Likwidacja granic w regionach przygranicznych - Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej (EUWT) jako instrument współpracy terytorialnej jednostek samorządu terytorialnego w Europie

Kazus nr 2 z zakresu służebności osobistych

A. Stan faktyczny
Małżonkowie S domagają się zmiany treści służebności mieszkania w budynku położonym we wsi W.Z., ustanowionej w 1980 r. na rzecz Bolesława C. przez zmniejszenie zakresu tej służebności o jedną izbę (służebność obejmowała trzy pokoje). Swoje żądanie uzasadniają tym, że współuprawniony z tytułu ustanowienia służebności małżonek Bolesław C. zmarł w 1994 r. Wprawdzie w umowie ustalono, że po śmierci Bolesława C. służebność będzie przysługiwać jego żonie – Helenie. Ta jednak rok po śmierci męża wyprowadziła się i mieszka na stałe w innej miejscowości. Natomiast sytuacja mieszkaniowa małżonków S znacznie się pogorszyła, ponieważ urodziło im się czwarte dziecko.
1.Czy S mogą domagać się zmiany treści służebności?
2.Czy zmieniłaby się ocena kazusu, gdyby P tylko chwilowo przebywała u córki w innej miejscowości?

B. Odpowiedź na pytanie 1
Roszczenie S o zmianę treści służebności przez wyłącznie jednej izby spod jej zakresu z art. 297 KC w zw. z art. 291 KC.

1. Uprawnienie – właściciel nieruchomości obciążonej
Uprawnionym do podniesienia tego roszczenia jest właściciel nieruchomości obciążonej – w tym wypadku S.

2. Zobowiązany – uprawniony z tytułu służebności osobistej
Zobowiązanym jest w tym wypadku osoba fizyczna, której przysługuje służebność osobista. Wymaga to ustalenia, czy służebność osobista mieszkania została ustanowiona i czy nie wygasła.

a. ustanowienie służebności osobistej mieszkania
Niewątpliwie w 1990 r. ustanowiono skutecznie służebność mieszkania na rzecz Heleny C i jej małżonka. O treści tej służebności, sposobie jej wykonywania i innych zagadnieniach mowa jest w art. 301 KC – art. 303 KC.

b. wygaśnięcie służebności
Należy jednak ustalić, czy służebność ta w międzyczasie nie wygasła.

(1) wygaśnięcie z chwilą śmierci uprawnionego
Służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego (art. 299 KC). Uprawnionym był Bolesław C, który zmarł w 1994 r. Ponieważ służebność nie podlega dziedziczeniu, Helena C. nie mogłaby się powołać na odziedziczenie prawa. Zgodnie jednak z art. 301 § 2 KC można się umówić, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania przysługiwać będzie jego małżonkowi. Dlatego też śmierć Bolesława C. nie spowodowała wygaśnięcia służebności. Powstała nowa służebność na rzecz Heleny C.

(2) wygaśnięcie na skutek niewykonywania przez lat 10
Być może jednak służebność mieszkania ustanowiona na rzecz Heleny C. wygasła w 2005 r. na skutek niewykonywania przez lat 10 (art. 293 § 1 KC), gdyż w 1995 r. Helena C. wyprowadziła się na stałe do córki. Należy ustalić więc, czy art. 293 § 1 KC ma zastosowanie do służebności osobistych. Zgodnie z art. 297 KC do służebności osobistych stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych z zachowaniem przepisów art. 296 i nast. KC. Ponieważ przepisy o służebnościach osobistych nie wykluczają wygaśnięcia tego rodzaju służebności anie nie przewidują odmiennych terminów wygaśnięcia, można przepis art. 293 § 1 KC zastosować i w tym wypadku.
Służebność osobista mieszkania wygasła więc na skutek niewykonywania jej przez lat 10 zgodnie z art 297 KC w zw. z art. 293 § 1 KC.

3. Wynik
Ponieważ służebność mieszkania już nie istnieje, małżonkowie S nie mają wobec Heleny C roszczenia o zmianę zakresu wykonywania służebności. Przysługuje im prawo do korzystania całego mieszkania.

C. Odpowiedź na pytanie 2
Ponieważ w tej konstelacji służebność mieszkania nie wygasłaby, należy sprawdzić pozostałe przesłanki roszczenia z art. 297 KC w zw. z art. 291 KC.

1. Uprawniony (+)

2. Zobowiązany (+)

3. Powstanie ważnej potrzeby gospodarczej
Zgodnie z art. 291 KC przyczyną zmiany treści służebności może być jedynie powstanie ważnej potrzeby gospodarczej po stronie właściciela nieruchomości obciążonej. Małżonkom S urodziło się kolejne dziecko i nie mieszczą się w dotychczas przysługujących im izbach. Wg SN ważną potrzebą gospodarczą jest niemożność pogodzenia obciążeń z zasadami prawidłowej gospodarki (wyrok z 20.2.1985 r., III CRN 364/85). W literaturze przyjmuje się z kolei, że chodzi o sytuację, w której służebność stała się szczególnie uciążliwa dla właściciela nieruchomości obciążonej, a równocześnie nie jest konieczna dla prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej (Wąsiewicz w: SystemPrawaCywilnegoTom2, 1979, str. 711). Ponieważ w tym wypadku mamy do czynienia ze służebnością osobistą, należy te definicje odnosić odpowiednio do istoty tego rodzaju służebności. Ponieważ właściciele nie mogą korzystać z części mieszkania a ich potrzeby znacznie wzrosły, należy uznać, że zachodzi po ich stronie ważna potrzeba gospodarcza zmiany treści służebności mieszkania.

4. Brak niewspółmiernego uszczerbku dla uprawnionego
Zmiana treści służebności nie może jednak prowadzić do niewspółmiernego uszczernku dla uprawnionego, czyli dla Heleny C. Chodzi tu o taką sytuację, w której doszłoby do niemożliwości normalnego korzystania ze służebności mieszkania albo znacznego utrudnienia w wykonywaniu tej służebności (por. Szachułowicz w: PietrzykowskiKomentarzKC, 4 wyd., art. 291 nb. 4). Ponieważ Helena C jest sama, nie potrzebuje aż trzech pokojów do mieszkania. Ograniczenie jej słuebności do dwóch izb, nie spowoduje więc dla niej niewspółmiernego uszczerbku.

5. Wynik
S mają prawo domagać się zmiany treści służebności mieszkania na podstawie art. 297 KC w zw. z art. 291 KC.

---

CategoryKazusySluzebnosci