Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Sieci energetyczne na cudzym gruncie

Ze względu na zapis art. 49 KC możliwa jest na gruncie polskiego prawa sytuacja, iż nawet w wypadku trwałego połączenia sieci lub innej infrastruktury energetycznej (dotyczy to również infrastruktury wodno-kanalizacyjnej) możliwe jest pozostanie sieci we własności podmiotu innego, niż właściciela działki. W takim przypadku zachodzi konieczność regulacji stosunku prawnego między właścicielem nieruchomości a właścicielem infrastruktury sieciowej na tej nieruchomości położonej.

Co do zasady konflikt może zostać rozwiązany na różne sposoby. Są to:
- roszczenie o usunięcie sieci - art. 222 KC
- roszczenie o wykupienie nieruchomości, z której korzysta przedsiębiorstwo - art. 231 § 1 KC
- roszczenie o zapłatę wynagrodzenia z tytułu nieumownego korzystania z rzeczy - art. 224 KC, art. 225 KC
- ewentualnie możliwe są również w niektórych konstelacjach roszczenia odszkodowawcze (art. 415 KC w zw. z art. 361 KC)

Należy jednak zauważyć, że w świetle nowej instytucji prawnej służebności przesyłu (art. 305(1) i nast. KC) pole do zastosowania roszczenia negatoryjnego z art. 222 KC (o usunięcie sieci) jest niewielkie.

A. Orzecznictwo
Na ten temat sądy orzekały już dość często. W szczególności warto jest wspomnieć następujące orzeczenia (kolejność chronologiczna):

---

1. Wyrok SN z 25.02.2004 r., II CK 32/2003
W wyroku tym Sąd Najwyższy stwierdził, że właściciel nieruchomości ma prawo domagać się od przedsiębiorstwa energetycznego wynagrodzenia za korzystanie z gruntu, na którym stoi infrastruktura sieciowa (w tym konkretnym wypadku była to stacja transformatorowa). Posadowienie infrastruktury na działce podnoszącego roszczenie bez jego zgody i bez zawarcia z nim jakiejkolwiek umowy ma taki skutek, że właścicielowi działki przysługuje stosowne wynagrodzenie.

---

2. Wyrok SN z 6.5.2004 r., II CK 258/03
Teza:
Rozstrzygnięcie czy budynek stacji trafo, w którym zainstalowano przyłącza do sieci prądu elektrycznego, może być uznany za "urządzenie" w rozumieniu art. 49 KC, czy powinien być traktowany jako "budynek" w rozumieniu art. 48 KC zależy od tego, czy znajdujące się w nim urządzenia służące do przesyłu energii elektrycznej mogłyby być zainstalowane samoistnie, bez wznoszenia specjalnego budynku, czy też nie.

---

3. Wyrok SN z 18.06.2004 r., II CK 259/03 (*)

a. Najistotniejsze tezy
Podtrzymując wyrok sądu II instancji Sąd Najwyższy orzekł, iż właściciel gruntu, na którym znajduje się budynek służący za pomieszczenie dla urządzeń do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz innych podobnych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, nie może domagać się wynagrodzenia za takie wykorzystanie budynku.

Ponadto sąd orzekł, iż roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości ulega przedawnieniu z upływem 10 lat.

b. Ocena wyroku
Uzasadnienie wyroku oparte o art. 49 KC budzi pewne wątpliwości, ponieważ przepis ten reguluje możliwość odrębnej własności ale nie jest podstawą prawną korzystania z nieruchomości. Przy wyraźnie wąskim rozumieniu roszczenia właściciela formułowanego w orzeczeniu jako roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z samego budynku, można stwierdzić, że faktycznie budynek na mocy art. 49 KC może należeć do przedsiębiorstwa infrastrukturalnego. Przez to przedsiębiorstwo to korzystając z budynku nie korzysta z cudzej nieruchomości.

Bez odpowiedzi pozostaje tu jednak pytanie, czy i na ile właściciel nieruchomości ma prawo domagać się wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości w rozumieniu działki. Posadowienie budynku zawierającego infrastrukturę sieciową jest korzystaniem z nieruchomości. I takie co do zasady nie może być pozbawione podstawy prawnej. I to właściciel co do zasady powinien decydować o warunkach korzystania z nieruchomości, o ile na mocy ustawy nie może żądać usunięcia przedmiotu (co jest już inną kwestią). Dlatego stosowanie się do wyroku w sposób "ryczałtowy", odpowiednio do ogólnego stwierdzenia powyżej, nie jest wskazane.

---

4. Wyrok SN z 16.7.2004 r., I CK 26/04 (*)

Właściciele gruntów, na których posadowiona jest infrastruktura sieciowa pomniejszająca wartość nieruchomości i ograniczająca korzystanie z niej mogą żądać od elementów sieci wykupienia działki na podstawie art. 231 § 2 KC.

---

5. Wyrok SN z 14.12.2004 r., II CK 255/04

a. Tezy
1. Charakter władztwa przedsiębiorstwa energetycznego nad nieruchomością może budzić wątpliwości, lecz nie jest w zasadzie posiadanie samoistne. Można się natomiast zgodzić z wyrażonym już w literaturze i orzecznictwie zapatrywaniem, że jest to faktyczne władztwo w podobnych granicach, które wykonuje uprawniony z tytułu służebności (art. 352 KC). Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi nie powództwo windykacyjne lecz negatoryjne.
2. Zasada konieczności ochrony uzasadnionego interesu społecznego w żadnym wypadku nie może stanowić (...) podstawy pozbawienia właściciela dochodu za bezumowne - nawet w ograniczonym zakresie - korzystanie z jego nieruchomości. Stosunki te w zasadzie są oparte i podlegają ocenie na podstawie prawa cywilnego.

b. Wnioski
Cytowane orzeczenie oznacza w efekcie, iż właściciel rzeczy może żądać na podstawie art. 224 § 2 KC w zw. z art. 230 KC i art. 352 KC wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy także względem posiadacza służebności. Warunkiem skutecznego wystąpienia z takimi roszczeniami (o wynagrodzenie) jest zła wiara posiadacza służebności (ewentualnie dowiedzenie się o wytoczeniu powództwa). Zajęcie cudzej nieruchomości i umieszczenie na niej urządzenia energetycznego bez tytułu prawnego może wskazywać na posiadanie (służebności?) w złej wierze przez przedsiębiorstwo energetyczne.

---

6. Wyrok SN z 6.1.2005 r., III CK 129/04
Na mocy tego wyroku przedsiębiorstwo przesyłowe, które bez podstawy prawnej korzysta z cudzej własności i przez to powoduje trwałe ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, nie może powoływać się na klauzulę zasad współżycia społecznego, jeśli dąży do utrzymania stanu naruszenia.

---

7. Wyrok SN z 11.3.2005 r., II CK 489/04

a. Tezy
1. Linia energetyczna jako taka jest urządzeniem w rozumieniu art. 49 KC, w związku z czym weszła ona w skład przedsiębiorstwa z chwilą przyłączenia jej do sieci energetycznej. Przedsiębiorstwo energetyczne ma więc tytuł prawny do korzystania z tego urządzenia. Gdy zatem przedsiębiorstwo energetyczne wkracza w posiadanie właściciela nieruchomości, na której usytuowana jest linia tylko celem obsługi tego urządzenia, to z natury rzeczy nie można zakładać, że jest to działanie bezprawne, zwłaszcza wobec regulacji zawartej w art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.
2. Władztwo przedsiębiorstwa energetycznego nad nieruchomością ma charakter faktycznego władztwa w podobnych granicach, jakie wykonuje uprawniony z tytułu służebności.
3. Dopuszczalne jest zasiedzenie służebności linii energetycznej na podstawie art. 292 KC.

b. Ocena
Orzeczenie nasuwa pewne wątpliwości na tle orzecznictwa późniejszego oraz nowego brzmienia art. 49 § 2 KC, w związku z którym samo przyłączenie do sieci nie jest okolicznością powodującą nabycie własności odcinka sieci. Jednak pomijając tę okoliczność (którą w świetle obecnie obowiązującego prawa należy bez wątpienia oceniać inaczej) należy zgodzić się ze stwierdzeniem, iż korzystanie z obcej nieruchomości w wypadku istnienia położonych na niej sieci energetycznych ma charakter taki, jak korzystanie podmiotu uprawnionego z tytułu służebności.

Wyraźne dopuszczenie możliwości zasiedzenia służebności w wypadku sieci energetycznych oznacza, iż jest to instytucja prawna możliwa do zastosowania przez przedsiębiorstwa sieciowe w wypadku sieci już od lat istniejących.

---

8. Wyrok SN z 22.4.2005 r., II CK 594/04
Przedsiębiorstwo będące właścicielem infrastruktury sieciowej nie może powoływać się na zgodę poprzednika właściciela zajmowanej przez sieć nieruchomości (od której aktualny właściciel np. nieruchomość nabył). W takim wypadku aktualny właściciel może domagać się nawet usunięcia sieci z jego nieruchomości, co jest możliwe na mocy art. 357¹ KC. Zdaniem sądu możliwa jest na tej podstawie zmiana przez sąd warunków umowy, a nawet jej rozwiązanie, jeśli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków wykonanie umowy groziłoby jednemu z kontrahentów rażącą stratą lub byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami, czego strony nie przewidziały przy zawarciu umowy.

O ile absolutny charakter praw rzeczowych (np. własności) nie podlega dyskusji, tak określenie art. 357¹ KC jako podstawy roszczenia jest nader wątpliwe, ponieważ przepis ten nie wykazuje cech podstawy roszczenia. Podstawą może tu być jedynie art. 222 KC, w ramach którego należy się zastanowić, na ile przedsiębiorstwu przysługuje prawo do naruszania własności (art. 222 § 1 KC in fine).

---

9. Wyrok SN z 8.3.2006 r., III CZP 105/05
Odmiennie do orzecznictwa panującego wcześniej Sąd Najwyższy uznał w wyroku, iż to do właściciela nieruchomości należy decyzja, czy położona na jego gruncie infrastruktura sieciowa stanie się własnością przedsiębiorstwa sieciowego, czy też - w szczególności ze względu na fakt sfinansowania tego przedsięwzięcia przez właściciela nieruchomości - pozostanie własnością właściciela działki. Uchwałę sąd podjął w składzie siedmiu sędziów.

Takie postawienie sprawy odpowiada brzmieniu art. 49 KC, ponieważ przepis ten statuuje wyjątek od zasady superficies solo cedit tylko warunkowo: infrastruktura nie staje się automatycznie częścią składową nieruchomości, jeśli wejdzie ona w skład przedsiębiorstwa (czyli właściciela całości sieci). Przepis nie jest zatem podstawą nabycia własności przez przedsiębiorstwo, a stanowi jedynie wyjaśnienie, że jeśli przedsiębiorstwo ma własność nabyć, możliwy jest wyjątek od zasady art. 47 KC.

---

10. Wyrok SN z 18.1.2007 r., (syg.?)
Wspólnota mieszkaniowa nie może domagać się usunięcia transformatora umieszczonego w jej budynku w 1977 roku.

---

11. Wyrok SN z 9.3.2007 r., II CSK 457/05

a. Tezy
Właściciel, który w wyniku instalacji na terenie nieruchomości urządzeń przesyłowych na podstawie decyzji administracyjnej został ograniczony w korzystaniu ze swej własności, może zwrócić się o jej wykup na drodze administracyjnej.
Ponadto właścicielowi nie przysługują w takim wypadku co do zasady roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, chyba że uzasadnione są roszczenia odszkodowawcze (o ile nie uległy one przedawnieniu).

W ww. sprawie zgoda na budowę urządzeń przesyłowych (ciepło sieciowe) na gruncie prywatnym została wydana w formie decyzji administracyjnej na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12.03.1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości.

B. Inne źródła
Porównaj w tym zakresie również:
- http://prawo-nieruchomosci.krn.pl/Urzadzenia-na-gruncie-5_2_328.html



CategorySieciEnergetyczne CategoryOchronaWlasnosci