Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Roszczenie windykacyjne

treść i przesłanki roszczenia windykacyjnego z art. 222 § 1 KC

Roszczenie windykacyjne (roszczenie wydobywcze, rei vindicatio) opiera się na trzech zasadniczych przesłankach: uprawnieniu podnoszącego roszczenie, posiadaniu rzeczy przez adresata roszczenia i braku prawa do jej posiadania. Logicznie rzecz biorąc te trzy przesłanki poprzedza wymóg, aby przedmiotem roszczenia była rzecz w rozumieniu KC. Stąd też na zajęciach posługujemy się raczej konstrukcją czetropunktową.

A. Powstanie roszczenia windykacyjego

I. Rzecz w rozumieniu KC
Roszczenie windykacyjne może dotyczyć jedynie rzeczy. Brak jest bowiem regulacji, które pozwalałyby stosować art. 222 § 1 KC wobec praw. Rzeczami są tylko materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że mogą być traktowane jako dobra samoistne (Jan Wasilkowski).
O rzeczy powiedziane zostało więcej w skrypcie do pierwszych zajęć.

II. Uprawnienie podnoszącego roszczenie (=legitymacja czynna)
Ta przesłanka wyznacza nam legitymację czynną. Brak uprawnienia spowoduje więc, że roszczenie nie zostanie uwzględnione, a ewentualne powództwo – oddalone. Nie mówi się natomiast w tym wypadku wprost o własności zgłaszającego żądanie, albowiem roszczenie to nie jest ograniczone tylko do właścicieli. Uprawnionymi do podniesienia roszczenia windykacyjnego są bowiem: a) właściciel rzeczy, b) użytkownik wieczysty i c) najemca.

1. Właściciel rzeczy
Art. 222 jest przepisem dotyczącym ochrony własności. Stąd też prawo żądania przywrócenia stanu zgodnego z prawem przysługuje przede wszystkim właścicielowi. Jeżeli podniesienie roszczenia służy zachowaniu wspólnego prawa, to legitymowanym czynnie będzie także współwłaściciel (art. 209 KC).

2. Użytkownik wieczysty
Ponadto, na podstawie art. 233 KC z nieruchomości może korzystać z wyłączeniem innych osób także użytkownik wieczysty. Przysługują mu więc prawa odpowiadające uprawnieniom właściciela nieruchomości, w tym także uprawnienia ochronne wynikające z art. 222 KC.

3. Najemca lokalu
Z art. 690 KC wynika jeszcze, iż uprawnienia odpowiadające uprawnieniom właściciela przysługują także najemcy lokalu.

III. Legitymacja bierna adresata roszczenia
Ponieważ roszczenie windykacyjne jest roszczeniem “nieposiadającego właściciela wobec posiadającego niewłaściciela” (Gniewek, Prawo rzeczowe (5 wyd.), nb. 335), legitymowanym biernie jest każdy, kto “faktycznie włada rzeczą” (art. 222 § 1 KC). Oznacza to więc, że adresatem roszczenie będzie jednak nie tylko posiadacz, ale każdy inny, kto sprawuje bezpośrednie władztwo nad przedmiotem. Roszczenie można więc podnosić wobec posiadacza (art. 336 KC) oraz dzierżyciela (art. 338 KC).

IV. Brak uprawnienia do władania rzeczą
Władający rzeczą “niewłaściciel” może bronić się podnosząc zarzut, iż “przysługuje mu skuteczne wobec właściciela uprawnienie do władania rzeczą” (art. 222 § 1 KC in fine). Uprawnienia te możemy podzielić na dwie grupy: uprawnienia ze stosunków rzeczowych, uprawnienia ze stosunków obligacyjnych. Niewątpliwie prawo do władania rzeczą przysługuje ze stosunku (rzeczowego, obligacyjnego) łączącego właściciela z podmiotem, który jest wraz z nim tym stosunkiem związany. Myślę, że takie prawo przysługuje również osobie trzeciej, która wywodzi swoje uprawnienie do władania rzeczą od kontrahenta właściciela.
Wbrew temu, co twierdzi się w podręcznikach (zob. Gniewek, Prawo rzeczowe (5 wyd.), nb. 343; Ignatowicz/Stefaniuk, Prawo rzeczowe (2003), str. 149), prawo zatrzymania wynikające z art. 461 KC albo art. 496 KC nie wyklucza powstania roszczenia windykacyjnego i nie może być traktowane jako prawo do władania rzeczą w rozumieniu art. 222 § 1 in fine(zob. niżej).

1. Uprawnienia ze stosunków rzeczowych
Uprawnieniami takimi są wszelkie relacje wynikające z przepisów prawa rzeczowego, które upoważniają do władania rzeczą. Należą tutaj: użytkowanie wieczyste (art. 232 KC), użytkowanie (art. 252 i nast. KC), zastaw na rzeczach ruchomych (art. 306 KC). Uprawnienia takiego nie przyznaje natomiast hipoteka (upoważnia tylko do zaspokojenia z nieruchomości).
Można się zastanawiać, na ile prawo do władania rzeczą przyznaje ekspektatywa (oczekiwanie prawne) uzyskania własności (w Niemczech h.M. - zob. Palandt/Bassenge (54. Aufl.), § 985 Rndnr. 41 m.w.N., inaczej natomiast niemieckie orzecznictwo).

2. Uprawnienia ze stosunków obligacyjnych
Podobnie w przypadku stosunków zobowiązaniowych konieczne jest, aby treścią zobowiązania było uprawnienie do posiadania rzeczy. Dlatego też adresat roszczenia może podnieść zarzut, iż łączy go z podnoszącym roszczenie skuteczna umowa najmu, dzierżawy, użyczenia, komisu itp. Dopiero skuteczne rozwiązanie umowy (wypowiedzenie, rozwiązanie za porozumieniem) powoduje, iż prawo posiadacza wygasa i nie może on już zasłaniać się wobec właściciela swoim prawem do władania rzeczą.

B. Zaskarżalność roszczenia
Zaskarżalność roszczenia, która zależy od wymagalności oraz braku zarzutów peremptoryjnych albo dylatoryjnych, przede wszystkim w postaci przedawnienia albo prawa zatrzymania.

I. Przedawnienie
Regulacja art. 223 § 1 KC wyraźnie stanowi, iż roszczenie windykacyjne, jeżeli dotyczy nieruchomości, nie ulega przedawnieniu. A contrario przedawniają się roszczenia windykacyjne dotyczące ruchomości. Stosować należy w takim wypadku ogólne terminy przedawnienia, czyli art. 118 i nast.. Skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia przez władającego rzeczą nie powoduje jednakże przejścia własności na władającego, tylko niemożność wyegzekwowania swego prawa przez właściciela, który właścicielem pozostaje (por. Skowrońska-Bocian w: Pietrzykowski, Kodeks cywilny. Tom I. (3. wyd.), art. 223 nb. 4).

II. Prawo zatrzymania
Możliwość wstrzymania się z obowiązkiem wydania rzeczy przewidują przepisy art. 461 i art. 496 KC. Skutkiem powołania się na te przepisy jest nakazanie wydania rzeczy za jednoczesnym zobowiązaniem wierzyciela do spełnienia świadczenia wzajemnego. Mamy więc do czynienia z zarzutem odraczającym (Popiołek w: Pietrzykowski, Kodeks cywilny. Tom I. (3. wyd.), art. 461 nb. 14), którego uwzględnienie nie prowadzi do oddalenia powództwa (tak się natomiast dzieje, gdy przysługuje rzeczowe albo obligacyjne prawo do posiadania), ale do ograniczenia prawa podnoszącego roszczenie windykacyjne przez zobowiązanie go do wykonania ciążącego na nim obowiązku świadczenia (por. wyrok SA w Poznaniu z 29.2.1996 r., I ACr 769/95, opubl. w OSA z 1997 r. Nr 9, poz. 54).

---

CategoryOchronaWlasnosci