====Schemat: Roszczenie windykacyjne z art. 222 § 1 KC==== ==przesłanki skutecznego roszczenia windykacyjnego== [[RoszczenieCywilnoprawne Roszczenie]] windykacyjne (roszczenie wydobywcze, //rei vindicatio//) opiera się na następujących przesłankach: - przedmiotem roszczenia jest [[PojecieRzeczy rzecz]], - podnoszący roszczenie jest właścicielem rzeczy (legitymacja czynna), - rzecz pozostaje w faktycznym władaniu adresata roszczenia (legitymacja bierna) i - władającemu nie przysługuje takie uprawnienie do władania rzeczą, które mógłby skutecznie przeciwstawić właścicielowi. ((1)) Przedmiot roszczenia Przedmiotem roszczenia windykacyjnego mogą być rzeczy w znaczeniu materialno-technicznym oraz prawa. ((2)) Rzeczy Roszczenie windykacyjne może dotyczyć przede wszystkim rzeczy. Rzeczami są tylko materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że mogą być traktowane jako dobra samoistne (więcej na temat rzeczy w ujęciu techniczno-prawnym zob. PojecieRzeczy). Przepis ten dotyczy zarówno ruchomości jak i nieruchomości. Roszczenie windykacyjne może dotyczyć także części rzeczy, o ile nieuprawniony tą częścią faktycznie włada. Roszczenie windykacyjne dotyczyć może bez wątpienia rzeczy oznaczonych co do tożsamości. Rzeczy oznaczone tylko co do gatunku mogą być przedmiotem roszczenia windykacyjnego, jeżeli zostaną odpowiednio wyodrębnione ze zbioru takich samych rzeczy (np. ilościowo [tona zboża], wg ustalonych cech [wszystkie o określonym kolorze] itp). ((2)) Prawa Przepis {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} może dotyczyć również praw, o ile są to prawa majątkowe i zbywalne (np. udziały w sp. z o.o.). ((1)) Legitymacja czynna Brak przymiotu bycia właścicielem powoduje, że roszczenie nie zostanie uwzględnione, a ewentualne powództwo – oddalone. ((2)) Właściciel rzeczy {{pu przepis="Art. 222 KC"}} jest przepisem dotyczącym ochrony własności. Stąd też prawo żądania przywrócenia stanu zgodnego z prawem przysługuje przede wszystkim właścicielowi. Właścicielem jest ten, kto własność rzeczy skutecznie nabył i w chwili zgłaszania roszczenia nie utracił. O sposobach nabycia [[NabycieWlasnosciRzeczyRuchomej własności rzecz ruchomej]] oraz [[NabycieWlasnosciNieruchomosci nieruchomości]], jak również [[NabycieNieruchomosciPrzezCudzoziemcow nabyciu nieruchomości przez cudzoziemców]], jest mowa w oddzielnych artykułach. Warunkiem legitymacji czynnej właściciela jest jednak brak ograniczeń w rozporządzaniu własnością. Na skutek ogłoszenia upadłości właściciel-dłużnik traci prawo rozporządzania swoim majątkiem ({{pu przepis="art. 75 PrUpNapr"}}). Nie jest więc również uprawnionym do zgłaszania roszczeń windykacyjnych. To uprawnienie przysługuje wówczas syndykowi masy upadłości. Ciężar dowodu na okoliczność uprawnienia do podniesienia roszczenia spoczywa na powodzie ({{pu przepis="art. 6 KC"}}). Przeprowadzenie dowodu ułatwiają domniemania faktyczne i prawne (np. w przypadku nieruchomości wpis do KW ({{pu przepis="art. 3 UKsWieczHip"}}). Jednakże z uwagi na to, że roszczenie windykacje jest roszczenie niewładającego rzeczą właściciela, w przypadku żądania wydania rzeczy ruchomych, właścicielowi nie pomagają domniemania wynikające z {{pu przepis="art. 339 KC"}} w zw. z {{pu przepis="art. 341 KC"}}). ((2)) Współwłaściciel rzeczy Jeżeli podniesienie roszczenia windykacyjnego służy zachowaniu wspólnego prawa, to legitymowanym czynnie będzie także współwłaściciel ({{pu przepis="art. 209 KC"}}). O przesłankach roszczenia zachowawczego mowa jest w skrypcie dotyczącym [[Wspolwlasnosc współwłasności]]. ((2)) Pozostali uprawnieni Wyjątkowo na mocy szczególnych roszczenie windykacyjne mogą zgłaszać podmioty, którym przysługuje wobec rzeczy prawo obligacyjne. Na mocy {{pu przepis="art. 690 KC"}} roszczenie windykacyjne może więc podnieść najemca (a także dzierżawca - {{pu przepis="art. 694 KC"}}). Uprawnionym do podnoszenia roszczenia windykacyjnego są także uprawnieni z tytułu użytkowania wieczystego (por. {{pu przepis="art. 233 zd. 1 KC"}}) oraz ograniczonych praw rzeczowych ({{pu przepis="art. 251 KC"}}). ((1)) Legitymacja bierna Uważa się, że roszczenie windykacyjne jest roszczeniem “nieposiadającego właściciela wobec posiadającego niewłaściciela” (GniewekPrawoRzeczowe, 5 wyd., nb. 335; DoliwaPrawoRzeczowe, 2004, nb. 446). Jest to wyrażenie o tyle nieprecyzyjne, iż roszczenie kieruje się przeciw każdemu, kto “faktycznie włada rzeczą” ({{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}}). ((2)) Posiadacz Oznacza to więc, że adresatem roszczenia jest w pierwszym rzędzie [[Posiadanie posiadacz]] samoistny lub zależny ({{pu przepis="art. 336 KC"}}). Nie ma natomiast znaczenia, czy posiadacz jest w dobrej czy w złej wierze. Podobnie bez znaczenia dla roszczenia windykacyjnego jest to, czy wszedł on w posiadanie w sposób legalny (posiadanie wadliwe/niewadliwe). Roszczenie wydobywcze kieruje się natomiast każdorazowo przeciw podmiotowi faktycznie władającemu rzeczą, a więc przeciw posiadaczowi bezpośredniemu (por. {{pu przepis="art. 337 KC"}}). Jeżeli więc posiadacz samoistny oddał rzecz we faktyczne władanie posiadaczowi zależnemu, wówczas roszczenie windykacyjne przysługuje wyłącznie wobec (bezpośredniego) posiadacza zależnego, np. najemcy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2009 r., IV CSK 437/08, LEX nr 492159; z dnia 18 marca 2005 r., II CK 526/04, OSNC 2006, nr 2, poz. 37; z dnia 30 września 2004 r., IV CK 21/04, BSN 2005, nr 2 s. 14 i z dnia 31 marca 2004, II CK 102/03, niepubl.). Jest to pogląd wprawdzie panujący, ale nie wolny od wad (więcej w GlosaWyrokSNIVCSK43708). Natomiast fakt, czy posiadacz jest uprawniony do władania rzeczą (posiadanie prawne - por. niem. rechtmäßiger Besitz) jest przedmiotem badania ostatniej przesłanki - braku skutecznego względem właściciela uprawnienia do władania rzeczą. ((2)) Dzierżyciel Ponieważ zakres legitymacji biernej jest w przypadku {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} szeroki i obejmuje każdego, kto sprawuje bezpośrednie władztwo nad przedmiotem, adresatem roszczenia może być więc również [[Dzierzenie dzierżyciela]] ({{pu przepis="art. 338 KC"}}) ((2)) Prekarzysta Bezpośrednie władztwo nad rzeczą może sprawować również [[WladztwoPrekaryjne prekarzysta]], co pozwala na włączenie go do kręgu legitymowanych biernie (Filipiak w: KidybaKomentarzKC, 2009, art. 222 uw. 9; Cisek w: GniewekKCKomentarz, 2010, art. 222 nb. 20). ((1)) Brak uprawnienia do władania rzeczą Władający rzeczą “niewłaściciel” może bronić się podnosząc zarzut, iż “przysługuje mu skuteczne wobec właściciela uprawnienie do władania rzeczą” ({{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} in fine). Uprawnienia te możemy podzielić na uprawnienia ze stosunków rzeczowych, ze stosunków obligacyjnych, ze stosunków prawnorodzinnych oraz - sporne - prawo zatrzymania. Niewątpliwie uprawnienia do władania rzeczą przysługuje ze stosunku (rzeczowego, obligacyjnego, rodzinnego) łączącego właściciela z podmiotem, który rzeczą włada. ((2)) Uprawnienia ze stosunków rzeczowych Uprawnieniami takimi są wszelkie relacje wynikające z przepisów prawa rzeczowego, które upoważniają do władania rzeczą. Należą tutaj: - użytkowanie wieczyste ({{pu przepis="art. 232 KC"}}), - użytkowanie ({{pu przepis="art. 252 KC"}} i nast.), - zastaw **ręczny** na rzeczach ruchomych ({{pu przepis="art. 306 KC"}}), - służebność (gruntowa - {{pu przepis="art. 285 KC"}} i nast.; osobista - {{pu przepis="art. 296 KC"}} i nast.; przesyłu - {{pu przepis="art. 305(1) KC"}} i nast.) oraz - spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu ({{pu przepis="art. 17(1) USpółdzMieszk"}} i nast.). Uprawnienia takiego nie przyznaje natomiast [[Hipoteka hipoteka]] (upoważnia tylko do zaspokojenia z nieruchomości) oraz [[ZastawRejestrowy zastaw rejestrowy]]. Można się zastanawiać, na ile prawo do władania rzeczą przyznaje [[EkspektatywaPrawa ekspektatywa]] (oczekiwanie prawne) uzyskania własności (w Niemczech zob. [[http://beck-online.beck.de/Default.aspx?vpath=bibdata%2Fkomm%2FMuekoBGB_5_Band6%2FBGB%2Fcont%2FMuekoBGB.BGB.P986.T10.htm Baludus w MünchKommBGB (2009), § 986 Rndnr. 9-10]]). ((2)) Uprawnienia ze stosunków obligacyjnych Podobnie w przypadku stosunków zobowiązaniowych konieczne jest, aby treścią zobowiązania było uprawnienie do posiadania rzeczy. Dlatego też adresat roszczenia może podnieść zarzut, iż łączy go z podnoszącym roszczenie skuteczna umowa najmu, dzierżawy, użyczenia, leasingu, komisu, umowa o usługi turystyczne itp. Dopiero skuteczne zakończenie stosunku zobowiązaniowego powoduje, iż prawo posiadacza wygasa i nie może on już zasłaniać się wobec właściciela swoim prawem do władania rzeczą. **Problematyczne jest natomiast, czy można właścicielowi przeciwstawić uprawnienie wynikające z umowy pomiędzy innymi podmiotami (zob. KazusRoszczenieWindykacyjne2)?** ((2)) Uprawnienia ze stosunków prawnorodzinnych Rodzice sprawujący pieczę nad majątkiem dziecka ({{pu przepis="art. 95 § 1 KRO"}}) są uprawnieni do władania przedmiotami wchodzącymi w skład majątku, jak długo dziecko pozostaje pod ich władzą rodzicielską. ((2)) Prawo zatrzymania Wbrew temu, co twierdzi się w podręcznikach (zob. GniewekPrawoRzeczowe, 5 wyd., nb. 343; IgnatowiczStefaniukPrawoRzeczowe, 2003, str. 149), prawo zatrzymania wynikające z {{pu przepis="art. 461 KC"}} albo {{pu przepis="art. 496 KC"}} nie może być traktowane jako prawo do władania rzeczą w rozumieniu {{pu przepis="art. 222 § 1 KC"}} in fine. Skutkiem powołania się na te przepisy jest nakazanie wydania rzeczy za jednoczesnym zobowiązaniem wierzyciela do spełnienia świadczenia wzajemnego. Mamy więc do czynienia z zarzutem odraczającym (Popiołek w: PietrzykowskiKomentarzKC, 3. wyd., art. 461 nb. 14), którego uwzględnienie nie prowadzi do oddalenia powództwa (tak się natomiast dzieje, gdy przysługuje rzeczowe albo obligacyjne prawo do posiadania), ale do ograniczenia prawa podnoszącego roszczenie windykacyjne przez zobowiązanie go do wykonania ciążącego na nim obowiązku świadczenia (por. wyrok SA w Poznaniu z 29.2.1996 r., I ACr 769/95, opubl. w OSA z 1997 r. Nr 9, poz. 54). ---- CategorySchematyPrawoCywilne CategoryOchronaWlasnosci