rozporządzenia.
((1)) Umowa o wybór prawa i zagadnienia intemporalne
Rozporządzenie Rzym II daje stronom stosunku zobowiązaniowego możliwość wyboru prawa właściwego. Wybór może być dokonany z reguły po powstaniu zobowiązania ({{pu przepis="art. 14 ust. 1 zd. 1 lit. a) RozpUERzymII"}}). Przy zachowaniu szczególnych warunków dopuszczalne jest także zawarcie umowy o wybór prawa przed zaistnieniem stosunku zobowiązaniowego ({{pu przepis="art. 14 ust. 1 zd. 1 lit. b) RozpUERzymI"}}).
Jeżeli wyboru prawa dokonano przed wejściem w życie rozporządzenia Rzym II, a krajowe prawo kolizyjne nie pozwalało na dokonywanie uprzedniego wyboru prawa, klauzula jest bezskuteczna. Można natomiast zastanowić się nad jej konwalidacją z chwilą powstania uprawnienia do dokonania wyboru prawa dla skutków zdarzenia niebędącego czynnością prawną. Problematyczne jest w tym wypadku, czy chwilą tą będzie dzień wejścia w życie rozporządzenia (20 sierpnia 2007 r.) czy dzień stosowania rozporządzenia (11 stycznia 2009 r.).
Warunkiem uznania zapisu za ważny byłoby także ustalenie, że strony nadal chcą stosowania wybranego prawa dla mających powstać zobowiązań. W ostateczności wybrane prawo można zastosować, jeżeli po tym dniu zajdą przesłanki do przyjęcia konkuldentnego wyboru prawa przewidziane w {{pu przepis="art. 14 ust. 1 zd. 2 RozpUERzymII"}}.
Kolejne zagadnienie dotyczy tego, jakie zdarzenia mogą być objęte wyborem prawa. Problematyczne jest przede wszystkim to, czy wybór (zwłaszcza dokonany ex ante), może dotyczyć także tych zdarzeń, które miały miejsce przed dniem 11 stycznia 2009 r.
Oczywiście warunkiem zastosowania wybranego statutu na podstawie klauzuli wyboru prawa dokonanej w oparciu o {{pu przepis="art. 14 RozpUERzymII"}} jest, że chodzi o zdarzenie objęte przedmiotowym zakresem zastosowania rozporządzenia. W przeciwnym razie jedynym ratunkiem dla utrzymania skuteczności wyboru prawa jest istnienie stosownego uprawnienia w krajowym prawie kolizyjnym. Takie uprawnienie w polskiej ustawie z 1965 r., która obowiązywała do dnia 15 maja 2011 r., nie było przewidziane. W obecnej regulacji ma ono również charakter wtórny ({{pu przepis="art. 4 ust. 1 PrPrywMiędz"}}), tj. zależny od istnienia stosownej podstawy w części szczegółowej ustawy.
((1)) Rozporządzenie Rzym II a nowa polska ustawa – Prawo prywatne międzynarodowe (kolizja w czasie)
W związku z pojawieniem się w Polsce nowej ustawy - Prawo prywatne międzynarodowe pojawia się kwestia wzajemnych relacji w czasie ustawy i rozporządzenia.
Stosownie do orzeczenia TS polskie sądy będą uwzględniać przepisy rozporządzenia dla ocen zdarzeń, które nastąpiły po dniu 11 stycznia 2009 r.
Z uwagi na prymat obowiązywania sądy polskie stosują rozporządzenie także po wejściu w życie nowej polskiej ustawy. W stosunku do zdarzeń nie mieszczących się w zakresie przedmiotowym rozporządzenia obowiązuje natomiast norma kolizyjna {{pu przepis="art. 33 PrPrywMiędz"}}. Odsyła ona również do reguł przewidzianych w rozporządzeniu Rzym II. Wnioskować stąd należy, że normom kolizyjnym rozporządzenia poddane zostaną w ten sposób zobowiązania nie wynikające z czynności prawnych, które nie nie są objęte przedmiotowym zakresem jego stosowania i dla których polska ustawa nie ustanawia reguł szczególnych. Problemy intertemporalne związane ze stosowaniem dotychczasowych lub nowych krajowych reguł kolizyjnych podlegają regułom obowiązującym w prawe polskie. Dniem rozstrzygającym o stosowaniu nowej ustawy (na mocy {{pu przepis="art. 33 PrPrywMiędz"}} także rozporządzenia) jest w tym wypadku dzień wejścia nowej ustawy w życie (16 maja 2011 r.).
((1)) Wnioski
Orzeczenie Trybunału będzie miało znaczenie przede wszystkim dla rozstrzygnięcia problemów intertemporalnych związanych ze stosowaniem rozporządzenia 864/2007. Z uwagi na szeroki zakres stosowania rozporządzenia (zob. {{pu przepis="art. 1 ust. 1 i 2 RozpUERzymII"˝˝), rozstrzygnięcie to będzie dotyczyć nie tylko odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych ale także innych zdarzeń, o których mowa jest w {{pu przepis="art. 2 ust. 1 RozpUERzymII"}}.
----
CategoryRozporzadzenieRzymII
==Rozważania na kanwie orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 17 listopada 2011 r. w sprawie C-412/10 (Homawoo przeciwko GMF Assurances)==
((1)) Wstęp
Orzeczenie dotyczy stanu faktycznego wynikającego z wypadku drogowego. Polskie sądy w tym zakresie stosują Konwencję Haską o prawie właściwym dla wypadków drogowych z dnia 4 maja 1971 r. (Dz.U. 2003 Nr 63, poz. 585). Jednakże problem dotyczy stosowania rozporządzenia jako takiego. Orzeczenie będzie więc odnosiło się do wszelkich zdarzeń objętych rzeczowym zakresem zastosowania rozporządzenia, który wyznaczony jest przez art. 1 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rzym II.
((1)) Orzeczenie TS UE z dnia 17 listopada 2011 r.
((2)) Stan faktyczny
Stan faktyczny w sprawie, która ostatecznie znalazła swój - częściowy - finał przed Trybunałem, nie był skomplikowany. Powód, pan Deo Antoine Homawoo uległ dnia 29 sierpnia 2007 r. we Francji wypadkowi drogowemu. Wypadek został spowodowany przez kierowcę pojazdu ubezpieczonego w zakładzie ubezpieczeń GMF Assurances SA. Dnia 8 stycznia 2009 r. poszkodowany wytoczył przed High Court of Justice powództwo przeciwko zakładowi ubezpieczeniowemu. Roszczenia odszkodowawcze powód wywiódł z prawa angielskiego jako lex fori. Pozwany kwestionował właściwość prawa angielskiego. Wg niego prawem właściwym jest prawo francuskie jako prawo wskazane przez normy kolizyjne rozporządzenia Rzym II. Konieczność zastosowania rozporządzenia 864/2007 pozwany uzasadnił tym, że zdarzenie nastąpiło po wejściu w życie rozporządzenia (wg pozwanego nastąpiło to dnia 20 sierpnia 2007 r.) a powództwo zostało w czasie, gdy rozporządzenie podlegało stosowaniu (tzn. po dniu 11 stycznia 2009).
Sąd (High Court of Justice England & Wales) nie podzielił stanowiska pozwanego. Jego zdaniem okoliczność, że {{pu przepis="art. 32 RozpUERzymII"}} nie uzależnia stosowania ani od wytoczenia powództwa w określonej dacie ani od wydania orzeczenia wystarczająco przemawia za stosowaniem rozporządzenia Rzym II wyłącznie do zdarzeń, które miały miejsce po dniu 11 stycznia 2009 r. Inna interpretacja, choć zdaniem sądu niewykluczona, godziłaby w pewność prawa.
Przekonanie sądu wnoszącego o orzeczenie prejudycjalne podzielił rzecznik generalny - Paolo Mengozzi - w opinii przedstawionej dnia 6 września 2011 r.
((2)) Rozstrzygnięcie
Trybunał przychylił się do stanowiska reprezentowanego we wniosku o wydanie orzeczenia prejudycjalnego. Orzekł, że sąd krajowy ma obowiązek stosować to rozporządzenie jedynie do zdarzeń powodujących szkodę, które nastąpiły po dniu 11 stycznia 2009 r. Kategorycznie odrzucił natomiast możliwość uzależniania stosowania rozporządzenia od dnia wytoczenia powództwa odszkodowawczego lub ustalenia przez sąd rozpatrujący sprawę prawa właściwego.
((2)) Motywy decyzji Trybunału
Swoje rozstrzygnięcie Trybunał uzasadnił przede wszystkim argumentami formalnymi. Wg Trybunału rozporządzenie weszło w życie dnia 20 sierpnia 2007 r. Taki wniosek wynika bowiem z zasady wyrażonej w art. 297 ust. 1 akapit trzeci TFUE (nb. 30 uzasadnienia). Przemawia za tym ponadto ustanowienie w rozporządzeniu określonych obowiązków dla państw członkowskich i Komisji. Ich realizacja miała nastąpić przed dniem 11 stycznia 2009 r. (nb. 31-32 uzasadnienia). Nie byłyby one "wymagalne", gdyby rozporządzenie nie miało wówczas mocy obowiązującej.
Poddanie rozporządzeniu zdarzeń powodujących szkodę, następuje jednak nie od momentu wejścia w życie ale od chwili stosowania. Brzmienie zaś art. 32 rozporządzenia jasno, zdaniem Trybunału, wskazuje, że rozporządzeniu podlegają wyłącznie te zdarzenia, które miały miejsce po dniu 10 stycznia 2009 r. (nb. 33 uzasadnienia).
Ścisłe rozróżnienie chwili wejścia w życie i stosowania służyć ma pewności prawa, w szczególności poprzez zapewnienie jego przewidywalności (nb. 34 uzasadnienia). Z tych samych przyczyn nie mogą stanowić kryteriów czasowych stosowania rozporządzenia takie okoliczności, jak wniesienie powództwa czy wydanie orzeczenia przez sąd (nb. 35 uzasadnienia).
((1)) Ocena orzeczenia
Z jednej strony trudno się nie zgodzić z sentencją wyroku TS. Proste i jasne rozstrzygnięcie ustanawia, jak się wydaje, klarowne zasady. Z drugiej jednak strony trzeba pamiętać, że orzeczenie dotyczy sytuacji dość nieskomplikowanej.
((2)) Dotychczasowa rozbieżność poglądów
Orzeczenie zakończy dość ciekawy spór, co do interpretacji {{pu przepis="art. 31 RozpUERzymII"}} i {{pu przepis="art. 32 RozpUERzymII"}}.
Koncepcja do tej pory reprezentowana mniej licznie odwoływała się do art. 297 TFUE. Wg tego poglądu wejście w życie nastąpiło 20 sierpnia 2007 r. (Glöckner, IPRax 2009, S. 123; Kadner Graziano, RabelsZ 2009, S. 3; Dickinson, The Rome II Regulation... (2008), Rn. 3.322). Pod pojęciem wejścia w życie należy rozumieć możliwość wywołania przez akt skutków normatywnych, a więc moment powstania praw i obowiązków wynikających z aktu normatywnego (Schmidt in: von der Groeben/Schwarze (Hrsg.), Kommentar zum EU-/EG-Vertrag, 6. Aufl. (2003), Art. 254 EGV, Rn. 11). Natomiast stosowanie oznacza możliwość odniesienia regulacji do zdarzeń, które miały miejsce przed wejściem w życie (Schmidt in: von der Groeben/Schwarze (Hrsg.), Kommentar zum EU-/EG-Vertrag, 6. Aufl. (2003), Art. 254 EGV, Rn. 12.).
Jednakże koncepcja ta ignorowała postanowienie o stosowaniu rozporządzenia. Konsekwencją tego było poddanie rozporządzeniu także zdarzeń, które miały miejsce przed dniem 11 stycznia 2009 r.
Oponenci (Bücken, IPRax 2009, S. 125 ff.; von Hein, ZEuP 2009, S. 11; Wurmnest w: jurisPKBGB (2010), Art. 1 Rom II-VO Rn. 56; Ludwig in: jurisPK-BGB (2010), Art. 31 Rom IIVO Rn. 6; MünchKommEGBGB/Junker (2010), Art. 32 Rom II-VO Rn. 4; ausführlich Generalanwalt Paolo Mengozzi w opinii przedstawionej dnia 6 września 2011 w sprawie C-412/10 – Homawoo/GMF Assurances SA, nb. 53; Sujecki, EuZW 2011, S. 816) zarzucali temu rozwiązaniu, że rozróżnianie pomiędzy dniem wejścia w życie i dniem stosowania rozporządzenia spowoduje liczne problemy, których nie da się w prosty sposób rozstrzygnąć. Poza tym wykładnia ta nie odpowiada rzeczywistej woli prawodawcy.
Do grona zwolenników tego poglądu poniekąd dołączył dnia 17 listopada 2011 r. Trybunał Sprawiedliwości UE. Jego stanowisko powinno być zakwalifikowane jako pośrednie. Akceptuje on bowiem pogląd, iż datą wejścia w życie jest dzień 20 sierpnia 2007 r. Z drugiej strony podziela pogląd większości, która składnia się do stosowania rozporządzenia do zdarzeń, które nastąpiły po dniu 11 stycznia 2009 r. Na tym tle wydaje się, że wyrok Trybunału przesądzi o zasadach wykładni art. 31 i 32 rozporządzenia.
((2)) Zakres stosowania orzeczenia
Orzeczenie TS z dnia 17 listopada 2011 r. dotyczy wprawdzie zdarzenia będącego deliktem (odpowiedzialność za ruch pojazdu). Skutki wyroku nie będą jednak odnosić się wyłącznie do czynów niedozwolonych. Treść sentencji wskazuje na generalne potraktowanie zagadnienia. Mowa jest bowiem o "zdarzeniach" - bez bliższej kwalifikacji ich źródła. Wyrok stanie się więc wytyczną dla wykładni zagadnień ratione temporis stosowania norm kolizyjnych do stosunków zobowiązaniowych wynikających z innych niż czyny niedozwolone zdarzeń pozaumownych. Zdarzeniem powodującym szkodę może być wg {{pu przepis="art. 2 ust. 1 RozpUERzymII"}} czyn niedozwolony, bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia lub culpa in contrahendo. Wprawdzie bezpodstawne wzbogacenie i prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia nie wiążą się z reguły z wyrządzeniem szkody. Stąd też jako szkodę należy rozumieć konsekwencje o charakterze majątkowym i niemajątkowym, których przyczyną jest jedno z wymienionych w {{pu przepis="art. 2 ust. 1 RozpUERZymI"}} zdarzeń.
((2)) Zakres stosowania orzeczenia
Orzeczenie TS z dnia 17 listopada 2011 r. dotyczy wprawdzie zdarzenia będącego deliktem (odpowiedzialność za ruch pojazdu). Skutki wyroku nie będą jednak odnosić się wyłącznie do czynów niedozwolonych. Treść sentencji wskazuje na generalne potraktowanie zagadnienia. Mowa jest bowiem o "zdarzeniach" - bez bliższej kwalifikacji ich źródła. Wyrok stanie się więc wytyczną dla wykładni zagadnień ratione temporis stosowania norm kolizyjnych do stosunków zobowiązaniowych wynikających z innych niż czyny niedozwolone zdarzeń pozaumownych. Zdarzeniem powodującym szkodę może być wg {{pu przepis="art. 2 ust. 1 RozpUERzymII"}} czyn niedozwolony, bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia lub culpa in contrahendo. Wprawdzie bezpodstawne wzbogacenie i prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia nie wiążą się z reguły z wyrządzeniem szkody. Stąd też jako szkodę należy rozumieć konsekwencje o charakterze majątkowym i niemajątkowym, których przyczyną jest jedno z wymienionych w art. 2 ust. 1 zdarzeń.
((2)) Ocena orzeczenia
Czy nie powstaną problemy ze stosowaniem z uwagi na rozbieżność momentu wejścia w życie i stosowania?
((1)) Zagadnienia intertemporalne związane z rozporządzeniem Rzym II
Orzeczenie w sprawie C-412/10 jest katalizatorem do zgłębienia zagadnień czasowego stosowania rozporządzenia Rzym II. Dla rozstrzygnięcia tych kwestii znaczenie będzie mieć w głównej mierze, czy oceniane zdarzenie jest zdarzeniem "jednorazowym" czy też długotrwałym. Szczególną uwagą należy obdarzyć odpowiedzialność za zaniechanie.
((2)) Zdarzenia jednorazowe (punktowe)
Zdarzenie powodujące szkodę ma charakter jednorazowy, gdy jednokrotne zachowanie się sprawcy wyczerpuje w jednorazowym zachowaniu (odpowiedzialność za działanie) (MünchKommEGBGB/Junker, 2010, Art. 32 nb. 6-7; Spickhoff w: Bamberger/Roth (red.), BeckOK VO (EG) 864/2007 Art. 32 nb. 3-4). Dla oceny, czy zdarzenie jest jednorazowe nie ma natomiast znaczenia, kiedy się ujawniły się jego pośrednie albo dalsze skutki ({{pu przepis="art. 4 ust. 1 RozpUERzymII"}}). Do zobowiązań wynikających z tych zdarzeń stosuje się - wg orzeczenia TS z dnia 17 listopada 2011 r. - przepisy kolizyjne rozporządzenia Rzym II, jeżeli miały one miejsce po dniu 11 stycznia 2009 r.
((2)) Zdarzenia trwałe
Zdarzenia, które rozgrywają się w dłuższym okresie czasu, mogą mieć postać zdarzeń ciągłych albo powtarzalnych. Nie ma znaczenia natomiast, czy odpowiedzialność za to zdarzenie jest oparta na zasadzie ryzyka czy na zasadzie winy. Ocena kolizyjnoprawna nie zależy bowiem od charakteru odpowiedzialności.
((3)) Zdarzenia ciągłe (nieprzerwane)
W przypadku zdarzeń ciągłych nie da się wyróżnić poszczególnych zachowań sprawcy. Całe zdarzenie bowiem trwa w sposób nieprzerwany (np. ciągła emisja substancji z instalacji). Jeżeli zdarzenie ciągłe w całości (a więc od dnia rozpoczęcia do zakończenia) miało miejsce przed 11 stycznia 2009 r., podlega ono ocenie wyłącznie na podstawie krajowych norm kolizyjnych. Gdy zaś jego początek przypadł na czas po dniu 11 stycznia 2009 r., to zobowiązania wynikającego z tego znaczenia podlegają wyłącznie normom kolizyjnym rozp. Rzym II.
Najwięcej problemów przysparza jednak ocena intertemporalna zdarzeń ciągłych, które swój początek miały przed dniem 11 stycznia 2009 r. i które nie zakończyły się przed tym dniem. W tym wypadku należy albo zastosować przepisy dotychczasowe (a więc sprzed 11 stycznia 2009 r.) albo dopuścić stosowanie nowych reguł kolizyjnych od dnia rozpoczęcia ich stosowania. Z tym drugim rozwiązaniem wiąże się wprawdzie dopuszczenie zmiany statutu z dniem 11 stycznia 2009 r. (MünchKommEGBGB/Junker (2010), Art. 32 Rom II-VO Rn. 10; von Hein, ZEuP 2009, S. 11; Leible/Lehmann, RIW 2007, S. 724; PWW/Schaub Art. 32 ROm II-VO, nb. 1). Przemawiają za nim ważkie argumenty (MünchKommEGBGB/Junker (2010), Art. 32 Rom II-VO Rn. 9; Wurmnest in: jurisPK- BGB (2010), Art. 1 Rom II-VO Rn. 56; Sujecki, EWS 2009, S. 313). Do najważniejszych należy, iż jest to rozwiązanie korzystne dla poszkodowanego, który z chwilą rozpoczęcia stosowania rozporządzenia uzyskuje na mocy jego postanowić prawo wyboru statutu. Biorąc pod uwagę, iż prawo polskie do tej pory takiej opcji nie przewidywało, nowe rozwiązania są elastyczniejsze i pomagają poszkodowanemu. Reprezentowane tu rozwiązanie jest zresztą zgodne z ogólnymi zasadami prawa intertemporalnego, wedle których do stanów faktycznych niezamkniętych przed dniem wejścia w życie nowej regulacji, stosuje się od tego dnia przepisy nowe (Art. XLIX § 1 PrzepWprowKC, Art. 232 § 10 EGBGB; wyrok SN z dnia 7.10.2004, sygn. IV CK 81/2004 (LEX 197651) i BGH NJW 1994, S. 2685).
((3)) Zdarzenia powtarzalne
Dla zdarzeń powtarzalnych charakterystyczne jest natomiast to, iż dadzą się wyodrębnić poszczególne pojedyncze zachowania. Powtarzają się one w takiej samej lub podobnej postaci w mniej lub bardziej regularnych interwałach (np. dokonywanie zrzutów nieczystości do wód płynących co jakiś czas). Każde z tych pojedynczych zdarzeń cząstkowych powinno być traktowane samodzielnie i poddawane odrębnej ocenie, również z punktu widzenia prawa regulującego kwestie międzyczasowego stosowania regulacji (por. Palandt/Sprau (Palandt-Archiv Teil II, 2008), Art. 232 § 10 EGBGB nb. 1; por. Staudinger/Rauscher, EGBGB (2003), Art. 232 Rn. 3; por. też Sujecki, EWS 2009, S. 313).
((2)) Odpowiedzialność za zaniechanie
W przypadku odpowiedzialności za zaniechanie brak jest aktywnego działania sprawy, które mogłoby stanowić punkt zaczepienia. Wydaje się więc, że mimo wszystko powinny znaleźć tutaj odpowiednie zastosowanie powyższe reguły. W przypadku gdy podjęcie działania było konieczne w jednym momencie (np. ratowanie cudzego dobra w sytuacji nagłego zagrożenia), decydujące będzie, czy moment na podjęcie działań przypadał na czas przed czy po dniu 11 stycznia 2009 r.
W sytuacji gdy stan wymagający interwencji utrzymywał się przez dłuższy czas, należy odpowiednio zastosować reguły dla zdarzeń ciągłych. W tym wypadku o możliwości zastosowania rozporządzenia będzie rozstrzygać okoliczność, czy ostatnia chwila, w której działanie, którego podjęcia zaniechano, było jeszcze możliwe, przypadła na dzień po 11 stycznia 2009 r. Tylko gdy tak było, skutki wynikające z zaniechania poddane będą prawu wskazanemu wg norm rozporządzenia.
((1)) Umowa o wybór prawa i zagadnienia intemporalne
Rozporządzenie Rzym II daje stronom stosunku zobowiązaniowego możliwość wyboru prawa właściwego. Wybór może być dokonany z reguły po powstaniu zobowiązania ({{pu przepis="art. 14 ust. 1 zd. 1 lit. a) RozpUERzymII"}}). Przy zachowaniu szczególnych warunków dopuszczalne jest także zawarcie umowy o wybór prawa przed zaistnieniem stosunku zobowiązaniowego ({{pu przepis="art. 14 ust. 1 zd. 1 lit. b) RozpUERzymI"}}).
Jeżeli wyboru prawa dokonano przed wejściem w życie rozporządzenia Rzym II, a krajowe prawo kolizyjne nie pozwalało na dokonywanie uprzedniego wyboru prawa, klauzula jest bezskuteczna. Można natomiast zastanowić się nad jej konwalidacją z chwilą powstania uprawnienia do dokonania wyboru prawa dla skutków zdarzenia niebędącego czynnością prawną. Problematyczne jest w tym wypadku, czy chwilą tą będzie dzień wejścia w życie rozporządzenia (20 sierpnia 2007 r.) czy dzień stosowania rozporządzenia (11 stycznia 2009 r.).
Warunkiem uznania zapisu za ważny byłoby także ustalenie, że strony nadal chcą stosowania wybranego prawa dla mających powstać zobowiązań. W ostateczności wybrane prawo można zastosować, jeżeli po tym dniu zajdą przesłanki do przyjęcia konkuldentnego wyboru prawa przewidziane w {{pu przepis="art. 14 ust. 1 zd. 2 RozpUERzymII"}}.
Kolejne zagadnienie dotyczy tego, jakie zdarzenia mogą być objęte wyborem prawa. Problematyczne jest przede wszystkim to, czy wybór (zwłaszcza dokonany ex ante), może dotyczyć także tych zdarzeń, które miały miejsce przed dniem 11 stycznia 2009 r.
Oczywiście warunkiem zastosowania wybranego statutu na podstawie klauzuli wyboru prawa dokonanej w oparciu o {{pu przepis="art. 14 RozpUERzymII"}} jest, że chodzi o zdarzenie objęte przedmiotowym zakresem zastosowania rozporządzenia. W przeciwnym razie jedynym ratunkiem dla utrzymania skuteczności wyboru prawa jest istnienie stosownego uprawnienia w krajowym prawie kolizyjnym. Takie uprawnienie w polskiej ustawie z 1965 r., która obowiązywała do dnia 15 maja 2011 r., nie było przewidziane. W obecnej regulacji ma ono również charakter wtórny ({{pu przepis="art. 4 ust. 1 PrPrywMiędz"}}), tj. zależny od istnienia stosownej podstawy w części szczegółowej ustawy.
((1)) Rozporządzenie Rzym II a nowa polska ustawa – Prawo prywatne międzynarodowe (kolizja w czasie)
W związku z pojawieniem się w Polsce nowej ustawy - Prawo prywatne międzynarodowe pojawia się kwestia wzajemnych relacji w czasie ustawy i rozporządzenia.
Stosownie do orzeczenia TS polskie sądy będą uwzględniać przepisy rozporządzenia dla ocen zdarzeń, które nastąpiły po dniu 11 stycznia 2009 r.
Z uwagi na prymat obowiązywania sądy polskie stosują rozporządzenie także po wejściu w życie nowej polskiej ustawy. W stosunku do zdarzeń nie mieszczących się w zakresie przedmiotowym rozporządzenia obowiązuje natomiast norma kolizyjna {{pu przepis="art. 33 PrPrywMiędz"}}. Odsyła ona również do reguł przewidzianych w rozporządzeniu Rzym II. Wnioskować stąd należy, że normom kolizyjnym rozporządzenia poddane zostaną w ten sposób zobowiązania nie wynikające z czynności prawnych, które nie nie są objęte przedmiotowym zakresem jego stosowania i dla których polska ustawa nie ustanawia reguł szczególnych. Problemy intertemporalne związane ze stosowaniem dotychczasowych lub nowych krajowych reguł kolizyjnych podlegają regułom obowiązującym w prawe polskie. Dniem rozstrzygającym o stosowaniu nowej ustawy (na mocy {{pu przepis="art. 33 PrPrywMiędz"}} także rozporządzenia) jest w tym wypadku dzień wejścia nowej ustawy w życie (16 maja 2011 r.).
((1)) Wnioski
Orzeczenie Trybunału będzie miało znaczenie przede wszystkim dla rozstrzygnięcia problemów intertemporalnych związanych ze stosowaniem rozporządzenia 864/2007. Z uwagi na szeroki zakres stosowania rozporządzenia (zob. {{pu przepis="art. 1 ust. 1 i 2 RozpUERzymII"˝˝), rozstrzygnięcie to będzie dotyczyć nie tylko odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych ale także innych zdarzeń, o których mowa jest w {{pu przepis="art. 2 ust. 1 RozpUERzymII"}}.
----
CategoryRozporzadzenieRzymII
